Научная статья на тему 'ТЕНДЕНЦИИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НЕЗАВИСИМОСТИ СУДЕБНОЙ ВЛАСТИ В УЗБЕКИСТАНЕ И СОЕДИНЕННЫХ ШТАТАХ АМЕРИКИ: СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ'

ТЕНДЕНЦИИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НЕЗАВИСИМОСТИ СУДЕБНОЙ ВЛАСТИ В УЗБЕКИСТАНЕ И СОЕДИНЕННЫХ ШТАТАХ АМЕРИКИ: СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
138
60
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
конституционализм / государственная власть / разделение властей / судебная власть / суды / судьи / независимость судебной власти. / constitutionalism / state authority / separation of powers / judicial authority / courts / judges / judicial independence.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Косимов Ботиржон

Чтобы понять, что такое судебная независимость, необходимо проанализировать ее корни. В данной статье исследуется формирование доктрины независимости судебной системы, на основе которой предпринимаются усилия по обеспечению независимости судебной системы в США, реформы по обеспечению независимости судебной системы в Узбекистане, а также проводится сравнительный анализ тенденций независимости судебной системы в Узбекистане и США. В статье утверждается, что в основе доктрины независимости судей лежат доктрина разделения властей и доктрина конституционализма, которые имеют свои тенденции развития. В статье также раскрывается суть реформ, направленных на обеспечение независимости судебной системы в Узбекистане. Реформы, направленные на обеспечение независимости судебной системы, были проанализированы с учетом их классификации по периодам, и был сделан соответствующий вывод. Автор провел полемику с учеными о целях обеспечения судебной независимости, и в этой связи была высказана авторская позиция по данным вопросам.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRENDS IN ENSURING JUDICIAL INDEPENDENCE IN UZBEKISTAN AND THE UNITED STATES OF AMERICA: A COMPARATIVE ANALYSIS

To understand what judicial independence is, it is necessary to analyze its roots. This article examines the formation of the doctrine of judicial independence, based on the efforts to ensure judicial independence in the United States, reforms to ensure judicial independence in Uzbekistan and a comparative analysis of trends in judicial independence in Uzbekistan and the United States. The article argues that the doctrine of judicial independence is based on the doctrine of the separation of powers and the doctrine of constitutionalism, which have their own development trends. The article also reveals the essence of the reforms aimed at ensuring judicial independence in Uzbekistan. Reforms aimed at ensuring judicial independence are examined with their period-based classification and a relevant conclusion is made. The author has made some discussions with scholars about the purpose of ensuring judicial independence and authorial views are put forward in this regard.

Текст научной работы на тему «ТЕНДЕНЦИИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НЕЗАВИСИМОСТИ СУДЕБНОЙ ВЛАСТИ В УЗБЕКИСТАНЕ И СОЕДИНЕННЫХ ШТАТАХ АМЕРИКИ: СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ»

UDC: 347.9 (042)(575.1)

^осимов Ботиржон

Тошкент давлат юридик университети катта укитувчиси,

мустакил изланувчи E-mail: b.qosimov@tsul.uz ORCID: 0000-0002-8998-4012

УЗБЕКИСТОН ВА АМЕРИКА ЦУШМА ШТАТЛАРИДА СУД ЦОКИМИЯТИ МУСТАЦИЛЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ: ЦИЁСИЙ ТАЦЛИЛ

Аннотация. Суд цокимияти мустациллигининг мазмунини тушуниб етишда унинг келиб чициш илдизларини тацлил этиш зарур. Шунга асосан, ушбу мацолада суд цокимияти мустациллиги доктринасининг шаклланиши, унинг асосида Америка Кушма Штатларида суд цокимиятининг мустациллигини таъминлаш борасидаги саъй-царакатлар, Узбекистонда суд цокимияти мустациллигини таъминлашга царатилган ислоцотлар тадциц цилинган цамда Узбекистон ва АКЩда суд цокимиятининг мустациллигини таъминлаш тенденциялари циёсий тацлил этилган. Мацолада суд цокимиятининг мустациллиги доктринаси давлат цокимияти булиниши таълимоти ва конституционализмга доир таълимотлар негизида шакллангани, узинингривожланиш теденциясига эга экани асослаб берилган. Шунингдек, Узбекистонда суд цокимиятини таъминлашга царатилган ислоцотларнинг мазмун-моцияти очиб берилган. Суд цокимиятининг мустациллигини таъминлашга царатилган ислоцотлар муайян даврлар кесимида тацлил этилиб, тегишли хулосага келинган. Суд цокимиятининг мустациллигини таъминлашдан кузланган мацсадлар борасида олимлар билан илмий мунозараларга киришилган. Бу борада илмий муаллифлик царашлари илгари сурилган.

Калит сузлар: конституционализм, давлат цокимияти, давлат цокимияти булиниши принципи, суд цокимияти, судлар, судьялар, суд цокимиятининг мустациллиги.

Косимов Ботиржон

старший преподаватель Ташкентского государственного юридического университета,

самостоятельный соискатель

ТЕНДЕНЦИИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НЕЗАВИСИМОСТИ СУДЕБНОЙ ВЛАСТИ В УЗБЕКИСТАНЕ И СОЕДИНЕННЫХ ШТАТАХ АМЕРИКИ: СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ

Аннотация. Чтобы понять, что такое судебная независимость, необходимо проанализировать ее корни. В данной статье исследуется формирование доктрины независимости судебной системы, на основе которой предпринимаются усилия по обеспечению независимости судебной системы в США, реформы по обеспечению независимости судебной системы в Узбекистане, а также проводится сравнительный анализ тенденций независимости судебной системы в Узбекистане и США. В статье утверждается, что в основе доктрины независимости судей лежат доктрина разделения властей и доктрина конституционализма, которые имеют свои тенденции развития. В статье также раскрывается суть реформ, направленных на обеспечение независимости судебной системы в Узбекистане. Реформы, направленные на обеспечение независимости судебной системы,

были проанализированы с учетом их классификации по периодам, и был сделан соответствующий вывод. Автор провел полемику с учеными о целях обеспечения судебной независимости, и в этой связи была высказана авторская позиция по данным вопросам.

Ключевые слова: конституционализм, государственная власть, разделение властей, судебная власть, суды, судьи, независимость судебной власти.

Kosimov Botirjon

Senior Lecturer and Independent Researcher, Tashkent State University of Law

TRENDS IN ENSURING JUDICIAL INDEPENDENCE IN UZBEKISTAN AND THE UNITED STATES OF AMERICA: A COMPARATIVE ANALYSIS

Abstract. To understand what judicial independence is, it is necessary to analyze its roots. This article examines the formation of the doctrine of judicial independence, based on the efforts to ensure judicial independence in the United States, reforms to ensure judicial independence in Uzbekistan and a comparative analysis of trends in judicial independence in Uzbekistan and the United States. The article argues that the doctrine ofjudicial independence is based on the doctrine of the separation of powers and the doctrine of constitutionalism, which have their own development trends. The article also reveals the essence of the reforms aimed at ensuring judicial independence in Uzbekistan. Reforms aimed at ensuring judicial independence are examined with their period-based classification and a relevant conclusion is made. The author has made some discussions with scholars about the purpose of ensuring judicial independence and authorial views are put forward in this regard.

