Научная статья на тему 'Ёшларда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш - таълим тизимининг устувор йўналиши'

Ёшларда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш - таълим тизимининг устувор йўналиши Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
1134
221
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фуқаролик жамияти / суверенитет / Конституция / қонун / маънавий мерос / ҳуқуқий маданият / ҳуқуқий онг / гражданское общество / суверенитет / Конституция / закон / духовное наследие / правовая культура / правовое сознание

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Ибайдуллаев Қудратилло

Мақолада узлуксиз таълим тизимида, хусусан умумтаълим муассасаларида ёшларнинг ҳуқуқий маданиятини юксалтириш бўйича амалга оширилаётган ва оширилажак ишлар таҳлил қилинган. Бу соҳадаги мавжуд камчиликлар, уларни бартараф қилиш, ўқувчи-ёшлар ҳуқуқий саводхонлигини ошириш давлат сиёсати даражасига кўтарилганлиги хусусида мулоҳазалар юритилган. Ҳуқуқий маданиятни замон талаблари даражасига кўтариш бўйича тавсиялар, фикр-мулоҳазалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПОВЫШЕНИЕ ПРАВОВОЙ КУЛЬТУРЫ - ПРИОРИТЕТНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ

В статье анализируется проводимая и предстоящая работа по повышению правовой культуры молодёжи в системе непрерывного образования, в частности, в общеобразовательных учреждениях. Отмечаются имеющиеся в этом направлении недостатки и даны некоторые рекомендации по их устранению. Также отмечается, что правовая культура молодого поколения стала задачей государственного значения. Даны некоторые рекомендации, суждения по повышению правовой культуры до уровня современных требований.

Текст научной работы на тему «Ёшларда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш - таълим тизимининг устувор йўналиши»

Ибайдуллаев Кудратилло,

Андижон давлат университети хузуридаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш худудий маркази «Ижтимоий-иктисодий фанлар методикаси» кафедраси профессори в.б.

ЁШЛАРДА ЩУКИЙ МАДАНИЯТНИ ЮКСАЛТИРИШ - ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШИ

УДК: 373:37.03

ИБАЙДУЛЛАЕВ Ц. ЁШЛАРДА ЦУЦУЦИЙ МАДАНИЯТНИ ЮКСАЛТИРИШ - ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШИ

Маколада узлуксиз таълим тизимида, хусусан умумтаълим муассасаларида ёшларнинг хукукий маданиятини юксалтириш буйича амалга оширилаётган ва оширилажак ишлар тахлил килинган. Бу сохадаги мавжуд камчиликлар, уларни бартараф килиш, укувчи-ёшлар хукукий саводхонлигини ошириш давлат сиёсати даражасига кутарилганлиги хусусида мулохазалар юритилган. Хукукий маданиятни замон талаблари даражасига кутариш буйича тавсиялар, фикр-мулохазалар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: фукаролик жамияти, суверенитет, Конституция, конун, маънавий мерос, хукукий маданият, хукукий онг.

ИБАЙДУЛЛАЕВ К. ПОВЫШЕНИЕ ПРАВОВОЙ КУЛЬТУРЫ - ПРИОРИТЕТНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ

В статье анализируется проводимая и предстоящая работа по повышению правовой культуры молодёжи в системе непрерывного образования, в частности, в общеобразовательных учреждениях. Отмечаются имеющиеся в этом направлении недостатки и даны некоторые рекомендации по их устранению. Также отмечается, что правовая культура молодого поколения стала задачей государственного значения. Даны некоторые рекомендации, суждения по повышению правовой культуры до уровня современных требований.

Ключевые слова и понятия: гражданское общество, суверенитет, Конституция, закон, духовное наследие, правовая культура, правовое сознание.

IBAYDULLAYEV K. IMPROVING YOUTHIS JUDICIAL CULTURE - THE MAIN TENDENCY OF EDUCATION SYSTEM

The article deals with work have been done to enhance law culture of youth in continuous education, namely at secondary schools. Also there are discussed some failures and solution to increase judicial literacy of students.

Keywords: civil society, sovereignty, Constitution, law, spiritual essence, legal culture, legal mind.

Кириш.

