Научная статья на тему 'НЕКОТОРЫЕ ПРИОРИТЕТНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ИССЛЕДОВАНИЯ ГОСУДАРСТВА И ПРАВА НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ'

НЕКОТОРЫЕ ПРИОРИТЕТНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ИССЛЕДОВАНИЯ ГОСУДАРСТВА И ПРАВА НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
79
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
приоритетные направления / государство и право / правовое государство / гражданское общество / общественный контроль / социальное партнёрство / открытость деятельности / государственные органы / пробелы в праве / юридическая техника. / the priority of direction / the state and law / the legal state / the social control / the social partnership / the transparency of state activity / gaps in law / the law-make technique.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — М.Ахмедшаева

в статье анализируются некоторые приоритетные направления научного исследования проблем современного развития государства и права с точки зрения теории государства и права, обоснована научная необходимость исследования таких вопросов, как формирование гражданского общества и построение правового государства, теория и практика разделения властей, общественный контроль, социальное партнёрство, открытость деятельности государственных органов, социальная роль права в условиях информационного века, повышение правовой культуры, проблемы совершенствования законотворчества и правотворчества, юридическая техника, пробелы в праве и пути их преодоления.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME PRIORITY DIRECTIONS OF RESEARCH OF THE STATE AND LAW AT THE PRESENT STAGE

the article analyzes several significant directions of scientific research related with the problems of contemporary state and law development from the point of view of theory and history of state and law. It investigates scientific necessity of such problems as forming civil society and building legal state, theory and practice of separation of powers, the social control, the social partnership, transparency of state bodies` activity, law-making technique, gaps in law and ways of overcoming.

Текст научной работы на тему «НЕКОТОРЫЕ ПРИОРИТЕТНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ИССЛЕДОВАНИЯ ГОСУДАРСТВА И ПРАВА НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ»

SOME PRIORITY DIRECTIONS OF RESEARCH OF THE STATE AND LAW AT THE

PRESENT STAGE

M.AXMEDSHAEVAa Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan "Tashkent State University of Law

НЕКОТОРЫЕ ПРИОРИТЕТНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ИССЛЕДОВАНИЯ ГОСУДАРСТВА И ПРАВА НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ М.АХМЕДШАЕВАа Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

"Ташкентского государственного юридического университета

Х,ОЗИРГИ ДАВРДА ДАВЛАТ ВА ^УЦУЦНИ ТАДЦЩ ЭТИШНИНГ АЙРИМ

УСТУВОР ЙУНАЛИШЛАРИ М.АХМЕДШАЕВА" Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

а Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: мацолада цозирги замон давлати ва ууцуци ривожланиши тенденцияларини давлат ва ууцуц назарияси фани нуцтаи назаридан илмий тадциц этишнинг айрим устувор йуналишлари, яъни ууцуций давлат цуриш ва фуцаролик жамиятини шакллантиришнинг назарияси ва амалиёти, глобаллашув жараёнларининг давлат ва ууцуцца таъсири, фуцаролик жамиятининг мууим элементлари булган жамоатчилик назорати, ижтимоий шериклик, давлат органлари фаолиятининг очицлиги, ахборот асри шароитида ууцуцнинг роли, ууцуций маданиятни юксалтириш, цонун ва ууцуц ижодкорлиги, юридик техника, ууцуцдаги бушлицлар ва уларни бартараф этиш масалаларининг назарий-ууцуций муаммоларини илмий тадциц этиш зарурлиги асослантирилган.

Калит сузлар: устувор йуналишлар, давлат ва ууцуц, ууцуций давлат, фуцаролик жамияти, жамоатчилик назорати, ижтимоий шериклик, давлат фаолиятининг очицлиги, ууцуцдаги бушлицлар, юридик техника.

Аннотация: в статье анализируются некоторые приоритетные направления научного исследования проблем современного развития государства и права с точки зрения теории государства и права, обоснована научная необходимость исследования таких вопросов, как формирование гражданского общества и построение правового государства, теория и практика разделения властей, общественный контроль, социальное партнёрство, открытость деятельности государственных органов, социальная роль права в условиях информационного века, повышение правовой культуры, проблемы совершенствования законотворчества и правотворчества, юридическая техника, пробелы в праве и пути их преодоления.

Ключевые слова: приоритетные направления, государство и право, правовое государство, гражданское общество, общественный контроль, социальное партнёрство, открытость деятельности, государственные органы, пробелы в праве, юридическая техника.

