Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА МУАЛЛИФЛИК ВА ТУРДОШ ҲУҚУҚЛАРНИ БУЗГАНЛИК УЧУН ЖАВОБГАРЛИК КУЧАЙТИРИЛИШИНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА МУАЛЛИФЛИК ВА ТУРДОШ ҲУҚУҚЛАРНИ БУЗГАНЛИК УЧУН ЖАВОБГАРЛИК КУЧАЙТИРИЛИШИНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
239
71
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
авторское право / административная ответственность / контрафакт / уголовная ответственность / присвоений авторства. / copyright / administrative responsibility / counterfeit / criminal liability / attribution authorship

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Абдумумин Юлдашов

в данной статье описываются проблемы и угрозы авторскому праву в Узбекистане, проводится сравнительный анализ зарубежных стран и их улучшение.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE RELEVANCE OF STRENGTHENING RESPONSIBILITY FOR VIOLATION OF COPYRIGHT AND RELATED RIGHTS IN UZBEKISTAN

This article describes the problems and threats to copyright in Uzbekistan, a comparative analysis of foreign countries and their improvement.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА МУАЛЛИФЛИК ВА ТУРДОШ ҲУҚУҚЛАРНИ БУЗГАНЛИК УЧУН ЖАВОБГАРЛИК КУЧАЙТИРИЛИШИНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ»

Review of law sciences

Q-------------- 1

- Д^

Abdumumin Yuldashov,

Head of Department Agency on Intellectual Property under the Ministry of Justice of the Republic of Uzbekistan abdumuminyuldashev@gmail.com

THE RELEVANCE OF STRENGTHENING RESPONSIBILITY FOR VIOLATION OF COPYRIGHT AND RELATED RIGHTS IN UZBEKISTAN

Abstract: This article describes the problems and threats to copyright in Uzbekistan, a comparative analysis of foreign countries and their improvement.

Keywords: copyright, administrative responsibility, counterfeit, criminal liability, attribution authorship

Абдумумин Юлдашов,

Узбекистан Республикаси Адлия вазирлиги хузуридаги Интеллектуал мулк агентлиги булим бошлиги abdumuminyuldashev@gmail.com

УЗБЕКИСТОНДА МУАЛЛИФЛИК ВА ТУРДОШ ^УЦУЦЛАРНИ БУЗГАНЛИК УЧУН ЖАВОБГАРЛИК КУЧАЙТИРИЛИШИНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ

Аннотация: мазкур мацолада бугунги кунда Узбекистондаги муаллифлик хуцуцини бузганлик учун жавобгарлик чораси ва тахлили, хорижий мамлакатлар цонунчилиги асосидаги циёсий тахлил ва уни такомиллаштириш масалалари ёритилган.

Калит сузлар: муаллифлик хуцуци, маъмурий жавобгарлик, контрафакт, жиноий жавобгарлик, муаллифликни узлаштириш.

Абдумумин Юлдашов

Начальник отдела Агентства по интеллектуальной собственности при Министерстве юстиции Республики Узбекистан abdumuminyuldashev@gmail.com

АКТУАЛЬНОСТЬ УСИЛЕНИЯ ОТВЕТСТВЕННОСТИ ЗА НАРУШЕНИЕ АВТОРСКИХ И СМЕЖНЫХ ПРАВ В УЗБЕКИСТАНЕ

Аннотация: в данной статье описываются проблемы и угрозы авторскому праву в Узбекистане, проводится сравнительный анализ зарубежных стран и их улучшение.

Ключевые слова: авторское право, административная ответственность, контрафакт, уголовная ответственность, присвоений авторства.

