Научная статья на тему 'Жария құқықтың заңды тұлғалары құқықтық категориясын қазақстанда енгізудің алғышарттары мен болашағы'

Жария құқықтың заңды тұлғалары құқықтық категориясын қазақстанда енгізудің алғышарттары мен болашағы Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
106
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жария құқықтың заңды тұлғалары / мемлекет / мемлекеттік функциялар / мемлекеттік органдар / мемлекеттік басқару / юридические лица публичного права / государство / государственные функции / государственные органы / государственное управление

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Әсел Берікқызы Арыстан, Гүлдәурен Сәттіғұлқызы Татебаева

Соңғы онжылдықта посткеңестік мемлекеттердің кейбіреулерінің заңнамасында посткеңестік кеңістікке таныс емес, жаңа жария құқықтың заңды тұлғалары (бұдан әрі – ЖҚЗТ) құрылымы пайда болды. Грузияның, Әзірбайжанның, Украинаның, Молдованың және балтық жағалауы елдерінің заңнамасы құқықтың жаңа субъектісінің болуын тани бастаса да, бұл елдердің теориясында ЖҚЗТ тұжырымдамасы өңделмеген. ЖҚЗТ құрылымы Еуропалық одақтың көптеген елдеріне таныс, бірақ еуропалық кеңістікте мұндай тұлғалардың сипаттамасына қатысты біртұтас, жалпыға танылған көзқарас қалыптаспады. ЖҚЗТ жалпыға танылған және біртұтас моделінің жоқтығы, қоғамдық мүдделер мен қажеттіліктер үшін мемлекетпен құрылған ЖҚЗТ құқықтық мәртебесі мемлекеттік органдар мен заңды тұлғалар жөніндегі классикалық ұғымның шегінен шығып кетеді, және әрбір жағдайда мемлекеттік басқарудың мақсаттары мен міндеттері ескеріле отырып, заң шығарушымен құрастырылатындығымен түсіндіріледі. ЖҚЗТ құрылымы тәжірибені қорыту жолымен туындады, сондықтан қандай да бір нақты мемлекеттің дайын моделін алып пайдаланудың мәні жоқ. Өзіміздің қолданыстағы тәжірибеге назар салуымыз қажет. ЖҚЗТ құқықтық мәртебесі мемлекеттік басқаруды жүзеге асыру мен ұйымдастырудың негіздерін, әсіресе, экономикалық қатынастарды реттеуде қолданылатын әдістерін айқындайды. Осы себепті, шетел тәжірибесін талдау кезінде әрбір елдің, бөлек алғандағы, мемлекеттік басқару жүйесіндегі ерекшеліктер ескерілуі тиіс. ЖҚЗТ құқықтық мәртебесін мемлекеттік басқарудан бөліп алып зерттеу ЖҚЗТ құқықтық табиғатын толық түсінуге мүмкіндік бермейді. Бұл жұмыстың мақсаты қазақстандық құқыққа ЖҚЗТ категориясын енгізудің алғышарттары мен болашағын айқындау болып табылады. Мақсатқа жету үшін шетелдік тәжірибені, қазақстандық заңнаманы, сонымен қатар қолданыстағы тәжірибені ескере отырып, жария құқықтың заңды тұлғаларының құқықтық табиғатын зерттеу бойынша міндеттер қойылды. Алынған нәтижелердің негізінде тұжырымдар мен ұсыныстар құрастырылды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРЕДПОСЫЛКИ И ПЕРСПЕКТИВЫ ВВЕДЕНИЯ ПРАВОВОЙ КАТЕГОРИИ ЮРИДИЧЕСКИХ ЛИЦ ПУБЛИЧНОГО ПРАВА В КАЗАХСТАНЕ

В последнее десятилетие в законодательстве ряда постсоветских государств появилась новая и незнакомая для постсоветского пространства конструкция юридических лиц публичного права (далее – ЮЛПП). Несмотря на то, что законодательство Грузии, Азербайджана, Украины, Молдовы и прибалтийских стран признает существование нового субъекта права, в теории концепция ЮЛПП в этих странах не разработана. Конструкция ЮЛПП знакома большинству стран Европейского союза, но в европейском пространстве не сложились единые и общепризнанные подходы к характеристике таких лиц. Отсутствие общепризнанной и единой модели ЮЛПП объясняется тем, что правовой статус ЮЛПП, созданный государством для общественных нужд и интересов, выходит за рамки классических представлений о государственных органах и юридических лиц, и в каждом случае конструируется законодателем индивидуально, исходя из целей и задач государственного управления. Полагаем, что конструкция ЮЛПП возникла путем обобщения практики, поэтому не имеет смысла заимствовать готовую модель какого-то конкретного государства. Необходимо обратить внимание на собственную существующую практику. Правовой статус ЮЛПП определяют основы организации и осуществления государственного управления, в особенности применяемые методы в регулировании экономических отношений. По этой причине анализ зарубежного опыта в отношении ЮЛПП должен учитывать особенности системы государственного управления каждой страны в отдельности. Изучение правового статуса ЮЛПП в отрыве от государственного управления не позволит понять правовую природу ЮЛПП. Целью настоящей работы является выявление предпосылок и определение перспектив внедрения категории ЮЛПП в казахстанское право. Для достижения цели были поставлены задачи по исследованию правовой природы юридических лиц публичного права с учетом зарубежного опыта, казахстанского законодательства, а также существующего практического опыта. На основании полученных результатов сформулированы выводы и предложения.

Текст научной работы на тему «Жария құқықтың заңды тұлғалары құқықтық категориясын қазақстанда енгізудің алғышарттары мен болашағы»

международных стандартов ISO 8124 в национальное законодательство;

3) инициировать в рамках технического регламента Таможенного союза «О безопасности игрушек» обязательное страхование гражданско-правовой ответственности участников рынка игрушек (органов по сертификации, импортеров, товаропроизводителей и др.) за качество реализуемой продукции;

4) внедрить в деятельность контрольно-надзорных органов Республики Казахстан функцию по ведению отдельной отчетности о состоянии качества реализуемых игрушек на казахстанском рынке;

5) рассмотреть вопрос о необходимости совершенствования законодательства, регулирующего отношения купли-продажи детских игрушек в интернете.

