Научная статья на тему 'ВОПРОСЫ КВАЛИФИКАЦИИ ПО ОБЪЕКТУ ПРЕСТУПЛЕНИЯ'

ВОПРОСЫ КВАЛИФИКАЦИИ ПО ОБЪЕКТУ ПРЕСТУПЛЕНИЯ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
438
83
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
объект преступления / общий объект / родовой и видовой объект / основной непостредственный объект. / the object of the crime / the common object / the generic and the species object / the basic non-detached object.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Б.Матмуродов

в данной статье освещены вопросы объекта преступления, как одного из важнейших теоретических и практических проблем уголовного права, а также виды, необходимость правильного определения объекта преступления при квалификации общественноопасного деяния. Представлен анализ опыта некоторых зарубежных стран.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ISSUES OF QUALIFICATIONS OF A CRIME OBJECT

this article enlightened the issues of crime object as one of the most important theoretical and practical problems of criminal law, its types, the need to identify the object of a crime correctly in the course of qualifying a socially dangerous act. Also, it analysed the experience of some foreign countries.

Текст научной работы на тему «ВОПРОСЫ КВАЛИФИКАЦИИ ПО ОБЪЕКТУ ПРЕСТУПЛЕНИЯ»

THE ISSUES OF QUALIFICATIONS OF A CRIME OBJECT

B.MATMURADOVa

Tashkent state University of law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

ВОПРОСЫ КВАЛИФИКАЦИИ ПО ОБЪЕКТУ ПРЕСТУПЛЕНИЯ КМАТМУРОДОВ"

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

ЖИНОЯТНИНГ ОБЪЕКТИ БУЙИЧА КВАЛИФИКАЦИЯ ЦИЛИШ

МАСАЛАЛАРИ

Б.МАТМУРОДОВа

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация:мазкур мацоладажиноят ууцуцининг энг мууим назарий ва амалий масаласи сифатида жиноят объекти, унинг турлари, ижтимоий хавфли цилмишни квалификация цилишда жиноят объектини тугри аницлаш зарурияти ёритилган. Шунингдек, унда мазкур масала борасида айрим хорижий мамлакатлар тажрибаси тащил цилинган.

Калит сузлар:жиноят объекти, умумий объект, махсус ва турдош объект,бевосита асосий объект.

Аннотация:в данной статье освещены вопросы объекта преступления, как одного из важнейших теоретических и практических проблем уголовного права, а также виды, необходимость правильного определения объекта преступления при квалификации общественно-опасного деяния. Представлен анализ опыта некоторых зарубежных стран.

Ключевый слова: объект преступления, общий объект, родовой и видовой объект, основной непостредственный объект.

Annotation:^« article enlightened the issues of crime object as one of the most important theoretical and practical problems of criminal law, its types, the need to identify the object of a crime correctly in the course of qualifying a socially dangerous act. Also, it analysed the experience of some foreign countries.

Keywords: the object of the crime, the common object, the generic and the species object, the basic non-detached object.

Жиноятнинг объекти тушунчаси жиноят ху^у^ининг энг мухим назарий ва амалий масалаларидан бири хисобланиб, бугунги кунда барча олимлар томонидан эътироф этилган тушунчадир.Дарха^и^ат, жиноят объекти - бу жиноят ^онуни билан ^урщланадиган, жиноий ^илмиш ^арши ^аратилган ижтимоий муносабатлардир. Бу муносабатларни ^ури^лаш масаласи Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 2-моддасида назарда тутилган булиб, ушбу моддага мувофи^ Жиноят кодексининг вазифалари шахсни, унинг ху^у^ ва эркинликларини, жамият ва давлат манфаатларини, мулкни, табиий мухитни, тинчликни, инсоният хавфсизлигини жиноий тажовузлардан ^ури^лаш, шунингдек жиноятларнинг олдини олиш, фу^ароларни Республика Конституцияси ва ^онунларига риоя ^илиш рухида тарбиялашдан иборатдир.

Албатта, дар кандай дукук содасининг бош максади бугунги кунда мамлакатимизда олиб борилаётган ижтимоий-иктисодий дамда сиёсий ислодотларнинг муваффакиятли амалга оширилишини таъминлашдан иборат булиб, фандаги жиноят таркиби билан боглик масалалар дам барча дукук содалари каби мамлакатимиздаги дукукий ислодотларни амалга оширишга хизмат килади.