Бугунги кунда давлатимиз томонидан ижодкорларни моддий куллаб-кувватлаш борасида кенг камровли ишлар амалга оширилмокда. Уз навбатида, муаллифлар ва турдош хукук субъектларининг конуний манфаатларига риоя килиш долзарб масалалардан биридир. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг сайловолди дастури ва 2017 йил август ойида Тошкент шахрида ижодкор зиёлилар вакиллари билан булиб учрашувда хам маданиятимиз ва санъатимизни юксалтириш, халкимизнинг рухий маънавий дунёсини бойитиш, ёшларимизни миллий мумтоз санъатимиз дурдоналари билан якиндан таништириш ва шу билан бирга интеллектуал мулк мухофазасини таъминлашга доир бошка долзарб масалалар юзасидан фикр-мулохазалар билдирилган эди.

Мамлакатнинг инновацион ва иктисодий жихатдан тараккий этишида биринчи навбатда интеллектуал мулк объектларининг кай даражада хукукий жихатдан химояланганлиги мухим урин тутади.

Маълумки, хозирги кунда Узбекистон томонидан Жахон савдо ташкилотига аъзо булиш буйича ишлар олиб борилмокда. Мазкур халкаро ташкилотга аъзо булишдаги дастлабки зарурият бири бу ташкилотнинг Интеллектуал мулк хукукий савдо жихатлари буйича битим (ТРИПС)га кушилиш хисобланади. Бу битимнинг энг асосий талабларидан бири - бу интеллектуал мулк сохасидаги хукукбузарликлар учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик чораларини конунчиликда белгиланганлиги, мукаррарлиги хамда кучайтирилганлигидир [1]. Бундан ташкари, хар йили анъанавий равишда А^Ш Савдо департаменти томонидан чоп этиладиган "301 Махсус маъруза"сида хам Узбекистон томонидан интеллектуал мулк объектларининг химояси етарли даражада химояланмаганлиги, хусусан муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар сохасидаги хукукбузарликларга нисбатан етарли даражада эътибор каратилмаётганлиги билан характерланади [2].

Юкоридагиларга мувофик, бугунги кунда Узбекистон олдида иккита мухим вазифа яъни биринчидан интеллектуал мулк объектларидан ноконуний фойдаланганлик учун жавобгарликни кучайтирилиши, иккинчидан эса интеллектуал мулк объектларининг химояланганлиги буйича миллий конунчиликни халкаро коида ва нормаларга мослаштирилганлиги масаласи мухим булиб турган эди.

Узбекистон Республикасининг 2019 йил 2 майдаги УР^-534-сон ^онуни билан Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига муаллифлик хукукини ва турдош хукукларни бузганлик учун жавобгарлик чораларини белгилашни назарда тутувчи кушимчалар киритилди. Унга мувофик, эндиликда асарлардан ёки турдош хукуклар объектларидан конунга хилоф равишда фойдаланиш, худди шунингдек асарларнинг ёки турдош хукуклар объектларининг контрафакт нусхаларини такрорлаш, таркатиш, барчанинг эътиборига етказиш ёхуд асарларнинг ёки турдош хукуклар объектларининг нусхаларида уларнинг тайёрловчилари хакида, уларни ишлаб чикариш жойлари тугрисида, шунингдек муаллифлик хукукининг ва турдош хукукларнинг эгалари хакида ёлгон ахборотни курсатиш, -

асарларнинг ва турдош хукуклар объектларининг контрафакт нусхаларини, шунингдек уларни такрорлаш хамда таркатиш учун фойдаланиладиган материаллар ва ускуналарни хамда бошка хукукбузарлик содир этиш куролларини мусодара килиб, фукароларга энг кам иш хакининг бир бараваридан беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса - беш бараваридан ун бараваригача микдорда жарима солишга;

худди шундай хукукбузарликлар маъмурий жазо чораси кулланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган булса, -

асарларнинг ва турдош хукуклар объектларининг контрафакт нусхаларини, шунингдек уларни такрорлаш хамда таркатиш учун фойдаланиладиган материаллар ва ускуналарни хамда бошка хукукбузарлик содир этиш куролларини мусодара килиб, фукароларга энг кам иш хакининг беш бараваридан ун бараваригача, мансабдор шахсларга эса - ун бараваридан йигирма бараваригача микдорда жарима солишга сабаб булишлиги белгиланди [3].