Annotation: the article analyzes several significant directions of scientific research related with the problems of contemporary state and law development from the point of view of theory and history of state and law. It investigates scientific necessity of such problems as forming civil society and building legal

state, theory and practice of separation ofpowers, the social control, the social partnership, transparency of state bodies ' activity, law-making technique, gaps in law and ways of overcoming.

Keywords: the priority of direction, the state and law, the legal state, the social control, the social partnership, the transparency of state activity, gaps in law, the law-make technique.

ХХ1 аср фан, техника, коммуникация ва юксак технологияларнинг мисли курилмаган ривожланган асри булиш баробарида, давлат ва х,укукнинг жамиятда тутган урни, инсонлар хдётига таъсири борасида х,ам туб узгаришларни юзага келтирган асрдир.

Шу муносабат билан х,озирги замон давлати ва х,укукининг ривожланиш тенденциялари, жамият, х,укук ва давлат уртасидаги узаро муносабатлар мазмунидаги узгаришлар, глобализациянинг давлат ва х,укукка, айникса, давлат суверенитетига, унинг фукцияларига таъсирини бугунги кун нуктаи назаридан назарий тадкик этиш юридик фанлар тизимида узига хос урин тутадиган давлат ва х,укук назариясининг мух,им вазифаларидандир.

Айни пайтда давлат ва х,укук назариясининг бош вазифаларидан бири - бу х,ар бир даврда унинг хусусиятларини узида ифодалайдиган давлат ва х,укук тушунчасини ишлаб чикиш ва унга таъриф бериш х,исобланади. Вах,оланки, давлат ва х,укукка таъриф бериш жуда мураккаб вазифа саналади. Шу уринда нидерландиялик буюк олим Л.Гумпловичнинг: "Дунёда канча давлатшунос ва файласуфлар мавжуд булган булса, давлатнинг шунча таърифи х,ам мавжуд булган" [1], - деган фикрини эслаш уринли булади.

Шу уринда мустакиллик йилларида мамлакатимизда х,озирги замон давлати ва х,укукининг чинакам мох,иятини англаш, ушбу х,одисаларнинг жамиятда тутган реал урни ва ролини тушуниш, мамлакатимизда х,укукий давлат куриш ва фукаролик жамиятини шакллантириш назарияси ва амалиётини илмий тадкик этиш борасида муайян ишлар амалга оширилиб келинмокда. Айникса, Узбекистон Республикаси Биринчи Президентининг давлат ва х,укукка оид фикрлари, тавсифлари ва таърифлари алох,ида эътиборга сазовордир. Хусусан, И.А.Каримовнинг "Узбекистоннинг уз истиклол ва тараккиёт йули" номли асарида Узбекистон давлатининг мох,иятига берилган таъриф узида чукур мазмун акс эттирганлиги билан эътиборга сазовордир: "Узбекистон - келажаги буюк давлат. Бу - мустакил, демократик, х,укукий давлатдир. Бу - инсонпарварлик коидаларига асосланган, миллати, дини, ижтимоий ах,воли, сиёсий эътикодларидан катъи назар, фукароларнинг х,укуклари ва эркинликларини таъминлаб берадиган давлатдир" [2]. Ушбу таърифда давлатимизнинг мавжуд демократик ва ижтимоий характери уз ифодасини топган.

Таъкидлаш жоизки, давлат ва х,укук замон силсилаларидан, таъсиридан холи х,одисалар эмас. Бинобарин, кишилик жамияти тараккиётининг х,ар бир даври узи учун мос ва хос давлат ва х,укукни майдонга чикаради.

Шу нуктаи назардан, XXI аср узининг бетакрор хусусиятлари билан х,озирги замон давлати ва х,укуки мох,иятига ва фаолияти мазмунига тегишлича узгартиришлар киритмокда. Шу билан бирга, давлатни ташкил этувчи элементлар булмиш х,удудий (территориал элемент), ах,оли сони (субстанциявий элемент) ва давлат органлари тизими (институциявий элемент) мазмунида х,ам айрим узгаришлар юз бермокда. Хусусан, бир пайтлар х,удуди катта давлатлар "буюк" давлатлар сирасига киритилган булса, бугунги кунда эса давлатнинг куч-кудратини ифодалашда х,удуднинг катта-кичиклиги доим х,ам х,ал килувчи ахдмиятга эга эмас. Х,олбуки, х,удуди нисбатан катта булган айрим давлатлар иктисодий жихдтдан унча ривожланмаган булса, х,удуди кичик булган давлатлар нафакат иктисодий жихдтдан ривожланган, балки жах,он сиёсатига х,ам таъсир курсата оладиган макомга эга булиши мумкин. Ёхуд глобаллашув жараёнлари, ахборот-коммуникация технологияларининг мисли курилмаган ривожи давлат функцияларини амалга оширишнинг ташкилий жихдтларига жиддий таъсир курсатмокда. Ушбу х,олатда х,озирги замон давлати ва х,укукининг мох,ияти, ривожланиш конуниятлари хусусиятларини

урганиш давлат ва хукук назариясининг доимий диккат марказида турган масалалардан хисобланади.

