Научная статья на тему 'ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ИНСТИТУТА ОБЩЕСТВЕННОГО КОНТРОЛЯ'

ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ИНСТИТУТА ОБЩЕСТВЕННОГО КОНТРОЛЯ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
85
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
общественный контроль / государство / гражданское общество / средство массовой информации / органы самоуправления. / public control / state / civil society / Mass media / self-governing bodies.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — М.Нажимов

в статье анализируются теоретико-методологические аспекты понятия, цели, задачи и принципы общественного контроля. Рассмотрены вопросы связанные с местом и значением институтов гражданского общества в практическом осуществлении общественного контроля. На основе анализа различных подходов ученых сформулировано авторское определение общественного контроля.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETICAL AND METHODOLOGICAL ASPECTS OF THE INSTITUTION OFPUBLIC CONTROL

the theoretical-methodological aspects of concept of public control, purpose, functions, and principles are analyzed in the article. The issues connected with the role and importance of civil society in implementing public control are lightened. In addition, the scientists’ approaches to the notion of public control are analyzed and proven definition is worked out.

Текст научной работы на тему «ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ИНСТИТУТА ОБЩЕСТВЕННОГО КОНТРОЛЯ»

THEORETICAL AND METHODOLOGICAL ASPECTS OF THE INSTITUTION

OFPUBLIC CONTROL

M.NAJIMOVa Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan a Tashkent State University of Law

ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ИНСТИТУТА ОБЩЕСТВЕННОГО КОНТРОЛЯ

М.НАЖИМОВа Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

"Ташкентского государственного юридического университета

ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ ИНСТИТУТИНИНГ НАЗАРИЙ - МЕТОДОЛОГИК

ЖЩАТЛАРИ

М.НАЖИМОВ" Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон а Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: мацолада жамоат назорати тушунчаси, мацсади, вазифалари, принциплари каби масалаларнинг назарий-методологик жщатлари тащил этилган. Жамоатчилик назоратини амалга оширишда фуцаролик жамияти институтларининг урни ва ащмияти ёритилган. Шунингдек, жамоатчилик назоратига оид олимларнинг ёндашувлари тащил цилинган ва унда муаллифлик таърифи ишлаб чицилган.

Калит сузлар: жамоат назорати, давлат, фуцаролик жамияти, оммавий ахборот воситалари, фуцароларнинг узини узи бошцариш органлари.

Аннотация: в статье анализируются теоретико-методологические аспекты понятия, цели, задачи и принципы общественного контроля. Рассмотрены вопросы связанные с местом и значением институтов гражданского общества в практическом осуществлении общественного контроля. На основе анализа различных подходов ученых сформулировано авторское определение общественного контроля.

Ключевые слова: общественный контроль, государство, гражданское общество, средство массовой информации, органы самоуправления.

Abstract: the theoretical-methodological aspects of concept of public control, purpose, functions, and principles are analyzed in the article. The issues connected with the role and importance of civil society in implementing public control are lightened. In addition, the scientists' approaches to the notion ofpublic control are analyzed and proven definition is worked out.

Keywords: public control, state, civil society, Mass media, self-governing bodies.

Мамлакатимизда бугунги кунда демократик ривожланишнинг янги бир боскичига утиш жараёни юз бермокда. Демократик сайловлар, куппартиявийликнинг мустахкамланиб бориши, фукаролик жамияти институтларининг фаолият доирасининг тобора кенгайиб бориши, парламентдаги партия фракцияларининг ижро хокимиятини шакллантиришдаги иштирокининг хукукий асосларини мустахкамланиши - булар хаммаси хукукий

демократик давлатни барпо этиш ва адолатли фукаролик жамиятини шакллантириш йулидаги собит кадамлардир.

Фукаролик жамияти - ижтимоий хдётнинг ижтимоий-иктисодий, сиёсий, маданий-маънавий сохдларида асосий нодавлат тузилма (уюшма, партия) ларни вужудга келтирадиган жамиятдир. Мазкур жамият уз фаолиятида давлатдан, унинг идораларидан холи булган хусусий шахслар, гурух,лар ва институтларнинг муштарак тизимидир. Фукаролик жамиятини мамлакатдаги давлат-х,окимият тузилмалари доирасига кирмайдиган ижтимоий муносабатлар, алокалар жамулжами тарзида таърифлаш мумкин.

