CC BY
4
УДК 619:616.36-076.084:636.4
ЗМЯНЕНН1 Б1ЯХ1М1ЧНАГА СКЛАДУ КРЫВ1 СВ1НАМАТАК I РАЗВ1ЦЦЯ IX ПРЫПЛОДУ ПРЫ ВЫКАРЫСТАНН1 АЙЧЫННАГА ГЕПАТАПРАТЭКТАРНАГА ПРЭПАРАТУ
С. У. ПЯТРОУСК1, Г. А. МАЦЕША
УА «Вщебская ордэна «Знак Пашаны» дзяржауная акадэмiя ветэрынарнай медицины», г. Вщебск, Рэспублжа Беларусь, 210026
(Паступта у рэдакцыю 16.09.2022)
З мэтай nрафiлактыкi такЫчнай дыстрафИ печан у падсосных свтаматак, яюя змяшчаюцца ва умовах прамысловага комплексу, быу выкарыстаны комплексны прэпарат «Картвет». Прэпарат давалi свiнаматкам у падсосны перыяд унутр, двума курсамi па пяць дзён. Дзеючыя рэчывы прэпарата: каршщна гiдрахларыд i магтю сульфат. Дадзеныя рэчывы аказваюць гепатапратэктарнае, жауцягоннае, стымулюючае апетыт i энергетычны абмен дзеяннем. Пасля заканчэння прымянення прэпарата у падсосных свiнаматак вопытнай групы у крbwi адбылася нармалiзацыя паказчыкау, яюя характарызуюць развiццё у печаш дыстрафiчных змен. У параунанш з жывёламi кантрольнай групы у крbwi свтаматак доследнай групы устаноулена павелiчэнне канцэнтрацъп альбумта, агульнага халестэрола, трыглщэрыдау, актыунасщ холинэстеразы, альбумiн-глабулiнавых суадноЫн. Адначасова у крывi адбылося зтжэнне канцэнтрацый жоуцевых юслот (р <0,05), агульнага i прамога (р <0,05) бШрубту, актыунасщ аланiламiнатрансферазы. Парасяты, яюя утрымлiвалiся пад свiнаматкамi доследнай групы, да адабрання мелi вялжую масу у параунанн з парасятамi, яюя знаходзiлiся пад свiнаматкамi кантрольнай групы. У групе парасят, яюя змяшчаюцца пад свiнаматкамi доследнай групы, таксама устаноулены вялiкiя сярэднясутачныя прыросты жывой масы i захаванасць да адабрання. Пасля выбракоування свтаматак праводзiла-ся макраскатчнае вывучэнне печан свiнаматак доследнай i кантрольнай групы. У печан жывёл кантрольнай групы былi усталяваны змены, характэрныя для таксiчнага гепатозу (павелiчэнне у памерах, друзлыя канЫстэнцыя, асяродю рознай афарбоую). На падставе праведзеных даследаванняу было зроблена заключэнне аб высокай прафыактычнай эфектыунасц прэпарата «Картвет» пры такЫчных паражэннях печан свтаматак. Прэпарат «Картвет» можа выкарыстоувацца ва умовах свтагадоучых комплексау для прафтактык таксiчнага гепатозу свтаматак.
Ключавыя словы: падсосныя свiнаматкi, гепатапротэктарны прэпарат, каршщн, бiяхiмiчныя паказчыкi крывi, прафыактычная эфектыунасць, захаванасць парасят, прыросты жывой масы парасят.