Таъкидлаш керакки, хозирги замон ривожланган давлатлари хукукий мохиятга эгадир. Бинобарин, хукукий давлат хозирги замон давлатларининг конун устувор ва хукук энг устувор булган шаклидир. Шу боисдан хам мустакилликни кулга киритган Узбекистон узининг асосий максади - эркин фукаролик жамиятини шакллантириш ва хукукий давлат куриш эканлигини жахон хамжамиятига эълон килди. Вахоланки, хукукий давлат куриш вазифаси ута мураккаб жараён булиб, у уз ичига иктисодий, сиёсий, ижтимоий ва маънавий омилларнинг узаро харакати, тараккиёт даражаси ва уйгунлашувини такозо этади. Шунинг учун турли давлатларда хукукий давлат куриш амалиёти тарихан умумий хусусиятларга эга булиши билан бир каторда, хар бир давлатда муайян хусусиятларга хам эга булиши табиий холатдир. Шу муносабат билан бугунги глобаллашув жараёнлари шароитида давлат ва хукук назарияси фани олдида хукукий давлат куриш назарияси ва амалиётини тадкик этиш вазифаси турибди. Шу уринда бу йуналишдаги тадкикотлар кандай масалалар ечимини топишга каратилиши керак, деган саволлар кундаланг булиши табиий, албатта. Бинобарин, хукукий давлат хакидаги назария яратилган даврдан буён анча вакт утди, унинг мазмун ва мохияти хам "давр синовлари"ни бошидан кечирди, колаверса, хукукий давлат куриш амалиёти хам котиб колган, хар даврда бир хил жараён булмай, балки сиёсий, иктисодий ва ижтимоий омиллар таъсиридан холи булмаган, жонли диалектик жараёндир. Шу муносабат билан айтиш мумкинки, хукукий давлат хакидаги гояларнинг вужудга келиши, шаклланиши ва ривожланиши, унинг амалиётга татбик килиниши кишилик жамиятининг давлатчилик борасида эришган ютукларининг муайян даражасини узида ифода этади.

Шу уринда таъкидлаш жоизки, купинча ижтимоий, хусусан, юридик фанларда хукукий давлат хакидаги гояларнинг вужудга келиш, шаклланиш ва ривожланиш тарихи, асосан, Гарб мутафаккирлари карашлари асосида ёритилиб, бу борада Шарк, жумладан, Марказий Осиё мутафаккирларининг карашлари, купинча, тадкикотчилар назаридан бироз четда колгандай куринади. Х,олбуки, кадимданок юртимизда адолатли конунлар асосида фаолият юритадиган халкпарвар давлат, самарали давлат бошкарувига эришиш борасида куплаб гояларни узида жамлаган мумтоз асарлар яратилган. Хусусан, халкимизнинг энг кадимги ёзма манбаси булган "Авесто"да инсонлар хаётини ташкил этишнинг дастлабки шакллари хакида маълумотлар мавжуд булса, кейинчалик Абу Наср Фаробийнинг "Фозил одамлар шахри", Низомулмулкнинг "Сиёсатнома" ("Сияр ул-мулук"), Амир Темурнинг "Темур тузуклари", Захириддин Мухаммад Бобурнинг "Бобурнома", Алишер Навоийнинг "Садди Искандарий" ва "Сабъаи сайёр", Хожа Самандар Термизийнинг "Дастур ул-мулук" ва бошка куплаб асарларда уз ифодасини топган [3]. Шунга боглик холда мамлакатимиз худудида яшаб ижод этган мутафаккирларнинг давлат ва хукукка оид мумтоз карашларини тадкик этиш, уларни илмий муомалага киритиш долзарб масалалардан хисобланади.

