Научная статья на тему 'ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СТАРТАПОВ КАК ОБЪЕКТ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА'

ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СТАРТАПОВ КАК ОБЪЕКТ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
116
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
стартап-проекты / инвестирование стартап-проектов / государственная регистрация / гражданско-правовое регулирование / имущественные отношения / личные неимущественные отношения / организационно-правовые отношения / объекты интеллектуальной собственности. / startup projects / investment of startup projects / state registration / civil legal regulation / property relations / personal non-property relations / organizational legal relations / objects of intellectual property.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Тожибоев Акбар Зафар угли

в статье рассмотрены взгляды стартапов как объекта гражданского права и выявлены его особенности. В то же время была проанализирована сфера отношений, как связанные с возникновением стартап-проектов и оформлением их прав, так и связанные с передачей прав на стартап-проекты, государственной регистрацией стартапов в качестве структуры, возникающие на основе соглашений об инвестициях в стартапы.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ACTIVITY OF STARTUPS AS AN OBJECT OF CIVIL LAW

The article discusses the views on startups as an object of civil law and identifies its features. At the same time, the article analyzes the sphere of relations related to the emergence and registration of rights of startup projects, the transfer of startup projects rights to third person, state registration of startups as a structure, as well as contracts on investing startup projects.

Текст научной работы на тему «ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СТАРТАПОВ КАК ОБЪЕКТ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА»

Review of law sciences

Akbar Zafar o'g'li Tojiboev,

Lecturer of Tashkent State University of Law

Q-------------- |

^^ л.

THE ACTIVITY OF STARTUPS AS AN OBJECT OF CIVIL LAW

Abstract: The article discusses the views on startups as an object of civil law and identifies its features. At the same time, the article analyzes the sphere of relations related to the emergence and registration of rights of startup projects, the transfer of startup projects rights to third person, state registration of startups as a structure, as well as contracts on investing startup projects.

Keywords: startup projects, investment of startup projects, state registration, civil legal regulation, property relations, personal non-property relations, organizational legal relations, objects of intellectual property.

Акбар Зафар угли Тожибоев,

Преподаватель Ташкентского государственного юридического университета

ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СТАРТАПОВ КАК ОБЪЕКТ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА

Аннотация: в статье рассмотрены взгляды стартапов как объекта гражданского права и выявлены его особенности. В то же время была проанализирована сфера отношений, как связанные с возникновением стартап-проектов и оформлением их прав, так и связанные с передачей прав на стартап-проекты, государственной регистрацией стартапов в качестве структуры, возникающие на основе соглашений об инвестициях в стартапы.

Ключевые слова: стартап-проекты, инвестирование стартап-проектов, государственная регистрация, гражданско-правовое регулирование, имущественные отношения, личные неимущественные отношения, организационно-правовые отношения, объекты интеллектуальной собственности.

Акбар Зафар ^ли Тожибоев,

Тошкент давлат юридик университети укитувчиси

СТАРТАПЛАР ФАОЛИЯТИ ФУЦАРОЛИК ^УЦУЩНИНГ ОБЪЕКТИ

СИФАТИДА

Аннотация: мацолада стартаплар фаолияти фуцаролик ууцуцининг объекти сифатидаги царашлар урганилди ва унинг узига хос хусиятлари аницланди. Шу билан бирга, стартап-лойщаларининг пайдо булиши ва уларга булган %уцуцларни руйхатдан утказиш билан боглиц муносабатлар, стартап-лойщаларида яратилган натижаларга булган

1

хуцуцларни узга шахсга утказиш билан боглиц муносабатлар, стартапларни тузилма сифатида давлат руйхатидан утказиш билан боглиц булган муносабатлар, стартапларни инвестициялаш шартномалар асосида вужудга келувчи муносабатлар доираси та^лил цилинди.

Калит сузлар: стартап-лойща, стартап-лойщаларни инвестициялаш, давлат руйхатидан утказиш, фуцаролик-ууцуций тартига солиш, мулкий муносабатлар, шахсий номулкий муносабатлар,ташкилий-ууцуций муносабатлар, интеллектуал мулк объектлари.

Ижтимоий муносабатларни тартибга солишда фукаролик хукукининг узига хос услуби ва хусусиятлари бор. Фукаролик-хукукий тартибга солиш услуби муносабатни тартибга солиш самарадорлигини оширишга хизмат килади [1]. Стартаплар фаолият хамда унинг элементларини хукукий тартибга солишда бир катор узига хос хусусиятларга эга.

Стартаплар фаолиятини фукаролик-хукукий тартибга солишда авалло, стартаплар фаолиятининг тартибга солиш объекти сифатида намаён булиши мухим саналади.

Стартаплар фаолиятни хукукий тартибга солиш объекти юзасидан юридик фанда хали аник бир тухтамга келинмаган. Аксинча, стартаплар фаолиятининг умумий мазмунини акс эттирувчи инновацион фаолиятнинг хукукий тартибга солиш объектлари юзасидан хукукшуносликда бир катор бахс-мунозаралар мавжудлигини эътироф этишимиз мумкин. Чунончи, адабиётларда инновациялар иктисодий ва ижтимоий турмушда тараккиёт манбаи; давлат бошккаруви ва максадли таъсир курсатиш объекти; инвестиция шакли; тадбиркорлик фаолиятининг алохида йуналиши сифатида узига хос реаллик, жараён куринишида хукукий тартибга солиш объекти булиши таъкидланади [2]. Фикримизча, юкоридаги туртта аспект бу нафакат инновацион фаолиятга таалукли, балки билвосита стартаплар фаолиятини хам тартибга солиш объекти статусида камраб олиши мумкин. Хусусан, стартаплар фаолияти юкорида кайд этилган инвестиция жараёнининг муайян шаклда пайдо булиши хамда айнан тадбиркорлик фаолиятининг бир куриниши сифатида хукукий тартибга солинишидаги назарий ва амалий муаммоларни фукаролик ва тадбиркорлик хукукий тартибга солишда масалаларидан булиб колмокда.

Маълумки, фукаролик хукук нормалари билан тартибга солинадиган юридик жихатдан тенг булган субъектлар уртасида юзага келадиган мулкий, шахсий-номулкий ва ташкилий-хукукий мазмундаги ижтимоий муносабатлар - фукаролик хукуки предметидир. Стартаплар хам гоя циклидан бошлаб то стартап-лойихани ишга тушириш ва усиш боскичигача фукаролик хукукининг негизини ташкил этадиган мулкий, шахсий-номулкий ва ташкилий-хукукий мазмундаги муносабатларни узида акс эттиради.