Давлат ва унинг органлари билан фукаролик жамияти институтларининг хдмкорлиги, ижтимоий шериклиги мамлакат тараккиётининг самарали кафолатларидан биридир. Табиийки, ушбу хдмкорлик (шериклик) конунлар доирасида, шунингдек ахлок, маданият, урф-одат ва анъаналар асосида кечади. Бу жараёнда шунга ургу бериш керакки, давлат органлари билан фукаролик жамияти институтлари турли мазмундаги ижтимоий, иктисодий, маданий, сиёсий ва юридик масалалар буйича мулокотга киришар экан, улар х,укукнинг тенг субъектлари сифатида майдонга чикишлари назарда тутилади. Бунда ижтимоий шериклар уз имкониятларини бирлаштириб уйгун хдракат килиш баробарида, бир-бирини узаро назорат х,ам килади.

Х,озирга кадар мамлакатда давлат идоралари, жамият тузилмалари, фукаролар фаолияти устидан давлат назоратининг куйидаги турлари шаклланган, яъни конституциявий назорат, парламент назорати, Омбудсман назорати, Инсон х,укуклари буйича миллий марказ назорати, суд назорати (контроли), прокурор назорати, молиявий (бюджет) назорат, ижро х,окимияти тузилмаларидаги ички назорат, ички ишлар идоралари тизимидаги (маъмурий) назорат, экологик назорат, тог-кон назорати, санитария назорати ва бошкалар.

Фукаролик жамияти институтлари томонидан давлат органлари, уларнинг мансабдор шахслари фаолияти устидан ижтимоий хдётда адолат ва конунийлик таъминланиши, инсон х,укук ва эркинликлари руёбга чикарилиши борасида, жамият манфаатлари мух,офазаланиши юзасидан амалга ошириладиган жамоатчилик назорати х,ам давлат назорати каби кенг куламли тарзда шакллантирилиши бугунги кунда долзарб ахдмият касб этмокда. Зеро, фукаролик жамиятининг мух,им хусусияти унинг давлат органлари фаолиятини самарали назорат кила олишидадир. Фукаролик жамиятида давлат органлари фаолияти устидан жамоатчилик назорати унинг институтлари томонидан амалга оширилади. Давлат назорати билан бир каторда жамоатчилик назоратини кучайтириш -давлат органлари фаолиятида конунийликни таъминлашнинг ишончли механизми сифатида майдонга чикади.

Шу муносабат билан фукаролик жамиятининг мух,им институтларидан булмиш "жамоатчилик назорати" тушунчасига тугри юридик таъриф берилиши амалий ва назарий жихдтдан мух,им ахдмиятга эга масаладир. Чунки "жамоатчилик назорати" тушунчасига хорижий ва миллий юридик адабиётларда берилган таърифларда олимлар якдил фикрда эмас. Бу борада муайян бир ёндашувни шакллантириш учун укув ва илмий адабиётларда жамоатчилик назорати тушунчаси кай тарзда талкин этилиши борасида эътибор каратиш зарур.

Узбекистон юридик энциклопедиясида, жамоатчилик назорати - бу давлат х,окимияти ва бошкарув органлари хдмда нодавлат ташкилотлар фаолияти устидан фукаролар, уларнинг бирлашмалари ва узини узи бошкариш, фукаролик жамиятининг бошка тузилмалари (институтлари), шунингдек давлат ва нодавлат органлари таркибида тузилган жамоатчилик органлари томонидан конун доирасида олиб бориладиган назорат, деб кайд этилган.

РДакимовнинг фикрича, жамоатчилик назорати кучли фукаролик жамиятининг ажралмас белгиларидан булиб, фукаролик жамияти институтлари, кенг жамоатчилик томонидан давлат х,окимияти ва бошкарув органлари, уларнинг мансабдор шахслар фаолиятини конунга мувофиклик нуктаи назаридан мунтазам назорат килишни англатади.

Айрим олимларнинг фикрича, жамоатчилик назорати - бу сиёсий партиялар, турли жамоат бирлашмалари, кунгилли ташкилотлар, оммавий ахборот воситалари, фукаролар, яъни жамоатчилик назорати субъектлари томонидан давлат органлари фаолиятида конунийликка ва инсон х,укукларини таъминлашга риоя этилиши устидан амалга оширадиган ижтимоий назоратдир.