Шу боисдан хам мустакилликнинг дастлабки пайтлариданок Узбекистон уз олдига халкимизнинг асрий орзуларини узида акс эттирадиган хамда халкаро андозаларга тула жавоб берадиган адолатли, халкпарвар давлат куришни уз олдига максад килиб куйди. Мамлакатимизда давлат хокимиятини ташкил этиш хокимиятлар булиниши принципига асосланишини эълон килиб, уни Асосий ^онунда мустахкамлаб куйди. Бинобарин, хокимиятлар булиниши принципи давлат хокимиятини ташкил этишнинг самарали ва синалган принципи хисобланиб, унинг мухим, ахамиятли жихатларидан бири - бу хар бир хокимият тармогининг нисбатан мустакиллиги ва айни пайтда хокимият тармокларининг узаро бошкасининг уз ваколат доирасидан чикмасдан фаолият олиб бораётганлигини назорат килиши "бир-бирини тийиб, узаро мувозанатда ушлаб туриш" ташкилий-хукукий механизми оркали амалга оширилади. Бу тизимга мувофик хар бир хокимият тармоги бошкасига нисбатан муайян "тийиб туриш" ва "мувозанатда ушлаш" таъсир чораларига эга.

Бу механизмнинг тула-тукис ишлаши давлат хокимиятининг демократик табиатини таъминлашда жуда катта ахамиятга эга. Шу боис мустакиллик йилларида сиёсий ислохотларимиз негизида турган демократик давлат куришнинг энг асосий талаби булмиш хокимиятнинг конун чикарувчи, ижро этувчи ва суд хокимиятига булиниши, улар уртасидаги муносабатларда узаро тийиб туриш ва манфаатлар мувозанатини таъминлайдиган тизим барпо этганимиз алохида эътиборга сазовордир [4]. Шу муносабат билан Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Вазирлар Махкамаси билан узаро муносабатлари хукукий асосларини такомиллаштириш, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси билан суд хокимияти органлари уртасидаги муносабатлар, "бир-бирини тийиб, мувозанатда ушлаш" механизми таъсирчанлигини таъминлаш, парламент назоратининг давлат хокимияти тизимининг мутаносиб ва баркарор мувозанатни таъминлашнинг ажралмас воситаси сифатидаги ахамиятини тахлил этиш, суд хокимиятининг ижро хокимиятига нисбатан "бир-бирини тийиб, мувозанатда ушлаш" тизими механизмининг самарасини кучайтириш хамда фукароларнинг хукук ва эркинликлари, шунингдек конунийликни кучайтиришнинг назарий-хукукий муаммоларини тадкик этиш долзарб масалалардан хисобланади.

Жамиятни демократлаштириш ва мамлакатни модернизациялаш жараёнлари, "Кучли давлатдан - кучли фукаролик жамияти сари" концепциясини хаётга тулик татбик этиш фукаролик жамияти институтларини ривожлантиришни такозо этади. Шу муносабат билан Узбекистонда фукаролик жамиятини шакллантириш ва хукукий давлат куришнинг асосий йуналишлари, бу борада эришилган ва эришилиши лозим булган ютуклар, жумладан, фукаролик жамияти институтларининг шаклланганлиги ва уларнинг давлат ва жамият хаётида фаол иштироки, давлат фаолияти устидан жамоатчилик назоратининг мавжудлиги, давлат органлари билан жамоатчилик ташкилот ва тузилмалари уртасида конун устуворлиги ва хукук хукмронлигини таъминлаш, ижтимоий шерикликни кучайтириш, инсон ва фукаролар хукук ва эркинликларининг реал таъминланишида мансабдор шахсларнинг масъуллигини ошириш, давлат хокимияти тизимининг хокимиятлар булинишига асосланиши, жамиятнинг юксак хукукий онги, нуфузли мустакил суд хокимиятининг мавжудлиги ва бошка холатлар узининг назарий-хукукий тадкикини кутмокда.