In order to prevent toxic dystrophy of the liver in lactating sows kept in the conditions of the industrial complex, the complex drug "Karnivet" was used. The drug was administered to sows in the lactating period orally, in two courses of five days. The active ingredients of the drug are carnitine hydrochloride and magnesium sulfate. These substances have a hepatoprotective, choleretic, appetite-stimulating and energy-metabolizing effect. After the end of the use of the drug in the lactating sows of the experimental group, there was a normalization of blood parameters characterizing the development of dystrophic changes in the liver. Compared to animals of the control group, an increase in the concentration of albumin, total cholesterol, triglycerides, cholinesterase activity, and the albumin-globulin ratio was found in the blood of sows of the experimental group. At the same time, there was a decrease in the concentration of bile acids (p<0.05), total and direct (p<0.05) bilirubin, and alanylaminotransferase activity in the blood. Piglets that were kept under sows of the experimental group had a greater weight at weaning compared to piglets that were kept under sows of the control group. In the group ofpiglets kept under sows of the experimental group, higher average daily gains in live weight and safety until weaning were also established. After the culling of the sows, a macroscopic study of the livers of the sows of the experimental and control groups was carried out. In the livers of the animals of the control group, changes characteristic of toxic hepatosis (increase in size, flabby consistency, foci of different colors) were found. On the basis of the conducted studies, a conclusion was made about the high prophylactic effectiveness of the drug "Karnivet" for toxic lesions of the liver of sows. The drug "Karnivet" can be used in the conditions ofpig breeding complexes for the prevention of toxic hepatosis in sows.
Key words: lactating sows, hepatoprotective drug, carnitine, biochemical indicators of blood, prophylactic efficiency, safety of piglets, live weight gain of piglets.
Уводзшы
На свшей, яюя змяшчаюцца ва умовах прамысловых прадпрыемствау, уздзейшчае комплекс таксшау рознага паходжання. Вышкам дадзеных уздзеянняу становщца развщцё у жывёл розных полаузроставых груп такшчнага гепатозу («такшчнай дыстрафп печаш», «такшчнай гепатадыстрафи») [1-3]. Развщцё ж такачнага гепатозу у свтаматак у сваю чаргу становщца прычынай зшжэння iх прадуктыунасщ (памяншэнне жывой масы пршлоду, павялiчэнне у iм колькасщ мёртванароджаных парасючкоу i парсючкоу з гiпатрафiяй, узшкаючай у антэнатальны перыяд) [4, 5].
Вядома, што прафшактыка та^чнага гепатозу павшна будавацца як на агульнагаспадарчых мерапрыемствах (першым чынам, нармалiзацыi кармлення), так i на фармакапрафшактыцы. З мэтай лекавай прафшактыю такшчнага гепатозу традыцыйна выкарыстоуваюцца розныя прэпараты, яюя валодаюць гепатапратэктарным дзеяннем i рэгулююць метабалiчныя працэсы у аргашзме [6-8]. Улiчваючы тое, што такшчны гепатоз у большасщ выпадкау не мае спець^чных прыкмет, ацэнка прафшактычнай эфектыунасщ таго щ шшага лекавага прэпарата павшна будавацца на кантролi бiяхiмiчнай «карцшы» крывь
Мэтай нашых даследаванняу стала прадухiленне развщця у падсосных свшаматак дыстрафiчныx змяненняу у печанi, захаванне ix здароуя i здароуя парасят-смактуноу, ix росту i развiцця.
Асноуная частка
Падчас даследаванняу была праведзена ацэнка прафшактычнай эфектыунасщ прэпарата мКарнiветм (вытворца - ТАА "Рубшон", Рэспублiка Беларусь) для падсосных свшаматак у дачыненнi да хвароб печаш, якiя характарызуюцца развщцём дыстрафiчныx працэсау. Ветэрынарны прэпарат "Каршвет" змяшчае у сваiм складзе L-каршщну гiдраxларыд, магнiю сульфат, сарбiтол. Карнщш нармалiзуе бялковы i тлушчавы абмены, аднауляе шчолачны рэзерв крывi, прыгнятае утварэнне кетакiслот i анаэробны глiколiз, памяншае ступень лактацыдозу, спрыяе «эканомнаму» расходаванню глiкагену i павелiчэнню яго запасау у печанi [9, 10]. Сарб™л, назапашваючыся у печанi у форме глiкагену, удзельнiчае у энергетычным абмене, а таксама валодае дыурэтычнымi уласцiвасцямi. Апошняе спрыяе эфектыунаму выдаленню таксiнау з арганiзму. Магнiя сульфат паляпшае страваванне, умерана стымулюе перыстальтыку кiшок, валодае жоУцягоннымi уласцiвасцямi. У сукупнасщ кампаненты прэпарата «Карнiвет» забяспечваюць яго гепатапратэктарнае дзеянне.