Жамоатчилик назоратини ижро х,окимияти устидан амалга ошириш масалаларини монографик жихдтдан урганган Х.Р.Мухамедходжаеванинг фикрича, "Жамоатчилик назорати жамоат бирлашмалари, сиёсий партиялар, оммавий хдракатлар, ижодий уюшмалар, олимлар жамияти, хотин-кизлар, фахрийлар ва ёшлар ташкилотлари, оммавий ахборот воситалари, фукаролар хдмда уларнинг узини узи бошкариш органлари хдмда бошка уюшмалар томонидан назорат килинаётган давлат органи фаолиятида конунийлик ва инсон х,уку;ларига риоя этилишини таъминлаш, кучайтириш максадида амалга ошириладиган назоратдир". Мазкур таърифда тадкикотчи жамоатчилик назорати субъектларини номма-ном келтириб утади.

Профессор О.Окюлов жамоатчилик назоратини иктисодиёт сохдси билан чеклаган х,олда курсатади, яъни "фукаролик жамиятида илгари давлат бошкарувида булган ишларни бир кисми жамоа бошкарувига утади, шунингдек кучли жамоат назорати тизими амал килади. Иктисодиёт сохдсида, масалан, хдкамлар судлари ва халкаро арбитражлар томонидан низоларни х,ал этиш, истеъмолчилар х,укуклари ва х,укукий манфаатларини х,имоя килувчи жамоат бирлашмалари фаолият юритиши бунга яккол мисол була олади", деб таъкидлаб утади.

Б.И.Исмоилов жамоатчилик назорати тушунчасини фукаролик жамияти институтларининг фаолияти, Узбекистон Республикаси фукаролари ва уларнинг бирлашмаларининг давлат х,окимияти органлари ва бошкаруви устидан назоратидир, деб тавсифлайди.

Тадкикотчи Ж.Чоршанбиев фукаролик жамиятини шакллантиришда жамоатчилик назоратининг ахдмияти хдкида фикр юритиб, "жамоатчилик назорати жамиятда ижтимоий адолат баркарор булишида шахс, жамият ва давлат алокаларида тенглик, масъулият ва жавобгарлик булиши учун хизмат киладиган мух,им омилдир. У инсоннинг х,укук ва эркинликлари нафакат давлат томонидан кафолатланиши, балки давлат органлари фаолиятида уларнинг устувор булишини таъминлайди. Жамоатчилик назорати - фукаролар томонидан амалга ошириладиган назоратдир".

Тадкикотчи Ш.Бафаев жамоатчилик назорати хдкида мушохдда этиб, бугунги кунда ижтимоий-иктисодий жараёнларни самарали бошкариш нафакат давлат х,окимияти ва бошкарув органлари карорлари канчалик сифатли чикарилиб, ижрочиларга етказилишигагина боглик булмасдан, балки ах,олининг мазкур ижтимоий-иктисодий карорларнинг х,окимият томонидан кузда тутилган ечимларига муносабати хдмда ах,оли давлат-х,окимият ваколатларга эга булган давлат органлари таъсир курсата оладими ва уларнинг фаолиятини назорат кила оладими, деган масалаларга х,ам богликдир. Шунга кура бугунги кунда кун тартибида биринчи уринга давлат ва х,окимият тузилмалари фаолияти устидан фукаролик жамияти институтлари томонидан жамоатчилик назоратини урнатиш масаласи куйилмокда.

Хукукшунос олим Ж.Абдуллаев фукаролик жамиятини шакллантиришда оммавий ахборот воситаларининг урни масаласида фикр юритади. "Давлат х,окимияти органлари устидан кучли жамоатчилик назоратининг мавжудлиги - фукаролик жамиятининг энг мух,им шартларидан биридир. Бинобарин, фукаролик жамиятини шакллантириш жараёнида фукароларнинг фаоллиги, ижтимоий х,одисаларга бефарк булмаслиги хдмда хдр бир давлат хизматчиси уз фаолиятининг жамоатчилик назорати остида эканлигини чукур х,ис этиши мух,им ахдмиятга эгадир".