Шу боисдан хам мамлакатимизда мустакиллик йилларида фукаролик жамияти институтларининг кенг тизимини шакллантиришга ва жамиятда уларнинг таъсирини оширишга катта ахамият бериб келинмокда. Масалан, республикамизда ННТлар сони 1991 йилда 95 та, 2000 йилда 2585 та, 2013 йилда эса 6 мингта, 2014 йилнинг 1 январь холатига кура (адлия идораларида руйхатдан утган) 7,8 мингтани, бугунги кунда эса 9 мингга якинни ташкил этмокда [5]. Бундай тузилмаларнинг мухим фаолият йуналиши, ижтимоий вазифаларидан бири - бу давлат органлари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини олиб боришидир. Бинобарин, кучли жамоатчилик назоратининг мавжудлиги фукаролик жамиятининг етуклиги, давлат ва жамият уртасида ижтимоий хамкорликнинг мавжудлигини курсатувчи омил булиб, у жамиятнинг демократик асослари мустахкамлигини, фукаролик жамияти етуклигини, фукароларнинг хукукий онги ва хукукий маданияти хамда ижтимоий фаоллиги юкорилигини курсатадиган институтдир. Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек, "^онунлар ижросини таъминлаш, мамлакатда кабул килинган ва амалда булган меъёрий хужжатларни хаётга жорий килишда давлат хокимият органлари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини кучайтириш мухим ахамият касб этади. Шунинг учун биз жамоатчилик назоратини, давлат фаолияти, шу жумладан унинг куч ишлатувчи тузилмалари фаолияти устидан хам жамият назоратини хар томонлама кучайтиришга алохида эътибор каратишимиз лозим. Бу масалада бундан бошка мукобил йул йук" [6]. Ислом Каримов бу

борадаги карашларини "Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси"да хам ривожлантириб, конун хужжатларининг ижро этилиши устидан жамият, фукаролик жамияти институтлари назоратини амалга оширишнинг тизимли ва самарали хукукий механизмини яратиш хамда давлат органлари билан фукаролик жамияти институтлари уртасида ижтимоий хамкорликнинг хукукий асосларини такомиллаштириш хамда давлат хокимияти ва бошкарув органлари фаолиятининг очиклигини таъминлаш юзасидан аник таклиф ва тавсияларни илгари сурган.

Бугунги кунда Узбекистон Республикасининг "Ижтимоий шериклик тугрисида"ги, "Давлат хокимияти ва бошкаруви органлари фаолиятининг очиклиги тугрисида"ги конунлар кабул килинди, "Узбекистон Республикасида жамоатчилик назорати тугрисида"ги конун лойихаси эса ишлаб чикилиб, кенг жамоатчилик мухокамасидан утиб, конунчилик палатасида куриб чикишга тайёрланмокда. Шу сабабли бугунги кунда фукаролик жамиятининг асосий шартларидан бири булган давлат органлари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини урнатиш, давлат органларининг очиклиги хамда ижтимоий шериклик тугрисидаги конунчиликни такомиллаштириш, хаётга татбик этиш, уларнинг самарадорлигини ошириш масалаларининг илмий тадкик этилиши долзарб вазифалардан булиб колмокда.

Давлат ва хукук назарияси фанининг олдида турган мухим вазифалардан бири -глобаллашув жараёнлари, фан-техника ва юксак технологияларнинг мисли курилмаган ривожи шароитида хукукнинг мохиятини, унинг ижтимоий муносабатларни тартибга солувчилик (регулятив) роли самарасини, хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш масалаларини илмий тадкик этишдир.

Маълумки, бугунги кунда хукук ижтимоий муносабатларни тартибга солиш оркали жамиятдаги мавжуд муносабатлар ривожини таъминлайдиган ва уларга баркарорлик бахш этадиган самарали восита сифатида жамият хаётида катта урин тутади [7]. Норматив-хукукий хужжатларни тайёрлаш, мухокама килиш ва кабул килиш жараёнига куйиладиган талабларга тулик риоя этиш - мазкур хужжатлар сифатини оширишнинг мухим шартларидан бири. Афсуски, миллий юридик фанимизда бу йуналиш хали чукур урганилмаган. Мавжуд илмий тадкикотларнинг аксарияти конунчилик техникасининг айрим муаммоларигагина багишланган. Шунга кура юридик техника масалаларига багишланган махсус тадкикотларни купайтириш зарур. Юридик техника, конунчилик техникаси, норма ижодкорлиги ва конунлар сифатини ошириш билан боглик муаммоларнинг кенг камровлилиги, мураккаблиги сабабли юридик техникани урганиш объекти, предмети, кулами, доираси, чегараси каби масалалар буйича хукукшунос олимлар уртасида турли тортишув, бахс-мунозаралар, хилма-хил фикрлар, баъзан бир-бирига зид карашлар хам мавжуд. Юкорида кайд этилган омиллардан ташкари, ушбу илмий муаммонинг долзарблиги юридик техника умумий назариясини янада ривожлантириш эхтиёжлари, уни амалий тахлил билан бойитиш, шунингдек сифатли конунлар яратиш назариясига оид илмий билимларни мамлакатимиздаги хукукий ижодкорлик жараёни вокеликлари асосида кенгайтириш ва чукурлаштириш зарурати билан хам белгиланади.