ЛИТЕРАТУРА

1. М. Мамырханова. Самые некачественные и опасные игрушки в Казахстан поставляют из Китая, Турции и Украины. https://kursiv.kz/news/kompanii-i-rynki/2018-12/samye-nekachestvennye-i-opasnye-igrushki-v-kazakhstan-postavlyayut-iz?page=6

REFERENCES

1. M. Mamyrhanova. Samye nekachestvennye i opasnye igrushki v Kazahstan postavljajut iz Kitaja, Turcii i Ukrainy. https://kursiv. kz/news/kompanii-i-rynki/2018-12/samye-nekachestvennye-i-opasnye-igrushki-v-kazakhstan-postavlyayut-iz?page=6

УДК 347.19

жария ц¥б;ьщтьщ занды т¥лгалары

б;¥цьщтьщ категориясын цазацстанда

енг1зудщ алгышарттары мен болашагы

Эсел Бержцызы Арыстан

Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институтыныц азаматтыц, азаматтыц ic ЖYргiзу зацнамасы жэне атцарушылыц w жYргiзу бвлiмiнiц ага зылыми цызметкерi, зац зылымдарыныц магиcтрi, Нур-Султан ц., Казахстан Республикасы; e-mail: assel.arystan@gmail.com

^лдэурен Сэт^^лцызы Татебаева

М.С. Нэртбаев атындагы КАЗГЮУ Универcитетi Жеке цуцыц департаментШц ага оцытушысы, зац зылымдарыныц магиcтрi; Нур-Султан ц., Казацстан Республикасы; e-mail: g_tatebayeva@kazguu.kz

ТYйiн свздер: жария цуцыцтыц зацды тулгалары; мемлекет; мемлекеттт функциялар; мемлекеттт органдар; мемлекеттт басцару.

Аннотация. Соцгы онжылдыцта посткецестж мемлекеттердщ кейбгреулергнщ зацна-масында посткецестт кецгстгкке таныс емес, жаца жария цуцыцтыц зацды тулгалары (бу-дан эрг - ЖКЗТ) цурылымы пайда болды. Грузияныц, Эзгрбайжанныц, Украинаныц, Молдова-ныц жэне балтыц жагалауы елдершц зацнамасы цуцыцтыц жаца субъектгсШц болуын тани бастаса да, бул елдердщ теориясында ЖКЗТ тужырымдамасы вцделмеген. ЖКЗТ цурылымы Еуропалыц одацтыц квптеген елдергне таныс, б^рац еуропалыц кещст1кте мундай тулга-лардыц сипаттамасына цатысты б^ртутас, жалпыга танылган квзцарас цалыптаспады.

ЖКЗТ жалпыга танылган жэне б^ртутас моделшц жоцтыгы, цогамдыц мудделер мен цажетттттер ушш мемлекетпен цурылган ЖКЗТ цуцыцтыц мэртебеы мемлекеттт орган-дар мен зацды тулгалар жвшндегi классикалыц угымныц шегтен шыгып кетедi, жэне эр-б1р жагдайда мемлекеттт басцарудыц мацсаттары мен мтдеттер1 ескерые отырып, зац шыгарушымен цурастырылатындыгымен тус^нд^рыед!. ЖКЗТ цурылымы тэж^рибеш цоры-ту жолымен туындады, сондыцтан цандай да бтр нацты мемлекеттщ дайын моделтн алып

пайдаланудыц мэн1 жоц. Оз1м1зд1ц цолданыстагы тэж1рибеге назар салуымыз цажет.

ЖКЗТ цуцыцтыц мэртебесг мемлекеттж басцаруды ЖYзеге асыру мен уйымдастыру-дыц неггздергн, эсгресе, экономикалыц цатынастарды реттеуде цолданылатын эд1стер1н айцындайды. Осы себептг, шетел тэжгрибест талдау кезтде эрбгр елдщ, белек алгандагы, мемлекеттж басцару жуйестдегг ерекшелжтер ескертуг тшс. ЖЦЗТ цуцыцтыц мэртебест мемлекеттж басцарудан белт алып зерттеу ЖКЗТ цуцыцтыц табигатын толыц тустуге мумктдж бермейдг.

Бул жумыстыц мацсаты цазацстандыц цуцыцца ЖКЗТ категориясын енггзудщ алгы-шарттары мен болашагын айцындау болып табылады. Мацсатца жету ушт шетелдж тэжгрибеш, цазацстандыц зацнаманы, сонымен цатар цолданыстагы тэжгрибеш ескере отырып, жария цуцыцтыц зацды тулгаларыныц цуцыцтыц табигатын зерттеу бойынша мтдеттер цойылды. Алынган нэтижелердщ неггзтде тужырымдар мен усыныстар цура-стырылды.

ПРЕДПОСЫЛКИ И ПЕРСПЕКТИВЫ ВВЕДЕНИЯ ПРАВОВОЙ КАТЕГОРИИ ЮРИДИЧЕСКИХ ЛИЦ ПУБЛИЧНОГО ПРАВА В КАЗАХСТАНЕ

Арыстан Асель Бериковна

Старший научный сотрудник отдела гражданского, гражданско-процессуального законодательства и исполнительного производства Института законодательства и правовой информации РК, магистр юридических наук; г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: assel.arystan@gmail.com

Татебаева Гульдаурен Саттыгуловна

Старший преподаватель Департамента частного права Университета КАЗГЮУ им. М.С.Нарикбаева, магистр юридических наук; г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: g_tatebayeva@kazguu.kz

Ключевые слова: юридические лица публичного права; государство; государственные функции; государственные органы; государственное управление.

Аннотация. В последнее десятилетие в законодательстве ряда постсоветских государств появилась новая и незнакомая для постсоветского пространства конструкция юридических лиц публичного права (далее - ЮЛПП). Несмотря на то, что законодательство Грузии, Азербайджана, Украины, Молдовы и прибалтийских стран признает существование нового субъекта права, в теории концепция ЮЛПП в этих странах не разработана. Конструкция ЮЛПП знакома большинству стран Европейского союза, но в европейском пространстве не сложились единые и общепризнанные подходы к характеристике таких лиц.