Жамоатчилик назорати борасида катор илмий изланиш олиб борган В.В.Федоров уни кенг ва тор маъноларда тушуниш лозимлигини таъкидлар экан, кенг маънодаги "жамоатчилик назорати"га давлатнинг жамият олдидаги уз мажбуриятларини таъминлаш учун давлатга фукаролик жамияти томонидан таъсир утказиладиган усул, восита, тамойил

ва шакллар йигиндиси сифатида таърифласа, тор маънодаги жамоат назоратига жамият ва давлат уртасидаги норматив белгиланган муносабатларнинг амалга оширилишини таъминловчи фукаролик жамияти институтларининг фаолияти сифатида изохлайди.

Россия Федерацияси Жамоатчилик палатасининг хукукий макомини тадкик этар экан, хукукшунос олим С.С.Тахоева Жамоатчилик палатасининг жамоатчилик назорати функциясини изохлаш давомида, жамоатчилик назоратига Хукумат, ижроия хокимияти органлари ва узини узи бошкариш органлари фаолияти, шунингдек оммавий ахборот воситалари томонидан суз эркинлигига риоя этилиши устидан амалга ошириладиган назорат сифатида таъриф беради.

Гувох булганимиздек, юкорида келтирилган иккала таърифда хам жамоатчилик назорати тушунчасига турлича ёндашув мавжуд. Жумладан, В.В.Федоров жамоатчилик назорати тушунчасига давлатга фукаролик жамияти томонидан таъсир утказиладиган усул, восита, тамойил ва шакллар йигиндиси сифатида берган таърифида фукаролик жамияти ва давлат тушунчалари уртасидаги мувозанат мавхум булиб колаётган булса, С.С.Тахоева томонидан берилаётган таърифда факатгина кайси субъектлар фаолияти устидан жамоатчилик назорати утказилиши санаб утилиб, тушунчанинг узига эса изох берилмасдан колмокда. Айни пайтда С.С.Тахоева томонидан келтирилган таърифдаги оммавий ахборот воситаларининг суз эркинлигига риоя этилиши устидан назорати борасидаги фикри бахслидир.

Россиялик хукукшунос олим С.М.Зубарев мазкур тушунчага куйидагича таъриф беради: Жамоатчилик назорати - бу фукаролик жамияти институтлари ва алохида фукароларнинг давлат органларини норматив хукукий стандартларга кай даражада мос фаолият юритишини кузатиш ва аникланган четга чикишларни тузатиш учун ваколатли давлат органларига ёки жамоатчилик фикрига мурожаат этишдир.

Жамоатчилик назорати, кундалик ижтимоий хаётда, асосан, иктисодиёт, хужалик ва ижтимоий-маданий (жамоат тартибини саклаш сохаларида ахолига коммунал хизматлар курсатиш, согликни саклаш, ижтимоий таъминот, маориф) каби сохаларда амалга оширилади.

Жамоатчилик назорати функциясини амалга оширадиган жамоат ташкилотлари у саноат сохасида буладими, маиший хизмат курсатиш сохасида буладими (шу каби бошка сохаларда хам) давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахсларига фукароларнинг хукукларининг бузилиши юзасидан билдиришномалар, таклифлар бериш, конунчиликни тугри куллаш юзасидан такдимномалар киритиши мумкин (буни хозирги кунда етти миллиондан ортик аъзосига эга булган касаба уюшмалари мисолида хам куришимиз мумкин). Фукаролар жамоатчилик назоратини амалга оширишда жамоат ташкилотлари оркали узларининг мурожаатлари - ариза, шикоят, таклифлари билан иштирок этадилар. Бу ёлгиз холда амалга оширилгандан кура анча самаралирокдир.

Жамоатчилик назоратини амалга ошириш баъзи сохаларда, масалан, куролли кучлар, хукукни мухофаза этувчи органлар, ташки савдо, ташки ишлар, давлат ва давлат хизмати сирларини куриклашни таъминлаш каби давлатнинг мухим маъмурий-сиёсий сохаларда чегараланган холда амалга оширилади.