Шулардан келиб чикиб, бугунги кунда фукароларнинг дукук ва эркинликларини мудофаза килиш, тадбиркорлик фаолиятини жадал ривожлантиришни таъминлаш, хусусий мулкни дар томонлама димоя килиш, жамоат хавфсизлигини мудофаза килиш ва жамоавий тартиботни саклаш содасида Жиноят кодексига бир катор узгартиришлар ва кушимчалар киритилди. Масалан, Узбекистон Республикасининг 2015 йил 20 августдаги "Узбекистан Республикасининг айрим конун дужжатларига хусусий мулкни, тадбиркорлик субъектларини ишончли димоя килишни янада кучайтиришга, уларни жадал ривожлантириш йулидаги тусикларни бартараф этишга каратилган узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида"ги УР^-391-сонли ^онуни билан Жиноят кодексига "Тадбиркорлик фаолиятига тускинлик килиш, конунга хилоф равишда аралашиш билан боглик жиноятлар дамда хужалик юритувчи субъектларнинг дукуклари ва конуний манфаатларига тажовуз киладиган бошка жиноятлар" номли 11та моддадан иборат янги XIII1 боби киритилди. Булар: хусусий мулк дукукини бузиш (ЖКнинг 1921-моддаси), тадбиркорлик субъектларининг фаолиятини текшириш ва молия-хужалик фаолиятини тафтиш килиш тартибини бузиш (ЖКнинг 1922-моддаси) жиноятлари в.б.

Шунингдек, терроризмга карши курашни янада кучайтириш максадида Узбекистон Республикасининг 2014 йил 20 январдаги ^онуни билан Жиноят кодексига "Тайёрланаётган ёки содир этилган террорчилик даракатлари тугрисидаги маълумотлар ва фактларни хабар килмаслик" номли янги 1551-модда, "Террорчилик фаолиятини амалга ошириш максадида укувдан утиш, чикиш ёки даракатланиш" номли 1552-моддакиритилди. Шу билан бирга, 2016 йил 25 апрелдаги Крнуни билан "Терроризмни молиялаштириш" номли 1553-модда ёки жамоат хавфсизлигига карши каратилган "Хдво кемасидан фойдаланиш вактида лазер нурини йуналтириш оркали халакит бериш"деган янги 2631-моддакиритилди дамда 2017 йил 13 июндаги Крнуни билан Узбекистон Республикасининг "Узбекистон Республикасининг самовий дудудидан конунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш" номли янги 2601-модда киритилди.

Таъкидлаш жоизки, 2013 йил 20 апрелдаги ^онун билан Жиноят кодексига "Никод ёши тугрисидаги конун дужжатларини бузиш" деган янги 1251-моддасининг киритилиши дам оилага, ёшларга ва одоб-ахлокка карши каратилган жиноятларга карши курашишда мудим адамиятга эга булди.

Узбекистон Республикаси Жиноят кодексига киритилган узгартириш ва кушимчаларни тадлил этарканмиз, жиноятларнинг объектини белгилаш ва аниклаш уни тугри квалификация килишга таъсир этишини куришимиз мумкин.

Жиноят кодексида курсатилган дар кандай жиноят муайян ижтимоий муносабатларга, яъни объектга карши каратилган булади. Масалан, ЖКнинг 98-моддасида курсатилган кучли рудий даяжонланиш долатида касддан одам улдириш жиноятининг объекти одам даёти булса, ЖКнинг 105-моддасида курсатилган касддан баданга уртача огир шикаст етказиш жиноятининг объекти -шахснинг соглигидир, ЖКнинг 139-моддасида курсатилган тудмат жиноятининг объекти шахснинг шаъни ва кадр-киммати булса, ЖКнинг 142-моддасида курсатилган фукароларнинг турар жойи дахлсизлигини бузиш жиноятининг объекти-фукароларнинг турар жойи дахлсизлигига доир дукуки булади. ЖКнинг 155-моддасида курсатилган терроризм жиноятининг объекти тинчлик ва инсоният хавфсизлиги булса, ЖКнинг 157-моддасида курсатилган давлатга хоинлик килиш жиноятининг объекти Узбекистон Республикасининг суверенитети, дудудий дахлсизлиги, хавфсизлиги, мудофаа салодияти, иктисодиёти булади.

Шунингдек, ЖКнинг 167-моддасида курсатилган узганинг мулкини узлаштириш ёки растрата йули билан талон-торож килиш жиноятининг объекти мулкчилик, яъни мулкчилик дукуки булса, ЖК 175-моддасида курсатилган Узбекистон Республикасининг манфаатларига хилоф равишда битимлар тузиш жиноятининг объекти Узбекистон Республикаси иктисодиётининг асосларидир. ЖКнинг 277-моддасида курсатилган безорилик

жиноятининг объекти жамоат тартиби булса, ЖКнинг 244-моддасида курсатилган

оммавий тартибсизликлар жиноятининг объекти жамоат хавфсизлиги булади.