Дунёдаги барча давлатлар фукаролик жамиятини барпо килишга харакат килмокда. Фукаролик жамияти - конун устуворлиги ва инсон х,укуклари хамда эркинликлари карор топадиган ижтимоий тузумдир. Уни куриш кучли давлатдан кучли жамият сари бос-кичма-боскич утиш оркали амалга ошири-лади. Мамлакатимизда барпо этилаётган демократик давлат ва фукаролик жамияти-нинг шартларидан бири халкимизнинг муно-сиб турмуш кечиришини таъминлашга хизмат килувчи конунларнинг мавжудлигидир. Улар-нинг мазмун-мохияти билан таниш булиш ва конунларга риоя килиш фукаролик бурчимиз булиб, у одамларнинг хукукий онги, хукукий билими хамда хукукий маданиятида намоён булади.

Мавзунинг долзарблиги.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 январдаги «Жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш тизи-мини тубдан такомиллаштириш туFрисида»ги ПФ-5618-сон фармонида жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтиришнинг асосий вазифалари каторида «... фукаролар онгида «Жамиятда конунларга хурмат рухини карор топтириш - демократик хукукий давлат куришнинг гаровидир!» деган хаётий Fояни мустахкамлаш»1 вазифаси белгиланган. Давлатимиз ва хукуматимиз томонидан жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш буйича зарур хукукий-меъёрий хужжатлар кабул килинган. Уларда юртимизда хукукий билимларни сингди-ришни хозирги мураккаб ва тахликали даврда янги боскичга кутариш зарурлиги белгилаб берилган. Бу вазифа, яъни «Жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтиришда, энг аввало, таълим-тарбиянинг тизимли ва узвий равишда олиб борилишига алохида эътибор каратиш, мактабгача таълим тизи-мидан бошлаб ахолининг барча катламларига

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 январдаги «Жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш тизимини тубдан такомиллаштириш туFрисида»ги Пф-5618-сон фармони.

хукукий онг ва хукукий маданиятни чукур сингдириш...»2 лозимлиги курсатиб берилган.

Мавзунинг урганилганлиги.

Тан олиб айтиш лозимки, оммавий ахбо-рот воситалари ахоли уртасида хукукий маданиятни шакллантириш ва уни юксалти-ришга салмокли хисса кушмокда. Интернет-даги Lex.uz сайтининг хизматлари барчага манзур булмокда. Унда барча норматив-хукукий хужжатлар буйича маълумотлар мунтазам бериб борилади. Хар бир оилага тез кириб борадиган телевидениеда Олий Мажлис палаталари фаолияти, депутатлар-нинг конунлар буйича шархлари, Конституция ва конунларнинг айрим моддалари маз-муни, сайловлар хакида туркум курсатувлар намойиш этилади. Мавжуд барча газета-журналларда хукукий билимлар беришга катта эътибор каратилади. Мунтазам равишда Конституция ва конунлар туFрисида мако-лалар, хукукий маслахатлар, хукукий мавзуда савол-жавобларнинг бериб борилиши фикримизнинг далилидир. Айникса, хукук химоя мавзусида «Хукукшунос», «Хукук ва бурч», «Фукаролик жамияти», «Демократлаш-тириш ва инсон хукуклари», «Хукук», «Хукук оламида», «Адолат», «Postda» каби 20га якин газета-журналларда мутахассислар томони-дан хукукий муносабатлар ва конунларнинг мазмун-мохиятини сингдириш буйича маслахат, йул-йуриклар бериб борилади. Барча вилоят ва тижорат газеталарида хам давлатимизнинг ички ва ташки сиёсати акс эттирилган хабарлар, конунчилигимизга оид туркум маколалар, «Хукукий маслахатхона», «Суранг - жавоб берамиз», «Биздан сураган эдингиз» рукнлари остида хукукий маслахатлар хавола этилиши газетхонларнинг хукукий билимларини оширади.