Дархакикат, Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг 2-моддасида фукаролик хукукининг предметини ифодаловчи ижтимоий муносабатлар доираси белгилаб куйилган. Бунга асосан, фукаролик конун хужжатлари фукаролик муомаласи иштирокчиларининг хукукий холатини, мулк хукуки ва бошка ашёвий хукукларнинг, интеллектуал фаолият натижаларига булган хукукларнинг вужудга келиш асосларини хамда уларни амалга ошириш тартибини белгилайди, шартнома мажбуриятлари ва узга мажбуриятларни, шунингдек бошка мулкий хамда у билан боглик шахсий-номулкий муносабатларни тартибга солади. Стартаплар фаолиятида бирламчи саналадиган мулк хукуки, интеллектуал фаолият натижаларига булган хукукларнинг вужудга келиши, шартнома мажбуриятлари, шахсий-номулкий хукукларни белгиловчи муносабатлар хам

айнан фукаролик конун хужжатлари оркали тартибга солинади. Фукаролик муомаласи иштирокчилари башарти мулкий, шахсий-номулкий муносабатларга киришсагина, фукаролик муносабатларининг иштирокчисига айланиши мумкин. Фиркимизча, стартап фаолияти иштирокчилари хам юкоридаги муносабатларга киришишида хеч кандай чекловлар мавжуд эмас, окибатда улар хам фукаролик муносабатлари иштирокчилари хисобланади. Шу билан бирга, стартаплар фаолияти фукаролик конун хужжатлари билан тартибга солинади ва фукаролик хукукий муносабатларнинг негизини узида мужассамлаштиради. Стартаплар фаолияти - узининг тартибга солиш объектига, мазмунига эга булган, мулкий, шахсий-номулкий хамда ташкилий-хукукий муносабатларни бир пайтнинг узида жамловчи, юкори таваккалчиликка асосланган холда инновацион тадбиркорликнинг белгиларни узида акс эттирадиган фаолиятдир. Яъни, стартаплар фаолияти юкори таваккалчиликка асосланганлик ва фукаролик хукукий муносабатларининг барча тоифаларини узида мужассамлаштирганлик параметрлари уларнинг фукаролик хукукининг объекти сифатидаги узига хос хусусиятларга эга эканлигини билдиради.

Фукаролик-хукукий тартибга солишнинг бош вазифаси стартаплар фаолияти сохасида юзага келувчи муносабатларни норматив-хукукий хужжатларда аник акс эттириш ва шу тарика улар умумий иктисодий, ахборот технологиялари хамда интернет платформаларида амал килиши учун кулай хукукий шароит яратишдан иборат.

Шуни таъкидлаш лозимки, стартаплар фаолият доирасида хукук билан тартибга солинадиган ижтимоий муносабатлар куламини белгилаш вазифасидан келиб чиккан холда, биз уларни шартли равишда туртта гурухга бирлаштиришимиз мумкин:

- стартап-лойихаларининг пайдо булиши ва уларга булган хукукларни руйхатдан утказиш билан боглик муносабатлар;

- стартап-лойихалари натижаларга булган хукукларни узга шахсга утказиш билан боглик муносабатлар;

- стартапларни тузилма сифатида давлат руйхатидан утказиш билан боглик булган муносабатлар;

- стартапларни инвестициялаш шартномалари асосида вужудга келувчи муносабатлар.

Х,озирги пайтга келиб юриспруденцияда стартаплар фаолиятини тартибга солишга каратилган махсус нормалар мажмуаси мавжуд эмас. Чунончи, стартаплар ва уларнинг фаолиятни бевосита тартига солишга каратилган норматив-хукукий хужжат (махсус конун, конуности хужжатлари) хали кабул килинмаган. Мазкур холатда стартаплар фаолияти хам фукаролик хукукий муносабатлари булганликлари сабабли фукаролик конун хужжатлари оркали тартибга солинади. Бунда стартаплар фаолияти тартибга солишда Фукаролик кодекси ва мулкий, шахсий-номулкий муносабатларни узида акс эттирувчи махсус конун ва конуности хужжатлари мухим урин тутади. Шу боис стартаплар фаолияти комплекс фаолият булганлиги боис, уларга оид ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи коидалар махсус нормалар билан бирга кулланилади.

Юкоридаги муносабатлар тизимида фукаролик хукуки тартибга соладиган муносабатлар кенг уринни эгаллайди. Айникса, бу стартап-лойихаларининг пайдо булиши ва уларга булган хукукларни руйхатдан утказиш, стартап-лойихаларида яратилган натижаларга булган хукукларни узга шахсга утказиш, стартапларни тузилма сифатида давлат руйхатидан утказиш билан боглик булган муносабатларда куп учрайди.

Стартап-лойщаларининг пайдо булиши ва уларга булган ^уцуцларни руйхатдан утказиш билан боглиц муносабатлар.

Стартап-лойихалари, стараплар фаолиятини ташкил этиш, уларни венчур фондлари оркали инвестициялаш борасида Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 15 июлдаги "Дастурий мщсулотлар ва ахборот технологиялари технологик парки фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 589-сон карори мухим саналади. Чунончи, мазкур конуности хужжати оркали стартап-лойихалари хакида тушунча ифодаланган. Унга мувофик стартап-лойиха бу - фойда олиш ноаник ва молиявий таваккалчилик юкори булган шароитларда дастурий махсулотлар ва ахборот технологиялари сохасида янги махсулот яратишни ёки хизматни жорий этишни кузда тутувчи лойиха. Эътиборли томони шундаки, стартап-лойихаларининг узига хос хусусиятлари янги махсулот яратиш ва янги хизматни жорий этиш билан богликдир. Мазкур холатда страртап-лойихаси муаллифида лойиха асосида яратилиши режалаштирилган ашёга нисбатан шахсий номулкий хукуклари пайдо булади. Башарти стартап-лойихалари объектив ифода шаклига эга булмаган гоя, концепция, чизмалар асосида келтирилган булса, у Фукаролик кодексининг 1041-моддасида кайд этилган талабларига зид хисобланади. Унга кура муаллифлик хукуки ёзма, огзаки, овозли ва видео ёзув, тасвир, хажмли-фазовий каби объектив шаклда булган ошкор килинган асарларга хам, ошкор килинмаган асарларга хам татбик этилиши белгиланган. Табиийки, мазкур холатда стартап лойихаси факат гоя, концепция ва шу каби куринишларда булса, уларга нисбатан муаллифлик хукуклари эътироф этилмайди. Демак, стартап лойихалари ва уларнинг пайдо булиши бу айни вактда мулкий муносабатлар билан боглик булган шахсий муносабатлар хам хисобланади.