Жамоат ташкилотлари ушбу йуналишларда уз фаолиятларини амалга ошириш чогида бошка жамоатчилик ташкилотларига, фукароларга мажбурлов характерига эга булмаган тавсияларни берадилар. Бундай йуналишда жамоат ташкилотлари мустакил тарзда фукаролар томонидан ёки бошка жамоатчилик ташкилоти Кенгаши томонидан унинг фаолияти йуналиши тарзида тузилиши мумкин. Масалан, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари хузурида ёки мустакил махалла ахли фукароларнинг жамоат тартибини назорат килувчи ихтиёрий-кунгилли бирлашмаси тузилиши мумкин. Бинобарин, давлат хокимияти органларининг фаолиятида конунийликни ва ижтимоий адолат тамойилига риоя килишни таъминлашда жамоатчилик назоратинииг ахамияти узгача.

Жамоатчилик назорати - фукаролик жамиятининг ажралмас хусусиятидир. Фукаролик жамиятини шакллантиришда, айникса, давлатнинг иктисодий сохага, хужалик юритувчи тузилмалар, биринчи навбатда, хусусий сектор фаолиятига аралашувини чеклаш хдмда конунлар ижроси буйича давлат хокимият органлари устидан жамоатчилик назоратини кучайтириш билан боглик масалалар алохида устувор ахамият касб этади.

Агар ушбу масала буйича жахон тажрибасига мурожаат киладиган булсак, "Россия Федерациясида жамоатчилик назоратининг асослари тугрисида"ги 2014 йил 21 июлдаги ^онуннинг "Жамоат назорати" деб номланган 4-моддасида жамоатчилик назоратининг нафакат давлат хокимияти органлари, балки махаллий узини узи бошкариш органлари, давлат ва муниципиал ташкилотлар ва федерал конунчилик буйича алохида оммавий ваколатларни амалга оширувчи бошка орган ва ташкилотлар фаолияти устидан кузатиш ва улар томонидан кабул килинадиган хужжатларни жамоатчилик тахлилини ва экспертизасини амалга ошириш хам кузда тутилган. Бинобарин, ахолига коммунал ва бошка хизматлар курсатувчи давлат корхоналари, ташкилотлари, муассасалари хам давлат органлари билан бир каторда фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини таъминловчи субъектлар хисобланади.

Шу билан бирга, жамоатчилик назоратига куйидагича таъриф бериш мумкин, деб хисоблаймиз: "Жамоатчилик назорати - давлат органлари ва давлат корхоналари, ташкилотлари, муассасалари фаолиятининг конунийлигини таъминлаш, ушбу субъектлар ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан фукаролар хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини таъминловчи конун хужжатларига риоя килмаслик холатларини урганишга каратилган усул ва воситалар мажмуидир".

Бинобарин, фукароларнинг фаоллиги, ижтимоий ходисаларга бефарк булмаслиги хамда хар бир давлат хизматчисининг уз фаолиятини жамоатчилик назорати остида эканлигини чукур хис этиб бориши фукаролик жамиятини шакллантириш жараёнида ута мухим ахамият касб этади.

Давлат органлари фаолияти устидан жамоатчилик назоратининг максади давлат органлари ва махаллий органлар фаолиятида самарадорликни кучайтириш, давлат сиёсатини белгилаш ва амалга оширишда мансабдор шахслар томонидан конунга риоя килиш хамда фукаролар, ташкилотлар ва уларнинг мансабдор шахслари узларининг фаолиятини самарали ва энг мухими конуний амалга оширишлари учун кумаклашишдан иборат.

Давлат хокимияти фаолияти юзасидан жамоатчилик назоратининг яна бир мухим максади - мазкур тизимга кирувчи давлат органлари фаолиятида турли суиистеъмолчиликлар ва конун бузилишларининг олдини олиш ва уларни бартараф этиш хисобланади. Масалан, согликни саклаш муассасаларида санитария-гигиена ва бошка коидаларига етарли даражада риоя этмаслик окибатларини аниклаб, бу салбий холатга тегишли ваколатли юкори ташкилотлар ва кенг жамоатчилик эътиборини каратган холда, мутахассислар ёрдамида бундай салбий холатларнинг олдини олиш чораларини таклиф этиш.