Муаллифлик хукукининг ва турдош хукукларни бузганлик учун жавобгарлик чорасини маъмурий жавобгарлик конунчилигида белгиланишида Швейцария, Нидерландия, Швеция, Дания ^ироллиги, Хитой Халк Республикаси, Эстония, Россия Федерацияси, Беларусь Республикаси, Украина, ^озогистон каби мамлакатларнинг ушбу йуналишдаги тажриба ва амалиётлари урганиб чикилган.

Жахон амалиётида контрафакт махсулотларнинг таркатилиши оркасидан келиб чикадиган зарар куйидаги бир неча гурухларга булинган холда урганилади:

- мамлакатнинг ташки имиджига салбий таъсир ва инвестицион мухитнинг бузилиши;

- муаллифлик хукуклари эгаларининг махсулотларига етказилган зарар;

- давлатнинг бюджет ва бюджетдан ташкари фондларига келиб тушадиган солик ва бошка туловларнинг келиб тушмаслиги натижасида мамлакат иктисодиётига етказиладиган зарар;

- уюшган жиноятчиликнинг молиялаштириш манбаси [4].

Жавобгарликнинг белгиланиши хукук эгаларининг интеллектуал мулк объектларига булган мутлак хукукларини химоя килинишини мустахкамлашда, контрафакт махсулотларининг айланиш (тасарруф этиш) холатларини олдини олиш ва чек куйишда, интеллектуал мулк сохасидаги коида ва нормаларни халкаро меъёрий хужжатларга мувофиклаштиришда хамда фан, адабиёт ва санъат сохасини халол ракобат асосида ривожланишида мухим туртки ролини уйнайди.

Шу билан бирга, юкоридаги нормаларнинг маъмурий жавобгарлик тугрисидаги конунчиликда акс эттирилиши фан, адабиёт ва санъат асарларининг муаллифлари мехнатини рагбатлантириш, муаллифлар ва бошка хукук эгаларининг уз мехнатларига яраша хак олишларини таъминлаш, мамлакатимизда маданият ва санъатни янада кенг тараккий эттиришга хамда муаллифлик хукуки сохасидаги конунбузилиш холатларини олдини олишга хизмат килади.

Амалдаги Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексининг 149-моддасида муаллифлик ёки ихтирочилик хукукларини бузганлик учун жавобгарлик белгиланган, хусусан тафаккур мулки объектига нисбатан муаллифлик хукукини узлаштириб олиш, хаммуаллифликка мажбурлаш, шунингдек, тафаккур мулк объектлари тугрисидаги маълумотларни улар расман руйхатдан утказилгунга ёки эълон килингунга кадар муаллифнинг розилигисиз ошкор килиш энг кам ойлик иш хакининг йигирма беш бараваридан етмиш беш бараваригача микдорда жарима ёки беш йилгача муайян хукукдан махрум килиш ёхуд уч юз олтмиш соатгача мажбурий жамоат ишлари ёки уч йилгача ахлок тузатиш ишлари билан жазоланиши белгиланган [5].

Россия Федерациясининг Жиноят кодексида муаллифлик хукукини узлаштириш натижасида муаллифга ёки бошка хукук эгасига катта микдордаги зарар етказиладиган

булса, икки юз минг рублгача микдорда жарима ёки 18 ой давомида айбдорнинг ойлик иш хаки ёки бошка даромадларидан ушлаб колиш ёки 480 соатгача мажбурий ишларга жалб этиш ёки олти ойгача камок жазоси кулланилади.

Муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар объектларидан ноконуний фойдаланиш, хусусан узлаштириш, саклаш, асарлар ёки фонограммаларнинг контрафакт нусхаларини реализация килиш максадида ташиш катта микдорда содир этилган булса, икки юз минг рублгача микдорда жарима ёки 18 ой давомида айбдорнинг ойлик иш хаки ёки бошка даромадларидан ушлаб колиш ёки 480 соатгача мажбурий ишларга жалб этиш ёки икки йилгача ахлок тузатиш ишларига юбориш ёки икки йилгача мажбурий ишларга юбориш ёки олти ойгача камок жазоси кулланилади.

Агарда юкоридаги ноконуний харакатлар олдиндан келишилган холда шахслар гурухи ёки уюшган гурух томонидан ёки жуда йирик микдорда ёки узининг хизмат лавозимидан фойдаланган холда содир этилган булса, беш йилгача мажбурий ишларга юбориш, олти йилгача озодликдан махрум килиш ва беш юз минг рублгача жарима ёки уч йилгача ойлик иш хаки ёки айбланувчининг бошка даромадларини ушлаб колиш билан биргаликда ёки уларни кушмаган холда жазо тайинланади. Россия конунчилигига кура, йирик микдор бу фонограмма ёки асарларнинг нусхалари ёки муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар объектларини фойдаланиш натижасида етказилган зарар юз минг рублгача бахоланса, жуда йирик микдор эса бир миллион рублга кадар бахоланади [6].

Шунингдек, Беларусь Республикасининг Жиноят кодексида муаллифликка мажбурлаш ёки муаллифлик хукукини узлаштирганлик учун жамоатчилик ишларига юбориш, жарима ёки икки йилгача ахлок тузатиш ишларига юбориш жазоси кулланилади.

Муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар объектларидан ноконуний фойдаланиш ёки ноконуний таркатиш маъмурий жазо кулланилганидан сунг бир йил ичида такроран айнан уша харакат содир этилса ёки бу харакатнинг оркасидан йирик микдордаги даромад олинган булса жамоатчилик ишларига юбориш ёки жарима ёки уч йилгача озодликни чеклаш жазоси ёки икки йилгача озодликдан махрум килиш жазоси кулланилади.

Худди Россия Федерацияси конунчилиги каби Беларусь Республикасида хам ушбу ноконуний харакатлар олдиндан келишилган холда шахслар гурухи ёки уюшган гурух томонидан ёки узининг хизмат лавозимидан фойдаланган холда катта микдорда зарар етказиш натижасида содир этилган булса, жарима ёки беш йилгача булган муддатга камок, озодликни чеклаш ёки озодликдан махрум килиш билан жазоланади [7].

Грузия жиноят конунчилигига кура, муаллифликни узлаштириш ёки хаммуаллифликка мажбурлаш жарима ёки икки йилгача булган ахлок тузатиш ишлари билан жазоланиши белгиланган. Ушбу хатти-харакатни куп бор содир этиш уч йилгача озодликни чеклаш ёки ушбу муддатга кадар озодликдан махрум этиш билан жазоланади [8].

Мазкур мамлакатларнинг муаллифлик хукукини бузганлик учун жавобгарликни белгилаш буйича тажрибаси хамда бугунги кунда телекоммуникация тармоги оркали содир этилаётган муаллифлик хукукини бузиш холатлари кенг учраётганлиги бу йуналишдаги амалдаги жиноят конунчилигимизда назарда тутилган нормаларни кайтадан куриб чикиш ва уни жахон тажрибасидан келиб чикиб, мувофиклаштириш талаб этилади. Хусусан, Жиноят кодексида муаллифликнинг узлаштирилгани учун хамда муаллифлик хукуки ва турдош хукукларнинг бузилганлиги учун алохида моддаларни киритиш лозим. Шу билан

бирга, муаллифлик хукуки ва турдош хукукларни бузганлик учун жавобгарлик чораларини ошириш лозим.