Таъкидлаш лозимки, стартап-лойихалари билан боглик муносабатларда интеллектуал фаолият натижалари - муаллифлик хукуки, турдош хукуклар, саноат намуналарига булган хукуклар, селекция ютукларига булган хукуклар, интеграл микросхемаларга булган хукуклар, товар (иш, хизмат)ларни индивидуаллаштиришга булган хукуклар (фирма номи, товар (хизмат) белгиси, савдо белгиси)га доир муносабатларни курсатиш мумкин. Яъни стартаплар фаолиятини натижасида вужудга келадиган объектлар интеллектуал мулк объекти булиши мумкин, деган гояни илгари суради.

Маълумки, интеллектуал мулк объектига нисбатан шахсий-номулкий хукуклар, мулкий хукуклар ва мутлак хукуклар Фукаролик кодексининг 1033-1032-моддаларида кайд этилган. Фикримизча, стартап лойихалари асосида вужудга келадиган объектларга нисбатан шахсий-номулкий хукуклар, мулкий хукуклар ва мутлак хукукларларга Фукаролик кодексида назарда тутилган коидалар кулланилади. Масалан, стартап фаолияти натижаларининг муаллифлари ана шу натижаларга нисбатан шахсий номулкий ва мулкий хукукларга эга буладилар. Муаллифлик хукуки шахсий номулкий хукук хисобланганлиги учун у ижодий мехнати билан интеллектуал фаолият натижасини яратган шахсгагина тегишли булади. Агар стартап фаолияти натижаси икки ёки ундан ортик шахснинг биргаликдаги ижодий мехнати билан яратилган булса, улар хаммуаллифлар хисобланадилар.

Стартап фаолияти натижаларига нисбатан шахсий номулкий хукуклар муаллифга унинг мулкий хукукларидан катъи назар тегишли булади ва унинг стартап фаолият натижаларига булган мулкий хукуклари бошка шахсга утган такдирда унинг узида сакланиб колади. Фукаролик муомаласи иштирокчиларининг, товарлар, ишлар ёки хизматларнинг хусусий аломатларини акс эттирувчи воситаларга нисбатан хукук эгаларига

бу воситалар борасида мулкий хукуклар тегишли булади. Мутлак хукук деганда эса стартап фаолияти натижасига нисбатан мулкий хукуклар эгасига ана шу стартап лойихаси объектидан уз хохишига кура хар кандай шаклда ва хар кандай усулда фойдаланиши тушунилади.

Стартап лойихалари бугунги кунга келиб ижтимоий хаётнинг барча сохаларини камраб олган хамда турли сохаларда улар йулга куйилган. Масалан, Тошкент шахрида таъсис этилган IT-Park дастурий махсулотлар ва ахборот технологиялари технологик паркида 2019 йилнинг иккинчи ярмида жами 103 та стартап-лойихаларидан 15 та стартап-лойихалари икубация ва акселлерация дастурлари учун танлаб олинди. Мазкур стартаплар асосан электрон тижорат, тиббий технология (Medtech), молиявий технология (Fintech), кишлок хужалиги технологияси (Agrotech) ва Интернет ашёси (IoT) сохаларидаги лойихалар саналади [3].

Стартап лойихалари натижалари интеллектуал мулк объектлари хисобланади. Стартап лойихаларининг асосида электрон хисоблаш машиналари учун дастурлар ва маълумотлар базалари, ихтиролар, фойдали моделлар, саноат намуналари, селекция ютуклари, ошкор этилмаган ахборот, шу жумладан ишлаб чикариш сирлари (ноу-хау)лар вужудга келади. Демак, стартап лойихалари натижалари муаллифлик хукуки объекти, патент хукуки объекти, ошкор этилмаган ахборотлар режимидаги объектлар хамда интеллектуал мулкнинг ноанъанавий объектлари билан узвий боглик. Мазкур холатда стартап фаолияти натижаларига нисбатан шахсий номулкий, мулкий ва мутлак хукукларнинг вужудга келиши, уларни руйхатдан утказиш ва айрим хукукларнинг амал килиш муддати каби масалаларини тугри белгилаб утиш ахамиятли саналади. Стартаплар фаолиятини амалга оширишда интеллектуал мулк объекти саналган электрон хисоблаш машиналари учун яратиладиган дастурлар куп учрайди. ^.Мехмонов таъкидлашича, компьютер дастурлари ва маълумотлар базасига нисбатан хукукларнинг вужудга келиши муайян расмиятчиликларни амалга оширишни талаб килмайди. Шундай булсада, ушбу объектларга нисбатан хукукларни амалга ошириш, айникса, шартномавий муносабатларда хукукларни тасдиклашга эхтиёж сезилади. Шу боисдан бу уринда техник руйхатдан утказиш максадга мувофик хисобланади [4]. ЭХМ учун дастурлар ёки маълумотлар базаларига нисбатан муаллифлик хукуки учун "яратилиш факти" мухим саналиб, улар яратилгач юзага келади хамда муаллифлик хукуки эътироф этилиши ва руёбга чикарилиши учун руйхатдан утказиш ёки узга расмиятчиликларга риоя этиш талаб килинмайди. О.Окюлов фикрича, "яратилиш факти" асосида хукукий мухофаза килинадиган интеллектуал фаолият объектларига нисбатан муаллифлик хукукини юридик расмийлаштириш талаб этилмайди (асарни узида муаллифнинг номи курсатилган ёки курсатилмаганидан катъи назар). Агарда объектга хукукий химоя махсус мухофаза ёрлиги (патент, гувохонма ва ш.к.) асосида бериладиган булса, объектга нисбатан муаллифлик хукуки ваколатли давлат идораси томонидан берилган хужжатда кайд этилади [5].