Бунда объектнинг узига хос белгиларидан бири агар хавфли килмиш каратилган ижтимоий муносабат жиноят конуни билан курикланмаган булса, яъни Жиноят кодексида унинг учун жавобгарлик курсатилмаса, у килмиш жиноят деб дисобланмайди. Масалан, оз микдорда талон-торож килиш, топиб олинган мулкни яшириш,автомобиль транспортидайуловчилар ташиш хизмати билан лицензиясиз шугулланганлик учун жиноий жавобгарлик эмас, балки маъмурий

жавобгарлик назарда тутилган булади. Ёки оператор уз ишини бажараётган вактида мастлик долатида аварияни содир этиб, мулкий зарар келтирса, уз навбатида, у интизомий ва мулкий жавобгарликка тортилади.

Жиноятлар объектининг белгиларидани бири бу жиноят предмети дисобланиб, унга жиноят содир этган пайтда бевосита таъсир киладиган ёки улар билан боглик булган, яъни нарсалар: маълумотлар, дужжатлар ва бошкалар киради. Масалан, узганинг мулкини талон-торож килиш жиноятининг объекти мулкий муносабатлар булса, предмети талон-торож килинадиган нарсалар пул, кимматли когозлар ёки буюмлар, яъни автомобиль, мотоцикл, телевизор, гилам ,кимматбадо кийим, олтин узук, зирак,корамол, куй кабилар.

ЖКнинг 130-моддасидаги порнографик нарсаларни тайёрлаш, олиб кириш, таркатиш, реклама килиш, курсатиш жиноятининг объекти ахлокий муносабатлар, ёшларнинг ахлокий тарбияси буладиган булса, предмети эса порнографик нарсалар дисобланади. Жамият хавфсизлигига карши жиноятларда укотар куроллар, ук-дорилар, портловчи моддалар ёки портлатиш курилмалари (ЖКнинг 247, 248, 249-моддалари), гиёдвандлик воситалари (ЖКнинг 270-276-моддалари) жиноятнинг предмети булса, экология содасидаги жиноятларнинг (ЖКнинг 193-204-моддалари) предмети эса ер, сув, даво, дайвонот ва усимлик дунёси ва доказолар дисобланади.

Шунингдек, чегарадан божхона назоратидан яширинча олиб утилмокчи булган такикланган моддалар, масалан, кучли таъсир килувчи, задарли, портловчи моддалар, укотар курол, гиёдвандлик воситалари, диний экстремизмни таргиб килувчи материаллар контрабанда (ЖКнинг 246-модда) жиноятининг предмети булади. ЖКнинг 162-моддасидаги давлат сирларини ошкор килиш жиноятининг предмети давлат, дарбий ёки хизмат сири булади.

Яна шуни алодида таъкидлаш лозимки, айрим нарсалар бир жиноятларнинг предмети булиши, айни пайтда эса бундай нарсалар бошка жиноятларда жиноят содир этиш воситаси булиши мумкин. Масалан, укотар курол ЖКнинг 247-моддасида ноконуний эгалик килинадиган ашё, яъни жиноят предмети булса, ЖКнинг 164-моддасида курсатилган боскинчилик ва 277-моддасида курсатилган безорилик жиноятларида жиноят куроли сифатида курсатилган.

Бу борада айрим мураккаб жиноятларнинг предмети буйича Узбекистон Республикаси Олий суди Пленуми уз карорларига шард беради. Масалан, Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 24 сентябрдаги 19-сонли "Порахурлик ишлари буйича суд амалиёти тугрисида'ги карорининг иккинчи бандида "Пул, кимматбадо когозлар, моддий бойликлар, шунингдек пора оладиганга кайтармаслик шарти билан, лекин мулкий модиятга молик булган (масалан, таъмирлаш, курилиш, кайта тиклаш ишларини бажариш ва бошкалар) хизматлар пора предмети булиши мумкин" деб таъкидлаб утилган.

Юкоридагилардан келиб чикиб айтадиган булсак, жиноятнинг предметини аник белгилаш дам унинг тугри квалификация килинишида мудим роль уйнайди.

Бундан ташкари, ушбу масалани тадлил этарканмиз, жиноят объектининг турларини дам урганиш мудимдир.

Жиноят дукуки назариясида жиноят объекти шартли равишда турт турга ажратиб урганилади: умумий объект, махсус объект, турдош объект, бевосита объект.