Давлат хокимияти органлари фаолияти юзасидан жамоатчилик назоратининг яна бир максади - мазкур органлар фаолиятида инсон хукуклари ва эркинликлари хамда конуний манфаатларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назорати олиб бориш ва бу сохадаги ишларни яхшилаш хисобланади. Масалан, давлат хокимияти органлари томонидан фукароларнинг мурожаатлари тугрисидаги конунчиликка риоя этилиши ва фукароларнинг мурожаатларидаги талаб ва истакларнинг бажарилиши устидан тегишли жамоатчилик назоратини олиб бориш.

Давлат хокимияти органлари фаолияти серкирра булиб, уларнинг купгина йуналишлари бевосита фукароларнинг кундалик эхтиёжлари, турли хил хизматларни курсатишни ташкил этиш билан богликдир, жумладан, ахолига тиббий, маърифий, маиший ва бошка хизматлар. Шунга боглик холда давлат хокимияти фаолияти юзасидан

жамоатчилик назоратини олиб боришнинг яна бир мухим максади булиб, ахолига курсатиладиган турли хизматларнинг сифатини ошириш хисобланади. Масалан, тиббий муассасаларда, хусусан, стомотологик, тугрукхона каби тиббиёт муассасаларида санитария-гигиена коидаларининг тулик бажарилиши устидан, озик-овкат корхоналари хамда ошхона, кафе ва ресторанларда ахолига курсатиладиган хизматлар ва махсулотлар, шунингдек тайёр таомларнинг тегишли стандартларга мослиги масаласини назорат килиш.

Давлат хокимияти органлари тизимига кирадиган давлат органлари, корхона, муассаса ва турли ташкилотлар рахбарларининг масъулиятини ошириш хамда жавобгарлигини кучайтириш - давлат хокимияти фаолияти юзасидан жамоатчилик назоратининг пировард максади хисобланади. Жамоатчилик назорати натижасида давлат хокимияти органи рахбарлари фаолиятидаги узи буларчилик, сансоларлик, локайдлик каби иллатлар очиб ташланади ва уларни бартараф этиш талаб килинади.

Демократик давлатларнинг тажрибаларидан бизга маълумки, жамоатчилик назоратининг максади давлат органларининг ва махаллий бошкарувнинг самарадорлигини кучайтириш, давлат сиёсатини белгилаш ва амалга оширишда мансабдор шахслар томонидан конунга риоя килиш хамда фукаролар, ташкилотлар ва уларнинг мансабдор шахслари узларининг фаолиятини самарали амалга оширишлари учун кумаклашишдан иборатдир.

Уз навбатида, фукаролик жамияти институтларининг жамоатчилик назоратини амалга оширишда куйидаги бир катор вазифалари мавжуд:

- давлат сиёсатини шакллантиришда давлат хокимияти органлари ва бошкарув фаолиятининг очиклигини таъминлаш;

- давлат сиёсатини шакллантириш ва амалга оширишда фукароларнинг хукуклари ва конуний манфаатларини хамда жамият манфаатларини химоя килиш;

- жамият учун ахамиятли булган муаммоларни ва давлатнинг ривожланиши учун кенг оммавий мухокама шакллари механизмини ишлаб чикиш, ривожлантириш в.б.

Бу борада хориж тажрибасига мурожаат киладиган булсак, жамоатчилик назорати билан боглик масалалар бугунги кунда яхлит конун сифатида факат Россия Федерациясида тартибга солинганлигини куришимиз мумкин. Хусусан, "Россия Федерациясида жамоатчилик назоратининг асослари тугрисида"ги 2014 йил 21 июлдаги ^онуннинг "Жамоат назоратининг максади ва вазифалари" деб номланган 6-моддасида куйидагилар жамоатчилик назоратининг максади сифатида белгилаб куйилган:

1) инсон ва фукароларнинг хукук ва эркинликлари, жамоат бирлашмалари,шунингдек нодавлат ва нотижорат ташкилотларининг хукук, хамда конуний манфаатларини химоя килиш ва амалга ошишини таъминлаш;

2) федерал конунлар асосида муайян оммавий ваколатларни амалга ошириш жараёнида давлат хокимияти органлари, махаллий узини узи бошкариш органлари, давлат ва муниципиал ташкилотлар, бошка органлар ва ташкилотлар томонидан карорлар кабул килишда фукаролар, жамоат бирлашмалари ва нодавлат ва нотижорат ташкилотларининг фикрлари, таклиф ва тавсияларини хисобга олинишини таъминлаш;