Отсутствие общепризнанной и единой модели ЮЛПП объясняется тем, что правовой статус ЮЛПП, созданный государством для общественных нужд и интересов, выходит за рамки классических представлений о государственных органах и юридических лиц, и в каждом случае конструируется законодателем индивидуально, исходя из целей и задач государственного управления. Полагаем, что конструкция ЮЛПП возникла путем обобщения практики, поэтому не имеет смысла заимствовать готовую модель какого-то конкретного государства. Необходимо обратить внимание на собственную существующую практику.

Правовой статус ЮЛПП определяют основы организации и осуществления государственного управления, в особенности применяемые методы в регулировании экономических отношений. По этой причине анализ зарубежного опыта в отношении ЮЛПП должен учитывать особенности системы государственного управления каждой страны в отдельности. Изучение правового статуса ЮЛПП в отрыве от государственного управления не позволит понять правовую природу ЮЛПП.

Целью настоящей работы является выявление предпосылок и определение перспектив внедрения категории ЮЛПП в казахстанское право. Для достижения цели были поставлены задачи по исследованию правовой природы юридических лиц публичного права с учетом зарубежного опыта, казахстанского законодательства, а также существующего практического опыта. На основании полученных результатов сформулированы выводы и предложения.

THE PREREQUISITES AND PROSPECTS OF INTRODUCTION OF THE CONCEPT «LEGAL ENTITIES UNDER PUBLIC LAW» INTO KAZAKHSTAN LAW

Assel Arystan

Senior Researcher of the Department of civil,

civil procedural legislation and executive proceedings

of Institute of Legislation and Legal Information

of the Republic of Kazakhstan, Master of legal sciences;

Astana, Republic of Kazakhstan; e-mail: assel.arystan@gmail.com

Guldauren Tatebayeva

Senior lecturer, Higher School of Law, Department of private law, M.Narikbayev KAZGUU University Astana, Republic of Kazakhstan; e-mail: g_tatebayeva@kazguu.kz

Keywords: legal entities under public law; state; state functions; state bodies; public administration.

Abstract. In the last decade, the legislation of a number of post-Soviet states has introduced a new concept "legal entities under public law" (hereinafter referred to as the LEPL). Despite the fact that the legislation of Georgia, Azerbaijan, Ukraine, Moldova and the Baltic States recognizes the existence of this concept, the countries' theory on the issue has not been developed yet. The concept of "LEPL" is recognized and widely used in most countries of the European Union, but there are no unified and universally accepted approaches to the characteristic of such legal entity in Europe.

The absence ofone generally recognized universal and unified model of the LEPL can be explained by the fact that the legal status of the LEPL, adopted by the state for public needs and interests, goes beyond the scope of classical concepts ofpublic bodies and legal entities. In each case the concept is developed individually by the legislator, based on the goals and objectives of public administration. We believe that the concept "LEPL" arose by generalizing the practice and there is no point in applying a ready-made model of a particular state. It is necessary to pay attention to the practical activities of Kazakhstan.

The legal status of the LEPL is determined by the basis of governance, especially by the regulatory practices in economic sphere. For this reason, the analysis of foreign experience in relation to the LEPL should take into account the particularities of the public administration system of each country separately. Studying the legal status of the LEPL in isolation from public administration will not allow us to understand the legal nature of LEPL.

The purpose of this work is to identify the prerequisites and to determine the prospects for introducing the concept "LEPL" into Kazakhstan law. To achieve the purpose, the main objectives were set to study the legal nature of LEPL, taking into account foreign experience, Kazakhstan legislation, as well as current practical activities. Based on the results, conclusions and suggestions were formulated.

Юрюпе

БYгiнгi тацда жария кукыктыц зацды тулгалары (будан эрi - ЖКЗТ) категориясы посткецеспк кещспктеп зац эдебиеттершде белсендi талкылауга тYсiп жYр. Бул суракка деген кызыгушылык, бiр жагынан мемлекет-тщ мYлiктiк катынастарга араласуыныц YДеуi-нен болса, баска жагынан мемлекетпк баска-руда жеке кукыктык тэсiлдердi пайдаланудыц экономикалык тартымдылыгымен байланы-стырылады.

Соцгы онжылдыкта Ж^ЗТ курылымы кейбiр посткецеспк елдердщ (Грузия, Эзiр-байжан, Украина, Молдова, Балтык жагала-уы елдер^ зацнамасында пайда болды, бiрак оларда бул сурактыц теориясы жетiлдiрiлме-ген.

Ж^ЗТ курылымы, Ж^ЗТ тYсiнiгi доктрина мен сот тэж1рибесшде жшрек кездесщ

зацнамада сирек колданылатын Еуропалык одактьщ кептеген елдершщ кукыгымен та-нылган [1, 138-б.; 2]. Шетел кукыгында Ж^ЗТ курылымына катысты кепшшкпен танылган бiрыцFай кезкарастар калыптас-пады. Кепшшкпен танылFан жэне бiртутас кукыктык моделшщ жокты^ын накты мемле-кеттщ тэж1рибесш жинактау непзшде калып-тасатынды^ымен тYсiндiруге болады.

ЖКЗТ цуцыцтыц категориясын енгiзудiц алгышарттары

Посткецеспк елдердщ кукы^ында Ж^ЗТ курылымын калыптастырудыц оЙFа коным-дылыFы женiндегi пiкiрталастыц непзшде ею мэселе жатыр. Олардыц бiреуi мYлiк-тiк катынастардаFы мемлекеттiц кукык ка-бiлеттiлiгiмен байланысты, екiншiсi, азамат-тык-кукыктык курылымдар мен эдiстердi

жария к¥кыктыц алып, пайдалануымен шарт-талады.