Юридик техника назариясини шакллантириш ва амалий муаммоларини назарий-хукукий жихатдан тадкик этиш натижасида эришиладиган илмий хулосалар юридик техника тушунчасининг хукукий табиатига оид янги илмий тушунча ва таърифлар ишлаб чикишга, конун ижодкорлиги жараёнида юридик техникани куллашнинг ташкилий-хукукий механизмларини такомиллаштиришга ёрдам беради.

Бугунги кунда конунчилик тизими республикамизда утказилаётган ислохотларни хукукий жихатдан таъминлашга хизмат килмокда. Шу билан бирга, мустакиллик йилларида

яратилган миллий конунчилигимизни халкаро андоза ва нормаларга уйгунлаштириш хамда кабул килинаётган норматив хужжатлар уртасидаги мутаносибликни таъминлаш, шунингдек миллий хукук тизимимизда юзага келаётган коллизион холатларнинг олдини олиш ва бартараф этиш муаммоси хам хукук фани олдидаги долзарб масалалардан эканлигини эътироф этиш жоиз.

Мустакиллик йилларида мамлакатимизда хукук сохаларида юзага келаётган бушликлар билан боглик муаммолар деярли хар бир тадкикотда муайян даражада тахлил килинаётган булса-да, бугунги кунда уларнинг назарий-хукукий жихатлари юзасидан утказилган комплекс монографик тадкикотлар етарли эмас.

Яна бир мухим масала кабул килинган конун хужжатларини уз истеъмолчиларига -ахолига етказишнинг ташкилий-хукукий механизмларини такомиллаштириш хисобланади. Шу маънода 2017 йил 7 сентябрда кабул килинган "Хукукий ахборотни таркатиш ва ундан фойдаланишни таъминлаш тугрисида"ги Узбекистон Республикасининг ^онуни алохида ахамият касб этади [8]. ^онуннинг максади - хукукий ахборотни таркатиш ва ундан фойдаланишни таъминлаш сохасидаги муносабатларни тартибга солиш. Шу муносабат билан конун хужжатларининг самарадорлигини ошириш, ижтимоий муносабатлар ривожи, инсон хукукларининг таъминланишига таъсирини кучайтиришнинг назарий-амалий масалалари тадкикталаблигича колмокда.

Шу жихатдан олганда, ижтимоий-иктисодий ва сиёсий-хукукий сохалардаги ислохотларни амалга оширишда конун хужжатларидаги коллизия ва бушликларнинг олдини олиш ва уларни бартараф этиш механизмларини мунтазам такомиллаштириб бориш, уларни илмий-назарий ва амалий жихатдан урганиш хамда тизимли тахлил килиш давр талабидир. Зеро, мазкур механизмлар мамлакатимизда хукук ижодкорлигининг самарали тизими яратилишига хизмат килади. Айтиш жоизки, бугунги кунда жамиятни янада ривожлантириш ва сифат жихатдан янгилашнинг энг мухим ва устувор йуналишларидан бири мавжуд хукук тизимини ижтимоий вокеликда кечаётган муносабатларга хамоханг булишини таъминлаш деб талкин этилмокда. Бинобарин, мукаммал хукук тизимини шакллантириш фукаролик жамияти ва хукукий давлат куришнинг мухим омили хамдир.

Маълумки, эркин фукаролик жамиятини шакллантириш ва хукукий давлат куришнинг мухим омилларидан бири - бу жамиятнинг юксак хукукий маданиятга эга эканлигидир. Хукукий маданиятни шакллантириш мураккаб вазифа хисобланади. Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти И.А.Каримов таъкидлаб утганидек, "Хукукий маданият даражаси факатгина конунларни билиш, хукукий маълумотлардан хабардор булишдангина иборат эмас, у конунларга амал килиш ва уларга буйсуниш маданияти демакдир. У одил судни хурмат килиш, уз хак-хукукларини химоя килиш учун судга мурожаат этиш эхтиёжи демакдир. Хукукий маданият дегани турли можароларни хал килишда конунга хилоф кучлардан фойдаланишни рад этиш демакдир" [9].