3) инсон ва фукароларнинг хукук ва эркинликлари, жамоат бирлашмалари ва нодавлат ва нотижорат ташкилотларининг хукук ва конуний манфаатларини химоя килиш, шу билан бирга уни амалга ошишини таъминлаш максадида федерал конунлар асосида муайян оммавий ваколатларни амалга оширувчи давлат хокимияти органлари, махаллий узини узи бошкариш органлари, давлат ва муниципиал ташкилотлар, бошка органлар хамда ташкилотларнинг фаолиятини жамоатчилик нуктаи назаридан бахолаш.

Жамоатчилик назоратининг вазифалари сифатида куйидагилар белгиланган:

1) фукаролик хукукий онгини шакллантириш ва ривожлантириш;

2) фукароларнинг давлат фаолиятига нисбатан ишончи даражасини ошириш, шунингдек давлатнинг фукаролик жамияти институтлари билан якиндан узаро хамкорликда фаолият юритишин таъминлаш;

3) ижтимоий зиддиятларнинг олдини олиш ва хал этишга кумаклашиш;

4) инсон ва фукароларнинг хукук ва эркинликлари, жамоат бирлашмалари ва бошка нодавлат ва нотижорат ташкилотларининг хукук ва конуний манфаатларини химоя килишга каратилган фукаролик ташаббусларини амалга ошириш;

5) федерал конунлар асосида муайян оммавий ваколатларни амалга оширувчи давлат хокимияти органлари, махаллий узини узибошкариш органлари, давлат ва муниципиал ташкилотлар, бошка органлар хамда ташкилотлар фаолиятининг очик ва ошкоралигини таъминлаш;

6) жамиятда коррупцион хулк-атворга нисбатан муросасизлик мухитини шакллантириш;

7) федерал конунлар асосида муайян оммавий ваколатларни амалга оширувчи давлат хокимияти органлари, махаллий уз узини бошкариш органлари, давлат ва муниципиал ташкилотлар, бошка органлар ва ташкилотларнинг фаолиятининг самарадорлигини ошириш.

Россия Федерациясининг юкорида келтириб утилган тажрибаси ва жамоатчилик назорати борасида мамлакатимизда шаклланган миллий амалиётни тахлил этиш асносида жамоатчилик назоратининг максад ва вазифаларини куйидагича ифодалаш максадга мувофик, деб хисоблаймиз:

- фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларига риоя этилишини таъминлаш;

- давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари фаолиятида конунийликни таъминлаш;

- жамият манфаатларини химоя килиш.

Жамоатчилик назоратининг вазифалари эса куйидагилардан иборат:

- давлат органлари ва жамиятнинг узини тийиб туриш ва манфаатлар мувозанати тизимини таъминлаш;

- давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан конунларга, фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларига риоя этилиши ва уларнинг таъминланиш ахволи тугрисида фукароларни хабардор килиш;

- давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан конунга риоя килмаслик холатларини аниклаш ва кенг жамоатчиликни хабардор килиш, уларни жамоатчилик ёрдамида бартараф этиш, жамиятда ижтимоий адолат принципини куллаб-кувватлаш ва рагбатлантириш;

- фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини таъминлашда фукаролик жамияти институтлари ва давлат органларининг хамкорлигини йулга куйиш.

Амалга оширилган юкоридаги тахлиллар натижасида шуни таъкидлаш жоизки, давлат хокимияти органлари фаолияти юзасидан жамоатчилик назорати катор максадларга эришишни назарда тутади. Шу тоифадаги назоратнинг максади хокимиятнинг тегишли органи ва ахолининг эътиборини хал этилишга доир булган муаммога каратиш хам унинг ечимини топишга харакат килиш, масалан, ички ишлар органлари фаолиятида конунийликни кучайтириш зарурлигига ички ишлар органлари эътиборини каратиш хамда тегишли фактларни оммага етказиш, кенг жамоатчиликни бохабар килиш, муаммонинг ечимини топишга ёрдам курсатиш хисобланади.