Узбекистон Республикасининг 1994 йил 6 майдаги "Электрон хисоблаш машиналари учун яратилган дастурлар ва маълумотлар базаларининг хукукий химояси тугрисида"ги конунга мувофик хукук эгаси ЭХМ учун яратилган дастурни ёки маълумотлар базасини бевосита ёхуд уз вакили оркали Дастурий махсулотлар давлат реестрида ёки Маълумотлар базалари давлат реестрида Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги хузуридаги Интеллектуал мулк агентлигига талабнома бериш оркали руйхатдан утказиши мумкин. Стартаплар шартномавий муносабатлар характерини хам камраб олганлиги боис, унинг

фаолияти натижасида ишлаб чикиладиган компьютер дастурлари ва маълумотлар базасига нисбатан хукукларни амалга оширишда руйхатдан утказиш лозим.

Саноат мулки объектлари стартапларини амалга оширишда ихтиро, фойдали модель ва саноат наъмуналарига булган хукуклар билан хам боглик. Асосан юкори технологик стартап лойихаларида курсатилган натижаларга эришишда ихтиро, фойдали модель ва саноат наъмуналарига булган хукукларни руйхатдан утказиш зарур саналади ва у Узбекистон Республикаси "Ихтиролар, фойдали моделлар ва саноат намуналари тугрисида"ги конун билан тартибга солинади. Мазкур конун 5-моддасига мувофик Саноат мулки объектига булган хукук муаллифга (хаммуаллифларга) ёки унинг (уларнинг) хукукий ворисига (хукукий ворисларига) тегишли булади ва патент билан тасдикланади. Юкори технологик стартапларнинг одатдаги стартаплардан асосий фарки сифатида К.Костин иккита мезони санаб утади:

а) юкори технологик стартаплар сотилган ёки фойдаланилган технологиялар учун патентга эгалик килиши;

б) юкори технологик стартаплар маблагларининг катта кисмини илмий тадкикот ва ишланмалар учун йуналтириши [6].

Муаллифнинг талкинига кура, тадбиркорликнинг интеллектуал мулк мухофазаси учун технологияларни патентлаш зарур. Шу билан бирга, илмий тадкикот ва ишланмалар эса келгусида патенлаш мумкин булган инновацион технологияларни жалб килиш билан боглик. Демак, стартап фаолияти давомида вужудга келадиган интеллектуал мулк объектларига булган шахсий номулкий (муаллифлик), мулкий ва мутлак хукуклар амалга оширилиши учун давлат руйхатидан утганлик тугрисидаги патентга эга булиш зарур.

Маълумки стартап лойихалари дастлаб аник ифода шаклида эмас, балки гоя, концепция куринишида вужудга келади. Бунда асосий жихат унинг ифода шакли булганлиги сабабли, Фукаролик кодекси 1041-моддасига биноан муаллифлик хукуклари амал килинмайди. Лекин стартаплар инновацион гояларга асосланган узида тижорий максадларни кузлайдиган тузилма саналади. Фукролик кодексининг 1095-моддасига кура учинчи шахсларга маълум булмаган техникавий, ташкилий ёки тижорат ахборотига, шу жумладан ишлаб чикариш сирларига (ноу-хау) конунан эга булиб турган шахс ошкор этилмаган ахборотни ноконуний фойдаланишдан мухофаза килиш хукукига эга.

Фикримизча, стартап лойихалар инновацион ечимларга асосланган холда техникавий, ташкилий ёки тижорат ахборотлар билан шаклланганлиги уларни интеллектуал мулк объекти деб саналишига асосдир. Зеро, Фукаролик кодексининг 1031-моддасида ошкор этилмаган ахборот, шу жумладан ишлаб чикариш сирлари (ноу-хау) интеллектуал мулк объекти сифатида белгиланган. Мазкур вазиятда стартап лойихалари Фукаролик кодекси 1095-1097-моддаларида кайд этилган ошкор этилмаган ахборотни ноконуний фойдаланишдан мухофаза килиш коидалари ёрдамида тартибга солинади. Стартап лойихаларининг интеллектуал мулк объекти сифатида эътироф этишдаги энг мухим жихати бу Фукаролик кодексининг

98-моддасида курсатилган талабларга тула мос келишидадир. Унга кура фукаролик конун хужжатлари хизмат ёки тижорат сири булган ахборотни, башарти бу ахборот учинчи шахсларга номаълумлиги сабабли хакикий ёки нисбий тижорат кимматига эга булган, конун йули билан ундан эркин бахраманд булиш мумкин булмаган хамда ахборот эгаси унинг махфийлигини саклашга доир чоралар курган холларда химоя этади. Стартап

лойихасини ноконуний фойдаланишдан мухофаза килиш хукуки лойихани руйхатдан утказиш, гувохнома олиш ва хоказолардан катъи назар вужудга келади.

Н.Раимова таъкидлашича, инновацион фаолият бевосита изланиш ва ишланмалар натижалари, ихтиро ва стартаплар (гоялар) бу ошкор этилмаган ахборот, ишлаб чикариш сирлари (ноу-хау) билан богликдир. Ноу-хаунинг хукукий макомини белгилаш максадида, Узбекистон Республикасининг "Тижорат сири тугрисида"ги ^онунини тижорат сири режимида ноу-хаунинг хукукий макомини белгилашга, ноу-хау эгалари хукукларига, ноу-хауни топширишга, шунингдек фукаролик-хукукий шартномаларни амалга ошириш окибатида вужудга келган ноу-хауга булган хукукка оид коидаларни уз ичига олувчи боб билан тулдириш лозим [7].

Дархакикат, инновацион фаолият бевосита изланиш ва ишланмалар натижалари, ихтиро ва стартаплар (гоялар)ни бозорда жорий этилган янги такомиллаштирилган махсулот, амалий фаолиятда фойдаланиладиган янги технологик жараён ёки ижтимоий хизматларга нисбатан янги ёндашувга узгаришига богликдир. Бу холатда, шубхасиз, корхонанинг ахборот ресурслари, жумладан тижорат сири ва ноу-хау каби таркибий кисмларни тегишли химоя килиш лозимдир. Конфиденциаллик тугрисидаги келишувнинг тугри шакллантирилган шартлари, расмийлаштирилган ноу-хау ва бизнесни химоя килишнинг олдиндан уйланган стратегияси конунчилик такомиллашмаганлиги ва суд амалиёти зид булганлиги шароитида хам стартап гоясини химоя килишга ёрдам беради.

Стартап-лойщалари натижаларга булган ^уцуцларни узга шахсга утказиш билан боглщ муносабатлар.