Жиноятлар объектини тугри аниклаш уларнинг мазмунини, ижтимоий хавфлилик даражаси канчалик юкори ёки пастлигини билиш, шунингдек Жиноят кодексини тизимлаштириш, яъни тартибли изчил жойлаштиришда мудим адамият касб этади. Бундай булиниш фалсафий "умумийлик", "алодидалик", "хусусийлик" каби мезонларнинг бир-бирига нисбатан алокасига боглик булиб, умумийликдан конкретлик (хусусийлик) сари тамойили асосида курилган.

Жиноятнинг умумий объектибу жиноят конуни (кодекс) билан курикланадиган дамма ижтимоий муносабатлар булиб, Жиноят кодексининг 2-моддасида курсатиб утилган.

Жиноятнинг умумий объекти бу Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг Махсус кисмида курсатилган 97-моддадан 302-моддагача булган барча жиноятларнинг объекти дисобланади. Демак, дар бир содир этилган жиноятлар жиноят конуни билан курикланадиган барча ижтимоий муносабатларга карши каратилган булади.

Махсус объект бу умумий объектнинг бир кисми булиб, объектив ва субъектив белгилари билан ухшаш жиноий бир гуруд килмишлар каратилган ижтимоий муносабатлардир. Шундай белгилари билан Жиноят кодексининг Махсус кисмида жиноятлар етти кисмга ажратилган булиб, махсус объект ушбу дар бир кисмдаги жиноятлар карши каратилган ижтимоий муносабатларни ташкил этади. Масалан, биринчи булим "Шахсга карши жиноятлар", иккинчи булим "Тинчлик ва хавфсизликка карши жиноятлар", учинчи булим "Иктисодиёт содасидаги жиноятлар", туртинчи булим "Экология содасидаги жиноятлар", бешинчи булим "Хркимият, бошкарув ва жамоат бирлашмалари органларининг фаолият тартибига карши жиноятлар", олтинчи булим "Жамоат

хавфсизлиги ва жамоат тартибига карши жиноятлар", еттинчи булим "Хдрбий хизматни уташ тартибига карши жиноятлар"дир.

Турдош объектлар - махсус объектнинг бир кисми булиб, бир неча ухшаш жиноятларга карши каратилган ижтимоий муносабатлардир. Жиноят кодексидаги хамма жиноятлар махсус объекти буйича еттита кисмда жойлашган булса, бу жиноятлар узларининг объектив ва субъектив белгиларининг янада зич ухшашлигига кура, 26та бобга ажратилгандир. Шу боблардаги жиноий-хукукий курикланадиган ижтимоий муносабатларни турдош объект деб хам айтишимиз мумкин.

Масалан, Жиноят кодексидаги "Шахсга карши жиноятлар" деб номланган булим турдош объекти буйича еттита бобга ажратилган. Жумладан, биринчи боб "Хдётга карши жиноятлар", иккинчи боб "Согликка карши жиноятлар", учинчи боб "Хдёт ёки соглик учун хавфли жиноятлар", туртинчи боб "Жинсий эркинликка карши жиноятлар", бешинчи боб "Оилага, ёшларга ва ахлокка карши жиноятлар", олтинчи боб "Шахснинг озодлиги, шаъни ва кадр-кимматига карши жиноятлар" хамда еттинчи боб "Фукароларнинг конституциявий хукук ва эркинликларига карши жиноятлар"дан иборатдир.

Жиноят кодексидаги махсус объект буйича жойлаштирилган "Тинчлик ва хавфсизликка карши жиноятлар" турдош объекти буйича икки бобга ажратилган булиб, саккизинчи боб "Тинчлик ва инсониятнинг хавфсизлигига карши жиноятлар", туккизинчи боб эса "Узбекистон Республикасига карши жиноятлар"дан иборатдир.

Жиноятларнинг умумий, махсус, турдош ва бевосита объектларнинг янги мазмунда булиниши нафакат жиноий-хукукий, балки ижтимоий-сиёсий ахамиятга хам эгадир. Айникса, жиноятларни ухшашлиги буйича гурухларга ажратиб, изчил жойлаштиришда шахс, унинг хаёти ва соглиги, хукук ва эркинликларини мухофаза килиш буйича нормаларнинг Жиноят кодекси Махсус кисмининг биринчи бобида белгиланиши мамлакатимизда инсон манфаатлари хамма нарсадан устун эканлигини намоён этади.

Шуни хам таъкидлаш жоизки, собик Иттифок даврида давлат мулки одамларнинг шахсий мулкидан устун турар эди. Жиноят кодексида давлат мулкини талон-торож килганлик учун махсус булим, боб ва моддалар булиб, бериладиган жазо хам шахсий мулкни талон-торож килганга нисбатан огир эди. Мамлакатимиз мустакилликка эришгандан сунг 1994 йилда кабул килинган Жиноят кодексида бу зиддиятлар бартараф килиниб, шахсий мулк давлат мулки билан баробар мухофаза килинадиган булди.

