"Pedagogikada ilmiy izlanishlar" Ilmiy Jurnal / http://pedagogy.dsmi-qf.uz Volume 1 Issue 1 / Sentyabr 2023
MYCKKA ТАЪЛИМИДА ЯНГИЧА ЁНДАШУВ
Акмалжон Нормухамматович Султонов Фаргона давлат университети
Аннотация: Ушбу маколада Узбекистонда мусика таълимга берилаётган эътибор, таълим тизимида олиб борилаётган янгича ёндашув, педагогик таълим технологиялар ва замонавий методлар ривожланиши мустакиллик йиллари негизида очиб берилган.
Калит сузла: телевидение, телеграмм, интернет ресурслари, онлайн дарслар, видео семинарлар, масофавий таълим
A NEW APPROACH IN MUSIC EDUCATION
Akmaljan Normuhammatovich Sultanov Fergana State University
Abstract: This article reveals the attention paid to music education in Uzbekistan, the new approach implemented in the education system, the development of pedagogical educational technologies and modern methods based on long-term independence.
Keywords: television, telegram, Internet resources, online lessons, video seminars, distance learning
Х,азрат Алишер Навоий "Махбуб ул кулуб" асарида созанда ва кушикчиларга хусусида тухталар эканлар, уларга шундай юксак бахо берадилар: "Мутриби тарабафзо, муганнийи гамзудо - икаласига дарду хол ахли жон килурлар фидо. Улки кургузгай мулойим таронау нагам, агар эшитгувчининг хаёти накди анга фидо булса не гам. Кунгул куввати-хушнавоздин, рух кути -хушовоздин" [1].
Албатта, мусика ва санъат ахлини махоратини бундан ортик ва оддий изохлашнинг иложи йук.
Асрлар давомида шаклланиб, сайкал топган халкимиз маънавий хаётининг мухим бир кисмига айланган ашулалар ва мусикаларни даврлардан даврларга дил турида сакдаб элтгувчи ва муносиб авлодларга етказгувчи хофизларнинг ижоди эзгуликка йугрилганлиги туфайли хамиша эътиборга, эътирофга лойик. Устоз санъаткорларнинг ижодий меросини урганиб, уни янада кенг таргиб этиш, ёш авлод калбига сингдириш эса маъсулиятли ва шарафли вазифадир. Яъни миллий мусика санъатининг тараккий эттиришнинг ягона йулидир. Зеро, мусика
санъати калб торлари ила англанади, тушунилади, хис этилади. Аксарият холларда yлaр таржимага ва изохга мухтож эмас.
Бугунги кунда мусика сохасида амалга оширилган ишларни накадар юксаклигини англаш учун чорак аср кечмишга чекиниб, yшa вактдаги ахволни бир бор эслаб куйиш фойдадан холи бyлмaс. Бу борада ёши улуг юртдошларимизнинг тасаввур килиш имкониятлари бор.
Мустакиллик арафасида мусика ва санъат мактаблари фаолиятида анчагина муаммолар йигилиб колган, соха таълим мазмуни жихатдан хам, яратилган шароитлар борасида хам ночор, миллий санъатимиз келажаги учун етарли шароит йук эди. Бир суз билан айтганда, собик иттифок мусика ва санъат мактаблари масаласида аянчли "мерос" колдирганди. Бу мактаблар мусика ва санъат йуналишларига булинган холда, айрим-айрим эди. 1990 йилда мамлакатимизда 210 та мусика ва 101 та санъат мактаблари булиб, уларнинг 57 таси бошка ташкилотларга карашли ижара биноларда (каерда буш бино булса шу бинога кучиб юрган); 198 таси мослаштирилган, нокулай иморатларда; факат олтмишга якинигина махсус курилган, ихтисослашган биноларда жойлашганди; еттита туманда эса умуман на мусика, на санъат мактаби очилмаган. Уша мусика, санъат мактабларининг 161 таси утган асрнинг 40-50-йилларида хашар йули билан хом гиштдан тикланган турт девордан иборат булган. Хуллас, давр талаблари даражасида ёндошилганда, 90 фоиз мактаблар кайта куришга мухтож эди. Мамлакатнинг деярли ярми туманларида санъат мактаблари булмаган. Таълим мазмуни борасида, таъкидлаш жоизки, укув дастурлари асосан "марказ"дан юборилганлиги учун, албатта, миллий санъат иккинчи даражали хисобланарди. Албатта, бугунги кунлардаги натижаларга буларни таккослаб булмайди. Яратилган шароитларда хам, унинг натижаларида, таълим мазмунида хам ер билан осмонча фарк бор.