Бозор тизими товар-пул муносабатларининг энг макбул, энг оптимал хукукий шакли сифатида шартномалардан кенг фойдаланишини такозо килади [8]. Турли тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш, ишлаб чикаришни ташкил этиш, турли мулк шакллари ва субъектлар уртасида махсулотлар айирбошлаш буйича ижтимоий муносабатларни тартибга солишда шартнома бекиёс ва универсал хукукий воситадир. Стартап-лойихаларида яратилган натижаларга булган хукукларни бошка шахсга утказиш билан боглик муносабатлар, албатта, шартномалар оркали амалга оширилади. Стартап-лойихаларида вужудга келадиган натижаларга булган хукукларни бошка шахсларга утказиш илмий тадкикот ишлари ва илмий хизмат курсатиш шартномалари оркали амалга оширилади.

Интеллектуал мулк объектларини яратиш ва улардан фойдаланиш муносабатларини тартибда солишда турли шартномалар кулланилади. Булар жумласига илмий тадкикот, тажриба-конструкторлик ва технология ишлари пудрати (ИТТКТП) шартномаси, илмий-техникавий махсулот яратиш буйича шартномалар (ИТМЯШ), муаллифлик шартномалари ва турли лицензия шартномалари киради. ^.Мехмоновнинг талкинига кура муаллифлик шартномаси, пудрат, хак эвазига хизмат курсатиш, шунингдек хизмат вазифасини бажариш тартибида компьютер дастурлари ва маълумотлар базасини яратиш конструкциялари кулланилиши мумкин [9]. Ушбу шартнома конструкциялари ёрдамида компьютер дастурлари ва маълумотлар базасини яратишда давлат маблагларидан фойдаланилган такдирда мутлак хукукнинг кимга тегишли булиши, шунингдек хавфсизлик талабларининг белгиланиши шарт.

Хрзирги пайтда Тошкент шахридаги IT-Park дастурий махсулотлар ва ахборот технологиялари технологик парки стартап-лойихалари танловини буйича эълонлар бериб келмокда. Шу пайтга кадар "mGovAward" -туризм, таълим, согликни саклаш, транспорт ва логистика ва Бизнес ва G2B сохаларида мобиль дастурлар ишлаб чикиш [10],

opendatachallenge2019 - давлат хизматлари, ижтимоий, журналистика, тадбиркорлик ва маълумотларни йигиш ва тахлил килиш сохаларида ракамли технологияларни куллаган холда ечимлар (дастур, хизмат курсатиш, мосламалар) ишлаб чикиш [11], "Ucell mobile challenge 2019" - мобиль операторлар учун мобиль дастурлар яратиш [12], SAP UP ижтимоий стартаплар - жисмоний имконияти чекланганлар учун стартап лойихаларини ишлаб чикиш [13], UzAuto стартаплар - IT, E-Auto va Smart City буйича стартап-лойихаларини ишлаб чикиш ва шу каби стартап-лойихалари танловлари утказиб келинмокда.

Эътиборли томони шундаки, юкоридаги стартап-лойихалари танловида танлов голиблари билан танлов ташкилотчиси уртасида шартнома расмийлаштирилади. Мазкур шартнома эса стартап-лойихаларига булган хукукларни бошка шахсга утказиш шартномаси булиб, унинг асосий мазмуни Фукаролик кодекси коидалари асосида шакллантирилади. Чунончи, Фукаролик кодексининг

1037-моддасида интеллектуал фаолият натижаларини яратиш ва улардан фойдаланиш тугрисидаги шартномаси мазмуни кайд этилган. Унга мувофик муаллиф интеллектуал фаолият натижаларини яратиш ва улардан фойдаланиш тугрисидаги шартнома буйича келгусида асар, ихтиро ёки бошка интеллектуал фаолият натижасини яратиш ва узининг иш берувчиси булмаган буюртмачига бу натижадан фойдаланиш учун мутлак хукуклар бериш мажбуриятини уз зиммасига олиши мумкин. Шартнома яратилиши лозим булган интеллектуал фаолият натижасининг хусусиятини, шунингдек ундан фойдаланиш максадлари ёхуд усулларини белгилаши лозим.

Шунингдек, стартап-лойихалари учун эълон килинган дастурлар (мобил илова)га булган хукукларни бошка шахсга утказиш Фукаролик кодекси билан бирга "Электрон хисоблаш машиналари учун яратилган дастурлар ва маълумотлар базаларининг хукукий химояси тугрисида"ги конуни билан тартибга солинади. Мазкур конуннинг 7-моддасида ЭХМ учун яратилган дастурга нисбатан мулкий хукукларни узгаларга утказиш мазмуни кайд этилган. Унга кура ЭХМ учун яратилган дастур ёки маълумотлар базасига булган мулкий хукуклар шартнома буйича узга жисмоний ёки юридик шахсларга тулик ёки кисман утказилиши мумкин. Шартнома ёзма шаклда тузилади ва албатта, куйидагилар белгилаб куйилади: ЭХМ учун яратилган дастур ёки маълумотлар базасидан фойдаланиш хажми ва усуллари, хак тулаш тартиби ва мукофот пули микдори, шартноманинг амал килиш муддати.

Фикримизча, стартап-лойихаларидаги натижаларга булган хукукларни бошка шахсларга трансфер килишда илмий тадкикот, тажриба-конструкторлик ва технология ишлари пудрати (ИТТКТП) шартномаси, илмий-техникавий махсулот яратиш буйича шартномалар (ИТМЯШ), муаллифлик шартномалари ва турли лицензия шартномалари билан амалга оширилади. Шу билан бир каторда белгиланган шартнома конструкциялари ёрдамида стартап-лойихалари давлат маблагларидан хамда грант маблагларидан фойдаланилган такдирда лойихага нисбатан мутлак хукукнинг кимга тегишли булиши белгиланиши шарт.

Стартапларни тузилма сифатида давлат руйхатидан утказиш билан боглиц булган муносабатлар.

Маълумки, стартапни муваффакиятли амалга ошириш, унинг натижасида турли куринишдаги ишланмалар (иш, хизмат ва товар)ни жорий этиш ва бозорга олиб чикишда стартапнинг тирожатчи тузилма сифатида давлат руйхатидан утказилиши мухимдир.

