Научная статья на тему 'ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИ ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ ВА СУД ҲОКИМИЯТИНИНГ МУСТАҚИЛЛИГИ БИЛАН ЧАМБАРЧАС БОҒЛИҚ'

ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИ ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ ВА СУД ҲОКИМИЯТИНИНГ МУСТАҚИЛЛИГИ БИЛАН ЧАМБАРЧАС БОҒЛИҚ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
63
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИ / ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ / СУД / суд тизимини / конституция / суд-ҳуқуқ тизими / Нилуфар НОДИРХОНОВА / РАЗВИТИЕ ОБЩЕСТВА / УСТОЙЧИВОЕ ПРАВО / СУД / судебная система / конституция / судебная система / Нилуфар НОДИРХОНОВА
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИ ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ ВА СУД ҲОКИМИЯТИНИНГ МУСТАҚИЛЛИГИ БИЛАН ЧАМБАРЧАС БОҒЛИҚ»

Журнал уй варааси https://journal.strategy.uz

Узбекистан Стратегияси №03 (2020) I ISSN 2181-2535

суд-ХУКУК ИСЛОХО^РИ

ЖAМИЯT TARAGE™ КОНУН УСTУВGRЛИГИ BA СУД ХОКИМИЯ^НИНГ МУСTAКИЛЛИГИ БИЛAН ЧAМБARЧAС БGFЛИК

2017-2021 йиллaрдa Узбекистон Респyбликaсини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Xaрaкaтлaр стрaтегиясининг устувор йуналишларидан бири суд хокимиятининг чинакам мустакиллигини таъминлаш, фyкaролaрнинг хукук Ba эркинликларини ишончли химоя килиш, суд-хукук тизимида конунийликни мустахккамлашга кaрaтилгaн конун устуворлигини тaъминлaш Ba суд-хукук тизимини янaдa ислох килишдaн иборaт,

2017-2019 йиллaрдa Ba 2020 йилнинг утган дaвридa Харакатлар стрaтегиясини амалга ошириш буйича тегишли дaвлaт дaстyрлaри билан 120 дaн ортик мухим чорa-тaдбирлaр амалга оширилди, Олиб борилaётгaн суд-хукук ислоxотлaрининг aсоси конун устуворлиги, инсон хуку'к вa эркинликларини тaъминлaш, фукароларнинг конун олдидa тенглиги, инсонпaрвaрлик, адолат вa aйбсизлик презумпцияси кaби конституциявий тaмойиллaргa таянади, Шу нyктaи нaзaрдaн, мaмлaкaтимиздa суд хокимиятининг чинaкaм мyстaкиллигини тaъминлaш,

суднинг нуфузини ошириш, суд тизимини демокрaтлaштириш вa тaкомиллaштириш буйича кенг куламли чорa-тaцбирлaр амалга оширилди,

ФикримиЗЧ?!, мaмлaкaтимиз суд-хукук тизимидaги концептуал узгаришларга кyйидaги янгиликларни киритиш мумкин:

- суд жaмоaси оргaни булган в?! суд хокимияти мyстaкиллигининг конституциявий принципга риоя этилишини тaъминлaшдa кумак берувчи Узбекистон Республики Олий суди илмий-мaслaxaт кенгaши ташкил этилди;

- конституциявий адолат aсослaрини мустахккамлаш, хусусан, Узбекистон Респyбликaси Конституциясининг 108 в? 109-моддаларига узгартиш ва кушимчаларнинг киритилиши, шунингдек, «Узбекистон Республикасининг Конституциявий

суди тутрисида»™ Конституциявий конуннинг кабул килиниши, унинг самарадорлиги ва нуфузини ошириб, ваколатларини кенгайтириш ва уни шакллантириш тартибини

янада демократлаштириш оркали Конституциявий суднинг мустакиллигини мустахкамлади;

- 2017 йил 12 апрелдаги Узбекистон Республикаси Конунига мувофик судьялар лавозимида умрбод колиш белгиланди;

- Узбекистон Республикаси Олий суди ва Олий хужалик судини бирлаштириш, фукаролик, жиноий, маъмурий ва иктисодий суд иш юритуви сохасидаги суд хокимиятининг ягона олий органи - Узбекистон Республикаси Олий суди ташкил этилди;

- Олий суд хузуридаги судлар фаолиятини таъминлаш департаменти ташкил этилди, унга судлар, судьялар ва суд ходимларини моддий-техника билан таъминлаш, ижтимоий жихатдан куллаб-кувватлаш, шунингдек, уларнинг мехнат шароитларини яхшилаш ва илгари Адлия органлари томонидан амалга оширилган моддий рагбатлантириш вазифалари юклатилди;

-Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 13 июлдаги Фармонига мувофик суд органлари