Зарур кулланмалари, дарсликлари билан халкимизнинг хукукий онгини такомиллаш-тиришга тинмай хисса кушиб келаётган М.Ражабова, О.Каримова каби хукукшу-носларнинг саъй-харакатлари катта. Шунинг-

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил

9 январдаги «Жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш тизимини тубдан такомиллаштириш туFрисида»ги Пф-5618-сон фармони.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

дeк, юpиcтлap A.Рaхмoнoв, X.Aзимoвлap «^нун уcтувopлиги - хукукий дaвлaт acocm»1 нoмли pиcoлacидa жинoятгa oид cиëcaтни либepaллaштиpиш бyйичa aмaлгa oшиpилa-ëтгaн ишлap кypcaтиб бepилгaн. Узбeкиcтoн Рecпубликacи Жинoят кoдeкcининг нopмaлa-pидa умуминшний тaмoйиллap - фукapo-

лapнинг x,aë™, coFлиги, кaдp-киммaти, хукук

вa эpкинликлapи дaxлcизлиги тaъминлaнгaн-лиги aник миcoллap билaн бaëн килингaн.

X.Aзизoв хэмдэ A.Яxшиeвлapнинг «Суд-хукук

coхacидaги иcлoхoтлap вa дoлзapб вэзи-фaлap»2 pиcoлacидa мaзкуp coхaдa aмaлгa oшиpилaëтгaн иcлoхoтлap вa улapнинг нэти-жaлapи, бу бopaдa кeлгуcидa килиниши лoзим бyлгaн ишлap юзacидaн фикp-мулoхaзa юpитилгaн. Хукукшун0c Э.Кoдиpoвнинг «Ëшлap жинoятчилигининг oлдини oлиш мacaлaлapи»3 нoмли pиcoлacи ëшлapимиз opacидaги жинoятчилик мacaлaлapи вa улapни кeлтиpиб чикapувчи caбaблap, ëшлap Уpтacидa жинoятчиликнинг oлдини oлиш, хукукбузapликлap пpoфилaктикacигa oид киммaтли тaвcиялap бepилгaн.

Пpeзидeнтимиз Шaвкaт Миpзиëeв бу coхaдaги кaмчиликлapнинг мaвжудлиги, улapни бapтapaф килиш уcтувop вaзифa 6ули6 кoлишлигини узининг Кoнcтитуция кaбул килингaнлигининг 26 йиллигигa бaFиш-лaнгaн мaъpузacидa aник миcoллap билaн тушунтиpиб бepди4, бaжapилиши лoзим бyлгaн кypcaтмaлap бeлгилaб бepилгaнлиги хaм фикpимизнинг дaлилидиp. Дeмaк, ^нун-лapимиз мaзмуни, мoхиятини ëшлapнинг oнгигa жoйлaш кyнгилдaгидeк эмac.

Мухтapaм Пpeзидeнтимиз бу бopaдa Узбeкиcтoн Ëшлap иттифoки aъзoлapигa кaттa ишoнч билдиpди. Ëшлap иттифoки фaoлияти-нинг уcтувop йyнaлишлapидaн биpи cифaтидa

1 Рaхмoнoв А., Aзимoв X.. Крнун уcтувopлиги - хукукий дэвлэт acocи. - Т.: «Мэънэвият», 2G11.

2 Aзизoв X., Яxшиeв А. Суд-хукук coхacидaги иcлoхoтлap вэ дoлзapб вaзифaлap. - Т.: «Мaънaвият», 2G11. -32-б.

3 Кoдиpoв Э. Ëшлap жинoятчилигининг oлдини oлиш мacaлaлapи. - Т.: «Nishon nashr», 2G17. -6G-6.

4 Узбeкиcтoн Рecпубликacи Пpeзидeнт Шэвкэт

Миpзиëeвнинг Узбeкиcтoн Рecпубликacи Кoнcтитуцияcи кэбул килингэнининг 26 йиллигигз бaFишлaнгaн тэнтэ-нэли мapocимдaги мaъpузacи. II «Xaлк еузи», 2G1B йил В дeкaбpь.

«...ëшлap Уpтacидa хукукбузapлик вэ жинoят-чиликнинг бapвaкт oлдини oлиш вэ пpoфи-лэктикэ килиш ишлapидa фaoл иштиpoк этиш»5 лoзимлигини уктиpди. 3epo, ëшлap фaoл хaëтий пoзициядa бyлишлapи тэлэб эти-лэди. Улap мэмлэкэтимиздэ бyлaëтгaн ижo-бий yзгapишлapгa дaxлдopлик мунocaбaтидa бyлишлapи дapкop. Нэфэкэт узи, бэлки yp^^ лapининг юpиш-туpиши, фикpлaшигa бeэъти-6op бyлмacлиги кepaк. Xaлкимиз, Вэтэни-мизгэ мунocиб фapзaнд булиб yccинлap.