Keywords, constitutionalism, state authority, separation of powers, judicial authority, courts, judges, judicial independence.

Суд хокимиятининг мустэдиллиги доктрина-си давлат хркимиятининг булинишига доир ^а-рашлар негизида шаклланди. Давлат хокимияти-нинг булиниш принципи Жон Локк ва Барон де Монтескье сингари олимлар томонидан илгари сурилган доктрина булишига ^арамай, унинг ил-дизлари Аристотелнинг ^арашларига бориб та^а-лади. Милоддан аввалги IV асрлардаё^ у "Сиёсат" асарининг IV китоби XIV булимида давлат хо-кимияти умумий йигин, оммавий амалдорлар ва судлар сингари учта элементдан иборат эканини таъкидлаган [1]. Аммо Аристотель давлат хоки-миятининг алохида тармо^лар томонидан амалга оширилиши ва давлат хокимияти тармо^лари ур-тасида тийиб туриш ва мувозанат са^лаш билан богли^ муносабатларни назарда тутмаган.

Бу концепция парламентнинг юзага келиши билан ^айта тикланган. Инглиз олими Жон Локк (1632-1704) "Хокимият хасида икки трактат" номли асарида давлат хокимиятининг учта тар-могини "^онун чи^арувчи", "ижро этувчи", "фе-дератив" дея атади. Жон Локк давлат хокимияти-нинг мазкур учта тармоги узаро тенг деб хисобла-

маган. Бундан ташкари, уларга мустакил фаолият юритадиган тармоклар сифатида карамаган. Ак-синча, конун чикарувчи хокимиятни бошка тар-моклардан устун дея эътироф этган. Ушбу наза-рия француз файласуфи Барон де Монтескьенинг (1689-1755) 1748 йилда нашр этилган "Крнунлар рухи" номли шох асарида кайта ишланди.

Унинг куйидаги карашлари мустакил суд хокимияти гоясининг юзага чикишига туртки бул-ган эди: "Суд хокимияти конун чикарувчи ва ижро этувчи органлардан ажратилмаган такдир-да хам эркинликнинг булиши мумкин булмай колади. Мабодо, у конун чикарувчи хокимият билан бириктирилган булса, у холда субъект ха-ёти ва эркинлиги узбошимчалик назорати остида булади, судья эса конун чикарувчига айланади. У ижро этувчи хокимият билан кушилиб кетган такдирда эса судья шафкатсизлик ва зуравонлик билан фаолият юритади" [2].

Миллати икки хил булган олимларнинг на-зариялари инглиз хукукий тизимига асосланган холда илгари сурилиши замонавий талкинда-ги давлат хокимиятининг булиниши принципи

Англия тарихидан урин олган конституционализм гояси билан богликдир. Суд хокимияти мустациллигини таъминлаш гояси хам конституционализм билан чамбарчас боглик. Конституционализм жамиятда бошкарувчилар ва бо-шкарилувчилар уртасидаги муносабатларга оид назария булиб, у чекланган бошкарув ва хукук устуворлиги каби икки концепцияни камраб ола-ди [3]. 1215 йилда Англияда "Магна Карта", яъни Эркинликнинг буюк хартияси деб номланган та-рихий хужжат кабул килинди. Хужжатга конституционализм хакидаги доктрина сингдирилган эди. ^иролга давлат даромадларини соликлар хи-собига купайтириш учун розилик бериш макса-дида 25 нафар барондан иборат кенгаш тузилди. Кенгаш "Британия парламентининг нишонаси" эди [4]. Бу конституциявий давлат бошкаруви эволюциясида мухим урин тутган вокеа булиб, хукмдордан халкка олий хокимиятни кучириш сари дастлабки уриниш эди (халк хокимиятчили-ги маъносида - таъкид муаллифники) [5].

Ушбу тарихий хужжатнинг суд хокимияти мустакиллигини таъминлаш борасидаги ахамияти узида хокимият ва бошкарув масалаларига тегиш-ли конституциявий нормаларни камраб олишида эди. Улар орасида суд хокимияти билан боглик "Хакамлар томонидан судлов ва судловнинг со-тилмаслиги ёки инкор этилмаслиги" каби модда-лар жой олганини кузатиш мумкин [6]. "Магна Карта" хукукдан устун эмас, балки хукукка буй-сунган холда фаолият юритадиган чекланган бошкарув томон ташланган биринчи кадам булди.

Жон Локк такомилига етмаган доктринаси-ни узининг мамлакатида амалда булган хукукий мухитга таянган холда баён этган булса, француз Ш. Монтескье "уз назариясини Локк замонаси-дан бери амалда булган инглиз хукукий тизими-дан келиб чиккан тушунчалар асосида яратиб, мустакил суд хокимиятини илгари сурди ва уч хокимият тармоклари уртасида улкан фаркни асослашга уринди" [7].

"Магна Карта"да акс этган гоялар, Локк ва Шарл Луис Монтескьенинг карашлари Евро-падан Америка китъасига етиб борди ва АКШ Конституцияси яратилишига катта таъсир утказ-ди [8]. Шу сабабли "Магна Карта" инглиз-амери-ка сиёсий анъанасида узига хос урин эгаллайди. ...У узида инглиз ва Америка сиёсий карашлари тараккиётида устунлик касб этиб келган муайян

асосий гоялар ва мулохазаларни уз ичига олади" [9] ва "Монтескьенинг Конституцияга нисбатан таъсири инкор эътиб булмайдиган даражададир", дея эътироф этилади [10].

АКШ Мустакиллиги декларациясида Буюк Британия кироли Георг III одил судловни амал-га оширишга тускинлик килиши, суд хокимия-тига доир конунларни кабул килишга розилик беришдан бош тортиши, судьялик лавзомида бу-лишнинг муддати ва уларнинг ойлик иш хакини белгилаб куйиш оркали судьяларни карам килиб олиши алохида кайд этилиб, булар штатларда хукм сураётган тираниядан дарак бериши таъ-кидланган эди [11]. Бу Америкада мустакиллик йулидаги инкилоб нафакат миллий мустакиллик, балки суд хокимиятининг мустакиллиги учун хам кураш эканидан дарак беради [12].

1776-1787 йиллар оралигида Американинг бир канча штатларида кабул килиниб консти-туцияларда давлат хокимияти булиниш прин-ципининг муайян жихатларигина акс этган эди [13]. Виржиния, Мэриленд, Шимолий Каролина, Жоржия штатлари бу борада пешкадамлик кил-дилар [14]. Федерал конституцияни "Асосчи ота-лар" (Америка давлатчилигига асос солиниши ва юксалишида мухим роль уйнаган бир гурух шахслар) юкорида келтирилган доктриналар ва мустамлакачилик тарихидан колган сабоклардан хулоса чикариб, уз юртларида инсон эркинликла-ри поймол этилишига йул куймаслик учун давлат хокимиятини хокимиятлар булиниши приципи ва суд хокимиятининг мустакиллигини таъминлаш заруратини инобатга олган холда яратишга карор килдилар.