22

фаолпятинингочии/iиги ва ошко pan и ги н и о ш и ри ш ахрли билан очи и, лулоузтни йулга куйиш ва од и л судловни avianra оширишда /|-,а\/юатчиликнинг ролини кучайтириш буйича комплекс чора-тадбирлар avianra оширилди;

- суд тизилини раку ллашти ри ш, судларга ласофадан туриб луро/ьаат кулиш суд ла-ьл исларида видеоконференцапокэ тизилидан фойдапаниб иштирок этиш судьялар уртасида ишларни автоматик тарзда такдиулаш, суд курорларини Интернет тартюн'ща эълон кулиш И/кро ху/ь/ьатларини электрон шэклдэ via-кбурий ижро У'ЧУ'Н юбориш чоралари курилди.

2020 йил 24 июлдa Узбекистон Респyбликaси Президенти томонидан «Судлар фaолиятини янaдa такомиллаштириш Ba одил судлов самарадорлигини оширишгa доир кушимча чорa-тaдбирлaр туфисида»ги Фармоннинг кабул килиниши суд-хукук ислоxотлaрининг илгaрилaшигa туртки булди. Фармонда суд тизимини кайта куриб чикиш Ba оптиvlaллaштириш, суд ишлaрини нaзорaт тaртибидa куриб чикиш амалиётидан воз кечиш, тергов тизими Ba aдвокaтyрa институтини тaкоvиллaштириш юзaсидaн aник топшириулаар берилди.

Фэрлонга h--.ypa, 2021 йил 1 янвaрдaн кyйидaгилaр нaзaрдa тyтилгaн:

- вилоят вa yнгa тенглaштирилгaн фураролик ишлaри буйича, жиноят ишлaри буйича сyдлaр

вa иктисодий судлар негизидаа сyдьялaрнинг каатъий ихтисослаашувини сааулааб колган в! суд ишларини юритиш турлари буйича алохида судлов хайъатларини ташкил этган холда Кораакалпористон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шахар умумюрисдикция судларини ташкил этиш;

- маъмурий хукукбузарликлар туррисидаги ишларни куриб чикиш ваколатини маъмурий судлардан жиноят ишлари буйича судларга утказиш;

- маъмурий ва бошка оммавий хукурий

лунэоабстлэрдан келиб чикадиган ишларни куришга ихтисослаштирилган Коракалпористон Республикаси, вилоятлар марказлари ва Тошкент шахрида туманлараро маъмурий судларини ташкил этиш, шу муносабат билан туман (шахар) маъмурий судларини тугатиш. Бунда Коракалпористон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шахар маъмурий судлари сак^лаб колиниши;

- Узбекистон Республикаси Судьялар олий маклака хайъатининг хамда Коракалпористон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шахар судлари судьялари маклака хайъатларининг карорлари устидан Судьялар олий кенгашига шикоят килиш хукукини бериш;

- суд ишларини назорат тартибида куриш институтини тугатиш, Узбекистон Республикаси Олий суди раиси, Бош прокурори ва улар уринбосарларининг суднинг хал килув карорлари, хукмлари, ажримлари хамда карорлари устидан назорат тартибида протест киритиш хукукини бекор килиш;

- жиноят ишларини судда куриш учун тайинлаш боскичида иш юзасидан карорларни тортишув тамойилига риоя этган холда тарафлар иштирокида кабул килиш тартибини белгилаш, жиноят ишининг умумий тартибда куриб чикилишига тускинлик килувчи омилларни тезкорлик билан аникдаш ва бартараф этиш имконини берувчи дастлабки эшитув боскичини киритиш;

- прокурор томонидан суднинг конуний кучга

кирган хукми, хал килув карори, ажрими ёки карори буйича ишларни, ушбу ишлар юзасидан тарафлар мурожаати мавжуд булган холдагина, суддан чакириб олиб урганиш;

- конунда назарда тутилган холлардан ташкари судларда бошка шахсларнинг ташаббуси билан кузлатилган фукаролик ва иктисодий ишларнинг курилишида прокурор уз ташаббуси билан иштирок этишини истисно этиш.

Шуни таъкидлаш керакки, фукаролик, жиноий ва иктисодий судларни бирлаштиришдан асосий максад, бу, суд амалиётини суд хокимиятининг уч хил тармюлига унификациялаш (бирлаштириш)дир. Шунингдек, бундай бирлаштиришнинг вазифаларидан яна бири - ягона суд амалиётини

таъминлаш хамда бошкарув функцияларининг такрорланишига йул куймаслик, умумий юрисдикция судларининг иш фаолиятини юкори даражага кутаришдан иборат. Бундан ташкари, бундай судларнинг бир бинода фаолият юритиши судларга турли саволлар билан мурожаат килган шахсларнинг хам маблали, хам вактини тежайди, фукароларнинг низоли масалалар юзасидан мурожаатларини рад этишни бартараф килади, бунда шахсга мансуб мурожаат факат бир судда хал этилади.