О.Окюлов назарида кичик инновация корхонасини шаклланишининг илк боскичларида куп нарса стартап компания ва венчур капитали топиш билан боглик. Стартаплар уз бизнесини инновация асосида курадиган тижорат тузилмалари хисобланади [14]. Бизнинг фикримизча хам стартаплар инновацион тадбиркорликка ихтисослашган тижорий тузилмадир. Шу маънода стартаплар тузилма сифатида Фукаролик кодексининг 39-моддасида белгиланган талабларга мос келади. Чунончи, Фукаролик кодексининг 39-моддасига мувофик уз мулкида, хужалик юритишида ёки оператив бошкарувида алохида мол-мулкка эга булган хамда уз мажбуриятлари юзасидан ушбу мол-мулк билан жавоб берадиган, уз номидан мулкий ёки шахсий номулкий хукукларга эга була оладиган ва уларни амалга ошира оладиган, мажбуриятларни бажара оладиган, судда даъвогар ва жавобгар була оладиган ташкилот юридик шахс хисобланади. Стартаплар юридик шахс сифатида узларнинг шахсий капитал ва маблаглари эвазига тузилган булса - мулк хукуки асосида, давлат муассасаси хузуридаги тузилма сифатида - оператив хукук асосида фаолият олиб бориши мумкин. О.Окюлов мазкур холатда бюджет ташкилотлари (Олий таълим муассасасалари, Фанлар академияси) хузуридаги кичик инновацион корхонани мисол тарикасида келтириб утган [15].

Таъкидлаш лозимки, стартаплар тижорат фаолияти булганлиги сабабли у тижоратчи юридик шахс макомида уз фаолиятини олиб боради. Бунда Фукаролик кодексининг 40-моддаси иккинчи бандига кура тижоратчи ташкилот булган юридик шахс хужалик ширкати ва жамияти, ишлаб чикариш кооперативи, унитар корхона ва конунларда назарда тутилган бошкача шаклда тузилиши мумкин. ^оида тарикасида стартаплар маъсулияти чекланган жамият (МЧЖ), акциядорлик жамияти (АЖ), тулик ва коммандит ширкат, унитар корхона ва хусусий корхона ва бошка шаклларда тузилиши мумкин.

Назарий жихатдан стартаплар нафакат юридик шахс куринишида, балки якка тартибдаги тадбиркор сифатида хам уз фаолиятини амалга ошириши мумкин. Д.Урганова таъкидлашича стартап-лойихалари кичик, якка тартибда стартаплар фаолиятини йулга куйиш мумкин булаган лойихаларни реализация килиш учун якка тартибдаги тадбиркор сифатида хам давлат руйхатидан утиши мумкин [16]. Фикримизча, стартаплар якка тартибдаги тадбиркор сифатида фаолиятини амалга оширишида энг катта муаммо бу -стартапга инвестицияларни жалб килишдир. Зеро, халкаро тажриба шуни курсатадики, стартапларни капиталлаштириш асосан юридик шахс куринишидаги стартапларда тез учраб туради. Масалан, МЧЖ шаклидаги стартапларда жамиятга карашли булган улушларга мутонасиб равишда инвесторлар томонидан инвестиция киритилиши мумкин. Бу холатда МЧЖ шаклидаги стартаплар улушини сотиш хисобига узининг фаолиятини капиталлаштириб олади. ЯТТ шаклидаги стартапларда эса инвестиция факат хадя, грант ва карз ва шу каби шартномавий куринишларда булиши мумкин, холос. Табиийки, мазкур холатда инвесторларнинг стартап-лойихаларига маблаг сарфлашлари бир мунча мушкулдир. Чунончи, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 15 июндаги "Дастурий махсулотлар ва ахборот технологиялари технологик парки фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 589-сон карорида хам Узбекистон Республикаси худудида руйхатдан утказилган юридик шахслар Технопарк резиденти булиши мумкинлиги кайд этилган.

Миллий конунчилигимизга кура хар кандай тадбиркорлик фаолияти давлат руйхатидан утказилиши лозимлиги белгиланган. Стапртаплар фаолияти хам узида тадбиркорлик фаолиятининг белгиларини акс эттиргани сабаб, улар хам давлат руйхатидан

утказилиши зарур. Хусусан, Фукаролик кодексининг

44-моддаси юридик шахсларни давлат руйхатидан утказиш, Узбекистон Республикасининг 2012 йил 2 майдаги "Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тугрисида"ги конунининг 13 -моддаси тадбиркорлик фаолияти субъектларини давлат руйхатидан утказиш тугрисида коидалар кайд этилган. Фукаролик кодексининг 44-моддаси факат юридик шахс курининишадги стартапларга тегишли булиб, унга кура юридик шахс конун хужжатларида белгиланган тартибда давлат руйхатидан утказилиши лозим. Стартаплар якка тартибдаги тадбиркор сифатида "Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тугрисида"ги конунининг 13-моддасида курсатилган тартиб ва асосларда давлат руйхатидан утади. Яъни, тадбиркорлик фаолияти субъектларини давлат руйхатидан утказиш тегишли давлат органи томонидан "бир дарча" принципи буйича ва, коида тарикасида, хабардор килиш асосида, конун хужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилади.

Бундан ташкари, статапларни давлат руйхатидан утказишда Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 9 февралдаги 66-сон карори билан тасдикланган Тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатидан утказиш тартиби тугрисида низом асосий хукукий хужжатлардан бири саналади. Ушбу Низом юридик ва жисмоний шахсларни - тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатидан утказиш тартиби ва муддатларини белгилайди.

Умуман олганда солик, божхона туловларини тугри йулга куйиш, таваккалчиликни бошкариш, лойихага инвестор ва хамкорларни жалб килиш хамда стартап иштирокчиларининг хукук ва мажбуриятлари, жавобгарлик чегараларини белгилашда стартапларнинг кайси шаклдаги юридик шахс куринишида фаолият олиб бориши мухимдир.

Стартапларни инвестициялаш шартномалари асосида вужудга келувчи муносабатлар.

Одатда стартаплар фаолиятини амалга ошириш жараёнида энг асосий иккита шартномавий муносабатлар вужудга келади. Улардан дастлабкиси стартап-лойихалари натижаларига булган хукукларни бошка шахсларга утказиш шартномалари конструкцияси булса, бошкаси стартаплар фаолиятини инвестициялаш шартномалари конструкцияларидир.

Республикамизда хам интеллектуал мулк объектларини тижоратлаштириш, хусусан, шартномалар оркали уларни амалиётга киритиш тажрибаси ривожланиб бормокда. Барча иштирокчиларни уз мажбуриятларини лозим даражада ва уз вактида ижро этиши инновация жараёнини якуний натижасини хосил килади, унинг муваффакиятини таъминлайди. Муайян маънода шартли равишда инновацияни бир ёхуд бир неча шартномалар тизими сифатида бахолаш хам мумкин. Инновация шартномалари оркали унинг иштирокчилари манфаатлари уйгунлиги таъминланади, шартнома буйича мажбуриятлар бажарилиши учун юридик маъсулият вужудга келади. Ишонч билан айтиш мумкинки, инновация жараёни, инновация муносабатлари шартномалар оркали, шартномавий мажбуриятлар оркали мавжуд булади ва руёбга чикади.