Мемлекеттщ азаматтыц цуцыц цабшет-тшгг

Мемлекет мYлiктiк катынастарга тецдж негiзiнде катысады [3]. Дегенмен, мемлекет пен мемлекеттж органдардыц б^л катына-старга катысу крыктык режимi жеке т^лга-лардыц катысуынан ерекшеленедi. Зац шыга-рушы мемлекет пен мемлекеттж органдарды зацды т^лгалар ретiнде тани отырып, м^нымен бiр уакытта олардыц ¥йымдык-к¥кыктык нысанын, кызметшщ, мулкшщ жэне аза-маттык-к¥кыктык эрекеттершщ к¥кыктык режимiн реттеу Yшiн арнайы ережелер жа-сайды, осылайша олардыц катысуын жалпы к^кыктык реттеуден белектейдь Мысалы, Ка-закстанда мемлекеттщ мртклк крыктарын жYзеге асыру тэр^бш беютетш арнайы зац эрекет етедi1. Ресейде мемлекеттж корпора-циялардыц кызметiн реттеу азаматтык жэне эюмшшж к¥кыктыц жалпы нормаларыныц кепшiлiгiнiц эрекет етуiнен шыгарылган2.

Мемлекеттiц жария-к^кыктык табига-ты оныц зацды т^лгаларыныц мэртебесiне эсер ететшш мойындау керек [4, 9-141-б.; 5; 6, 10-б.]. М^ндай зацды т^лгалардыц к¥кык кабiлеттiлiгi олардыц ^йымдык-крыктык нысанымен емес, кызметiнiц максаттары мен мшдеттерше сай айкындалуы мYмкiн. Ягни азаматтык к¥кыкпен кдаастырылган зацды т^лганыц классикалык кдаылымы билiк екiлеттiктерiн жYзеге асыруга арналмаган. Бiрак Казакстан мен Ресейде мемлекеттж функцияларды жYзеге асыру бектлш берш-ген зацды т^лгалар кдаылып, кызмет аткара-ды (Казакстандагы ^лттык компаниялар, Ре-сейдегi мемлекеттж корпорациялар).

Казакстандык тэжiрибеде екi анык тенден-цияны бакылауга болады: 1) мYлiктiк катына-старга мемлекеттiц катысуын крыктык реттеу жиi окшауланып, азаматтык кръщтыц жалпы нормаларыныц эрекет етушен шыгып бара-ды; 2) мемлекеттщ жекелеген зацды т^лгала-рыныц к¥кыктык мэртебесi жария-крыктык элементтердi иеленуде. БYгiнгi тацда циви-листтер аталган к¥былыстарды азаматтык к^кыктык катынастардыц катысушыларыныц тецдЫ кагидатыныц мiнсiз iске асырылуын-дагы ауыткушылык ретiнде карастырады, жэне азаматтык к¥кыктыц классикалык кдаылымдарындагы олкылыктар мен ерек-шелiктермен келiскiсi келмейдi [7, 110-б.; 8; 9].

Жария цуцыцтыц азаматтыц-цуцыцтыц цурылымдарды алып пайдалануы

Посткецестж мемлекеттердщ зацнамасы-ныц ЖКЗТ категориясын алып пайдалануы жаца экономикалык жагдайларда мемлекет-тiк баскаруды оцтайландыру кажеттшпмен ерiксiз келдi. БYгiнгi тацда мемлекеттж баска-ру жария кызметтердi халыкка тиiмдi ^сынуга багытталган (баскарудыц езара карым-каты-настарыныц жаца нысандарын дамыту, «элек-тронды Yкiметтi» калыптастыру, «онлайн» кызметтердi дамыту жэне т.б.) [10, 133-б.]. Жария кызметтердi керсету бойынша саланы зацнамалык камтамасыз ету корпоративтж менеджменттiц артыкшылыктарын пайдала-ну жэне диспозитивтж эдiстердi кецiнен кол-дану аркылы дамытылуда. Мысалы, Грузияда ЖКЗТ кдаылымын мемлекеттiк органдарга колдану бiр жагынан, олардыц билiк екшет-тжтерш сактауга жэне баска жагынан, олардыц кызметтершде корпоративтiк баскару эдь стерiн пайдалануга мYмкiндiк бердi. Сейтш, ЖКЗТ к¥рылымыныц мазм^ны кеп жагдайда экiмшiлiк к¥кыктыц аясы жэне экономика-ныц кажеттiлiктерiмен айкындалады, бiрак оны к¥растыру цивилисттердiц катысуынсыз мYмкiн емес. Грузияда мемлекеттж органдарды кайта к¥ру каржыландырудыц жаца каги-даттарына жэне азаматтык крыктагы зат-тык к¥кыктардыц жаца тYрлерiне негiзделiп кдаылды.

ЖКЗТ крыктык мэртебесi мемлекеттiк баскару жYЙесiнiц ерекшелiктерiмен айкын-далатынына карамастан, жаца к¥рылымды енгiзудiц акылга сыйымдылыгы женiндегi пiкiрталас, мемлекеттiк баскарудыц мерзiмi жеткен мэселелерi есепке алынбай-ак, кебь несе азаматтык-крыктык гылымында жYр-пзшуде. Мемлекеттiк баскарудан белiнген ЖКЗТ крыктык мэртебесi цивилистерге оныц крыктык табигатын жэне мазм^нын тYсiнуге мYмкiндiк бермейтМ анык, сон-дыктан б^л такырып тецiрегiндегi зерттеулер жеке жэне жария крыктыц киылыскан т^-сында жYргiзiлуi тиiс, ал шетел тэжiрибесiн талдау кезiнде эрбiр елдiц, белек алгандагы, мемлекеттж баскару жYЙесiндегi ерекшелж-тер ескерiлуi тиiс. ЖКЗТ к¥рылымын к¥ра-стыруга деген кешендi кезкарас кана оныц тиiмдiлiгiн камтамасыз етедi жэне эрекеттеп к^кыктык жYЙеге YЙлесiмдi юрпзуге мYмкiн-дiк бередi.

1 «Мемлекеттж мYлiк туралы» Казацстан Республикасыныц 2011 жылгы 1 наурыздагы №413-IVЗацы [Элек-тронды ресурс] // Информационно-правовая система нормативных правовых актов Республики Казахстан «Эдтет» Казацстан Республикасы нормативтт-цщыцтъщ акттерШц ацпараттыц-цуцыцтыц ЖYйесi. URL: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1100000413 (царау куни- 15.10.2019).