Жиноят кодексига "Тадбиркорлик фаолиятига тускинлик килиш, конунга хилоф равишда аралашиш билан боглик жиноятлар хамда хужалик юритувчи субъектларнинг хукуклари ва конуний манфаатларига тажовуз киладиган бошка жиноятлар" деб номланган махсус янги XIII1 бобнинг киритилиши хам мамлакатимизда хусусий мулкни, тадбиркорлик субъектларини ишончли мухофаза килишни янада кучайтириш, уларни жадал ривожлантириш йулидаги тусикларни бартараф килишдаги давлатимизнинг ижтимоий-иктисодий сохадаги узокни кура биладиган, одилона сиёсатнинг натижасидир.

Жиноятнинг бевосита объекти бу турдош объектнинг кисми булиб, аник бир жиноий килмишга карши каратилган ижтимоий муносабатлардир. Яъни бевосита объект муайян моддада ёки унинг кисмида курсатилади. Масалан, Жиноят кодексидаэкология сохасидаги жиноятларнинг турдош объекти табиий ресурслардан окилона фойдаланиш, атроф-мухитни мухофаза килиш, экологик хавфсизликни таъминлаш буйича муносабатлар булса, ундаги алохида жиноятларнинг бевосита объекти ушбу хар бир тармокдаги муносабатлар хисобланади. Масалан, ЖКнинг 196-моддасида курсатилган "Атроф табиий мухитни ифлослантириш" жиноятининг объекти - ер, сув ва атмосфера хавосини ифлослантиришдан мухофаза килишга доир муносабатлар булса, одамлар хаёти ва соглиги эса факультатив объектга киради. ЖКнинг 198-моддасидаги экинзор, урмон ёки бошка дов-дарахтларга шикаст етказиш ёки уларни нобуд килиш жиноятининг бевосита объекти ушбу кайд килинган табиий бойликларни асраш ва мухофаза килишга доир муносабатлардир. Шунингдек, ЖКнинг 199-моддасидаги усимликлар касалликлари ёки зараркунандалари билан кураш талабларини бузиш жиноятининг объекти усимликлар касалликлари ёки зараркунандалари билан кураш буйича белгиланган коида ва талабларни таъминлаш борасидаги муносабатлардир. ЖКнинг 200-моддасидаги ветеринария ёки зоотехника коидаларини бузиш жиноятининг бевосита объекти экологик хавфсизлик, чорвачилик сохасидаги экологик хукук тартибини таъминлаш, ветеринария ёки зоотехника коидаларини тартибга солиш, хайвонот ва кушлар эпидемиясининг олдини олиш буйича муносабатлар хисобланади.

Айтиш жоизки, бир ёки бир неча жиноятнинг бевосита объекти умумий булиши дам мумкин. Айтайлик, ЖКнинг 135-модда (одам савдоси), 136-модда (аёлни эрга тегишга мажбурлаш ёки унинг эрга тегишига тускинлик килиш), 137-модда (одам угирлаш), 138-модда (зурлик ишлатиб гайриконуний равишда озодликдан мадрум килиш) каби жиноятларининг бевосита объекти умумий, яъни шахснинг эркинлиги булади. ЖКнинг 139-моддаси (тудмат) ва 140-моддасидаги (дакорат килиш) каби жиноятларнинг бевосита объекти шахснинг шаъни ва кадр-киммати булади. Бу жиноятлар кушимча ва факультатив объектлари билан ажратилади. Масалан, юкорида кайд этилган ЖКнинг 135, 136, 138-моддаларида курсатилган жиноятларнинг кушимча ва факультатив объектлари шахснинг соглиги, шаъни, кадр-киммати ва обруси булиши мумкин.

Айрим долларда бир нечта жиноий килмиш бир неча объектга таъсир этиши мумкин (куп объектли жиноятлар). Улар куйидаги белгилари билан бир-биридан фаркланади.

Шу нуктаи назардан Жиноят дукуки фанида бевосита объект учта турга ажратилади: жумладан, асосий бевосита, кушимча, факультатив объектлар.

