Научная статья на тему 'ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИНИ КУЧАЙТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА, МАМЛАКАТ ЁШЛАРИНИНГ СИЁСИЙ ВА ҲУҚУҚИЙ МАДАНИЯТИНИ ЯНАДА ОШИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ'

ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИНИ КУЧАЙТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА, МАМЛАКАТ ЁШЛАРИНИНГ СИЁСИЙ ВА ҲУҚУҚИЙ МАДАНИЯТИНИ ЯНАДА ОШИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

236
94
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
ёшлар / жамоатчилик назорати / қонунлар / сиёсий маданият / ҳуқуқий маданият. / youth / public scrutiny / laws / political culture / legal culture.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Шавкат Тахирович Мавлянов

Мазкур мақолада мамлакатимизда жамоатчилик назорати соҳасида олиб борилган ислоҳотлар, қабул қилинган норматив – ҳуқуқий хужжатлар ҳақида маълумот берилган. Шу билан бирга, ушбу йўналишни янада ривожлантириш мақсадида аҳолининг, хусусан ёшларнинг сиёсий ва ҳуқуқий маданиятини, мамлакатда бўлаётган жараёнларга нисбатан дахлдорлик ҳиссини ошириш мақсадида олиб борилга ишлар ҳақида тўхталиб ўтилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article provides information about the reforms carried out in the field of public control in our country, the adopted normative and legal acts. At the same time, he spoke about the work being done to further develop this area, to increase the political and legal culture of the population, especially young people, the sense of involvement in the processes taking place in the country

Текст научной работы на тему «ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИНИ КУЧАЙТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА, МАМЛАКАТ ЁШЛАРИНИНГ СИЁСИЙ ВА ҲУҚУҚИЙ МАДАНИЯТИНИ ЯНАДА ОШИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ»

ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИНИ КУЧАЙТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА, МАМЛАКАТ ЁШЛАРИНИНГ СИЁСИЙ ВА ХУЦУЦИЙ МАДАНИЯТИНИ ЯНАДА ОШИРИШНИНГ УЗИГА ХОС ЖИХАТЛАРИ

Шавкат Тахирович Мавлянов

Сирдарё вилояти ИИБ бошлиFи полковник

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада мамлакатимизда жамоатчилик назорати сохасида олиб борилган ислохотлар, кабул килинган норматив - хукукий хужжатлар хакида маълумот берилган. Шу билан бирга, ушбу йуналишни янада ривожлантириш максадида ахолининг, хусусан ёшларнинг сиёсий ва хукукий маданиятини, мамлакатда булаётган жараёнларга нисбатан дахлдорлик хиссини ошириш максадида олиб борилга ишлар хакида тухталиб утилган.

Калит сузлар: ёшлар, жамоатчилик назорати, конунлар, сиёсий маданият, хукукий маданият.

ABSTRACT

This article provides information about the reforms carried out in the field of public control in our country, the adopted normative and legal acts. At the same time, he spoke about the work being done to further develop this area, to increase the political and legal culture of the population, especially young people, the sense of involvement in the processes taking place in the country.

Keywords: youth, public scrutiny, laws, political culture, legal culture.

КИРИШ

Мамлакатимизда ахолининг карийб 55 фоизини ёшлар ташкил этиб, 30 ёшгача булган ёшлар сони 18 миллиондан зиёддир. Ёшлар глобаллашув жараёнида замон талабларини илFаш ва уларни амалга ошириш, турли соха ва ташаббусларни олFа суришда катта таянч, бебахо хазина ва кучдир. Шундай экан, бугун биз фукаролик жамияти шакиллантириш жараёнида турар эканмиз, ахолининг, айникса, ёшларнинг сиёсий-хукукий саводхонлиги ва маданияти мустахкамлаш катта ахамият касб этади. Ёшларнинг сиёсий-хукукий саводхонлиги фукаролик узлигини англашининг асосий мезонидир. Бугунги ёшлар ким булиб етишишидан, кайси соха ёхуд вазифада фаолият курсатишидан катъий назар, биринчи навбатда, Конституция ва конунларни яхши билиши,

хурмат килиши шарт. Башарти, конун устуворлиги таъминласагина илFор ва тараккий этган давлат барпо этиб, фаровон ва бахтли хаёт кечирилади.

Конституция ва конун устуворлигига эришишда эса, табиийки, жамоатчилик назорати институтидан унумли фойдаланиш мухим ахамият касб этади.

Аслида жамоатчилик назорати юртимизда узок тарихий илдизларга эга. ушбу институт кадимда оксоколлар Кенгаши куринишида булиб, унинг асосий фаолият йуналиши махаллалардаги ободонлаштириш, ахолини кийнайдиган масалаларни хал этиш, узини-узи химоя килиш, огох булиш, фарзандлар тарбиясига локайд карамаслик ва бошка жамоат ишлари билан шуFулланиш булган.