2 Федеральный закон от 12 января 1996 № 7-ФЗ «О некоммерческих организациях» [Электронный ресурс] // Справочная правовая система «КонсультантПлюс». URL: http://www. consultant.ru/document/cons_doc_LA W_8824/ (дата обращения: 15.10.2019).

Жария жэне мемлекеттт функциялар

Ж^ЗТ кукыктык мэртебесш зерттеуде олардыц аткаратын кызметтерiне аса мэн беру керек, eйткенi бул кызметтер мемлекеттiк кы-зметтерден бeлiп алынылуы тиiс.

^азакстанда мемлекеттiк функциялардыц кукыктык табигаты зацнамалык децгейде аныкталмаган, мемлекетпк функциялар мен мемлекеттiк кызметтер арасында анык ажы-ратылу жYргiзiлмеген3. Будан баска ^азакстан Республикасыныц Конституциясыныц ереже-лерiне сэйкес билш eкiлеттiлiктерi мемле-кеттiк органдардан баска езге де уйымдарга берiлмейдi4. Осыган байланысты езге де субъ-ектшер билiк eкiлеттiлiгiн жYзеге асыру кезш-де зацнамада кайшылыктар мен акаулыктар туындайды, олар элi кYнге дешн шешiмiн таппаган. «Жария кызметтер» тусшшн енгiзу калыптаскан кезкарасты жецiп шыгады деп сенемiз. Жаца угым мемлекетпк функциялар-ды жYзеге асыратын мемлекетпк емес субъ-ектiлердiц екiжакты табигатын тYсiндiруге мYмкiндiк бередi. Бул усыныс дэл казiр, ягни ^азакстанда мемлекетпк функцияларды бэсе-келестiк ортага беру мэселес бойынша зац жобасыныц жумысы жYргiзiлiп, eзiн-eзi рет-теу институтын дамыту бойынша максат бел-гiленiп жатканда Yлкен eзектiлiкке ие.

Жария кызметтщ мемлекеттен ажыра-тылган тYсiнiгi когамдык катынастардагы мемлекеттiц рeлiне жацаша карауга жэне Yкiметтiц eкiлеттiктерi eздерiнiц жэне оныц курылымына кiретiн eзге де уйымдардыц арасында бeлiнген шакта аткарушылык билiктiц катац монизмiнен аулак кетуге мYмкiндiк бе-редi [1, 136-б.]. ^азiрri кезецде мемлекеттiк баскару тiгiнен жогарыдан тeменге карай бiр-жакты тYзу сызыкты баскаруды жYзеге асы-рмайды, сондыктан «мемлекетпк» термиш бYгiнгi мемлекеттiк баскару YPДiсiне каты-стырылган кeптеген субъектiлер мен меха-низмдердi камти алмайды [1, 136-б.].

БYгiнгi тацда жария кызметтердiц тео-риясы посткецестегi елдерде калыптаспады жэне жария кызметтердш тYсiнiгiн калыпта-стырудагы жетекшi рeл зацнамага тиесiлi [11, 323-б.]. Сондыктан да баска да субъектшерге берiлмейтiн (мемлекеттiц айрыкша монополи-ясы болып табылады) мемлекеттiк органдар-

дыц кызметтерi мен уйымдастыру непздерш курайтын мемлекеттiк функциялардыц объек-тивп параметрлерiн зацнамалык децгейде ай-кындау кажет. Осы максатта мемлекеттiц кон-ституциялык-кукыктык нормаларын мукият талдау керек.

ЖК^ЗТ цуцыцтыц категориясын енг1зудщ болашагы

^азакстанда Ж^ЗТ кукыктык категория-сына деген кызыгушылык келесiдей фактор-ларга байланысты:

1) мемлекеттiц мYлiктiк катынастарга белсендi катысуы;

2) реттеудiц жеке-кукыктык тэсiлдерiн мемлекеттiк баскару жYЙесiнiц алып пайдала-нуы;

3) eзiн-eзi реттеу жэне коса реттеу инсти-туттарыныц дамуы;

4) YшiншiтулFаларFакатыстыбилiкeкiлет-тiгi берiлген жэне мемлекеттщ атынан сeйле-ушi коFамдык институттардыц пайда болуы.

Мемлекеттiц eз функцияларын iске асы-рудаFы жеке-кукыктык тэсiлдердi колдануFа талпынысы Ж^ЗТ теориясыныц туындауы Yшiн басты алFышарт болып табылады. Бiрак жеке-кукыктык тэсiлдердi пайдалану ол Yшiн жария-кукыктык мэртебесiн, оныц шшде мемлекеттiк иммунитетiн жоFалту каупiн туFызады. Мемлекет eз функцияларын же-ке-кукыктык тэсiлдердiц кeмегiмен iске асы-руFа талпынFан жаFдайларда OFан eзiнiц жария-кукыктык мэртебесш сактап калуы Yшiн арнайы кукыктык реттеудi курастыру кажет. Осылайша, шетелдiк кукыкта (Франция мен Канадада) Ж^ЗТ курылымын колдану мем-лекетке азаматтык-кукыктык катынастарда eзiнiц ерекшелiгiмен иммунитетiн сактап ка-луFа мYмкiндiк туындатады [12, 240-241-б.].