Тугри, хозирда Узбекистан Республикаси Жиноят кодексининг 149-моддаси билан куриладиган жиноят ишлари сони у даражада юкори курсаткичга эга эмас. Мазкур холатни хали жамиятимизда муаллифлик хукуки мухофазаси буйича хукукий маданият ва онгнинг етарли даражада эмаслиги, сохага доир малакали мутахассисларнинг етарли эмаслиги, хукукни мухофаза килувчи органларнинг бу борадаги билим ва куникмаларининг йук эканлиги билан бахолаш мумкин.

^уйидаги жадал оркали, 2014-2018 йилларда Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 149-моддаси билан курилган жиноят ишлари сони билан танишиш мумкин.

1-жадвал

Шундан

Тиббий

Йиллар Жами куриб тамомланган Хукм чикарилган Иш тугатилган йусиндаги мажбурлов чораси ^ушимча терговга кайтарилган

кулланилган

иш шахс иш шахс иш шахс иш шахс иш шахс

2014 16 19 11 14 5 5

2015 5 9 5 8 1

2016 3 5 2 4 1 1

2017 1 1 1 1

2018 1 4 1 4

Юкоридагиларга асосан, муаллифлик хукуки мухофазасини таъминлаш буйича аник уйланган ва мустахкам давлат сиёсатини ишлаб чикиш талаб этилади. Бугунги кунда Узбекистонда муаллифлик хукуки сохасидаги "карокчилик" жараёни кенг авж олган хусусан контрафакт махсулотларни ишлаб чикаришга каратилган бутун бошли ишлаб чикариш корхоналари хам фаолият юритиб келмокда. Шу билан бирга, хукукни мухофаза килувчи органлар хам бозордаги барча контрафакт махсулотларни барчасини йукотиш буйича чораларни куролмайди. Бунинг асосий сабабларидан бири юкоридаги таъкидланганидек, суд, прокуратура ва бошка ваколатли ташкилотлардаги сохага доир кадрларнинг етишмовчилигидир.

Юкоридаги каби салбий холатларни олдини олиш максадида россиялик хукукшунос тадкикотчи Ю.В.Толчёнова томонидан куйидаги таклифлар ишлаб чикилган [9].

1. Хукукни мухофаза килувчи органлар тизимида интеллектуал мулк буйича ихтисослаштирилган булинмаларни ташкил этиш. Бунинг учун биринчи навбатда ушбу соха мутахассисларини укитиш ва тайёрлаш буйича махсус курсларни ташкил этиш.

2. Тезкор-кидирув фаолиятининг янги метод ва усулларини ривожлантириш ва мавжуд тизимни такомиллаштириш (харидларни текширувдан утказиш каби);

3. Контрафакт махсулотларни тайёрлаш ва реализация килиш фактларини аниклаш буйича тизимли равишда текширишлар утказиш;

4. ^арокчилик фаолиятини ташкил этган ва уни бошкарган шахсларни кузатиш ва уларни жавобгарликка тортилишини таъминлаш. Бунинг учун албатта давлат ва хукукни

мухофаза килувчи органларни фаоллаштириш хамда аник ва самарали режаларни ишлаб чикиш лозим хисобланади.

5. Интернет тармогида интеллектуал мулк сохасидаги хукукбузарликларни бартараф этиш буйича фаолиятни кучайтириш. ^арокчи сайтларни аниклаш буйича ташкилий-техник чораларни амалга ошириш.

6. Ноконуний материалларнинг экспорт ва импортини тухтатиш, давлат чегарасини кесиб утиш жараёнида ва ички худудда контрафакт махсулотларнинг кириши ва фукаролик муомиласига утишини олдини олишнинг мсамарали механизмларини ишлаб чикиш, халкаро ва минтакавий трансмиллий "канал"лар фаолиятига чек куйишга каратилган чораларни куриш.