Мамлакатимиз мустакиллика эришгандан сунг ва утган вакт мобайнида эса жамоатчилик назоратини амалга оширишнинг замонавий шакллари ва услублари ишлаб чикилди хамда фаолиятни амалга ошириш учун катор конунчилик базаси яратилди.

Жумладан, давлат органлари устидан жамоатчилик назоратини олиб боришга каратилган, жамоатчилик назорати институтининг изчил ривожланиши учун мухим ахамият касб этадиган бир катор норматив -хукукий хужжатлар мавжуд булиб уларнинг жумласига "Узбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари туFрисида"ги, "Нодавлат нотижорат ташкилотлари туFрисида"ги, "Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари туFрисида"ги, "Ижтимоий шериклик туFрисида"ги, "Давлат хокимияти ва бошкаруви органлари фаолиятининг очиклиги туFрисида"ги конунлар киради.

Бундан ташкари, 2014 йилда Конституцияга киритилган узгартиш ва кушимчалар эса жамоатчилик назорати институтига конституциявий маком баFишлади. Яъни жамоатчилик назорати Конституциямизнинг 32-моддасида аник белгилаб куйилди.

Бирок, жамоатчилик назоратига оид коидалар турли норматив-хукукий хужжатларда таркок холда булганлиги сабабли, бундай назоратни амалга оширишни замон талабларига мос, мукаммал механизмларини ишлаб чикиш кераклиги долзарб мавзуга айланди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Шу муносабат билан, К,онунчилик палатаси томонидан 2017 йил 15 ноябрда кабул килинган, Сенат томонидан 2018 йил 29 мартда маъкулланган Узбекистон Республикасининг "Жамоатчилик назорати туFрисида" ги К,онуни

кабул килинди. К,онуннинг максади давлат органлари ва муассасалари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини ташкил этиш хамда амалга ошириш сохасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборатлиги белгиланди.

Шу билан бирга, давлат рахбарининг 2018 йил 4 июлдаги "Давлат органлари хузурида жамоатчилик кенгашлари фаолиятини ташкил этиш чора -тадбирлари т^рисида"ги К,арори кабул килиниб, унга кура, давлат органлари хузуридаги жамоатчилик кенгашининг асосий вазифалари, функциялари, ваколатлари ва фаолиятини ташкил этиш тартиби белгилаб берилди. К,арорга асосан жамоатчилик кенгаши уз ишини жамоатчилик асосида олиб борадиган, доимий фаолият юритувчи маслахат-кенгаш органи хисобланиши хамда унинг карорлари тавсиявий хусусиятга эгалиги белгилаб берилди.

Шунингдек, Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш, амалга оширилаётган ислохотлар самарадорлигини кучайтириш, конун устуворлигини сузсиз таъминлаш, жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш, фукаролик жамиятини тараккий топтиришда жамоатчилик назоратининг самарали шаклларини жорий этиш хамда бу жараёнда оммавий ахборот воситалари иштирокини кенгайтириш максадида Конституция ва конун устуворлигини таъминлаш, бу борада жамоатчилик назоратини кучайтириш хамда жамиятда хукукий маданиятни юксалтириш буйича чора-тадбирлар дастури тасдикланди. Дастурни амалга оширишнинг асосий максади этиб Конституция ва конун устуворлигини, давлат органлари карорлари, мансабдор шахсларнинг хатти-харакатлари конунларга тулик мувофик булишини таъминлаш, конунлар ижросини самарали ташкил этиш; жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш борасидаги ишларни янги боскичга кутариш, хукукий ахборотни замонавий усуллар оркали кенг оммага етказиш; Конституция ва конун устуворлигига эришишда давлат идоралари фаолияти устидан жамоатчилик назорати механизмларини такомиллаштириш, мустакил ва холис оммавий ахборот воситаларини куллаб -кувватлаш, фукаролик жамияти институтларини янада ривожлантириш ва бошкалар белгиланди.

МУ^ОКАМА

Шундай экан, айтиш жоизки, утган вакт ичида ёшларни хар томонлама куллаб-кувватлаш, уларнинг хукук ва конуний манфаатларини химоя килиш, мамлакатимиз истикболи учун масъулиятни уз зиммасига олишга кодир,

ташаббускор, шижоатли ёшларни тарбиялаш, уларнинг хукукий ва сиёсий маданиятини ошириш борасида сезиларли ишлар амалга оширилди.

Жумладан, 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида ахолининг хукукий онги ва хукукий маданиятини юксалтириш конун устуворлигини таъминлаш ва суд-хукук тизимини янада ислох килишнинг асосий вазифалардан бири этиб белгиланди.