Узлу^из тэълим инcoн учун бутун хaëти дaвoмидa эгэллэйдигэн тэълим экэнлиги фэндэ мэълум. Шунингдeк, хукукий билим, хукукий мэдэният илдизлapи мукaддac дини-миз, буюк дoнишмaндлap, мутaфaккиpлap acapлapидa мэвжуд. Иккинчи тoмoндaн дунë-дэги мaмлaкaтлap тaжpибacидaн фoйдaлaн-гэн хoлдa яpaтилгaн кoнунлapимиз. Булap -бизнинг мэънэвий бoйлигимиз.

MarçcaA.

Фикpимизчa, coхaгa oид мэвжуд бoй мэъ-нэвий мeъpocимиз вэ дунëвий, хукукий K0нунлapнинг ypтacидaги бoFликликни му^ тэхкэмлэш утэ зapуpдиp. 3epo, хap кэндэй хapaкaт хужжaтлapнинг нeгизи, acocи булэди. Бу мувaффaкиятлap кэлити булиб xизмaт килэди, шубхэ^з.

Aкcapият oилaлapдa бoлaлapгa «ундэй килмэ, ëмoн булэди», «кoнунни бузcaнг, жинoят coдиp этгэн бyлacaн вэ унгэ яpaшa жaзo 6op», дeгaн гaплap эйтилэди. Отa-oнa хap биp ишдэ фapзaндлapигa нэмунэ булэди, хaëтий тaжpибacини ypгaтaди. Гунoх ишлap-дэн тийилиш тyFpиcидaги пaнд-нacихaтлa-pининг хэм эмэлий эхэмияти 6op. Яxши oилa-дэн, элбэттэ, яxши фapзaнд чикэди.

Умумий ypтa тэълим мaктaблapидa эca oилaдa, мaктaбгaчa тэълим муaccacacидa oлгaн тapбия тaкoмиллaштиpилaди. Мэктэб-лapдa хукукий тapбиянинг нaзapий acocлapи дapc вэ дapcдaн тaшкapи тaдбиpлap opкaли эмэлгэ oшиpилaди. Укувчилapгa миллий Kaдpиятлap тyFpиcидa гaпиpгaндa инcoнпap-

5 Узбeкиcтoн Рecпубликacи Пpeзидeнтининг 2G17 йил S июлдэги «Ëo^apTa oид дэвлэт cиëcaти caмapaдopли-гини oшиpиш вэ Узбeкиcтoн Ëшлap иттиф^ки фaoлия-тини кУллaб-куввaтлaш тyFpиcидa» ги ПФ^Юб-шн фap-мoни.

варлик, озодлик, эркинлик, мустакиллик т^-рисида етарли маълумотлар берилиши керак. Масалан, Конституциямизнинг 1-моддасида «Узбекистон - суверен демократик республика»1, деб белгилаб куйилган. «Суверенитет - сиёсий мустакиллик булиб, давлат бошка-рувини хамда ички ва ташки сиёсий фаолия-тини хорижий аралашувларсиз идора этиш-дир. Республиканинг суверенитетига, яхлит-лигига ва хавфсизлигига, фукароларнинг конституциявий хукук ва эркинликларига карши чикувчи, урушни, ижтимоий, миллий, иркий ва диний адоватни тарFиб килувчи, халкнинг соFлиFи ва маънавиятига тажовуз килувчи гурух хамда жамоат бирлашмалари-нинг тузилиши ва фаолияти такикланган»2. Буларнинг барчаси одамлар тинчлиги, фар-зандларимизнинг бахтли яшашларини таъ-минлаш сохасидаги Fамхурлик намунасидир.

Узбекистонда ёшлар масаласи давлат сиё-сати даражасига кутарилган. 1991 йилнинг 20 ноябрида «Узбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари туFрисида»ги 429-сон конун кабул килиниб, ёшларнинг жамиятда уз урнини топиши, халкимизга муносиб фарзандлар булиб ети-шиши, фан-техника янгиликларини эгаллаши, жамият ва давлат тараккиётига хисса кушишлари лозимлиги курсатиб берилди.