7. Истеъмолга келиб тушаётган контрафакт махсулотлар манбасини аниклаш буйича мансабдор шахсларнинг, хусусан текширув утказувчи, муаллифлик хукуки билан боглик низоларни курувчи судлар фаолиятини сохага эътиборини кучайтириш. Айнан йирик ноконуний махсулот ишлаб чикарувчилар фаолиятига карши курашишни кучайтириш;

8. Контрафакт махсулот аниклаш буйича ягона методика ишлаб чикиш. Контрафакт махсулотларни аниклаш буйича мутахассислар тайёрлаш. Мутахассислар ишини енгиллаштириш максадида лицензион ва тегишли гувохномага эга булган махсулотларнинг ягона базасини яратиш.

9. Контрафакт махсулотларни саклаш ва йукотиш буйича доимий равишда ишловчи тадбирлар тизимини ишлаб чикиш;

10. Худудлардаги хукукни мухофаза килувчи органларнинг узаро фаолиятини такомиллаштириш тадбирларини ишлаб чикиш. Интеллектуал фаолият натижалари сохасидаги конубузарликларни бартараф этиш буйича хамкорликда тадбирларни амалга оширишни кучайтириш чораларини куриш. Контрафакт махсулотлар таркалишини бартараф этиш буйича оператив-профилактик тадбирларни утказиш буйича хамкорликдаги турли минтакалараро буйрукларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш.

11. Контрафактнинг хисобини камайтириш жараёнида хукук эгаси томонидан монополизм юзага келишининг бартараф этиш. Мазкур жараён давлат даражасида кайсидур маънода лицензион махсулотларга нархни белгилаш жараёнини назоратини таъминлайди ва контрафакт махсулотларга карши курашиш буйича амалга оширилаётган тадбирларга ижобий таъсир курсатади.

12. Муаллифлик хукуки сохасидаги карокчилик, унинг факторлари ва у билан курашишнинг самарали усуллари холатининг комплекс мониторинги тизимини (ахборотларни йигиш, тахлил килиш, бахолаш ва прогнозлаштириш) куриб чикиш. Сохадаги жиноятлар ва маъмурий хукукбузарликларнинг махсус статистик хисобини юритиш шаклини ишлаб чикиш ва амалиётга киритиш.

13. Контрафакт махсулотлар яратилиши ва айланиши билан боглик иктисодий жиноятлардан огохлантириш максадида ОАВдан фаол фойдаланган холда ахолини хукукий онгини ошириш тадбирларини амалга ошириш.

Муаллифлик хукуки мухофазасини таъминлаш бугунги кунда дунёнинг куплаб мамлакатлари учун долзарб ва ечими кутаётган мухим ахамиятга эга масалалардан биридир. Шу нуктаи-назардан, муаллифлик хукуки ва турдош хукукларни бузганлик учун жавобгарлик чораларининг белгиланиши ва кучайтирилиши хукук эгаларининг конуний манфаат ва хукукларини мухофаза килиниши билан биргаликда жамиятда муаллифлик хукукига нисбатан хурмат рухини шакллантиришда хам алохида ахамият касб этади.

References:

1. www.wipo.int/wipolex/ru/treaties/

2. https://ustr.gov/sites/default/files/2019_Special_301_Report.pdf

3. O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 11.05.2019 y., 03/19/536/3114-son.

4. Yu.V.Tolchyonova. Ugolovnaya otvetstvennost za narusheniye avtorskix i smejnix prav. Diss. na soiskaniye uchyonoy stepeni kan.yurid. nauk. - Moskva, 2010.

5. O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1995 y., 1-son.

6. Ugolovniy kodeks Rossiyskoy Federatsii ot 13.06.1996 N 63-FZ (red. ot 17.06.2019) (s izm. i dop. vstup. v silu s 01.07.2019)

7. http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=hk9900275

8. http://www.matsne.gov.ge

9. Yu.V.Tolchyonova. Ugolovnaya otvetstvennost za narusheniye avtorskix i smejnix prav. Diss. na soiskaniye uchyonoy stepeni kan.yurid. nauk. Moskva-2010 g.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.