АКШ Конституцияси Конституциявий конвент делегатлари томонидан имзолангач, унинг штатлар томонидан рацификация килинмай ко-лишидан хайиккан федералистлар Александр Гамильтон (1755-1804), Жеймс Мэдисон (17511836) ва Жон Жей (1745-1829) Нью-Йоркнинг "Independent Journal", "The New-York Packet", "The Daily Advertiser" номли газеталарида федерал хокимият ва унинг уч тармогига доир хусу-сиятларни баён этиб беришга каратилган жами 85 та эссени нашр этдилар. Жеймс Мэдисон 47-51 федералист эсселарида Америка халкига давлат хокимиятининг булиниши ва хокимият тармокла-ри уртасида тийиб туриш ва мувозанат саклаш принципини мохияти ва заруратига, Александр

Гамильтон эса 78-83-эсселарни федерал суд тизи-мига багишлади [15].

Бу эсселарнинг ахамияти шундаки, улар Конституциянинг муайян жихатларини батафсил ёритиб беради [16]. Мазкур эсселар тарихий ва хукукий кадриятга айланган асар булиб, АКЩда хозир хам конституциявий-хукукий низоларни, шу жумладан, суд хокимиятининг мустакилли-гини таъминлаш билан боглик суд ишларини хал этишда мухим доктринал манба сифатида фойда-ланиб келинади.

Жеймс Мэдисон ва Александр Гамильтоннинг суд хокимиятининг мустакиллиги билан боглик фикрлари алохида ахамиятга эга. Жеймс Мэдисон 51-федералист эссесида бундай деган эди: "Агар инсонлар фаришта булганларида эди, хеч кандай давлат хокимиятига эхтиёж колмас эди. Агар фа-ришталар инсонларни бошкаришга тугри келган-да эди, давлат хокимияти органларига нисбатан на ташки, на ички назоратга зарурат тугилган булар эди" [17]. Унинг тасвирлашича, "Барча хо-кимиятнинг - конун чикарувчи, ижро этувчи, суд хокимиятлари - ягона кулда мужассам булиши, хох у якка шахс, хох бир канча шахслар ёки куп-чилик ёхуд мерос тарикасида утадиган булсин, ёки узини узи тайинлайдиган, сайлайдиган бул-син, айни тираниянинг таърифига хамоханг булар эди" [18]. У "бир канча давлат хокимияти идора-ларини шундай тарзда таксимлаш ва тартиблаш керакки, натижада уларнинг хар бири бошкаси-нинг устидан назорат кила олсин ва натижада хар бир инсоннинг шахсий манфаатлари оммавий хо-кимият ваколатларидан устунлигига эришилсин", дея бунинг мухимлигига эътибор каратади [19].

Александр Гамильтон 78-федералист эссеси-да суд хокимияти мустакиллигига булган эхтиёж ва унинг мухимлиги борасида куйидаги фикр-ни билдириб утади: "Агар суд хокимияти ко-нун чикарувчи ва ижро этувчи хокимиятлардан ажратилмас экан, эркинлик мавжуд эмас. ...Одил судловни амалга оширувчи судларнинг тулик мустакиллиги чекланган хокимиятни урнатиб бе-рувчи конституция, айникса, мухимдир. Крнун-ларни шархлаш судларнинг узига хос ва такрор-ланмас фаолиятидир. Конституция, табиийки, судьялар томонидан асосий конун сифатида ка-ралиши керак. Конституция ва конун чикарувчи хокимият органи кабул килган бошка конунлар-нинг маъноларини тушунтириб бериш судьяларга

тегишлидир. ...Бу суд хокимиятининг конун чикарувчи хокимиятдан устунлигини англатмайди. Бу халк хокимиятчилигининг икковидан устунлигини англатади, яъни конун чикарувчи органнинг конундаги иродаси Конституцияда акс этган халк иродасига карши чикадиган булса, судьялар конунга эмас, Конституцияга буйсунишлари керак булади. Улар уз карорларини асосий конун орка-ли кабул килишлари керак булади. ...Судьялар-нинг мустакиллиги Конституцияни куриклаш ва ёвуз ниятли шахсларнинг хатти-харакатларининг салбий окибатларидан инсон хукукларини химоя килишда тенг даражада талаб этилади" [20].

Федералистлар Америка жамиятида собик мустамлакачилик даврида булгани сингари суд хокимиятининг топталишига доир холатлар-нинг кайта такрорланишини истамас эдилар. Шу тарзда англо-саксон хукукий тизимидан келиб чиккан суд хокимияти мустакиллиги доктринаси АКШ Конституциясига сингдирилди ва 1787 йил-да Америка суд хокимияти мустакиллиги хамда уни таъминлаш борасида замонасининг илгор конституциявий нормалари билан Англияни орт-да колдирди [21].

Юкоридаги тахлиллардан хамда АКШнинг хукукий тизимини хисобга олиб суд хокимияти мустакиллигини юридик таъминлашнинг куйидаги икки йуналишини ажратиб курсатиш мумкин. 1) Федерал Конституция ва штатлар Конституцияла-ри хамда федерал ва штатлар конун чикарувчи хо-кимият органлари томонидан кабул килинадиган суд тизими билан боглик статутларда суд хокимияти мустакиллиги доктринасини сингдириш; 2) Суд хокимиятининг мустакиллиги билан боглик булган масалалар конституция ва статутлар билан тартибга солинмаган холатларда судлар томони-дан суд хокимияти мустакиллиги доктринасига таянган холда Конституция ва статут нормалари-ни шархлаш ва прецедентлар урнатиш.

Америка Кушма Штатларидан фаркли уларок, Узбекистонда суд хокимияти мустакиллиги док-тринаси ва унга доир конституциявий нормаларни конунчиликда акс эттириш гояси мустакилликка эришиш арафасида вужудга келди. Узбекистон тарихида ун уч аср давомида шариат конунлари хамда халк урф-одатлари ва анъаналари меъёрла-ри буйича карорлар кабул киладиган козилик ва бийлик судлари мавжуд булган булса, ун тукки-зинчи асрнинг иккинчи ярмида мустамлакачи чор

Россияси томонидан империя конунларига амал килувчи суд органлари таъсис этилди [22].

Мустакилликнинг илк даврларида совет дав-ридан долган мерос, яъни халкнинг судларга ин-сон хукукларининг химоячиси эмас, балки жазо-ловчи органлар сифатидаги муносабати сакланиб колинган эди. Бу собик Иттифокда судларнинг коммунистик партия манфаатларига хизмат ки-либ, партия гояларига мос келмайдиган хатти-ха-ракат содир этган кишиларни жазолаш вазифаси-ни бажаргани билан боглик. Яъни 1930-40 йил-лар, 1950 йилларнинг бошларида иттифок буйича 3,778,234 нафар шахс катагон курбонларига айла-ниб, 786,098 нафар шахс отиб улдирилди. Улар орасида узбек миллатига мансуб булган минглаб шахслар хам бор эди. 1983-1989 йилларда 4500 нафарга якин киши "пахта иши" буйича айбланиб хукм этилди [23].

Давлат органлари ва мансабдор шахслар, шу жумладан, судлар ва судьяларнинг фаолияти яго-на коммунистик партиянинг назорати ва босими остида булиб, давлат х,окимияти таксимоти хаки-даги доктрина буржуа синф томонидан ишлаб чикилган ва унинг манфаатларига хизмат килиши учун мавжуд, дея даъво килиниб келинди. Итти-фокдаги республикаларнинг ва бутун иттифок-нинг бошкаруви коммунистик партия бошликла-ри кулида булган ва хеч качон демократик давлат талабларига жавоб бермайдиган тоталитаризм ва бюрократияга асосланган эди.