Асосий бевосита объект - бу жиноят конуни билан курикланадиган асосий ижтимоий муносабатдир. Масалан, ЖКнинг 164-моддасида курсатилган боскинчилик жиноятида айбдор узганинг мол-мулкини талон-торож килиш максадида дужум килиб, даёт ёки соглик учун хавфли булган зурлик ишлатиб ёки шундай зурлик ишлатиш билан куркитади. Бунда жиноят асосан мулкий муносабатларга карши каратилган булиб, жиноят содир этган шахснинг асосий максади узганинг мулкига эгалик килиш дисобланади. Шу боис дам мулкий муносабатлар асосий бевосита объект булади. Мулкни эгаллаш максадида жабрланувчининг соглигига келтирилган шикаст объекти кушимча бевосита булади. Лекин бу икки объект бир-биридан ажралмас турда даракат килади. ЖКнинг 266-моддаси 1-кисмида курсатилган жиноятда транспорт воситасини бошкарувчи шахс томонидан транспорт воситалари даракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини бузиш танага уртача огир ёки огир шикаст етказилишига сабаб булади. Бунда асосий бевосита объект - транспорт воситалари даракати ва улардан фойдаланиш хавфсизлигига тегишли ижтимоий муносабатлар дисобланади. Шунинг окибатида баданга келтирилган шикастларнинг объекти шахснинг соглиги кушимча бевосита объектсифатида каралади. Бу долатда дам бири иккинчисидан ажралса, жиноятнинг тузилиши бузилади, яъни килмишнинг тури узгаради. Айтайлик, агар автодалокат окибатида баданга камида уртача огир шикаст келтирилмаса, бу жиноятнинг таркиби булмайди. Айбдорни эса факат маъмурий ёки мулкий жавобгарликка тортиш мумкин булади.

Факультатив объект бевосита объектнинг бир кисми булиб, айрим долларда у мавжуд булади, яъни унга зарар келтирилади. Айрим жиноятларда эса зарар келтирилмайди. Лекин дар кандай долатда дам у жиноят квалификациясига таъсир килмайди.

Масалан, ЖКнинг 118-моддасида курсатилган номусга тегиш жиноятида жабрланувчининг баданига енгил ёки уртача огир шикаст етказилиши мумкин. Лекин баданга бундай шикаст етказилиш ёки етказилмаслиги, яъни содир этилган номусга тегиш жинояти ЖКнинг 118-моддаси 1-кисми билан квалификация килинади. Бу кушимча 105-109-моддалар билан квалификация килинмайди. Чунки бу шикастлар ЖКнинг 118-моддаси 1-кисмининг таркибининг тузилишига кушилиб кетиб, бу шикастлар факатгина суд томонидан жазони огирлаштирувчи долат деб дисобга олиниши мумкин.

Номусга тегиш жиноятида жабрланувчининг баданига огир шикаст етказилиши ЖКнинг

118-моддаси таркибига кирмаганлиги сабабли алодида, яъни кушимча жиноятлар жами билан квалификация килинади. Бу тугрисида Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2010 йил 29 октябрдаги 13-сонли "Номусга тегиш ва жинсий эдтиёжни гайритабиий усулда кондиришга доир ишлар буйича суд амалиёти тугрисида"ги карорида дам кайд этилган булиб, унга кура, "Номусга тегиш ёки жинсий эдтиёжни гайритабиий усулда кондириш пайтида жабрланувчига енгил ёки уртача огир шикаст етказилиши тегишлича ЖКнинг 118-моддаси ёки 119-моддаси диспозицияси билан камраб олинади ва ЖК 105, 109-моддалари билан кушимча квалификация килишни талаб этмайди. Агар номусга тегиш ёки жинсий эдтиёжни гайритабиий усулда кондириш пайтида жабрланувчига огир шикаст етказилса, айбдорнинг даракатлари ЖКнинг 118-моддаси ёки

119-моддаси ва ЖКнинг 104-моддасининг тегишли кисми мажмуи билан квалификация килинади" дейилган.

Боскинчилик жиноятини содир этиш давомида эса баданга огир шикаст етказиш ЖКнинг 164-моддаси 3-кисмида курсатилганлиги сабабли уни кушимча квалификация килиш зарурати йук.

Кушимча ва факультатив объектлар жиноятни квалификациясига таъсир килмаган холларда суд томонидан жазо белгилашда хисобга олиниши мумкин.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш жоизки, жиноятларнинг таркиби ва унинг объектига доир институтини чукур урганиш ижтимоий хавфли килмишларга тугри бахо беришда мухим ахамиятга эгадир.