Дзеля вывучэння уплыву гэтага дзеяння на аргашзм свiнаматак ва умовах свiнагадоУчага комплексу пасля апаросу 6brni сфармiраваны дзве групы падсосных свiнаматак: кантрольная i доследная. У кожную групу уваходзша па 10 жывёлш. Умовы утрымання i кармлення у абодвух групах былi аднолькавыя, падбор жывёл у групы ажыццяуляуся рандомна. Асноуным крытэрям пры гэтым было клiнiчнае здароуе жывёл.
Свшаматкам доследнай групы per os задавауся ветэрынарны прэпарат «Карнiвет» агульным курсам 10 дзён (з 3 па 7 дш пасля апаросу i з 10 па 14 дш пасля апаросу) у дозе 15 мл на жывёлу. Адбор крыта для лабараторных даследаванняу праводзiуся ранiцай да кармлення, пасля апаросу i на другi-трэцi дзень пасля адымання парасят у пяцi свшаматак з кожнай групы. Бiяxiмiчнае даследаванне крыта праводзшася у адпаведнасцi з методыкамi табл. 1.
Таблща 1. Бiяхiмiчныя паказчык крыв^ вызначэнне яюх праводзiлася падчас доследау
Паказчык Методыка вызначэння
Агульны бялок (АБ) Рэакцыя з б1урэтавым рэактывам
Альбумш Рэакцыя з бромкрэзолавым зялёным
Агульны халестэрол (АХ) Халестэролакадазны (ферментатыуны) метад
Трыглщэрыды (ТГ) Глщэролакидазным (ферментатыуны) метад
Агульны i прамы бЫрубш Рэакцыя Ендрашэка-Клегорна-Грофа
Аланшамшатрансфераза (АлАт) Метад Райтмана-Фрэнкеля
Жоуцевыя юслоты (ЖК) Каларыметрычная, двухкропкавая, ферментатыуная (з удзелам 3-a-HSD)
Халшэстераза (ХЭ) Каларыметрычная, кнетычная (з удзелам бутырылтыяхалшу)
Пасля адымання у парсючкоу, якiя утрымлiвалiся пад свiнаматкамi кантрольнай i доследнай груп, вызначалi жывую масу, яе сярэднясутачныя прыросты i захаванасць за перыяд падсмоктвання. Пасля зарэзу, у свшаматак, выбракаваных пасля адымання парсючкоу, быу праведзены агляд печаняу i ацэнка ix макраскапiчныx паказчыкау (памерау, колеру, плямiстасцi, пругкасцi).
Лiчбавы матэрыял эксперыментальных даследаванняу быу апрацаваны статыстычна з выкарыстаннем праграмы Microsoft Excel. Пры статыстычнай апрацоуцы матэрыялу досведау разлiчвалi: сярэднюю арыфметычную (X), стандартнае адхшенне (о), дакладнасць адрозненняу памiж мноствамi дадзеных (р), зыходзячы з узроуня значнасцi 0,05.
Змяненняу бiяxiмiчныx паказчыкау крывi у свiнаматак пры першым даследваннi вызначана не было, вызначаныя адрозненнi былi статыстычна нязначнымь Вывучэнне ж бiяxiмiчнага складу сыраватю крывi у свiнаматак пасля адымання парасят дазволша вызначыць у жывёл кантрольнай групы змяненняу бялковага, лшщнага, шгментнага абменау, а таксама актыунасщ ферментау, характэрных для таксiчнага гепатозу. Разам з тым, у большасщ выпадкау дадзеныя адрозненнi не мелi статыстычна значнай рознiцы у адносшах з паказчыкамi свiнаматак доследнай групы.
Лiчбавыя дадзеныя, якiя характарызуюць стан бялковага абмену, прыведзены у табл. 2.