СССР Конституциясида "суд хокимияти" ту-шунчасининг узи мавжуд булмаган. СССРнинг 1977 йилги Конституциясининг VII булими "Одил судлов ва прокурор назорати" деб номланган [24]. Узбекистан ССРнинг 1978 йилги Конституциясининг IX боби "Одил судлов, арбитраж ва прокурор назорати" дея номланган [25]. Шунинг учун Узбекистон ССР Конституциясида "суд хокимия-тининг мустакиллиги" тушунчаси у ёкда турсин, хатто "суд хокимияти" атамаси хам йук эди.

Собик Иттифокда суд хокимияти мустакил-лигининг хеч качон мавжуд булмаганини собик Иттифок Бош прокурори А. Вишинскийнинг "пролетар давлатида судьяларнинг "мустакилли-ги" тамойилини рад килар эканмиз, биз уларнинг пролетар давлатидан, ишчилар синфидан, унинг умумдавлат сиёсатидан мустакил эканини рад киламиз. Биз бу билан давлатда умумдавлат си-ёсатидан бошка кандайдир алохида суд сиёсати

мавжуд булиши мумкинлигини инкор этамиз... " [26] деган сузлари хам тасдиклайди. Катагон максадида ташкил этилган махсус "учликлар" томонидан хукмларнинг кабул килингани эса суд хокимияти суд органларидан ташкари бошка ор-ганлар томонидан хам амалга оширилганини анг-латади.

Узбекистон Республикасининг Конституция-си кабул килингунга кадар судлар ижро этув-чи хокимиятга карам эдилар. Совет Иттифоки Конституциясининг 152-моддаси [27] ва Узбекистон ССР Конституциясининг 163-модда-сига [28] кура, туман, шахар судьялари тегишли халк депутатларининг юкори советлари томони-дан сайланганлар. Сайловлар тегишли махаллий советларнинг ижро кумиталари томонидан таш-кил этилган. Бундай тартибда сайланган судьялар уларни сайлаган махаллий хокимият органлари олдида хисоб берар эдилар. Олий суд, вилоят ва Тошкент шахри судининг судьялари Узбекистон ССР Олий Совети томонидан сайланган. Судья-лар уларни сайлаган тегишли советлар олдида жавобгар булиб, улар олдида хисоб беришлари керак эди.

Судьяларнинг моддий таъминоти масаласини хал этиш хам советлар тасарруфида эди. Хусусан, судьяларни уй-жой билан таъминлаш советлар-нинг ваколати булиб, бу судьяларнинг мустакил-лигини хавф остида колдирди. Чунки ушбу тизим судьяларни коммунистик партиянинг советлар ва ижроия кумиталари оркали билдирадиган гоя ва сиёсати хизматкорларига айлантириб куйди. Бошкача айтганда, судьялар сиёсатни кулловчи шахсларга айланди.

Мустакилликнинг дастлабки кунлариданок суд хокимиятини ислох этиш ташаббуси билди-рилди. Бундан максад суд хокимиятининг том маънодаги мустакиллигини таъминлаш оркали халкнинг судларга нисбатан "...факат одамларни коралайдиган, жазолайдиган орган эмас, аксинча, уларнинг хак-хукуклари ва манфаатларини химоя киладиган орган,..." [29] деб карашларига эри-шиш эди. "Айнан шундагина суд хокимиятнинг хакикий мустакил учинчи тармогига айланади" [30], деган гоя илгари сурилди.

Узбекистонда давлат хокимияти ва бошка-руви сохасидаги ислохотлар давлат хокимия-тининг таксимоти конституциявий принципи-ни боскичма-боскич руёбга чикариш, давлат

хокимияти тармоклари уртасида тийиб туриш ва мувозанат саклашнинг самарали тизимини шакллантириш, суд тизимини либераллашти-риш ва унинг мустакиллиги таъминлашга ка-ратилди [31]. Суд хокимияти ва у билан боглик конунчиликни яратиш ва такомиллаштиришга каратилган саъй-харакатлар суд-хукук ислохот-лари деб номланди.

М. Ражабованинг таъкидлашича, суд-хукук ти-зими йуналишида амалга оширилиши назарда ту-тилган ислохотлардан асосий максад судларнинг хакикий мустакиллигини таъминлашдан иборат булган [32]. Шунингдек, олима уз фикрларини давом эттириб, "...Бошка сохалардаги каби суд-хукук тизимида изчиллик билан амалга оширила-ётган ислохотларнинг барчаси узаро бир-бирини тулдирувчи, уйгун, тизимли тарзда йулга куйил-ган ва чамбарчас боглик булиб, уларни боглаб ту-рувчи асосий мезон инсон манфаатларидир", дея кайд этади [33]. Ушбу фикрларга хамоханг тарзда А. Азизхужаев "...Суд-хукук сохасидаги ислохот-ларнинг асосий максади - суд мустакиллигига эришиш, уни том маънода фукаролар манфаатини химоя килувчи орган даражасига кутариш, жазо-ларнинг самарали булишини таъминлашдир" [34], дея эътироф этади. Х.Одилкориев "Суд-хукук ислохоти мамлакатда конун чикарувчи ва ижро этучи хокимият тармоклари билан тенг, мустакил кучли суд хокимиятининг мухим омилидир", дея таъкидлаб утади [35]. Бирок миллий олимларнинг тадкикот ишларида суд-хукук ислохотларидан кузланган максадлардан бири суд хокимиятининг мустакиллигини таъминлаш экани эътироф этил-са-да, суд хокимиятининг мустакиллигини таъ-минлашдан максад нимадан иборат экани хакида фикрлар учрамайди.

Бу борада америкалик олимларнинг ка-рашларига эътибор бериш максадга мувофик. С. Бурбенкка кура, суд хокимияти мустакиллиги охирги натижа эмас, балки охирги натижа (на-тижалар)га элтувчи воситадир ва пировард на-тижа (натижалар) хар хил булиши мумкин [36]. Бунга Д. Хатчинсон "охирги натижа" юзасидан уз карашларини билдириб, суд хокимияти му-стакиллигидан кутилган пировард натижа хукук устуворлигига эришиш эканини айтади [37]. Ушбу фикрни тулдирган холда С. Абрахамсон суд хокимиятининг мустакиллигидан кузланган асосий максад хукукка асосланган одил судлов-

га эришиш, дея кайд этади [38]. Д. Пименталнинг карашига кура, суд хокимияти мустакиллигини таъминлашдан максад барча тарафларга (ни-зонинг - таъкид муаллифдан) одил ва хукукка асосланган тенг муносабатда булувчи суд тизи-мини шакллантиришдир [39].

Биз суд хокимияти мустакиллигини таъмин-лашдан пировард максад одил судлов ва хукук устуворлигига эришиш булиши керак, деган ка-рашни илгари сурган булар эдик. Айни шундай максадга интилиш ва унга эришиш йулида амал-га оширилган ислохотларгина халкнинг судларга булган ишончини юксалтиришга хизмат килади. Бинобарин, халкнинг судларга нисбатан ишончи-га факатгина судьяларнинг мустакил булишиги-на эмас, балки низоларнинг судьялар томонидан адолатли хал этилиши оркали эришиш мумкин. Бунга элтувчи восита эса суд хокимиятининг мустакиллигидир.