Айтайлик, шахс соглигига зарар етказилиши ёки улими билан боглик килмиш содир этилди. ЖКда бундай окибатдаги унлаб жиноят мавжуд булиб, бунда биз жиноят асосан кайси ижтимоий муносабатга карши каратилганини аникласак, унинг ечимини топишимиз мумкин. Масалан, одам улими билан боглик куйидаги жиноятларни улар объектининг хусусиятлари буйича ажратиш мумкин. ЖКнинг 97-моддасида курсатилган касддан одам улдириш жиноятининг объекти - шахс хаёти, 155-моддада курсатилган терроризм жиноятининг объекти - инсоният хавфсизлиги, 266-моддада курсатилган транспорт воситалари харакати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини бузиш жиноятининг объекти - йул харакати хавфсизлиги ва транспорт воситаларидан фойдаланиш коидалари хисобланади.

Яна бир мисол. Мулкка зарар етказиш боглик боглик куйидаги жиноятлар объектининг хусусиятларини курсатиш мумкин. Жумладан, ЖКнинг 132-моддасида курсатилган тарих ва маданият ёдгорликларини нобуд килиш, бузиш ёки уларга зарар келтириш жиноятининг объекти ижтимоий одоб-ахлок асослари, давлатнинг тарихий ёдгорликлар ва маданий кадриятларини мухофаза килишга доир муносабатларидир, ЖКнинг 173-моддасида курсатилган мулкни касддан нобуд килиш ёки унга зарар етказиш жиноятининг объекти - узганинг мулки (мулк хукуки), 277-моддада курсатилган безорилик жиноятининг (мулк нобуд килиниши мумкин) объекти жамият тартиби, фукароларнинг жисмоний дахлсизлиги, соглиги, узганинг мулки хисобланади.

Демак, жиноий килмишнинг кайси объектга карши каратилганлигига кура, уларга тугри бахо бера оламиз. Албатта, жиноятни квалификация килишда унинг бошка объектив ва субектив белгиларини билишимиз лозим. Айтайлик, агар айбдор бировни улдириш учун автомобиль билан уриб кетиш усулини танлаган булса ва ниятига етса, унда у ЖКнинг 97-моддаси билан касддан одам улдирганлиги учун жавобгарликка тортилади. Ёки шифокорнинг бемор шахсни улдириш максадида операция пайтида касддан "хато"га йул куйиш харакати ЖКнинг 116-моддаси эмас, балки 97-моддаси билан квалификация килинади.

Таъкидлаш жоизки, ЖКнинг 104-моддасида баданга огир шикаст етказиш, 173-моддасида мулкни касддан нобуд килиш ёки унга зарар етказиш, 208-моддасида мансабга совукконлик билан караш, шунингдек 266-моддада транспорт воситалари ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини бузиш жиноятлари учун жавобгарлик курсатилган. Агар шундай харакатлар харбий хизматни уташга боглик холатларда содир этилган булса, яъни жиноят харбий хизматни уташ тартибига карши (объект) каратилган булса, унда бундай килмишлар Жиноят кодексининг Махсус кисмидаги "Хдрбий хизматни уташ тартибига карши каратилган жиноятлар" деб номланган еттинчи булимида назарда тутилган моддалар билан квалификация килинади. Буларга: ЖКнинг 283-моддасида курсатилган баданга шикаст етказиш, 296-моддадаги харбий мулкни нобуд килиш, 302-моддасидаги хизматга совукконлик билан караш, шунингдек 298-моддасида курсатилган машиналарни бошкариш ёки улардан фойдаланиш коидаларини бузиш жиноятлари киради.

Хулоса килиб айтганда, жиноят объекти белгиларининг узига хос хусусиятлари бир-бирига ухшаш ва айни вактда узаро фарклидир. Уларни урганиш ва аниклаш жиноятларни тугри ва аник квалификация килишда катта ахдмият касб этади.

Шунингдек, жиноятнинг объекти жиноят таркибининг битта томони (элементи) булганлиги туфайли жиноий жавобгарлик асослари доирасига киради. Шунга кура шахсни муайян жиноятни содир килишда айблаш учун тажовуз кайси объектга каратилганлиги, яъни кайси объектга зарар етказишга ёки зарар етказиши мумкинлиги аникланиши лозим.

Тажовуз объектини тугри аниклаш муайян жиноятнинг юридик табиатини аниклаш имконини беради. Агар шахс инсонга х,ужум килиб уни улдирса, жабрланувчини хдётдан махрум килади. Бу жиноятда жиноятнинг объекти шахснинг хдётидир. Агар тажовуз мулкни эгаллашга каратилган булса, бундай жиноятнинг объекти узганинг мулкидир.