Эътироф этиш лозимки, самарали маъмурий одил судлов тизими иллор хорижий тажриба ва халкаро стандартларни хисобга олган холда такомиллаштирилмокда. Хусусан, бунга, маъмурий хукукбузарликлар туфисидаги ишларни куриб чикиш ваколатини маъмурий судлардан жиноят ишлари буйича судларга утказилгани яккол далилдир. Фармонда 199 туман (шахар) маъмурий судларини оптималлаштириш, вилоят марказларида 14 та туманлараро маъмурий судларини ташкил этиш кузда тутилган.

Суд ишларини назорат тартибида куриш институтини тугатиш, шунингдек Узбекистон Республикаси Олий суди раиси, Бош прокурори ва улар уринбосарларининг

суд карорлари устидан 3,5 мингдан зиёд ёшлар ва йуналишининг тегишли

назорат тартибида протест аёлларга нисбатан мауалла бандлари буйича ишларни

киритишини бекор килиш, хамда жамоатчиликнинг жадаллаштириш макрадга

хорижий давлатлар кафиллиги асосида мувофикдир,

тажрибаси кура судларда янада юмшокрок Хулоса килиб

ишларни куриб чикишни жазолар белгиланди, айтганда, Харакатлар

анча соддалаштиради, Инсон хукукдарини купол стратегиясининг иккинчи

Бир суднинг (биринчи, равишда бузган хукук,- устувор йуналиши ижросини

апелляция ёки кассация тартибот органларининг таъминлаш макрадида

инстанцияси) иккита 60 нафар ходими амалга оширилаётган

инстанцияда ишларни жиноий жавобгарликка чора-тадбирлар бошка

куриб чикиш амалиёти тортилди, Мазкур сохада сохалардаги узгаришлар

бартараф этилади, руй бераётган ижобий учун муваффакият

Бундан ташкари, Олий суд узгаришларни БМТ Инсон калити саналади, Крнун

тузилмасида инвестициявий хукуклари кенгашининг устуворлигини, хукукни

низоларни хамда ракобатга судьялар ва адвокатлар мухофаза килувчи

оид ишларни куриш мустакиллиги мэасалалари органларнинг тутри

буйича судлов таркиби буйича махсус маърузачиси ишлашини, ахдлининг суд

тузилмокда, бу эса, уз Диего Гарсия-Саян хам тизимига булган ишончи

навбатида, инвесторлар юксак даражада эътироф ва конунчиликни ростмана

уукууларининг ишончли суд этди, таъминламай туриб, давлат

химюясини таъминлайди, Уз навбатида, суд- ва жамиятни муваффакиятли

Суд ишларини куриб хукук, сохасини ислох ислох килиш, иктисодиётни

чиуишда инсон хукукдари килиш борасида хали куп либераллаштириш

кафолатларини янада ишлар амалга оширилиши хамда инвестицияларни

кучайтириш максадида лозимлигини таъкидлаш жалб этиш, ижтимоий

жиноят ишлари буйича лозим, Хусусан, 2020 йил сохани ривожлантириш,

судларда дастлабки 30 сентябрдаги мавжуд шунингдек, хавфсизлик ва

эшитиш институти жорий маълумотларга кура, миллатлараро тотувликни

этилди, Прокурорнинг суд 2017-2021 йилларда таъминлаш хакида гапириш

жараёнидаги иштирокининг Узбекистон Республикасини мумкин эмас,

процессуал тартибини ривожлантиришнинг бешта

такомиллаштириш хам устувор йуналиши буйича Нилуфар

мууим саналади, бу Харакатлар стратегиясининг НОДИРХОНОВА,

тортишувли суд жараёни «Илм, маърифат ва «Таараккиёт стратегияси»

тамойилини таъминлашга ракамли иктисодиётни маркази лойиха раубари

ундайди, ривожлантириш йили»

Суд-хукук тизимини ислох давлат дастури доирасида

килиш буйича курилган назарда тутилган 22 та

чора-тадбирлар аник чора-тадбирдан 10 таси

натижаларни бермокда, бажарилган, Жумладан, 5

Ушбу чора-тадбирлар та чора-тадбир уз вактида,

сабаб 2,3 мингга якин 5 таси эса муддати

нохак айбланган шахслар кечиктирилиб ижро

оуланди, жиноят йулига этилган, 12 та чора-тадбир

адашиб кириб колган, бажарилиш боскичида

озодликдан махррум турибди, Шу муносабат

килиниш тарзидаги жазога билан Давлат дастурининг

хукм укилиши мумкин булган иккинчи устувор

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.