Мемлекеттiк баскаруда жеке-кукыктык эдiстердi пайдалануды ^азакстан Республика-сы ¥лттык Банкшщ (будан эрi - ¥Б) кызмеп мысалынан кeруге болады. ^азакстандык зацнама ¥Б уйымдык-кукыктык нысаны ме-кеме бола тура, OFан коса мемлекетпк орган мэртебесш сактай отырып, коммерциялык кызметтi жYзеге асыруFа руксат етедь ¥Б айрыкша кукыктык мэртебесi ¥Б акша-не-сие жYЙесiн баскару бойынша мемлекетпк

3 «Казацстан Республикасы Конституциясыныц 54-бабын, 61-бабы 3-тармагыныц 1) жэне 3) тармацша-ларын, сондай-ац мемлекетт1к басцаруды уйымдастыру мэселелер1 бойынша басца да б1рцатар нормаларын ресми тус1нд1ру туралы» Казацстан Республикасы Конституциялыц КецесШц 2008 жылгы 15 цазандагы N 8 Нормативт1к Каулысы; «Казацстан Республикасы Конституциясыныц 54-бабын, 61-бабы 3-тармагыныц 1) жэне 3) тармацшаларын, сондай-ац мемлекетт1к басцаруды уйымдастыру мэселелер1 бойынша басца да б1рца-тар нормаларын ресми тус1нд1ру туралы» Казацстан Республикасы Конституциялыц Кецеанщ 2008 жылгы 15 цазандагы № 8 Нормативт1к цаулысына туандгрме беру туралы» Казацстан Республикасы Конституциялыц кецеанщ 2013 жылгы 16мамырдагы № 2 цосымша цаулысы (царау кун1: 15.10.2019).

4 «Астана цаласы сотыныц усынысы бойынша «Нотариат туралы» Казацстан Республикасы Зацыныц 15-бабы 3-тармагыныц конституциялылыгын тексеру туралы» Казацстан Республикасы Конституциялыц Кецеанщ 2005 жылгы 31 цацтардагы N 1 цаулысына тYсiндiрме беру туралы» Казацстан Республикасы Конституциялыц кецестщ 2006 жылгы 6 ш1лдедег1 N 3 Косымша Каулысы (царау KYнi: 15.10.2019).

функцияларды аткару кезшде билiктiк уйга-рым тYрiндегi тек жария-кукыктык тэсiлдердi гана емес, каржы уйымдарымен мэмше жасау аркылы жеке-кукыктык тэсiлдердi де колда-натындыгымен айкындалады (тiкелей жэне жанама баскару)5. ¥Б коммерциялык мэмше-лердi жасауды акша-несие саясаты аясында мемлекеттiк функцияларды юке асыру бойынша кызметiне катысты кeмекшi кызмет ретш-де колданады [13, 59-б.].

Бiздщ ойымызша, ЖКЗТ, батыс еуро-палык тэртштеп тYсiнiкпен казакстандык зацнамага ендi. Тэжiрибеде мемлекеттк са-ясатты iске асыруды камтамасыз ететiн зац-ды тулгалар мен коммерциялык кызметпен айналысатын мемлекеттiк органдар кызмет аткаруда. Олардыц кай-кайсысына да жалпы-лама жеке-кукыктык жэне жария-кукыктык нормаларды колдануды шектейтiн кызметтщ арнайы кукыктык режимi курылган. Мун-дай субъектшер классикалык зацды тулгалар (азаматтык кукыктыц субъектiлерi) мен мем-лекеттк органдар (жария кукыктыц субъектшер^ арасында аралык буын болады, жэне экономика саласында мемлекеттiк баскару эдiстерiмен шартталган ерекшелiктердiц ше-гiнде эрекет етедь

ЖКЗТ белгiлерiне ие уйымдарга мысал ретiнде Казакстан Республикасыныц ¥лттык Банкi, Казакстан Республикасы ¥лттык Коры, ¥лттык эл-аукат коры, ¥лттык эл-аукат ко-рыныц тобы, Казакстанныц Даму баню, Ав-тономиялык кластерлiк кор, «Азаматтарга арналган Yкiмет» мемлекеттiк корпорациясы, Казакстанныц инвестициялык коры, ¥лттык инвестициялык кор жэне т.б. болуы мYмкiн.

ЖКЗТ казакстандык кукыктыц мойында-уы жаца субъектiлердi куруды кажет етпейдi деп санаймыз. Жаца кукыктык категорияны енгiзу тэжiрибенi жинактап, оны одан ары да-мытуга багыттауга мYмкiндiк бередi.

ЖКЗТ цуцыцтыц категориясын енг1зу Шдс1лдер1

ЖКЗТ тану эюмшшк кукык саласында мемлекеттiк баскаруды iске асыру мен уйымдастыру непздерш кайта карау, мемлекет-тiк баскару субъектшершщ шецберiн сызу жэне олардыц кызметшщ ережелерiн бекiту аясындагы зац шыгармашылыкты талап етедi. ЖКЗТ жэне олардыц лауазымды тулгалары-ныц кызметтерiнiц зацдылыгы жеке емес, жария кукыктыц нормаларымен камтамасыз етiлуi тиiс.

Азаматтык кукыктагы ЖКЗТ кукыктык мэртебесiне катысты непзп мэселелер болып табылады [9]:

1) ЖКЗТ мYлiктiк катынастарга катысу тэртiбi мен шарттары;

2) олардыц кызметш каржыландыру кагидаттары жэне бершген мYлiкке заттык кукыктардыц тYрлерi;

3) азаматтык-кукыктык жауаптылыктыц мазмуны мен шектерi.

Бул сурактардыц эркайсысында ЖКЗТ барлыгына катысты эмбебап жауаптыц болуы екiталай. Егер ¥лттык Банк пен «КазМунай-Газ» улттык компаниясына катысты жога-рыдагы сурактарга жауап беруге тырыссак, бiз екi уйым Yшiн бiртутас эмбебап шешiмдi таба алмаймыз. Олардыц кукыктык мэртебесi мемекеттж саясатты iске асырудагы рeлiмен тыгыз байланысты.

КР зацнамасына ЖКЗТ енгiзудi екi тYр-лi тэсiлмен жYргiзуге болады [1, 137-139-б.; 14, 41-42-б.]. Бiрiншi тэсiлде ЖКЗТ катысты зацмен бектлген мiндеттемелiк жэне зат-тык-кукыктык катынастарды алып тастаган-дагы, азаматтык-кукыктык реттеуге шек-теу кою Yшiн жасалып, ал куру тэртiбi мен кукыктык мэртебесш козгайтындарды коса алгандагы калган сурактарды эюмшшк-кукыктык реттеудщ пэнiне жаткызуга болады [15, 13-14-б.]. Бул нуска зацнаманы мейлiнше аз тYзетудi кажет етедi.