Тажовуз объектини тугри аниклаш, айникса, ухшаш булган жиноятларда улар объектлари уртасидаги фаркни аниклаш жиноятни тугри квалификация килишнинг мудим шартидир. Масалан, субъект жабрланувчининг баданига огир шикаст етказади. Бир неча кундан кейин жабрланувчи вафот этади. Бунда тажовуз жабрланувчининг даётига карши каратилганми ёки соглигига карши каратилганми, деган савол тугилади. Айнан ана шундай долда жиноятнинг объектини тугри аниклаш жиноятни баданга шикаст етказиш деб ёки одам улдириш деб квалификация килишда дал килувчи адамиятга эгадир. Ва нидоят, жиноят объектининг яна бир мудим адамияти шундаки, жиноий килмишни бошка килмишлардан (масалан, маъмурий жавобгарликдан) фаркини аниклашда дам мудимдир. Бунинг учун муайян ижтимоий муносабат жиноий-дукукий норма билан димоя килиниши ёки килинмаслигини аниклаш керак. Жиноий тажовузнинг объектини аниклаш ухшаш таркибли жиноятлар ичидан килмишни квалификация килиш учун зарур булган нормани топиш дастури дисобланади. Агарда килмишни квалификация килиш учун ЖКнинг Махсус кисми моддаларида тегишли норма топилмаса, бундай тажовуз жиноят деб дисобланмайди. Бундай долда юридик жавобгарлик масаласини дал килиш учун бошка турдаги юридик жавобгарликни белгиловчи (фукаровий-дукукий, маъмурий ёки интизомий жавобгарликни белгиловчи) дукук тармокларидан кидириш керак.

References:

1. A.I.Traynin. Obshyeye ucheniye o sostave prestupleniya. - M.,1941.

2. B.S.Nikifirov. Ob'yekt prestupleniya po sovetskomu ugolovnomu pravu. - M., 1960.

3. V.N. Kudryavsev. Obshaya teoriya kvalifikatsii prestupleniy. - M.,1999.

4. Ye.V. Voroshilin, G.A.Kriger. Sub'yektivnaya storona prestupleniya. - M.: Izd-vo MGU,1987.

5. L.D. Gauxman. Sostav prestupleniya. Ugolovnoye pravo. Chast obshaya. Uchebnik. - M., 2005.

6. A.I. Rarog. Ugolovnaya otvetstvennost i sostav prestupleniya kak yeye osnovaniye. Ugolovnoye pravo Rossii. Chasti obshaya i osobennaya. Uchebnik. - M.: Izd-vo Prospekt, 2003.

7. V.Ya.Tatsiy. Ob'yekt i predmet prestupleniya v sovetskom ugolovnom prave. - Xarkov, 1988.

8. Panov N.I. Sposob soversheniya prestupleniya i ugolovnaya otvetstvennost. - Xarkov,1982.

9.Abdurasulova Q.R. Jinoyatning maxsus sub'yekti. - Toshkent: TDYUI, 2005. - B.106.

10.Axrarov B.D. Boshqaruv tartibiga qarshi mansabdorlik jinoyatlari uchun javobgarlik muammolari: yu. f. d. ... dis. avtoref. - Toshkent, 2008. - B.22.

11.Zufarov R.A. Poraxo'rlikka qarshi kurashning jinoyat huquqiy va kriminologik jihatlari: O'quv qo'llanma. - Toshkent: TDYUI, 2007. - B.126.

12.Zokirova O.G'. Firibgarlik uchun jinoiy javobgarlik. O'quv qo'llanma / Mas'ul muharrir: yu.f.d., prof. M.H.Rustamboyev. - Toshkent: TDYUI, 2007. - B.114.

13.Yakubov A.S. Teoreticheskiye problembi formirovaniya pravovoy osnovi ucheniya o prestupleniyax: predposilki, realnost, perspektivi. - T., 1996, - S.95.

14.Kabulov R., Yakubov A.S., Shakurov R.R. va boshqalar. Jinoyat huquqi. Umumiy qism. Uslubiy materiallar. - T.: O'zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2004. - S.53.

15.Usmonaliyev M., Jinoyat huquqi. Umumiy qism. Oliy o'quv yurtlari uchun darslik. - T.: Yangi asr avlodi, 2001. - B.664.

16.Taxirov F. Jinsiy jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish asoslari. Monografiya / Mas'ul muharrir: yu.f.d., prof. M.H.Rustamboyev. - Toshkent: TDYUI, 2006.

17. Rustambayev M.H. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi. Umumiy qism. I tom: Jinoyat to'g'risida ta'limot. - T.: Ilm-ziyo, 2011. - B. 400.

18. Irkaxodjayev A.K., Xolikulov U.Sh. Nauchniye osnovi kvalifikatsii prestupleniy. Uchebnoye posobiye. - T.:TGYUI, 2006. - S.75.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.