Замон талабларидан келиб чикиб, кейинги йилларда давлатимизда ёшларга оид янги давлат сиёсати жорий килинди. Узбекистон Республикасининг 2016 йил 14 сентябрда кабул килинган «Ёшларга оид давлат сиёсати туFрисида»ги УРК-406-сон Конуннинг 10-мод-даси таълим муассасаларига бир катор вази-фаларни, айникса, ёшларни жиноятчи булиб колишдан саклаш масъулиятини юклайди. Дархакикат, мактабда 11 йил таълим олган бола жиноятчи булиб колиши ачинарли холат.

Узбекистон Републикаси Президенти Ш.Мирзиёев: «Жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятнинг шаклланиши, авва-ламбор, тарбия ва мухит билан бевосита

1 Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: «Узбекистон», 2014.

2 Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: «Узбекистон», 2014.

боFликдир»3, деган эди. Шунингдек, Олий Мажлисга Мурожаатномасида хам «Таълим ва тарбия бешикдан бошланади» деган хикматли сузни эслатиб, факат маърифат инсонни камолга, жамиятни тараккиётга етаклашини уктирди. Умумий урта таълим тизимини бугунги кун талаблари асосида ташкил этиш учун таълимнинг тулик циклига инвестиция киритишни купайтириш лозим-лигини таъкидлади. Ёшларни давлат томони-дан ижтимоий куллаб-кувватлашни янада кучайтириш буйича амалий таклифларни олFа сурди. Ёшлар билан ишлаш масаласи бундан буён хам энг асосий вазифалардан бири булиб колади.

Укувчиларга миллий узлигимизни англа-тиш, Ватанимизнинг кадимий ва бой тари-хини ургатиш гуманитар фанлар укитув-чиларининг доимий фаолиятига айланиши керак. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида таъкидланганидек, «Фарзанд-ларимизнинг турли радикал ва зарарли Fоялар таъсирига тушиб колишига йул куймаслик - асосий вазифамиздир. Бу бора-даги ишларни янгича ёндашувлар билан давом эттиришимиз керак»4.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Респуб-ликасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармонида ёшларнинг хукукий маданиятини оширишга каратилган вазифа-ларни бажариш максадида хафтада бир марта «Хукукий билимлар» Укув-машFулотини жорий этиш ва доимий утказиб бориш керак булади.

Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги юкорида курсатилган вазифалар ижросини таъминлаш максадида муайян ишларни амалга оширмокда. Жумладан, бел-гиланган вазифаларнинг муддатида ва

3 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 26 йиллигига баFишланган танта-нали маросимдаги маърузаси. // «Халк сузи», 2018 йил 8 декабрь.

4 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. // «Халк сузи», 2018 йил 29 декабрь.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

сифатли бажарилиши таъминланмокда. Укув-чиларнинг хукукий билимларини ривожлан-тириш буйича жойларда эришилган натижа-лар урганилмокда хамда худудларга амалий-методик ёрдам курсатилмокда.

Халк таълими вазирлиги «Хукук билим-донлари» республика танлови, «Хукукий саводхонлик» ойлиги, «Ёшлар ва миллий урф-одатлар» тадбирлари, «СоFлом турмуш тарзи», «Ёшлар ва тадбиркорлик», «Ёшлар ва интернет» мавзуларида социологик тадки-котлар утказди.

Масаланинг муаммолиги.

Шундай булса-да, укувчиларнинг хукукий маданиятини шакллантириш ишларини талаб даражасида деб булмайди. Аввало, хар бир мактабни хукук сохасидаги мутахассис билан таъминлаш зарур. Олий таълим кабулига хукук буйича квоталарни купайтириш шарт. Хукукшунос дарс утса, хукукий билим олиш самарадорлиги юкори булади. Хукук дарс-лари интерфаол усуллар: амалий уйинлар, тренинг, бахс-мунозара, конференция метод-ларидан фойдаланган холда утилади. Дарс-лар, тугарак машFулотлари, маънавий-маърифий тадбирларда компьютер техноло-гиялари оркали видеороликлар, хужжатли фильмлар, слайдларни намойиш килиш укувчиларда мустакил фикрлашни устиради.