Айни вактда Узбекистонда 2016 йилдан бошлаб кабул килинаётган норматив-хукукий хужжатларнинг мазмунини тахлил этиш суд хо-кимиятини таъминлашга каратилган ислохотлар-дан асосий максад мамлакатимизда одил судловга эришиш ва фукароларнинг хукук, эркинликлари хамда конуний манфаатларини химоя килиш эка-нини курсатмокда. Авваллари деярли амалиётда кузатилмай куйилган холат - нохак айбланган 2,3 мингга якин кишига нисбатан оклов хукми-нинг чикарилгани [40] одил судовга эришишга интилишнинг амалий ифодасидир.

Шу уринда кайд этиш жоизки, фикримизча, одил судловга эришиш учун суд хокимиятининг мустакиллигидан ташкари бошка зарур булган жихатлар хам мавжуд. Бунга судьяларнинг ха-лоллиги ва адолатли хамда суд тизимининг кор-рупциядан холи эканини келтириб утиш мумкин. Бирок бу масалаларни ёритиш алохида тадкикот объектини ташкил этади.

Узбекистонда суд хокимиятининг мустакил-лигини таъминлаш тенденциясини даврий нуктаи назардан шартли тарзда куйидаги бокичларга ажратиш таклиф этилади.

Биринчи боскич (1992-1999 йиллар). F. Абдумажидовга кура, "Мустакил Узбекистон Конституциясининг кабул килиниши суд тизими-ни янгилаш, уни демократлаштириш жараёнига жиддий туртки булди" [41]. Ушбу фикрни тул-дирган холда Ф. Мухитдинова суд-хукук тизими-

ни тубдан ислох этиш жараёни хамда унинг на-тижаси - мустакил суд хокимиятининг шаклланиши Узбекистон Республикасининг Конституцияси кабул килиниши билан бошланганини айтиб утади [42].

Аслида Узбекистонда мустакил суд хокимия-тининг шаклланиши 1991 йил 31 августда Олий Кенгаш томонидан кабул килинган "Узбекистон Республикасининг Давлат мустакиллиги асосла-ри тугрисида'ги конуннинг 5-моддасидаги куйи-даги норма билан бевосита богликдир: "Узбекистон Республикаси давлат идораларнинг тизими хокимиятни конун чикарувчи, ижроия ва суд хо-кимиятига ажратиш тартиби асосида курилади" [43]. Таъкидлаш жоизки, мазкур конунга 1991 йил 30 сентябрда конституциявий маком бери-либ [44], унда мустахкамланган коидаларга Узбекистон Республикасининг Конституцияси лойихасини ишлаб чикиш чогида амал килинди.

Узбекистон Республикаси Конституцияси-нинг кабул килиниши [45] эса давлат хокимияти булиниши принципи хамда суд хокимиятининг мустакиллиги принципига конституциявий ле-гитимлик бахш этди. Зеро, хар бир демократик давлатда суд хокимиятининг мустакиллиги асо-сий конун ёки унинг урнини босувчи конунларда мустахкамлаб куйилади.

Иккинчидан, 1994 йил 22 сентябрда Узбекистон Республикасининг Жиноят кодек-си [46] ва Жиноят-процессуал кодекси [47], Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси [48], 1997 йил 30 августда Фукаролик процессуал кодекси [49] ва Хужалик процессуал кодекси [50] кабул килиниб, уларда жиноят, фукаролик, маъ-мурий ва хужалик процессуал ишларни куриб чикишда судьяларнинг мустакиллиги принципи алохида акс эттирилди.

Учинчидан, суд-хукук ислохотларининг би-ринчи боскичидаги мухим кадамлардан бири 1993 йил 2 сентябрда "Судлар тугрисида"ги конуннинг кабул килингани булди. Мазкур ко-нунда суд хокимиятининг мустакиллиги, давлат хокимиятининг булиниши принципи билан бог-лик конституциявий нормалар ривожлантирил-ди.Шунингдек, конундасудишларинихалэтишда аралашишнинг такикланиши, судьяларнинг мустакиллиги, дахлсизлиги, моддий ва ижтимо-ий дахлсизлигига доир коидалар акс эттирилди.

Туртинчидан, 1995 йил 30 августдаги ко-нун билан асосий фаолияти конун чикарувчи

ва ижро этувчи хокимият томонидан кабул ки-линган конун хужжатларининг Конституцияга кай даражада мувофиклигини бахолаш хамда Конституция ва конунларга шарх беришдан иборат булган Конституциявий судга асос со-линди [51]. Конунда Конституциявий суднинг мустакиллигига доир алохида нормалар кири-тилди.

Бешинчидан, 1997 йил 12 сентябрда судьялар-нинг иш фаолиятини янада яхшилаш, уларнинг профессионал даражаси ва малакасини ошириш максадида Судьялар ассоциациясига асос солинди.

Кайд этиш лозимки, мазкур боскичда Адлия вазирлигининг суд хокимиятига нисбатан таъси-ри катта эди. Жумладан, Адлия вазирлиги суд-ларни ташкил этиш масалалари буйича таклифлар ишлаб чикиш, уларни Узбекистон Республикаси Президенти мухокамасига киритиш, судьялик-ка номзодларни танлаш ва уларни тайёрлаш, судьяларнинг малакасини ошириш, судларнинг моддий-техника таъминоти ва уларнинг фаоли-яти учун зарур шароитларни яратиш ишларини ташкил этиш, судларнинг ташкилий ишларини текшириш, халк маслахатчилари сайловини ут-казишни ташкил этиш, судлар томонидан утка-зилаётган суд амалиётини умумлаштириш ишида катнашиш, суд статистикасини юритиш ва суд карорларини ижро килиш ишини ташкил этиш, судьяларнинг мустакиллигини мустахкамлашга каратилган тадбирларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш ваколатларига эга эди.

Шу боис, мазкур боскичнинг сунгги йиллари-да судьялар корпусини адлия органларининг таъ-сиридан холи тарзда шакллантиришга каратилган тизимни яратишга эътибор каратила бошланди. 1999 йил 30 июлдаги Узбекистон Республикаси Президентининг "Судьяларни тайинлаш ва лаво-зимидан озод килиш билан боглик масалаларни куриб чикиш буйича комиссияни тузиш тугриси-да"ги фармойиши билан Узбекистон Республика-си Президенти хузурида судьяларни тайинлаш ва лавозимига тавсия этиш буйича алохида комиссия тузилди [52].

Иккинчи боскич (2000-2015 йиллар). Кейинги боскичда навбатдаги суд-хукук ислохотларининг зарурати биринчи боскичда кабул килинган ко-нунларни ва суд тизими хамда судьялар корпу-сини шакллантириш тартибини танкидий куриб чикишга булган эхтиёж билан асосланади [53].

Ушбу босикичдаги ислохотларнинг умумий хусу-сияти уларнинг суд тизими ва судьялар корпуси-ни шакллантириш тизимини такомиллаштириш, суд хокимиятини адлия ва прокуратура органла-рининг таъсиридан холи этишга каратилганида намоён булади.