Екiншi тэсшде ЖКЗТ катысатын катынастарды азаматтык зацнаманыц реттеуi мен жалпы соттардыц кузыретiнен тутастай шыга-руды талап етедi (мiндеттi элемент ретiндегi эюмшшк соттарды дамытуды). Бул жагдайда эюмшшк кукык зацды тулганыц курылымын алып пайдаланады жэне жеке зацды тулгалар-дыц жiктелуiне тиiспейдi.

Осыган байланысты, мYлiктiк катына-стардагы ЖКЗТ кукыктык мэртебесi жари-я-кукыктык катынастардагы мемлекеттщ мэртебесiне уксас, ягни бiрiншi тэсiлдi кол-данган колайлырак деп есептеймiз: а) зацды тулганыц жалпы тYсiнiгiн сактау; б) олардыц азаматтык айналымга катысуы Yшiн арнайы талаптар беюту. Бiрак казакстандык жагдайда кай нуска тиiмдiрек мэселесiн кешендi жэне жYЙелi тYрде шешу максатында ЖКЗТ бел-гiлерiне сай келетiн колданыстагы уйымдар-ды аныктау Yшiн зацнамага талдау жYргiзу керек, сонымен катар олардыц кызметтерш кукыктык реттеудiц агымдагы жагдайын багалау кажет.

5 ¥лттыц банктщ еюжацты мэртебес1 экономикалыц теорияныц эд1стемел1к нег1здерте CYÜeHedi. ХХг. экономикалыц теориясында ттелей басцаруга царама-царсы экономикалыц цатынастарды жанама басцарудыц тшмдтт негiзделген болатын. Ал экономикалыц цатынастарды жанама басцару басым турде жеке-цуцыцтыц тэсшдермен ЖYзеге асырылады.

Карацыз: Кейнс Дж. М. Избранные произведения: Пер. с англ. /Предисл., коммент., сост.: А.Г. Худокормов. - М.: Экономика, 1993. - С. 19; 187

Фридмен Милтон. Если бы деньги заговорили ... / Пер. с англ. - М.: Дело, 1998, с. 139-144.

Корытынды

ЖYргiзiлген зерттеулер непзшде келесь дей тужырымдар мен усыныстар ккалыптасты-рылды:

1. Эрбiр мемлекет мемлекеттiк басккару-дыц максаттары мен мiндеттерiн ескере оты-рып, жария кдоыктыц зацды тулгаларыныц езшдш курылымын ккалыптастырады.

2. ЖКЗТ к¥кык;тык; мэртебесi мемлекет-тiц к¥кыктык мэртебесшен «туындайтын» болып келедi жэне жария максаттарга жету-ге багытталган кызметтердi жYзеге асыруда мемлекеттiк иммунитеттi сактап калуга мYм-кiндiк бередi.

3. ЖКЗТ институтын енгiзу мэселесiн карастыру мен зерттеу мемлекеттiк функци-яларды жария функциялардыц баска да тYр-лерiнен анык ажыратуга негiзделуi тшс.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Зацды тулгалардыц жеке жэне жари-яга белiнуiн алып пайдалану ЖКЗТ белгiлерi бар субъектiлердi аныктау Yшiн зацнамага ревизия жYргiзудi кажет етедi. Баска елдердiц

дайын тужырымдамасын алып пайдалана салмай, езшдш калыптаскан тэж1рибеге назар салынуы тшс.

5. Халыкаралык тэж1рибеге ерiп, ЖКЗТ к^рылымын Казакстан зацнамасына енгiзу мшдетп сипатка ие емес, бiрак доктрина Yшiн тужырымдамалык мацызы бар.

6. ЖКЗТ кукъщтык мэртебесi мемлекет-тш баскаруды жYзеге асыру мен уйымдасты-рудыц негiздерiмен, эсiресе, экономикалык катынастарды реттеуде колданылатын эдь стермен айккындалады. Осы себептi, ЖКЗТ мойындау, бiрiншi кезекте, экiмшiлiк кукъщ саласындагы зац шыгармашылыкты талап етедi.

7. Азаматтык ккукыкктыц басты мiндетi ЖКЗТ мемлекет жэне мемлекетпк органдарга барабар куккык субъектiсi ретiнде тану болып табылады. Бул ретте экiмшiлiк кдоыкта ЖКЗТ жария кукъщтыц субъектiсi ретiнде эрекет жа-сайтын к;YKыктыкэрекеттердi аныккжэнедэлре-гламенттейтш критерийлердi курастыру керек.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Яковлев В.Ф., Талапина Э.В. Юридические лица и субъекты публичного права: в поисках правового баланса [Текст] // Журнал российского права. - 2016. - № 8. - С. 125-140.

2. СулейменовМ.К., Карагусов Ф.С., Кот А.А., Дуйсенова А.Е., Скрябин С.В. О понятии и правовом статусе юридических лиц публичного права в законодательстве некоторых развитых иностранных государствах и бывших советских республиках [Электронный ресурс] // Сетевое издание «^Ып^». иhttp://www.zakon.kz/4902443-o-ponyatii-%D1%96-pravovom-statuse.html (царау ку.ш: 15.10.2019).

3. Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая часть). Комментарий: в 2 кн. Кн. 1 / отв. ред. М. К. Сулейменов, Ю. Г. Басин. Алматы, Жетi Жаргы, 1997 [Электронныйресурс]//Информационная система «ПАРАГРАФ». иhttps://online.zakon.kz (царау кунк 15.10. 2019)

4. Зиманов С.З. Государство и контракты в сфере нефтяных операций [Текст]. Научно-практическое пособие. / С.З. Зиманов. - Алматы: Жети Жаргы, 2007. - 176 с.

5. Диденко А.Г. Анализ казахстанского законодательства о Национальном фонде Республики Казахстан на предмет его коррупционности [Электронный ресурс] // Сетевое издание «^Ып^». и^: Электронный доступ: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id= (царау кунк 15.10. 2019).

6. Ануфриева Л. П. Иммунитет государства в частноправовых отношениях [Текст] // Иммунитет государства и защита культурных ценностей: Сборник статей /Под общ. ред.: Рыбак К.Е. - М.: Парад, 2009. С. 3-18.