Стартаплар фаолиятини инвестициялаш шартли равишда икки турга ажратиш мумкин: ананавий шартномалар ва инновацион механизмлар оркали амалга ошириш мумкин. Ананавий шартномалар гурухига олди-сотди, карз, хадя ва гаров шартномалари мансуб булса, краудфандинг, акселлерация, венчур ва бизнес-ангел оркали молиялаштириш каби инновацион механизмларлар иккинчи гурухга мансуб саналади.

Узбекистонда стратапларни молиялаш манбалари куйидаги жадвалдаги трендлар каби куриниш хосил килмокда. Маълум булишича, купчилик айнан уз стартапларини шахсий маблаглари ва учиничи шахслардан олинган воситалар асосида амалга оширган. Булардан иккинчи келтириб утилган манба, яъни учинчи шахслар томонидан молиявий ёрдам курсатилиши фоиз эвазига тузиладиган карз ёки хадя шартномалари кулланилиши табиий. Фукаролик кодексининг 732-моддасига кура карз шартномаси буйича карз берувчи карз олувчига пул ёки турга хос аломатлари билан белгиланган бошка ашёларни мулк килиб беради, карз олувчи эса карз берувчига бир йула ёки булиб-булиб, ушанча суммадаги пулни ёки карзга олинган ашёларнинг хили, сифати ва микдорига баравар ашёларни (карз суммасини) кайтариб бериш мажбуриятини олади. Уз урнида фукаролик конунчилигига кура хадя шартномасига мувофик х,адя килувчи хадя олувчига ашёни текинга мулк килиб беради ёки бериш мажбуриятини олади. Бунда карз ва хадя шартномаларининг объекти саналган ашёлар, пуллар ва ш.к. стартаплар фаолиятини инвестициялашга йуналтирилади.

Навбатдаги стартапларни молиялашда нисбатан кенг кулланилаётган манба бу -инвесторлар томонидан инвестиция килишдир. Инвесторлар томонидан стартаплар фаолиятини инвестициялашда энг асосий параметр бу - стартаплар юридик шахснинг хужалик жамиятлари шаклларида фаолият юритишидир. Зеро, инвестор маъсулияти чекланган жамият (МЧЖ) ва акциядорлик жамиятлари (АЖ) шаклларидаги стартап компаниялари билан айнан олди-сотди (улуш, акция) шартномасини расмийлаштиради. Узбекистон Республикасининг 2019 йил 25 декабрдаги "Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тугрисида"ги конунига биноан юридик шахсларни ташкил этиш ёки уларнинг устав фондларида (устав

капиталларида) улушли тарзда, шу жумладан мол-мулк ва акциялар (улушлар) сотиб олиш йули билан иштирок этиш -инвестицияларни амалга ошириш шаклларидан бири сифатида кайд этилган. Фукаролик

конунчилигига мувофик эса акциялар (улушлар) сотиб олишга нисбатан олди-сотди

шарномасининг умумий

коидалари кулланилиши мумкин (Фукаролик кодекси 386-моддаси).

Стартапларни

молиялаштириш пул маблагларини бегараз ажратиш (грант) билан хам амалга оширилади. Фикримизча, мазкур холатда хайр-эхсон шартномавий конструкциялари кулланилади. Зеро, Фукаролик кодексининг 511-моддаси белгиланданидек, умумфойдали максадларда килинган хадя хайр-эхсон хисобланади. Хайр-эхсон фукароларга, даволаш, тарбия,

Стартапларни молиялаш манбалари 13 та стартап эгалари

Шахсий маблаглари 10

Учинчи шахслардан олинган воситалар 6

(Дустлари ва якинлари)

Хусусий инвесторлар 4

Кичик тадбиркорлик, оилавий

тадбиркорлик ва якка тартибдаги

тадбиркорлик фаолиятларини

молиялаш учун ихтисослашган давлат 0

ва нодавлат фондлар

Краудфандинг 0

Грантлар 1

Акселлератор 0

Венчур фонд

Бизнес ангеллар

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бошкалар 0

Изо%. Суровномада 2019 йил "Стартап ташаббуслари"

ёшларнинг стартап-лойихалари ва инновацион

гояларини куллаб кувватлаш Дастурида иштирок

этган стартап эгалари овоз беришган [17].

ижтимоий химоя муассасаларига ва шунга ухшаш бошка муассасаларга, хайрия, илмий ва укув муассасаларига, фондларга, музейлар ва бошка маданият муассасаларига, жамоат бирлашмалари ва диний ташкилотларга, шунингдек давлатга ва бошка фукаролик хукуки субъектларига килиниши мумкин.

Мамлакатимизда краудфандинг, акселлерация, венчур ва бизнес-ангел оркали молиялаштириш каби инновацион инвестициялашнинг хукукий механизмлари хали мавжуд эмас. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 24 ноябрдаги "Тадбиркорлик ва инновациялар сохасидаги лойихаларни молиялаштириш механизмларини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги фармони хамда Вазирлар махкамасиинг 2019 йил 17 майдаги 414-сонли карор билан тасдикланган Инвестиция ва бошкарув компаниялари фаолияти тугрисидаги низомда венчур молиялаштириш хакида коидалар кайд этилган. Вахоланки, 2016 йилдаги маълумотларга кура Финландия стартап-лойихаларини бизнес-ангеллар томонидан инвестициялашга - 53 млн евро, венчур фондлари томонидан инвестициялашга - 80 млн евро хамда чет еллик инвесторлар томонидан молиялашга - 216 млн евро сарфланган булса [18], Россия Федерациясида 170 дан ортик хусусий венчур жамгармалари фаолият олиб борилаётгани кайд этилган [19].

Умуман олганда мамлакатимизнинг инвестиция жозибадорлигини янада ошириш максадида стартапларни молиялашнинг краудфандинг, акселлерация, венчур ва бизнес-ангел оркали молиялаш каби инновацион манбаларининг хукукий механизмлари тадкик килиниб, конунчилик муомаласига имплементация килиш максадга мувофик саналади.