Умумтаълим муассасаларида Конституция-вий хукук; Фукаролик хукуки; Маъмурий хукук; Мехнат хукуки; Оила хукуки; Ер хукуки; Аграр хукук; Экология хукуки; Молия хукуки; Жиноят хукуки; Фукаролик-процессуал хукук; Жиноят-процессуал хукук; Халкаро хукук буйича викторина саволлари хар ойда ёзиб борилиши керак. Куринарли жойга хар хаф-тада хукукка оид атамаларнинг изохлари ёзиб бориладиган доска ташкил этилса, уни хар бир укувчи кизикиш билан укийди. Унда куйидаги атамаларга эътибор каратиш лозим:

Хукук - давлат томонидан белгиланган ёки рухсат этилган ва унинг кучи билан химоя килинадиган умуммажбурий хулк-атвор коидалари йиFиндиси.

Хукукий онг деганда жамиятда кишилар-нинг хукук туFрисидаги карашлари тушуни-лади.

Объектив хукук - умуммажбурий хулк-атвор коидаларининг йиFиндиси.

Субъектив хукук - муайян жисмоний ёки юридик шахсга тегишли булган коида.

Ахлок - кишининг жамиятдаги хулкини норматив тартибга солувчи усуллардан бири.

Хукукий одат - доимий такрорланиш нати-жасида баркарор хулк-атвор нормасига айланган ва кейинчалик давлат томонидан тасдикланган хулк-атвор коидаси.

Юридик фактлар - узига хос хаётий холатлар булиб, конун ва хукукий нормалар, уларни юридик окибатларнинг вужудга келиши, узгариши ёки бекор килиниши билан боFлайди.

Юридик прецедент - муайян иш буйича чикарилган суд карори келгусида шундай ишларни хал этишда коидага айланган манба.

Конун - давлатнинг олий вакиллик органи томонидан кабул килинган норматив-хукукий хужжат.

Хукукий муносабат - иштирокчилар урта-сидаги юридик алока булиб, уларнинг узаро хукук ва мажбуриятларида намоён булади.

Жисмоний шахслар - фукаролар, чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахс-лар.

Юридик шахслар - ташкилотчилар, муас-сасалар, давлат органлари, давлат, хужалик бирлашмалари.

Хукукбузарлик деганда, жамият учун хавфли булган килмиш (харакат ёки харакатсизлик) тушунилади.

Конунийлик - барча давлат органлари, жамоат бирлашмалари, мансабдор шахслар ва фукаролар томонидан амалдаги конун ва норматив-хукукий хужжатларнинг бажари-лиши.

Хулоса.

Юкоридагилардан шу нарса маълумки, конунийлик ва хукукий тарFибот бир-бири билан узвий боFлик. Хукукий демократик давлат куриш учун яхши конунларни кабул килиш зарур. Агар хукукий тарFибот етарли даражада ташкил килинмаса, конунийлик таъминланмайди. Шунинг учун хам таълим муассасаларида конунийлик масаласига, конунларнинг ижросига жуда катта эътибор бериш ва бу масалани чукур урганиш мухим. Таълим-тарбия жараёнида укувчи-ёшларга ва талабаларга конунийликнинг бир неча тамойиллари:

• конуннинг устуворлиги;

• фукароларнинг конун олдида тенглиги;

• конунийликнинг ягоналиги;

• конунийликнинг максадга мувофиклиги;

• конунийликнинг демократия билан боF-ликлиги;

• конунийликда халк иштироки;

• юридик нормаларни бузганлик учун барча субъектларнинг жавобгарлиги ва бош-каларни ургатиш талаб килинади. Конунларни бузиш, уни ижро этмаслик, конунларни турли йуллар билан айланиб утишга уриниш давлат тараккиётга тускинлик килади.

Шунинг учун мактаб рахбарлари хукук дарсларини хужакурсинга утишига йул куй-маслиги шарт. Шунга эришиш керакки, хукук дарслари энг кизикарли дарсга айлансин. Зеро, конунни билган одамни хамма хурмат килади. Шахсий хаётида кийналмай яшайди. Хукукий билимсизнинг боши бир куни тошга тегиши мумкин. Лекин конунни билмаслик унга хеч кандай имтиёз бермайди.