Таблща 2. Бiяхiмiчныя паказчык1 крыв1 падсосных свiнаматак, яюя характарызуюць бялковы абмен (Х±а)
Паказчык Група свiнаматак
Кантрольная Доследная
АБ, г/л 78,1±2,73 78,3±2,70
Альбумш, г/л 29,9±3,12 32,9±6,91
Глабулшы*, г/л 48,2±5,10 45,4±7,20
Альбумш-глабулшавыя суадносшы (АГС)* 0,6±0,13 0,8±0,24
* - канцэнтрацыя глабулшау была разл1чана па рознасщ пам1ж канцэнтрацыям1 агульнага бялку i альбумша, а альбумш-глабулшавыя суадносшы, як дзел1, атрыманыя пры дзяленш канцэнтрац^11 альбумша на канцэнтрацыю бялкоу глабулшавай фракцып.
У ^ьта cвiнаматак кантpoльнай гpyпы былo адзначана знiжэннe канцэнтpацыi альбyмiна (на 10 %), АГС (33,3 %) i yзpаcтаннe канцэнтpацыi глабyлiнаy (на 6,2 %) у паpаyнаннi з паказчыкамi cвiнаматак дocлeднай гpyпы. Гэтыя змeны нe мeлi cтатыcтычна значнык адpoзнeнняy.
Падoбныя адpoзнeннi былi вызначаны пpы ацэнцы yтpымання y ^ым cвiнаматак канцэнтpацый АХ, TГ i yзpoУню жoУцeвыx кicлoт (табл. 3).
Tаблiца 3. Бiяхiмiчныя паказчыю Kpbiii падсосных свшаматак, якiя хаpактаpызyюць лшвдны абмен, i кaнцэнтpaцыя жоуцевых кiслот
Паказчык Гpyпа cвiнаматак
Kантpoльная Дocлeдная
АХ, ммoль/л 1,51±0,210 1,76±0,156
TГ, ммoлъ/л 0,32±0,077 0,60±0,150*
ЖК, мЕ^ль/л 13,54±3,989 5,00±1,863*
* - p<0,05 у аднociнаx да паказчыкаy cвiнаматак кантpoлънай груды.
У кpывi падcocныx cвiнаматак кантpoльнай гpyпы знiжалаcя канцэнтpацыя АХ (на 16,6 %) i TT (на 87,5 %) у паpаyнаннi з паказчыкамi cвiнаматак дocлeднай ^упы. Kанцэнтpацыя жoУцeвыx кicлoт у ^ым y cвiнаматак кантpoльнай гpyпы пepавыciла паказчык дocлeднай гpyпы на 170,8 %.
Як бачна з пpадcтаyлeныx дадзeныx, пpэпаpат «Kаpнiвeт» cтанoУча yплываe на лiпiдны абмeн i дазваляe пpадyxiляць вылyчэннe жoУцi y ^ыхва^^ Знiжэннe канцэнтpацый АХ i TT y кpывi cвiнаматак кантpoльнай ^упы абyмoУлiваeцца паpyшэннeм ciнтэзy xалecтэpoлy паpэнxiмай пeчанi. Tакcама y cвiнаматак кантpoльнай гpyпы адзначаeцца пpыгнёт ciнтэзy гeпатацытамi бялкoвыx кампанeнтаy лiпапpатэiнаy вeльмi шзкай шчыльнаcцi, у cкладзe якix адбываeцца выдалeннe з пeчанi лiшкy TT i ix тpанcпаpцipoУка да пepыфepычныx тканiн. Паpyшэннe тpанcпаpцipoУкi TГ абyмoУлiваe, у тым лiкy, pазвiццё y cвiнаматак энepгадэфiцытy, знiжэння якаcцi малoдзiва i малака, ix ш^^най каштoУнаcцi для паpаcят. Наpаcтаннe y ^ым cвiнаматак кантpoльнай гpyпы канцэнтpацыi жoУцeвыx кicлoт у вынiкy ix «выпаду» з гeпатацытаy (пpы pазвiццi цытoлiзy) абo з жoУцeвыx xадoУ (^ы xалecтазe) наУпpocт y кpoy. Зшжэнж жoУцeвывядзeння y пpаcвeт тoнкага юшэчшка cпpыяe паpyшэнням заcваeння лiпiдаy i тлyшчаpаcпyшчальныx вiтамiнаy. Дадзeныя паpyшэннi ^raray^ адбiваюцца на xiмiчным cкладзe малака, вядуць да pазвiцця дpyгаcныx гiпавiтамiнoзаУ у cвiнаматак i пpыгнётy pocтy паpаcят-cмактyнoy. Iнфаpмацыя аб паказчыкаx mme^^ra абмeнy i ix змeнаx у ^ыта cвiнаматак кантpoльнай i дocлeднай гpyп пpывeдзeны y табл. 4.