2000 йил 4 майда Президент фармони билан Узбекистон Республикаси Президенти хузурида судьяларни тайинлаш ва лавозимига тавсия этиш буйича комиссия Судьяларни танлаш ва лавозим-ларга тавсия этиш буйича олий малака комис-сияси этиб кайта ташкил этилди [54]. Судьялик лавозимларига кадрларни танлаш ва жой-жойига куйишнинг демократик асосларини такомил-лаштириш, судьяларни лавозимга тайинлаш (озод килиш) масалаларини хал этиш чогида ко-нунчилик ва ижтимоий адолат кафолатларини, шунингдек, суд хокимиятининг мустакиллигини таъминлаш комиссиянинг асосий вазифаси деб белгиланди.

Шунингдек, ушбу боскичдаги энг мухим ис-лохотлардан бири 2000 йил 14 декабрда "Судлар тугрисида'ги конуннинг янги тахрирда кабул килингани булди. Конунда суд хокимиятининг мустакиллигини кафолатлашга каратилган бир ка-тор узгартишларни учратиш мумкин. Жумладан, номзодларни судьялик лавозимига такдим этиш хамда судьяларнинг ваколатларини тухтатиш ва тугатишга доир ваколатлар адлия органлари-нинг тасарруфидан чикарилди. Ушбу ваколатлар Узбекистон Республикаси Президенти хузурида Судьяларни танлаш ва лавозимларга тавсия этиш буйича олий малака комиссиясига утказилди.

Умумий юрисдикция судлари фаолиятини моддий-техника ва молиявий жихатдан таъмин-лаш Адлия вазирлиги хузуридаги махсус ваколат-ли орган томонидан амалга оширилиши курсатиб утилди. Ушбу талабга биноан, Адлия вазирлиги-нинг судлар фаолиятини ташкилий таъминлаш бошкармаси ва худудий адлия бошкармаларининг тегишли булимлари тугатилиб, Адлия вазирлиги хузуридаги Суд карорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техник ва молиявий таъмин-лаш департаменти ва унинг худудий тузилмала-рига асос солинди.

Ушбу боскичда судьялар корпусини шакл-лантириш тартибини такомиллаштиришга катта эътибор каратилди. Узбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 17 мартдаги фармони

[55] хамда 2012 йил 29 декабрдаги фармойиши

[56] асосида Узбекистон Республикаси Президен-ти хузурида Судьяларни танлаш ва лавозимларга тавсия этиш буйича олий малака комиссияси кай-та ислох этилди. Комиссия суд хокимиятининг чинакам мустакиллигини таъминлаш, суд кадр-ларини танлаш ва жой-жойига куйиш тамойилла-рини янада демократлаштириш сиёсатини амалга оширадиган доимий ишловчи органга айланти-рилди.

Шунингдек, 2001 йил 29 августда янги тахрирда кабул килинган "Прокуратура тугрисида"ги конун [57] билан прокурорларнинг суд карор-лари ижросини тухтатиб туриш ваколати чика-риб ташланди. Бош прокурорнинг хужжатлари Конституциявий суд томонидан, агар улар Конституция ва конунларига зид булса, бекор ки-лиш тартиби жорий этилди. Шунингдек, айни шу санада кабул килинган "Суд хужжатлари ва бошка органлар хужжатларини ижро этиш тугрисида"ги конунга [58] биноан, суд карорлари ижросини таъминлаш вазифаси судлардан Адлия вазирлиги хузуридаги Суд карорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техник ва молиявий таъмин-лаш департаментига утказилди.

Айни бу боскичда судьяларни ижтимоий мухофазасига эътибор берила бошланди. Узбеки-стон Президентининг 2012 йил 2 августдаги "Суд тизими ходимларини ижтимоий мухофаза килиш-ни тубдан яхшилаш чора-тадбирлари тугрисида"-ги фармони [59] асосида судьяларга имтиёзли шартлар асосида уй-жой сотиб олиш учун узок муддатли ипотека кредитлари бериш, шунингдек, турар жойлар ижараси учун хар ойда пул компен-сацияси тулаб боришни назарда тутадиган тартиб жорий этилди.

Учинчи боскич (2016 йилдан хозирги вакт-га кадар). Мазкур боскичда суд хокимиятининг мустакиллигини таъминлашга каратилган конс-титуциявий ислохотлар амалга оширилди. Уз-бекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши ташкил этилиб [60], 2017 йил 6 апрелда унга конс-титуциявий маком берилди [61] хамда унинг фао-лиятини батафсил тартибга солишга каратилган "Узбекистон Республикаси Судьялар олий кенга-ши тугрисида'ги конун [62] кабул килинди. Шу муносабат билан Судьяларни танлаш ва лавозим-ларга тавсия этиш буйича олий малака комиссия-си тугатилди [63].

Ж. Абдурахмонхужев Судьялар олий кенгаши аъзоларининг купчилиги доимий асосда ишлов-чи судьялардан иборат судьялар хамжамияти ва айни пайтда профессионал орган эканига эъти-бор каратиб, унинг судьялар корпуси таркиби-ни юкори малакали кадрлар билан уз вактида ва самарали тарзда тулдиришга имконият яратиб беришини таъкидлаб утади [64]. Р. Хакимовнинг фикрича, Судьялар олий кенгашининг тузилгани "...1985 йил 29 ноябрдаги БМТ Бош Ассамблея-си томонидан маъкулланган Суд органлари мустакиллигининг асосий тамойилларига тулик мувофик келади" [65]. Бизнингча, Судьялар олий кенгашининг айнан суд хокимиятининг мустакил-лигини таъминлашга кумаклашиш функцияси Конституция даражасида акс этгани суд хокимия-ти мустакиллигини мухофаза этишда мухим аха-миятга эгадир. Сабаби, эндиликда Конституция суд хокимиятининг мустакиллигига доир дек-ларатив нормалар билан чекланиб колмай, суд хокимиятининг мустакиллигини таъминлашга масъул булган профессионал органнинг макоми-ни хам белгилаб беради.

2017 йил 12 апрелда "Судлар тугрисида"-ги конунга суд хокимиятининг мустакиллигини таъминлашга каратилган бир катор узгартиш ва кушимчалар киритилди [66]. Узгартишларга би-ноан, судья биринчи марта беш йиллик муддатга, навбатдаги ун йиллик муддатга ва судьялик лаво-зимида булишнинг муддатсиз даврига белгилан-ган тартибда тайинланади ёки сайланади. Шу-нингдек, судья Судьялар олий кенгашининг хуло-саси олинмасдан жиноий жавобгарликка торти-лиши, камокка олиниши, маъмурий жавобгарлик-ка тортилиши мумкин эмас.