Бугун мусика ва санъат мактабларида ундан ортик йуналишлар буйича болаларни устоз-шогирд анъаналари асосида миллий ва жахон мусикасининг барча турларидан бахраманд этиш, умуминсоний ва миллий кадриятлар асосидаги маданият билан таништириш ва бунинг заминида истеъдодни рагбатлантириш, тарбиялаш учун барча шароитлар мавжуд. Максад эса - юксак маънавий-ахлокий фазилатларга эга, уз Ватани, халкига садокатли, миллий маданиятимиз ва санъатимизнинг тарихий анъаналаридан хабардор булган, айни вактда миллий мумтоз мусика, тасвирий санъатни идрок ва ижро этадиган истеъдодларни тарбиялашдир.
Кейинги йиллар давомида мусика ва санъат мактабларига катнаётган болалар сони 2008 йилда 38 минг булса, 2014 йилда 52,2 минг, таълим сифати ортиши баробарида натижалар 2008 йилда 31 нафар, 2009 йилда 40 нафар, 2012 йилда 85 нафар, 2013 йилда 101 нафари йилнинг июл ойига кадар 96 нафар
истеъдодли ёшларимиз Франция, Италия, Германия, Финляндия, Буюк Британия, Руминия, Россия, Озарбайжон, Чехия каби давлатларда утказилган турли хил нуфузли халкаро танловларда иштирок этиб, санъатлари билан хорижликларни лол колдириб, совринли уринларни эгалладилар [2].
Х,озирги вактда мусика таълими ривожида Узбекистан олимлари, бастакорлар, етук тажрибали укитувчилар уз дастурлари, дарсликлари, тавсияномалари, кулланмалари билан уз хиссаларини кушмокдалар.
Бугунги кунда мусикий таълимнинг замонавий ютукларидан фойдаланиб илмий тадкикотларда олдинга куйилган максад ва вазифаларни амалга оширишда креатив фаолликни такозо этади.
Олий ва урта таълим Вазирлиги, Хак таълими Вазирлиги хамда миллий телердио компаниялар билан хамкорлигида бир катор каналлар оркали талаба ёшларни таълим олишликларида масофавий таълим тизинини ташкил этилди. Шу маънода барча фанлар катори, мусика таълими республика микиёсида рус ва узбек хамда кардош тилларида олиб борилди. Бу укувчиларнинг илм олишликларида турли тусиклар гов була олмаслигини яна бир карра исботлади.
Олий ва урта таълим укитувчи-профессорларининг иш фаолиятини масофавий тарзда давом эттириш, масофавий таълим жараёнини ташкил этиш учун зарур булган ходимларнинг мехнат фаолиятини масофавий иш усулига утказиш оркали ташкил этиш билан боглик Халк таълими вазирининг 2020 йил 31 мартидаги 91-сонли буйруги [3] кабул килинди.
Айнан мана шу ташкил этилган масофавий таълим республикамизнинг энг илгор фан укитувчиларидан барча фанлар катори мусика маданияти фанининг илгор дарс жараёнларини узаро метод алмашиш турли видео семинарлар ташкил этишга асос булди.
Дархакикат, телевидение, телеграмм, интернет ресурслари оркали ташки этилган онлайн дарслар, видео семинарлар барча сохалар катори мусика таълимида республикамизнинг энг махоратли укитувчилари таълимнинг илгор ютукларидан фойдаланган холда дарс ташкил этишликлари асносида бир вактнинг узида минглаб илм изловчилар калбан бирлаштира олди. Мавзуларни ёритишда турли интерфаол усуллардан фойдаланиш, саволлар ва берилаётган топширикларнинг жозибадорлиги профессор-укувчиларни янада маъсулиятли ва хозиржавоб булишга ундаганлиги билан биргаликда ижтимоий тармокдар оркали илмий тадкикот ишлари куламини оришидан билиш мумкин булди.
Айникса, мусика маданияти фанини онлайн тарзда ташкил этишда илгор тажрибалар, замонавий инновациялар, педагогик технологиялар, шунингдек, оммавий коммуникация воситаларидан самарали фойдаланишга алохида эътибор каратилди. Замонавий педагогик технология узининг педагогика ва бошка фан ютуклари билан боглик хусусий назариясига эга; у биринчи галда
укув-тарбиявий жараённи илмий асосда куришга йуналтирилган; укитишнинг ахборот воситалари, дидактик материаллар, фаол методлардан кенг фойдаланишга асосланган илм изловчиларнинг узаро биргаликдаги фаолиятига замин яратди.
Интерактив методлар, инновацион технологиялар, педагогик ва ахборот технологияларини укув жараёнида куллашга булган кизиккиш, эътибор кундан-кунга кучайиб бормокда. Бунинг сабабларидан бири, шу вактгача анъанавий таълимда укувчилар факат тайёр билимларни эгаллашга ургатилган булса, замонавий технологиялар асосида утиладиган дарслар эса уларни эгаллаётган билимларни узлари кидириб топишларига, мустакил урганиб тахлил килишларига, хатто хулосаларни узлари келтириб чикаришларига ургатди.