Tаблiца 4. Бiяхiмiчныя паказчыю Kpi.iiii падсосных свшаматак, якiя хаpактаpызyюць пiгментны абмен
Паказчык Гpyпа cвiнаматак
Kантpoльная Дocлeдная
Агулъны бiлipyбiн, мкмoлъ/л 6,67±1,668 5,07±0,332
^аны бiлipyбiн, мкмoлъ/л 3,63±0,429 2,29±0,621*
* - p<0,05 у аднociнаx да паказчыкаy евшаматак кантpoлънай груды.
У кpывi cвiнаматак кантpoльнай гpyпы вызначана павышэннe канцэнтpацыi агульнага i пpамoга бiлipyбiнy (на 31,4 i 58,8 % адпавeдна) у аднociнаx да паказчыкаy кантpoльнай гpyпы cвiнаматак. Ваpта адзначыць, што канцэнтpацыя агульнага бiлipyбiнy y ^ыта cвiнаматак кантpoльнай гpyпы пepавышала наpматыyныя мeжы (гiпepбiлipyбiнeмiя) [11]. Гэта змяжнж xаpактаpызye цытoлiз (павышэннe пpанiкальнаcцi клeткавыx мeмбpан гeпатацытаy) абo cцicканнeм жoУцeвай пpатoкi i павышэннeм пpанiкальнаcцi яe для жoУцi (i, адпавeдна, для бiлipyбiнy) у cвiнаматак кантpoльнай ^упы. Звecткi аб змeнe актыyнаcцi нeкатopыx фepмeнтаy падчаc экcпepымeнтy пpывeдзeны y табл. 5.
Tаблiца 5. Актыунасць феpментay у Kpbiii свiнaмaтaк
Паказчык Гpyпа cвiнаматак
Kантpoльная Дocлeдная
АлАт, 1Е/л 75,04±8,101 67,86±4,427
ХЭ, 1Е/л 399,58±84,411 438,40±69,257
* - p<0,05 у аднociнаx да показчика^ cвiнаматак кантpoлънай груды.
Аналiз дадзeныx з таблi. 5 покозоу, штo y кантpoльнай гpyпe актыyнаcць фepмeнта АлАт пepавышаe аналагiчны паказчык дocлeднай гpyпы на 10,6 %. Актыyнаcць ХЭ, наадваpoт, знiжана на 9,7 %. Дадзeныя змeны xаpактэpны для цыталiтычныx змeн у паpэнxiмe пeчанi i пpыгнячэннe яe timg^m^^ функцый. Вызначаныя y xoдзe даcлeдаванняy эфeкты (знiжэннe цыталiтычныx змянeнняy у шчаш, наpмалiзацыя ciнтэзy y паpэнxiмe пeчанi i лiквiдаваннe xалecтазy) у cвiнаматак дocлeднай гpyпы абyмoУлeны cyмecным дзeяннeм кампанeнтаy вeтэpынаpнага пpэпаpата «Kаpнiвeт». Вядoма, штo каpнiцiн змяншаe Узpoвeнь энepгадэфiцытy y гeпатацытаx, а татеама пpадyxiляe pазвiццё «акciдатыyнага cтpэcy», а значыць, i «аxoyваe» клeткавыя мeмбpаны ад pазбypэння [12-14].