Ундан ташкари, жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтиришнинг асосий вазифалари белгилаб берилган Узбекистон Республикаси Президентининг "Жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш тизимини тубдан такомиллаштириш туFрисида"ги 2019 йил 9 январдаги ПФ-5618-сонли Фармони кабул килинди.

Мазкур Фармонда инсон хукук ва эркинликларига хурмат муносабатини шакллантиришга, ахолининг хукукий онги ва хукукий маданиятини юксалтиришга, жамиятда фукароларнинг хукукий саводхонлиги даражасини оширишга тускинлик килувчи бир катор муаммо ва камчиликлар курсатиб утилган. Жумладан, хукукий маданиятни юксалтиришда энг аввало, хукукий таълим ва тарбия борасидаги ишлар тизимли ва узвий олиб борилмаётганлиги, узок йиллар давомида бу масала хукукни мухофаза килувчи органлар ва айрим давлат органларининг иши сифатида караб келиниб, бунда оила, махалла ва фукаролик жамияти бошка институтларининг иштироки етарлича таъминланмаганлигини, ёшларнинг хукукий тарбиясига салбий таъсир курсатувчи омилларга нисбатан хукукий иммунитетни шакллантириш, хар бир шахсда конунларга ва одоб-ахлок коидаларига хурмат, миллий кадриятларга садокат, хукукбузарликларга нисбатан муросасизлик хиссини уЙFOтиш ишига комплекс тарзда ёндашилмаганлиги хамда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтиришда шахсий манфаатлар хамда жамият манфаатлари уртасидаги мувозанатни саклаш FOяларини ахоли онгига сингдириш ишларининг етарли олиб борилмаслиги хам конун устуворлигини таъминлашга узининг жиддий салбий таъсирини курсатаётганлиги айтиб утилган.

НАТИЖАЛАР

Фармон билан "Жамиятда хукукий маданиятни юксалтириш" концепцияси кабул килиниб, унинг асосий вазифа ва максадлари, асосий йуналишлари курсатилган ва Концепцияни самарали амалга ошириш буйича "Йул харитаси" ишлаб чикилган. "Йул харитаси"га 88 та банд киритилган булиб, барча сохаларда

хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтиришга каратилган хамда жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш "шахс - оила - махалла - таълим муассасаси - ташкилот - жамият" принципи буйича тизимли ва узвий ташкил этилиши назарда тутилган.

Айни вактда сиёсий ва хукукий маданиятга кискача таъриф бериб кетсак. Сиёсий маданият - жахон умумий маданиятининг таркибий кисми, сиёсий тажриба, сиссий билимлар ва хис- туЙFулар даражаси, сиёсий субъектлар хулк-атвори ва фаолияти намуналаринипг бош курсаткичи, мамлакат, синф, миллат, ижтимоий гурух сиёсий турмуш тарзинимг умумий таърифидир. Киска килиб таърифлаганда сиёсий маданият иисоннинг сиёсий институт ва кадриятларда кайд этилган ижодий фаолиятининг тавсифи ва инъикосидир.

Хукукий маданият эса - фукароларнинг давлат ва хукук хакидаги мухим билимларни эгаллаб олиши, амалдаги норматив-хукукий хужжатлар хакидаги тушунчаларини талкин кила олиши хамда улардан туFри фойдалана олиш билан бирга, уларга амал килиш хамдир.

Эътибор каратадиган булсак, ривожланган мамлакатларда миллий конунчиликни мустахкамлаш ва ижтимоий адолатни кучайтириш, ахолининг хукукий маданиятини ошириш тамойиллари асосий уринга куйилган. Бунга мисол сифатида Америка Кушма Штатларида халкни бирлаштирувчи ва харакатга келтирувчи куч сифатида "Америка орзуси" FOяси асосий уринда турса, "ОлFа, Сингапур!" шиори Сингапур муъжизаси ислохотлари оркали хаётга татбик этилган.

Францияда барча нарса инсон ва унинг манфаатлари учун, эркинлик, тенглик ва биродарлик FOялари асосида давлат инсонларга чексиз хукук ва эркинликларни яратиб берган ва уларни мамлакат манфаатлари йулида бирлаштирган. Хитойда эса маънавий тарбия тизими она ватанга хизмат килиш ва содик булиш FOяси асосида ташкил этилган. Шунингдек, Буюк Британия, Япония, Эрон, Германия, Туркия давлатларида илгари сурилган узига хос FOявий йуналишлар уларнинг тараккиётида мухим уринга эга булиб келмокда.

Шундан келиб чикиб, хозирги глобаллашув, илмий-техник тараккиёт даврида ахолининг сиёсий ва хукукий маданиятини юксалтиришнинг инновацион усулларидан, тарFиботнинг илFор ва таъсирчан воситаларидан, хорижий давлатларнинг бу борадаги илFор тажрибаларини урганиш долзарб ахамият касб этади.