Бундан ташкари, судларнинг фаолиятини моддий-техника жихатидан ва молиявий таъмин-лаш Олий суд хузурида ташкил этилган Судлар фаолиятини таъминлаш департаменти зиммасига юклатилди. Шунингдек, 2003 йилда ташкил этил-ган Судлар ва адлия органларини ривожланти-риш жамгармаси [67] тугатилиб, унинг негизида алохида икки жамгарма, яъни Суд хокимияти ор-ганларини ривожлантириш жамгармаси ва бюд-жетдан ташкари Адлия органлари ва муассасала-рини ривожлантириш жамгармаси ташкил этилди [68]. Судлар ва адлия органларини ривожлантириш жамгармасини адлия вазири раислик килади-ган кузатув кенгаши бошкарган булса, эндилик-

да Суд хокимияти органларини ривожлантириш жамгармаси фаолиятини бошкариш ва унинг маблагларини таксимлаш Олий суд раиси бошка-радиган кузатув кенгаши томонидан амалга оши-рилади. Бундан ташкари, алохида тарзда судья-ларни моддий таъминлаш ва ижтимоий химоя ки-лишнинг амалдаги тизими кайта куриб чикилди [69]. Амалга оширилган бу ислохотлар суд хоки-миятининг адлия органлари таъсиридан бутунлай холи этилишига олиб келди.

2017 йил 31 майда Узбекистон Республика-сининг Конституциясига Конституциявий суд мустакиллигини мустахкамлашга каратил-ган узгартишлар киритилди [70], шунингдек "Узбекистон Республикасининг Конституциявий суди тугрисида'ги конституциявий конун [71] кабул килиниб, унда Конституциявий суднинг мустакиллигини таъминлашга каратилган тизим - Конституциявий суд раиси ва унинг уринбо-сарининг Конституциявий суд мажлисида унинг судьялари орасидан сайланиши тартиби урнатилди.

Суд хокимиятининг мустакиллигини таъмин-лашга каратилган навбатдаги ислохотларни амал-га ошириш Узбекистон Президентининг 2020 йил 24 июлдаги "Судлар фаолиятини янада такомил-лаштириш ва одил судлов самарадорлигини оши-ришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"-ги фармонида [72] белгилаб берилди. Фармонда судьяларга Судьялар олий малака хайъатининг хамда Крракалпогистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шахри судлари судьялари малака ха-йъатларининг карорлари устидан Судьялар олий кенгашига шикоят килиш хукукини бериш, Олий суд раиси, Бош прокурор ва улар уринбосарла-рининг суднинг хал килув карорлари, хукмлари, ажримлари хамда карорлари устидан назорат тар-тибида протест киритиш хукукини бекор килиш назарда тутилмокда.

Юкоридагиларга асосан айтиш мумкинки, Узбекистонда суд хокимияти мустакиллигини таъминлаш тенденцияси даврий нуктаи назар-дан асосий эътибор суд хокимиятини алохида мустакил хокимият тармоги сифатида шакллан-тиришга каратилган биринчи боскич, уни адлия ва прокуратура органлари таъсиридан чикаришга каратилган иккинчи боскич, судьялар корпуси-ни судьялар хамжамияти оркали шакллантириш тизимини жорий этиш оркали суд хокимиятини узини узи бошкаришда иштирок этишга имкони-

ят бериш ва бу оркали суд хокимияти мустакил-лигини таъминлашга каратилган конституциявий ислохотларни уз ичига олган учинчи боскични камраб олади.

Маколамизни якунлар эканмиз, хулоса си-фатида айтиш мумкинки, суд хокимиятининг мустакиллиги доктринаси давлат хокимияти-нинг булинишига доир назария негизида ша-клланди хамда А^Ш Конституцияси мазму-нига сингдирилди. А^Шда суд хокимияти мустакиллигини таъминлашга каратилган саъй-харакатлар мамлакатда купрок одил судлов

ва хукук устуворлигига эришиш максадига йуналтирилганига ургу берилса, Узбекистонда суд хокимиятининг мустакиллигини таъмин-лашга каратилган дастлабки ислохотлар собик Иттифокдан колган огир асорат - халкнинг судларга жазоловчи орган сифатидаги муноса-батини узгартиришга каратилди. Узбекистонда суд хокимияти мустакиллигини таъминлаш-га каратилган учинчи боскич ислохотларнинг мазмун-мохияти эса бундай максаднинг одил судловга эришишга йуналтирилганидан дарак бермокда.

^OHfla^aHH^raH afla6neT^ap pyHxaTH

1. Aristotle's Politics. Translated by Benjamin Jowett. Oxford University Press. 1920. - P. 175.

2. Sam J. Ervin, Jr. Separation of powers: judicial independence. Law and contemporary problems. 1970.

- P. 108.

3. John J.Patrick. Understanding democracy. Oxford University Press, Inc. 2006 - P. 28.

4. Ralph Mitchell. CQ's Guide to the Constitution. Washington , DC. Congressional Quarterly Inc. 1994.

- P. 2.

5. Yma MaH6a.

6. William A.Stuart. The Constitutional Clauses of Magna Carta. Virginia Law Review, Vol. 2, No. 8 (May, 1915). - P. 566.

7. Sam J. Ervin, Jr. Separation of powers: judicial independence. Law and contemporary problems. 1970.

- P. 109.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8. Carlton Jr A. P. Preserving Judicial Independence-An Exegesis // Fordham Urban Law Journal. - 2001.

- T. 29. - P. 835.

9. Sidney Painter. Magna Carta. The American Historical Review. Vol. 53 (1). 1947. - P. 42.

10. Luis E. Fuentes-Rohwer. The Rise o f a Concept: Judicial Independence in the American National Experiment, 1789-1835. A dissertation submitted for the degree of Doctor of Philosophy (Political Science) in the University of Michigan. 2001. - P. 27.

11. https://www.archives.gov/founding-docs/declaration-transcript#:~:text=We%20hold%20these%20 truths%20to,their%20just%20powers%20from%20the

12. Abrahamson S. S. Keynote Address: Thorny Issues and Slippery Slopes: Perspectives on Judicial Independence //Ohio St. LJ. - 2003. - T. 64. - P. 3.

13. Casper G. An Essay in Separation of Powers: Some Early Versions and Practices // Wm. & Mary L. Rev. - 1988. - T. 30. - P. 216.

14. M J.C Vile. Constitutionalism and the separation of powers. 2nd ed. Liberty Fund Inc, 1998. - P. 132.

15. http://www.thefederalistpapers.org/federalist-papers

16. http://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=true&doc=10

17. The Federalist. Indianapolis. Liberty Fund, Inc. 2001. - P. 269.

18. Yma MaH6a. - 249 6.

19. Yma MaH6a. - 269 6.

20. Yma MaH6a. - 402; 404-405 6.

21. Klerman D.M., Mahoney P.G. The value of judicial independence: evidence from eighteenth century England // American Law and Economics Review. - 2005. - T. 7. - №. 1. - P. 9.

22. Узбекистонда суд хокимияти: ислохотлар даври / Муаллифлар: А.А. Полвонзода, Г.А. Абдума-жидов ва бош^алар. - Т.: Адолат, 2002. - 5 б.

23. Узбекистонда суд хокимияти: ислохотлар даври / Муаллифлар: А.А. Полвонзода, Г.А. Абдума-жидов ва бош^алар. - Т.: Адолат, 2002.

24. Конституция (Основной Закон) Союза Советских Социалистических Республик. - М.: Юридическая литература, 1980. - Б. 42-45.

25. Узбекистон Совет Социалистик Республикасининг Конституцияси (Асосий Крнуни). -Т.: Узбекистон, 1978. - 83-86 б.

26. Узбекистонда суд хокимияти: ислохотлар даври / Муаллифлар: А.А. Полвонзода, Г.А. Абдума-жидов ва бош^алар. - Т.: Адолат, 2002. - 6 б.