Таюм чынам, забеспячэнне сштэтычных працэсау энерпяй i захаванне цэласнасцi клеткавых мембран абумовш вызначаныя змяненнi бiяхiмiчнага складу крыта падсосных свiнаматак. Пасля адымання парсючкоу была абагульнена iнфармацыя, аб паказчыках, якiя характарызуюць рост i развiццё парасятау падчас смактання. Зводныя дадзеныя прадстаулены у табл. 6.
Таблща 6. Захаванасць i маса парасятау падчас адымання ад свшаматак кантрольнай i доследнай груп
Паказчык Група свшаматак
Кантрольная Доследная
Колькасць парасятау на пачатак доследау, ж^1вёл 102 102
Колькасць парасятау пры адыманш, жывёл 94 98
Захаванасць парасятау, % 92,2 96,1
Сярэдняя маса аднаго парасящ пры ад^1манн1, кг 7,71±0,446 8,06±0,522
Сярэднесутачная прырост жывой масы, г 185,0 198,0
Як вышкае з дадзеных таблщы, прэпарат «Каршвет» дазволiу павысiць захаванасць парасятау доследнай групы на 3,9 %, масу парасят пры адыманш на 4,5 %, а яе сярэднесутачны прырост на 7,0 % у параунанш з паказчыкамi кантрольнай групы. Неабходна адзначыць, што за час падсмоктвання (у асноуным, у першыя 14 дзён жыцця) у 13,7 % парасятау, яюя змяшчалюя пад свiнаматкамi кантрольнай групы, дыягнаставалюя дыспепсiя i гастраэнтэрыт, якiя працякалi з рознай цяжкасцю. Гэтыя хваробы сталi прычынай гiбелi шасцi парасятау. Сярод парасятау, яюя утрымлiвалiся пад свiнаматкамi доследнай групы, колькасць захварэлых была на 7,8 % шжэйшай, чым у жывёл, якiя утрымлiвалiся пад свiнаматкамi кантрольнай групы. Хваробы стрававальнай сiстэмы працякалi у iх менш цяжка i сталi прычынай гiбелi два1х парсючкоу. Пасля адымання былi выбракаваны тры свiнаматкi кантрольнай i адна свiнаматка доследнай групы (10 % i 3,3 % адпаведна). Прычыны выбракоування - шзкая малочнасць i траумiраванне тканiн малочнай залозы парасятамi. Пры зарэзе дадзеных жывёл i наступным аглядзе назiралiся макраскапiчныя змены, характэрныя для такачнай дыстрафii печанi (таксiчнага гепатозу) (мал. 1). У свшаматю доследнай групы падобныя макраскапiчныя змяненнi адсутнiчалi (мал. 2).
Мал. 1. Печань свшаматш кантрольнай групы
Мал. 2. Печань свшаматш доследнай групы
У свшаматак кантрольнай групы вызначалася павялiчэнне печанi у памерах (гепатамегалiя), стракатасць афарбоУкi (наяунасць плямау чырвонага, карычневага, белаватага колерау). Печань свiнаматкi доследнай групы была афарбавана у светла-карычневы колер. Пры пальпацып печань свiнаматак кантрольнай групы мела друзласць, у адрозненш ад печаш свiнаматкi кантрольнай групы, кансютэнцыя якой была пругкай.
Заключэнне
Праведзеныя даследаваннi паказалi, што прэпарат «Каршвет» аказвае прафiлактычнае дзеянне у дачынент да таксiчнага гепатозу у свшаматак. Пра гэта сведчаць:
- нармалiзацыя бiяхiмiчнага складу крывi у свшаматак доследнай групы;
- макраскатчныя змяненш у печанi, якiя характарызуюць такшчны гепатоз, у свiнаматак кантрольнай групы;
- павышэнне захаванасщ i прыростау жывой масы, знiжэнне захворвання страушкава-юшэчньиш хвароба]м у парасятау-смактуноу, якiя змяшчалiся пад свшаматка]ш доследнай групы;
Таюм чынам, прэпарат ветэрынарны «Каршвет» можа быць рэкамендаваны як сродак для прафшактыю тaксiчнaгa гепатозу у свiнaмaтaк, яюя змяшчаюцца ва умовах свшагадоучых комплексау.