Таклифлар.

Фикримизча, хукукбузарликларнинг олдини олиш учун умумий урта таълим мактабларида мунтазам равишда:

- дарс мавзуларига боFлик холда ва маъ-рифий тадбирларда Узбекистон Республикаси Конституциясининг мазмун-мохиятини ургатиш;

- укувчилар томонидан содир этилиши мумкин булган жиноий фаолиятнинг олдини

олишга каратилган комплекс профилактик-тушунтириш тадбирларини утказиб бориш;

- хукукий таълим ва хукукий тарбия тизи-мини такомиллаштириш ва кучайтириш меха-низмини уз ичига олган мукобил давлат таълим стандартлари ва укув дастурларини ёки таклифларни ишлаб чикиш;

- ёшларни жамиятимизга ёт таъсирлардан асраш максадида таълим муассасаларида прокуратура ходимлари иштирокида учра-шув ва давра сухбатлари утказишни доимий-ликка айлантириш;

- укувчиларнинг хукукий билимлари ва саводхонлигини янада ошириш ва мустах-камлашга каратилган «Сиз конунни била-сизми?», «Тафаккур синовлари», «Конституция - бахтимиз пойдевори» курик-танловини утказиш тадбирлари узлуксиз давом эттири-лиши керак.

Агар бундай маънавий, хукукий тадбир-ларни утказиш мавсумий эмас, доимийликка айланса, укувчиларнинг онги ва калбига самарали таъсир курсатади. «Юксак хукукий маданият - мамлакат тараккиёти кафолати» деган концептуал Fоянинг амалга оширили-шига хизмат килади. Жиддий хукукий тарбия, Ватанга мухаббат, жамият фаровонлиги учун Fамхурлик, ижтимоий ва давлат манфаатлари учун каЙFуриш хам конунга итоаткорлик заминидаги мухим тамойиллардир. Конунга итоаткорлик акл-идрок, виждон, ички эъти-код махсули булиб, укувчиларимизнинг бундай олижаноб фазилати маънавий-маърифий тадбирлар оркали намоён килинади. Укувчиларимизнинг аксарияти конунларга онгли равишда канчалик оFишмай риоя килса, келажагимизнинг эгалари булмиш ёш авлод-нинг эътикоди канчалик мустахкам булса, юртимизда демократиянинг пойдевор тамойиллари шунчалик кучли кафолатланган булади.

Зеро, эзгу ниятимиз баркамол авлодни тарбиялаш экан, фарзандларимиз кучли, аклли ва хукукий маданиятли булиб вояга етадилар.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

с 94 ХУКУКИЙ ТАЪЛИМ / ПРАВОВОЕ ОБРАЗОВАНИЕ у

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 5 июлдаги «Ёшларга оид дав-лат сиёсати самарадорлигини ошириш ва Узбекистон Ёшлар иттифоки фаолиятини куллаб-кувватлаш тyFрисида»ги ПФ-5106-сон фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 январдаги «Жамиятда х,укукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш тизимини тубдан такомиллаштириш тyFрисида»ги ПФ-5618-сон йармони.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Мирзиёев Ш. «Билимли авлод - буюк келажакнинг, тадбиркор халк - фаровон хаётнинг, дустона хамкорлик эса тараккиётнинг кафолатидир» мавзусидаги Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганлигининг 26 йиллигига баFишланган тан-танали маросимдаги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2018 йил 8 декабрь.

4. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. // «Халк сузи» газетаси, 2018 йил 29 декабрь.

5. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси. / Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг Узбекистон Республикаси Кодекслари туплами. - Т.: «Адолат», 2013.

6. Рахмонов А., Азимов Х. Конун устуворлиги - хукукий давлат асоси. - Т.: «Маъна-вият», 2011.

7. Азизов Х., Яхшиев А. Суд-хукук сохасидаги ислохотлар ва долзарб вазифалар. - Т.: «Маънавият», 2011. -32-б.

8. Кодиров Э. Ёшлар жиноятчилигининг олдини олиш масалалари. - Т.: «Nishon nashr», 2017. -60-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.