7. Юрий Григорьевич Басин: Ученый, Учитель, Личность. [Текст] - Алматы: ТОО «Юридическая фирма «AEQUITAS», 2013. - 515 с.

8. Сулейменов М.К. Юридические лица публичного права: есть ли необходимость закреплять эту категорию в законодательстве Казахстана? [Электронныйресурс] // иhttps://www.zakon. kzf4829397-juridicheskie-lica-publichnogo-prava.html (дата обращения: 15.10.2019).

9. Суханов Е. А. О юридических лицах публичного права [Текст] //Вестник гражданского права. -2011. - № 2. - С. 4-24.

10. Фалина А.С. Сервисное государство: истоки теории, элементы практики [Текст]//Социология власти. - 2012. - №1. - С. 132-140.

11. Талапина Э.В. Публичное право и экономика: курс лекций [Текст]. М.: Волтерс Клувер, 2011520 с.

12. Годэн Р.П. Взаимосвязь между публичной и частной собственностью в Канаде и Квебеке [Текст] //Вестник гражданского права. - 2006. - № 2. - С. 227 - 264.

13. Жаксыбек Ж. Правовой статус Национального Банка Казахстана и его роль в развитии банковской системы страны [Текст] // Право и управление. XXI век. - 2011. - № 3 (20). - С. 56-61.

14. Чантурия Л.Л. Юридические лица публичного права: их место в гражданском праве и особенности правового регулирования [Текст] // Государство и право. - 2008. - № 3. — С. 38-45.

15. Ястpебoв O.A. Юpидическoе лицй nyбличнйгй npава: сpавнителънo-npавoвoе исследoвание: автopефеpат диссеpтации на тискание yченoй стетни дoктopа юpидических наyк: 12.00.14/ Олег Aлександpoвич Ястpебoв. - Moomci, 2010. - 49 с.

REFERENCES

1. Jakovlev V. F., Talapina Je. V. Juridicheskie lica i sub#ektypublichnogoprava: v poiskahpravovogo balansa [Tekst] // Zhurnal rossijskogo prava. - 2016. - № 8. - C. 125-140.

2. Sulejmenov M.K., Karagusov F.S., Kot A.A., Dujsenova A.E., Skrjabin S.V. O ponjatii i pravovom statuse juridicheskih lic publichnogo prava v zakonodatel 'stve nekotoryh razvityh inostrannyh gosudarstvah i byvshih sovetskih respublikah [Jelektronnyj resurs] // Setevoe izdanie «Zakon.kz». URL: http://www. zakon.kz/4902443-o-ponyatii-%D1%96-pravovom-statuse.html (yarau kyni: 15.10.2019).

3. Grazhdanskij kodeks Respubliki Kazahstan (obshhaja chast'). Kommentarij: v 2 kn. Kn. 1 / otv. red. M. K. Sulejmenov, Ju. G. Basin. Almaty, Zheti Zhargy, 1997 [Jelektronnyj resurs] //Informacionnaja sistema «PARAGRAF». URL: https://online.zakon.kz (yarau kyni: 15.10. 2019)

4. Zimanov S.Z. Gosudarstvo i kontrakty v sfere neftjanyh operacij [Tekst]. Nauchno-prakticheskoe posobie. /S.Z. Zimanov. - Almaty: Zheti Zhargy, 2007. -176 s.

5. Didenko A.G. Analiz kazahstanskogo zakonodatel 'stva o Nacional'nom fonde Respubliki Kazahstan na predmet ego korrupcionnosti [Jelektronnyj resurs] // Setevoe izdanie «Zakon.kz». URL: Jelektronnyj dostup: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id= (yarau kyni: 15.10. 2019).

6. Anufrieva L. P. Immunitet gosudarstva v chastnopravovyh otnoshenijah [Tekst] // Immunitet gosudarstva i zashhita kul'turnyh cennostej: Sbornik statej /Pod obshh. red.: Rybak K.E. - M.: Parad, 2009. S. 3-18.

7. Jurij Grigor'evich Basin: Uchenyj, Uchitel', Lichnost'. [Tekst] - Almaty: TOO «Juridicheskaja firma «AEQUITAS», 2013. - 515 s.

8. Sulejmenov M.K. Juridicheskie lica publichnogo prava: est' li neobhodimost' zakrepljat' jetu kategoriju v zakonodatel'stve Kazahstana? [Jelektronnyj resurs] // URL: https://www.zakon.kz/4829397-juridicheskie-lica-publichnogo-prava.html (data obrashhenija: 15.10.2019).

9. Suhanov E. A. O juridicheskih licah publichnogo prava [Tekst] // Vestnik grazhdanskogo prava. -2011. - № 2. - S. 4-24.

10. Falina A.S. Servisnoe gosudarstvo: istoki teorii, jelementy praktiki [Tekst] //Sociologija vlasti. -2012. - №1. - S. 132-140.

11. Talapina Je.V. Publichnoe pravo i jekonomika: kurs lekcij [Tekst]. M.: Volters Kluver, 2011- 520 c.

12. Godjen R.P. Vzaimosvjaz' mezhdu publichnoj i chastnoj sobstvennost'ju v Kanade i Kvebeke [Tekst] // Vestnik grazhdanskogo prava. - 2006. - № 2. - S. 227 - 264.

13. Zhaksybek Zh. Pravovoj status Nacional'nogo Banka Kazahstana i ego rol' v razvitii bankovskoj sistemy strany [Tekst] // Pravo i upravlenie. XXI vek. - 2011. - № 3 (20). - S. 56-61.

14. Chanturija L.L. Juridicheskie lica publichnogo prava: ih mesto v grazhdanskom prave i osobennosti pravovogo regulirovanija [Tekst] // Gosudarstvo i pravo. - 2008. - № 3. — S. 38-45.

15. Jastrebov O.A. Juridicheskoe lico publichnogo prava: sravnitel'no-pravovoe issledovanie: avtoreferat dissertacii na soiskanie uchenoj stepeni doktora juridicheskih nauk: 12.00.14/ Oleg Aleksandrovich Jastrebov. - Moskva, 2010. - 49 s.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.