Л1ТАРАТУРА
1. Великанов, В. В. Интенсивность перекисного окисления липидов и активность антиоксидантной системы поросят при токсической гепатодистрофии / В. В. Великанов // Учёные записки Витебской государственной академии ветеринарной медицины: научно-практический журнал. - 2017. - Т. 53, вып.1. - С. 39-41.
2. Иванасова, Е. В. Оценка эффективности премикса Гепавет при профилактике гепатозов поросят-отъёмышей Е. В. Иванасова // Ветеринарный врач - 2014. - № 2. - С. 47-49.
3. Сенько, А. В. Медикаментозные поражения печени у поросят / А. В. Сенько, В. В. Емельянов // Ветеринарная медицина Беларуси. 2001/2002. - № 4/1. - С. 30-31.
4. Курдеко, А. П. Состояние приплода, рост и развитие поросят при гепатопатиях свиноматок / А. П. Курдеко, Н. К. Хлебус, Е. И. Большакова // Известия Самарской государственной сельскохозяйственной академии. - 2022. - № 2. - С. 5460.
5. Хлебус, Н. К. Узаемасувязь энергадэфщытных станау i функцыянальнай недастатковасщ печаш з гаспадачым1 паказ-чыкам1 свшаматак / Н. К. Хлебус, С. У. Пятроусю // Животноводство и ветеринарная медицина. - 2012. - № 1(4). - С. 25-29.
6. Мерзленко, Р. А. Профилактика гепатозов свиней с применением катозала, ковертала и янтарной кислоты /Р. А. Мерзленко // Ученые записки Казанской государственной академии ветеринарной медицины им. Н. Э. Баумана. - 2013. - Т. 214. - С. 282-286.
7. Стрельников, С. А. Лечение и профилактика жировой дистрофии печени у поросят с применением гепатовекса: автореферат дис .... кандидата ветеринарных наук / С. А. Стрельников, 06.02.01. - Белгород - п. Майский, 2011. - 19 с.
8. Хлебус, Н. К. Профилактика токсической гепатодистрофии у супоросных свиноматок с использованием комплексного гепатопротекторного препарата / Н. К. Хлебус // Материалы международной научно-практической конференции молодых ученых, аспирантов и студентов «Вклад молодых ученых в аграрную науку», г. Кинель, 13-14 апреля 2016 г. - Кинель: ФГБОУ ВО «Самарская ГСХА». - С. 230-232.
9. Prevention of free fatty acid-induced hepatic lipotoxicity by carnitine via reversal of mitochondrial dysfunction / D. W. Jun [et al] // Liver Int. - 2011. - Vol. 31. - P. 1315-1324.
10. Tanphaichitr, V, Carnitine metabolism and human carnitine deficiency / V. Tanphaichitr, P. Leelahagul // Nutrition. - 1993. -Vol. 9. - P. 246-254.
11. Нормативные требования к показателям обмена веществ у животных при проведении биохимических исследований крови: рекомендации / С. В. Петровский, А. П. Курдеко, А. А. Белко, В. П. Баран, Н. К. Хлебус [и др.]. - Витебск: ВГАВМ, 2019. - 67 с.
12. Modanloo, M. Analyzing mitochondrial dysfunction, oxidative stress, and apoptosis: potential role of L-carnitine / M. Modanloo, M. Shokrzadeh // Iran. J. Kidney Dis. - 2019. - Vol. 13. - P. 74-86.
13. Steiber, A. Carnitine: a nutritional, biosynthetic, and functional perspective / A. Steiber, J. Kerner, C. L. Hoppel // Mol. Aspects Med. - 2004. - Vol. 25. - P. 455-473.
14. Вялов, С. С. Жировая болезнь печени: особенности патогенеза, диагностика и терапевтический потенциал / С. С. Вя-лов // Consilium Medicum. - 2014. - T. 16, № 8. - С. 72-77.