Айни пайтда хукукий маданиятни юксалтириш муайян кийинчиликларсиз амалга ошмайди. Хукукий маданият уз мохиятига кура хукукий онг, хукукий тарбия, хукукий таълим, хукукий ахборот даражалари билан узвий богликдир. Ахборот асри шаротида хукукий ахборотнинг урни ва роли хамда унга куйиладиган талаблар хам даврга хамоханг равишда узгариб бормокда. Холбуки, ахолининг хукукий тарбиясини тубдан яхшилаш, унинг хукукий маданият даражасини ошириш, хукукий ахборотнинг кенг майдонини яратиб бериш - хукукий давлат карор топишида мухим йуналишдир [10].

Шу уринда таъкидлаш зарурки, 1997 йилда кабул килинган жамиятнинг хукукий маданиятини юксалтириш Миллий Дастури уз олдига куйган тарихий вазифани амалга оширишда катта роль уйнаб келмокда. Бирок жамиятдаги туб узгаришлар жамиятнинг

хукукий маданиятига нисбатан хам янги-янги талабларни куяётганлиги муносабати билан давлатимиз олдида турган мураккаб вазифаларга хамоханг холда ушбу Дастурнинг янги тахрири ишлаб чикилмокда. Шунга боглик холда жамиятни демократлаштириш ва мамлакатни модернизациялаш шароитида шиддаткор асрга мос ва хос хукукий маданиятни карор топтириш муаммолари, шунингдек юристларнинг профессионал хукукий онги ва хукукий маданиятини шакллантириш хусусиятлари, замонавий хукукий мафкуранинг назарий ва амалий талкинини яратиш масалалари бугунги кун вокеликлари асосида талкин этилиши зарур.

Мамлакатимизда охирги йилларда амалга оширилаётган салмокли ишлар, айникса, халкнинг фикрини эшитиш, турмуш шароитларида вужудга келган муаммоларни тезкорлик билан хал этиш, халк билан мулокотни янги сифат даражасига кутариш максадида фаолият олиб борилаётган халк кабулхоналари, бугунги кунда хокимият билан ахолини бир-бирига янада якинлаштирмокда, уларнинг конунга ва адолатга булган ишончини орттирмокда. Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, "Мухтасар айтганда, одамларнинг дардини эшитиш, улар билан очик мулокотда булиш, огирини енгил килиш -ахолининг давлат ва жамиятга ишончини мустахкамлашга хизмат килади" [12]. Ушбу жараёнлар давлатимизнинг демократик характерини янада мустахкамламокда, ахолининг ижтимоий фаоллигини, хукукий онги ва маданиятини оширишга хизмат килмокда. Шу муносабат билан ахоли хукукий маданиятини оширишнинг замонавий йул ва усулларини такомиллаштириш, ушбу жараёнда ахборот-коммуникация воситаларидан фойдаланишни кучайтириш, хукукий таргибот самарадорлигини ошириш, шу максадда ахолининг турли тоифалари хусусиятларини хисобга олган холда хукукий маърифат ишларини олиб бориш жараёнларини, шунингдек, хукукий онгдаги эски стереотипларни бартараф этиш, хукукни мухофаза килиш идоралари ходимларининг хукукий маданиятини ошириш, уни юксалтириш йуллари, ахоли уртасида, айрим мансабдор шахсларда у ёки бу шаклда учраб турадиган хукукий нигилизмни бартараф этиш муаммоларини илмий тадкик этиш мухимдир.

Маълумки, жамиятимизнинг хукукий онги ва маданиятини ошириш куп жихатдан юридик таълим сифатини ва юридик кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш билан боглик. Шу боисдан мамлакатимизда ушбу масалага устувор ахамият бериб келинмокда. Узбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 28 июндаги П^-1990-сонли хамда 2017 йил 28 апрелдаги П^-2932-сонли "Тошкент давлат юридик университетида кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорлари хам ушбу масалалар ечимига йуналтирилган [12]. Мазкур карорлар мамлакатимизда утказилаётган демократик-хукукий ислохотлар, фукаролик жамиятини шакллантириш ва замонавий халкаро стандартларнинг юксак талабларига жавоб берадиган юкори малакали юридик кадрлар тайёрлаш тизимини янада такомиллаштиришда мухим хукукий асос булиб хизмат килади. Шу нуктаи назарга кура кайд этилган карорнинг ижро этилиши, унинг юридик таълим ва юксак малакали юридик кадрларни тайёрлашга реал таъсири масаласи хам узининг илмий тахлилини кутмокда. Шу муносабат билан мамлакатда юридик таълимни янада ривожлантириш юзасидан тегишли концепцияларни ва хукукий тарбияни олиб боришнинг замонавий шакл ва усулларини ишлаб чикиш ва бу борада аник конунчилик таклифларини шакллантириш долзарб илмий вазифалардандир.