References:

1. Karimov I.A. Biz tanlagan yo'l - demokratik taraqqiyot va ma'rifiy dunyo bilan hamkorlik yo'li. T.11. - T.: O'zbekiston, 2003. - B.28 - 29.

2. Abdullayev J.M. Fuqarolik jamiyatini shakllantirishda ommaviy axborot vositalarining roli (nazariy-huquqiy masalalar). Yurid. fan. nomz. ... dis. avtoreferati. - T., 2008. - B.27.

3. Bafayev Sh. Obshyestvenniy kontrol kak vajniy faktor postroyeniya demokraticheskogo pravovogo gosudarstva i grajdanskogo obshyestva // Obshyestvennoye mneniye. Prava cheloveka. - T., 2007. № 1. - S.30.

4. Zubarev S.M. Ponyatiye i su^nost obshyestvennogo kontrolya za deyatelnostyu gosudarstvennix organov. elektron resurs: http://justicemaker.ru.

5. Ismailov B. Davlat faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning amaliy jihatlari // "O'zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish masalalari: nazariya va amaliyot" mavzusidagi ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. - T., 2007. - B. 44-49.

6. Istiqlol va istiqbol. Mualliflar jamoasi. - T.: O'zbekiston, 2012. - B.286.

7. Muxamedxodjayeva X.R. Ijro hokimiyati faoliyati yuzasidan jamoatchilik nazorati: nazariy-huquqiy muammolar. Yurid. fanlar nomz. dis... avtoref. - Toshkent, 2011. - B.16.

8. Odilqoriyev X. Fuqarolik jamiyati qaror topishining asosiy tamoyillari va qonuniyatlari // "O'zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish masalalari: nazariya va amaliyot" mavzusidagi ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. - T., 2007. - B.81.

9. Oqyulov O. Fuqarolik jamiyati va erkin iqtisodiyot // "O'zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish masalalari: nazariya va amaliyot" mavzusidagi ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. - T., 2007. - B.51.

10. Saburov N. Kuchli j amoatchilik nazorati - fuqarolarning siyosiy-huquqiy faolligining ko' rsatkichi // Hozirgi zamon davlat va huquq nazariyasining dolzarb muammolari. Ilmiy-nazariy konferensiya materiallari to'plami. 2-to'plam. - Toshkent: TDYI, 2012. - B.17.

11. Taxoyeva S.S. Konstitutsionno-pravovoy status Ob^yestvennoy palati Rossiyskoy Federatsii: voprosi teorii i praktiki. Avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata yuridicheskix nauk. 12.00.02 - konstitutsionnoye pravo; munitsipalnoye pravo. - Moskva, 2009. - S.17,18.

12. Tillabayev M. Sotrudnichestvo gosudarstvennix organov i institutov grajdanskogo obshyestva v sfere zashiti prav cheloveka //Demokratizatsiya i prava cheloveka. - 2008. - №2. - S.120.

13. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2013 y., 41-son, 549-modda.

14. O'zbekiston yuridik ensiklopediyasi. Mas'ul muharrir N.Toychiyev. - T.: Adolat, 2010. - B.167.

15. O'zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish masalalari: nazariya va amaliyot // Ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. - T.: TDYI, 2007. - B.45-50.

16. Fedorov V.V. Obshyestvenniy kontrol za deyatelnostyu ugolovno-ispolnitelnoy sistemi kak forma vzaimodeystviya grajdanskogo obshyestva s gosudarstvom. Avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata yuridicheskix nauk - Vladimir, 2006. - S.4.

17. Hakimov R. Mamlakatni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etishda jamoatchilik nazoratini takomillashtirishning dolzarb masalalari // Fuqarolik jamiyati. - 2011. - №10. - B.5.

18. Chorshanbiyev J. Jamiyatni demokratlashtirish, inson huquqlarini himoya qilishda jamoatchilik nazoratining roli // Jamiyatni demokratlashtirish va inson huquqlarini ta'minlash - O'zbekiston tajribasi mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. - T.: Chashma Print, 2009. - B.336.

19. Chorshanbiyev J. Fuqarolik jamiyati shakllanishida jamoatchilik nazoratining ahamiyati // Demokratlashtirish va inson huquqlari. - T., 2008. №2. - B.14.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.