Ушбу масофадан туриб таълим олишнинг бундай шакли Узбекистонда 2020 йил 30-март санасидан бошлаб амалга оширилди. Ва у юкори натижадорликка эришишимиз учун илк кадамлардан бири булди десак тугрирок булади.
Турли шароит ва даврларда мусика педагогикаси фанини чукуррок тадкик килиш, кунлик амалиётда куллаш ва амалиёт натижаларини таргиб этиш буйича куйидаги формула шартларини бажариш хозирги куннинг долзарб масалаларидандир:
Турли халцаро вебинарларда, конференцияларда бевосита иштирок этиш билан илмий тадцицот ишларини урганиш уамда етук мутахассислар томонидан яратилаётган янгиликлардан бохабар булиш
Таълим жараёнини масофадан туриб ташкил этиш орцали таълим олувчилар учун цулай вацт уамда шароит яратиш билан сифатли билим беришишга эришиш
Таълимнинг замонавий имкониятларидан фойдаланиш орцали мусица педагогикасида электрон дарслик ва цулланмалар жорий этиш
Онлайн суровнома, саволнома-анкета, турли тажриба-синов ишларини амалга ошириш орцали илзор педагогик-псхологик эришилган ютуц ва камчиликларни аввалдан диагностика цилиш
Фойдаланган адабиётлар
1. А.Навоий. Махбуб ул-кулуб. - Тошкент: Ёшлар нашриёт уйи, 2018.
2. Мирзиёев Ш.М. Билимли авлод - буюк келажакнинг, тадбиркор халк -фаровон хаётнинг, дустона хамкорлик эса тараккиётнинг кафолатидир. Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 26 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маъруза // Халк сузи, 2018 йил 8 декабрь.
3. Султонов, А., & Абдисатторов, A. (2022). МАРКАЗИЙ ОСИЁДА МУСИНА ИЛМИ РИВОЖЛАНИШИДА БАХШИЧИЛИК САНЪАТИНИНГ
УРНИ ВА АХАМИЯТИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10-2), 478-483.
4. Sultonov, A. (2022). MUSIQIY IDROKKA TA'SIR ETUVCHI TRANSFORMATSION TENDENSIYALARNI SHAKLLANTIRISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARNING SAMARADORLIGI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10-2), 314-323.
5. Sultanov Akmaljon Normuhammatovich (2022). O'QUVCHILARDA MILLIY MUSIQA ESHITISH QOBILIYATINI SHAKLLANTIRISHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI. Science and innovation, 1 (B2), 259-263. doi: 10.5281/zenodo.6614904
6. Qirgizov, I., & Sultonov, A. (2019). Maktab repertuari: musiqiy ta'limda innovatsion yondashuv. Farg'ona.
7. A. Sultonov. (2023). INNOVATSION TA'LIM SHAROITIDA MUSIQIY IDROKGA TA'SIR QILUVCHI TALABA YOSHLAR TENDENTSIYALARINI RIVOJLANTIRISHNING AHAMIYATI. Amerika gumanitar va ijtimoiy Fanlar bo'yicha tadqiqotlar jurnali, 11, 232-237. Olingan https: //www.americanj ournal. org/index.php/aj rhss/article/view/746
8. Shakirov, T. N. (2022). SUCCESSION IS THE MAIN PRINCIPLE OF DEVELOPMENT OF NATIONAL MUSIC CULTURE. Oriental Journal of Social Sciences, 2(06), 1-10.
9. Шокиров, Т. Н. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ МУСЩА ИЛМИГА КУШГАН ХИССАСИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 353-359.
10. Kirgizov, I., Kirgizov, I., Najmetdinova, M., & Atabayeva, S. (2022, February). THE GENESIS OF THE DEVELOPMENT OF MUSIC CULTURE. In Archive of Conferences (pp. 57-60).
11. Kirgizov, I., Imyaminovich, K. I., Nurmuhammedjanov, A., Sotvoldievich, S. B., Mamasodikovna, N. M., & Juraevna, A. S. (2021). The Pleasure of Singing, Listening and Understanding Navoi. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 2410-2413.
12. Нурмухамеджанов, А. (2022). ЁШЛАР ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШДА БУШ ВАКТДАН ФОЙДАЛАНИШ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 442-446.
13. Muydinov, J. S. (2022). XALQ QO 'SHIQLARI-USTOZLAR SAYQALIDA. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 606-610.
14. Namozova, D. T. (2021). MUSIQA DARSLARIDA O'QUVCHILARNI KREATIVLIK HAMDA ERKIN TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNI TASHKIL ETISH. Scientific progress, 2(2), 1313-1315.
15. Djalolova, N. (2022). BO'LAJAK MUSIQA O'QITUVCHISINING AMALIY DARSLARGA TAYYORGARLIK FAOLIYATIDA KREATIVLIK JIHATLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 534-539.