Фикримизча, бугунги кунда давлат ва хукук назарияси фани нуктаи назаридан куйидаги масалалар илмий тадкик этилиши максадга мувофик:

• хукукий давлат куриш ва фукаролик жамиятини шакллантириш назарияси ва амалиётини бугунги кун нуктаи назаридан тадкик этиш;

• давлат механизми самарадорлигини янада оширишда хокимиятлар булиниши ва хокимият тармоклари уртасидаги ваколатлар мувозанатини таъминлаш масаласини тадкик этиш;

• глобаллашув жараёнларининг давлат ва хукукка, унинг функцияларига таъсирини назарий-хукукий жихатдан тадкик этиш;

• фукаролик жамияти институтлари томонидан давлат органлари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини олиб бориш, фукаролик жамияти институтлари билан давлат органлари уртасидаги ижтимоий шерикчилик хамда давлат органлари фаолиятининг очиклигини таъминлаш масалаларини тадкик этиш;

• ахборот асри шароитида хукукнинг мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохотларнинг самарасини таъминлашнинг хукукий асоси сифатидаги ролини, хукукий онг ва хукукий маданиятни янада юксалтиришнинг назарий-хукукий муаммоларини тадкик этиш;

• норматив-хукукий хужжатларни тайёрлашда юридик техниканинг урни, хукукдаги бушликлар ва уларни бартараф этиш масалалари, шунингдек идоравий норма ижодкорликнинг назарий-хукукий муаммоларини тадкик этиш;

• инсон хукукларини таъминлашда юридик хужжатларнинг, хукукни куллаш хужжатлари хамда суд хужжатларининг урни ва роли масаласини илмий-назарий тадкик этиш.

References:

1. Gumplovich L. Obshyeye ucheniye o gosudarstve. - SPb.,1910. - S.36 / Problemi teorii gosudarstva i prava /Pod. red. d.yu.n. prof. M.N.Marchenko. - M.: Yurist, 2004. - S.74.

2. Karimov I.A. O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li. / Karimov I.A. O'zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1. - T.: O'zbekiston, 1996. - B.39-44.

3. Abu Nasr Farobiy. Fozil odamlar shahri. Tuzuvchi: Maxmudov T. - T.: A.Qodiriy nomidagi xalq merosi markazi, 1993. - B.224. Nizomulmulk. Siyosatnoma yoki Siyar ul-muluk. Fors tilidan tarj., so'z boshi va izohlar mualliflar: Shodmon Vohid Xusaynzoda, A. Erkinov. - T.: Yangi asr, 2008. - B.240.

4. Temur tuzuklari. - T.: G'.G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashr., 1996. - B.344. Termiziy Xoja Samandar. Dastur ul-muluk. - T.: G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti.1997. - B.272.

5. Karimov I.A. Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish - yorug' kelajagimizning asosiy omilidir // Xalq so'zi. - 2013. - 9 dekabr.

6. Karimov I.A. Biz tanlagan yo'l - demokratik taraqqiyot va ma'rifiy dunyo bilan hamkorlik yo'li. T.11. - T.: O'zbekiston. 2003. - B.28 - 29.

7. Xart G.L.A. Ponyatiye prava. Per. s angl. Pod obsh. red. Ye.V.Afonasina i S.V.Moiseyeva. - SPb. Izd.: S-Peterb. un-ta. 2007. - S.302. (H. L. A. Hart. The Soncept of law. Sarendon law series. Oxford University Press. 1961.)

8. "Huquqiy axborotni tarqatish va undan foydalanishni ta'minlash to'g'risida" O'zbekiston Respublikasining Qonuni.2017-yil, 7-sentyabr. №O'RQ - 443. Lex.uz.

9. Karimov I.A. O'zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy islohotlarning asosiy tamoyillari. - T., 1995. - B.29.

10. Karimov I.A. Hozirgi bosqichda demokratik islohotlarni chuqurlashtirishning muhim vazifalari // Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi. T.5. - T.: O'zbekiston, 1997. - B.128.

11. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash - yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O'zbekiston Respublikasining saylangan Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag'ishlangan tantanali marosimdagi ma'ruzasi. // Xalq so'zi. - 2016. - 8 dekabr.

12. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2013 y., 29-son, 372-modda; 2017 y., 19-son, 335-modda, 37-son, 980-modda.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.