Юкорида курсатилган ислохотларнинг ижросини самарали таъминлаш максадида Сирдарё вилояти ИИБ томонидан хам бир катор амалий ишлар олиб

борилмокда. Хусусан, вилоят худудида манзилли ва аник тарFибот амалга оширилиб, асосий эътибор ёшларга каратилмокда. Ушбу тадбирларнинг асосий максади мамлакатимизда олиб борилаётган суд-хукук ислохотлари жараёнида ёшларнинг иштирокини янада фаоллаштириш, ёш авлод вакилларини конунга хурмат рухида тарбиялаш, турли зарарли иллат ва ёд FOялар таъсиридан химоялаш, ёшларнинг хукукий онги ва маданияти, билимлари ва масъулиятини мунтазам ошириш хамда вилоятнинг туман (шахар)ларида, айникса чекка худудларида истикомат киладиган куп сонли уюшмаган ёшлар уртасида хукукбузарликларнинг олдини олишдан иборатдир.

Сирдарё вилояти ИИБ томонидан 2020 йилнинг якунида 8044 тадбирлар утказилган булиб, уларда асосан Узбекистон Республикаси Конституцияси хакида тушунча бериш, инсон хукуклари ва эркинликлари, диний экстремизм ва терроризм ва унга карши курашиш, коррупция ва хукукбузарликлар тушунчаси ва уларнинг профилактикаси, кабул килинаётган норматив - хукукий хужжатлар хакида маълумот берилган (диаграмма 1).

Диаграмма 1

А^оли уртасида утказилган тадбирлар тематикаси

Бошк;а конунлар

4887

коррупция ва хукукбузарликлар ^ 1900

профилактикасига оид

Диний экстремизм ва 357 терроризмга оид

^ 869

инсон хукукларига оид

31

Конституцияга оид

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

Утказилган тадбирларнинг куриниши асосан маърузалар булиб, кейинги уринларда "давра сухбатлари", кургазмали тарFибот, анимацион графика, семинарлар ва бошкалар урин эгаллаган (диаграмма 2).

Диаграмма 2

Утказилган тадбирларнинг шакли

12

18-2л1 f99 ___68

маърузалар давра сухбатлари семинарлар конференциялар ёзма хукукий тарFибот

кургазмали хукукий тарFибот

анимацион графика

Оммавий ахборот воситалари оркали хукукий тарFибот 1704 нафарни ташкил этиб, шундан аксарият маколалар веб- сайт ва бошка электрон ахборот воситаларида нашр этилган (диаграмма 3).

Диаграмма 3

ОАВ оркали утказилган хукукий TapF^OT

Мухтасар килиб айтганда, жамоатчилик назоратининг асосий куроли конундир. Жамоат ташкилотлари хамда фукаролар томонидан давлат хокимияти ва бошкаруви органларининг конунларга кай тарзда амал килаётгани ва уларни кандай ижро этаётганини назорат килади. Жамоатчилик назоратининг

хулосалари эса, уз навбатда, ижро хокимиятининг фаолиятини танкидий куриб чикиш, хатоларни тузатиш, халкчилликни таъминлашга хизмат килади. Шу уринда фукароларнинг, айникса ёшларнинг фаоллиги, ижтимоий ходисаларга дахлдорлик хиссининг ортиши, сиёсий ва хукукий маданияти юксалиши ушбу жараён ривожланишининг мухим шартларидандир.

ХУЛОСА

Зеро, хукукий маданиятни юксалтиришда, энг аввало, хукукий таълим ва тарбия борасидаги ишлар тизимли ва узвий олиб борилишини таъминлаш, ушбу жараёнга нафакат давлат органларини, балки оила, махалла ва фукаролик жамиятининг бошка институтларини иштирокини етарлича таъминлаш замон талабидир.

REFERENCES

1. "Ижтимоий шериклик туFрисида"ги УРК,-376-сон. 25.09.2014.

2. "Жамоатчилик назорати туFрисида"ги УРК,-477-сон. 12.04.2018.

3. "Махалла институтини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-4944-сон. 03.02.2017.

4. "Ёшларга оид давлат сиёсати самарадорлигини ошириш ва Узбекистон ёшлар Иттифоки фаолиятини куллаб-кувватлаш туFрисида"ги ПФ-5106-сон. 05.07.2017.

5. "Х,ар бир оила-тадбиркор" давлат дастури П^-3777-сон. 07.06.2018.

6. узбекистон Республикаси Конституцияси

7. 2018 йил 4 июлдаги "Давлат органлари хузурида жамоатчилик кенгашлари фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги Президент К,арори

8. Конституция ва конун устуворлигини таъминлаш, бу борада жамоатчилик назоратини кучайтириш хамда жамиятда хукукий маданиятни юксалтириш буйича чора-тадбирлар дастури

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.