27. Конституция (Основной Закон) Союза Советских Социалистических Республик. С изменениями и дополнениями, внесенным законами СССР от 1 декабря 1988 года, 20 декабря, 23 декабря 1989 года, 14 марта и 26 декабря 1990 года. - М.: Известия Советов народных депутатов СССР, 1991. - С. 64-65.

28. Узбекистон Совет Социалистик Республикасининг Конституцияси (Асосий Крнуни) (Ун ик-кинчи ча^ири^ Узбекистон ССР Олий Советининг биринчи сессиясида 1990 йил 24 ва 31 мартда ^а-бул ^илинган Узбекистон ССР Крнунлари билан киритилган узгартишлар ва ^ушимчалар билан). -Т.: Узбекистон, 1978. - 51-52 б.

29. Каримов И. Бунёдкорлик йулидан. Т. 4. - Т.: Узбекистон, 1996. - 83 б.

30. Каримов И. Биз келажагимизни уз ^улимиз билан ^урамиз. Т. 7. — Т.: Узбекистон, 1996. - 206 б.

31. Каримов И. Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чу^урлаштириш ва фу^аролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. - Т.: Узбекистон, 2010. - 8 б.

32. Ражабова М. Сенат ва суд-ху^у^ ислохотлари. - Т.: Адолат, 2006. - 103 б.

33. Ражабова М. Ху^у^ ва адолат: утмиш, бугун, исти^бол. - Т.: Yurist-media markazi, 2009. - 229 б.

34. Азизхужаев А. Чин узбек иши. - Т.: Узбекистон, 2011. - 304 б.

35. Одил^ориев Х. Конституция ва фу^аролик жамияти. - Т.: Шар^, 2002. - 131 б.

36. Burbank S. B. What Do We Mean by Judicial Independence? //Ohio St. LJ. - 2003. - Т. 64. - С. 324.

37. King C. D. Challenges to Judicial Independence and the Rule of Law: A Perspective from the Circuit Courts // Marq. L. Rev. - 2006. - Т. 90. - Р. 771.

38. Abrahamson S. S. Keynote Address: Thorny Issues and Slippery Slopes: Perspectives on Judicial Independence //Ohio St. LJ. - 2003. - Т. 64. - Р. 4.

39. Pimentel D. Reframing the Independence v. Accountability Debate: Defining Judicial Structure in Light of Judges' Courage and Integrity // Clev. St. L. Rev. - 2009. - Т. 57. - Р. 8.

40. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 июлдаги "Судлар фаолиятини янада такомиллаштириш ва одил судлов самарадорлигини оширишга доир ^ушимча чора-тадбирлар тугри-сида"ги фармони. Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.07.2020 й., 06/20/6034/1103-сон.

41. Узбекистонда суд хокимияти: ислохотлар даври / Муаллифлар: А.А. Полвонзода, Г.А. Абдума-жидов ва бош^алар. - Т.: Адолат, 2002. - 13 б.

42. Мухитдинова Ф. Судебно-правовая реформа в Узбекистане: задачи, достижения, перспективы (монография). - Т.: Yurist-media markazi, 2008. - С. 20.

43. Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 й., 11-сон, 246-модда. http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=127899

44. "Узбекистон Республикасининг давлат муста^иллиги асослари тугрисида'ги Узбекистон Республикасининг Крнунига конституциявий ма^ом бериш ха^ида"ги ^онун. Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 й., 11-сон, 268-модда. http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_ id=139431

45. "Хал^ сузи" газетаси, 1992 йил 15 декабрь, 243 (494)-сон.

46. Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1995 й., 1-сон.

47. Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1995 й., 3-сон.

48. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 9-сон.

49. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 9-сон, 234-модда.

50. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 9-сон, 234-модда.

51. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1995 й., 9-сон, 178-модда.

52. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1999 й., 8-сон, 180-модда.

53. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон хаёт - пировард максадимиз. -Т.: Узбекистон, 2000. - 66-67 б.

54. Узбекистон Республикаси Президентининг "Судьяларни танлаш ва лавозимларга тавсия этиш буйича Олий малака комиссиясини тузиш тугрисида"ги ПФ-2599-сон фармони. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2000 й., 5-6-сон, 163-модда.

55. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси Президенти хузурида Судьяларни танлаш ва лавозимларга тавсия этиш буйича олий малака комиссияси фаолиятини тако-миллаштириш тугрисида"ги фармони. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2006 й., 12-13-сон, 101-модда.

56. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси Президенти хузури-даги Судьяларни танлаш ва лавозимларга тавсия этиш буйича олий малака комиссияси фаолиятини такомиллаштириш тугрисида'ги фармойиши. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2013 й., 2-сон, 18-модда.

57. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2001 й., 9-10-сон, 168-модда.

58. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2001 й., 9-10-сон, 169-модда.

59. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2012 й., 31-сон, 355-модда.

60. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 21 февралдаги "Узбекистон Республикаси суд тизими тузилмасини тубдан такомиллаштириш ва фаолияти самарадорлигини оши-риш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 8-сон, 109-модда.

61. Узбекистон Республикасининг "Узбекистон Республикасининг Конституциясига узгартишлар ва кушимча киритиш тугрисида"ги конуни. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 14-сон, 213-модда.

62. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 14-сон, 214-модда.

63. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 11 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Президентининг айрим хужжатлари уз кучини йукотганлиги тугрисида" фармони. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 15-сон, 245-модда.

64. Абдурахмонхужаев Ж. Узбекистонда судьялар корпусини шакллантиришни такомиллаштириш ва улар мустакиллигини таъминлаш. Юридик фанлар буйича фалсафа доктори (Doctor of Philosophy) илмий даражасини олиш учун тайёрланган диссертация. - Т.: 2018, - 81 б.

65. ^акимов Р. Узбекистон Республикаси Конституцияси ва Узбекистон Республикасини ри-вожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси. // Узбекистон конунчилиги тахлили, 2019, № 3, -7 б.

66. Узбекистон Республикасининг "Судлар тугрисида"ги Узбекистон Республикаси Конунига, Узбекистон Республикасининг фукаролик процессуал ва хужалик процессуал кодексларига узгартиш ва кушимчалар киритиш хакида"ги конуни. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 15-сон, 242-модда.

67. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2003 йил 18 мартдаги "Судлар ва ад-лия органларини ривожлантириш жамгармасини ташкил этиш тугрисида"ги карори. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2003 й., 5-6-сон, 54-модда.

68. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 23 августдаги "Судлар ва адлия органлари фаолиятини моддий-техник ва молиявий таъминлаш тартибини такомиллаштириш тугрисида"ги карори. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 35-сон, 922-модда.

69. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 13 июндаги "Суд-хукук тизимини янада такомиллаштириш ва суд хокимияти органларига ишончни ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 14.07.2018 й., 06/18/5482/1506-сон.

70. "Узбекистон Республикаси Конституциясининг айрим моддаларига узгартишлар киритиш тугрисида (80, 93, 108 ва 109-моддаларига)"ги конун. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 22-сон, 406-модда.

71. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 22-сон, 407-модда, 37-сон, 978-модда.

72. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.07.2020 й., 06/20/6034/1103-сон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.