Фукаролик хукукининг объекти сифатида стартаплар фаолияти буйича куйидаги назарий хулосалар ва таклифлар илгари сурилмокда:

Биринчидан, стартаплар хам гоя циклидан бошлаб то стартап-лойихани ишга тушириш ва усиш боскичигача фукаролик хукукининг негизини ташкил этадиган мулкий, шахсий-номулкий ва ташкилий-хукукий мазмундаги муносабатларни узида акс эттиради. Шу нуктаи назардан стартаплар фаолияти фукаролик хукукининг объекти сифатида кайд этилса, максадга мувофик саналади.

Иккинчидан, стартап-лойихалари Фукаролик кодексининг 98, 1095-1097-моддалари талабларига мос булса, стартап-лойихалари ошкор этилмаган ахборот, ишлаб чикариш сирлари (ноу-хау)га кулланиладиган хукукий режимдан фойдаланиши мумкин. Уз навбатида стартап-лойихалари Фукаролик кодексининг 1031-моддасига мувофик интеллектуал мулк объектлари жумласига мансублигини билдиради.

Учинчидан, стартап фаолиятида мажбурият хукукий муносабатлар алохида урин эгаллайди. Стартап-лойихалари натижаларига булган хукукларни бегоналаштиришга оид шартномалар жумласига илмий тадкикот, тажриба-конструкторлик ва технология ишлари пудрати (ИТТКТП) шартномаси, илмий-техникавий махсулот яратиш буйича шартномалар (ИТМЯШ), муаллифлик шартномалари ва турли лицензия шартномалари киради.

Туртинчидан, стартаплар фаолиятини инвестициялаш шартли равишда икки турга ажратилди: ананавий шартномалар ва инновацион механизмлар оркали амалга ошириш мумкин. Ананавий шартномалар гурухига олди-сотди, карз, хадя, хайр-эхсон ва гаров шартномалари мансуб булса, иккинчи гурухга краудфандинг, акселлерация, венчур ва бизнес-ангел оркали молиялаштириш каби инновацион механизмларлар киради. Инновацияларни инвестициялашнинг иккинчи гурухига оид коидалар, уларнинг ишлаш механизмлари хали конунчилигимизда мавжуд эмас. Мамлакатимизнинг инвестиция

жозибадорлигини янада ошириш максадида краудфандинг, акселлерация, венчур ва бизнес-ангел оркали стартапларни молиялаштиришнинг хукукий асосларини яратиш максадга мувофик.

References:

1. Zokirov I.B. Fuqarolik huquqi: Darslik. I qism. I.B.Zokirov; Mas'ul muharrir: H.Rahmonqulov: Qayta ishlangan va to'ldirilgan beshinchi nashr. -T.: TDYuI nashriyoti, 2009. 611 bet.

2. Oqyulov O. Innovatsiyaning mohiyati va huquqiy tartibga solishning umumiy tavsifi // Intellektual mulk huquqi: rivojlantirish istiqbollari. - Toshkent: Adolat, 2012. - B. 111-119.

3. https://it-park.uz/uz/biz-haqimizda/

4. Mehmonov Q.M. Kompyuter dasturlari va ma'lumotlar bazasiga oid munosabatlarni fuqarolik-huquqiy tartibga solishni takomillashtirish. yuridik fanlar bo'yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi AVTOREFERATI.-T.: 18 b.

5. Okyulov O. Innovatsiya rivojlanishini ta'minlashda intellektual mulk huquqi institutlari ta'siri samaradorligini oshirish masalalari.- Toshkent: Turon Zamin Ziyo, 2016. - B 53-54.

6. Kostin K.B. Drayveri razvitiya visokotexnologichnix startapov na primere Finlyandii // Rossiyskoye predprinimatelstvo. - 2017. - Tom 18. - № 18. - S. 2705-2718. doi: 10.18334/rp.18.18.38303

7. Raimova N.D. Ispolzovaniye i zashita konfidentsialnoy informatsii v grajdanskom oborote. Avtoreferat doktorskoy (DSc) dissertatsii po yuridicheskim naukam. -T.: st. 24.

8. Raxmonkulov M.X. Rol i sushnost grajdansko-pravovogo dogovora v usloviyax rinochnoy ekonomiki. -T. :Fan, 1994. 7-b.

9. Mehmonov Q.M. Kompyuter dasturlari va ma'lumotlar bazasiga oid munosabatlarni fuqarolik-huquqiy tartibga solishni takomillashtirish. yuridik fanlar bo'yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi AVTOREFERATI.-T.: 18 b.

10. https://mgovaward.uz/ru/glavnaya/

11. https://datahack.uz/hackathon/

12. https://it-park.uz/ru/ucell-challenge/

13. https://it-park.uz/uz/sap-up-2/

14. Okyulov O. Innovatsiya rivojlanishini ta'minlashda intellektual mulk huquqi institutlari ta'siri samaradorligini oshirish masalalari.- Toshkent: Turon Zamin Ziyo, 2016. - 300 b.

15. O'sha manba

16. Urganova D.B. Pravovie aspekti organizatsii startapov v Respublike Belarus// Innovatsionnie protsessi i korporativnoye upravleniye : materiali IX Mejdunarodnoy zaochnoy nauchno-prakticheskoy konferentsii, 15-31 marta 2017 g., Minsk / Ministerstvo obrazovaniya Respubliki Belarus, Belorusskiy gosudarstvenniy universitet, Institut biznesa i menedjmenta texnologiy, Assotsiatsiya biznes-obrazovaniya ; redkol.: V. V. Apanasovich (gl. red.), A. I. Kovalinskiy, Ye. M. Minchenko. - Minsk : Natsionalnaya biblioteka Belarusi, 2017. - S. 277-280.

17. A.Xudaynazarov. Sostoyaniye sistemi organizatsionnoy podderjki i finansirovaniya startapov v Respublike Uzbekistan: problemi, ix prichini i resheniya. -T.: 2019 g. 43 st. Izoh. So'rovnomada 2019 yil "Startap tashabbuslari" yoshlarning startap-loyihalari va innovatsion g'oyalarini qo'llab quvvatlash Dasturida ishtirok etgan startap egalari ovoz berishgan.

18. Kostin K.B. Drayveri razvitiya visokotexnologichnix startapov na primere Finlyandii // Rossiyskoye predprinimatelstvo. - 2017. - Tom 18. - № 18. - S. 2705-2718. doi: 10.18334/rp.18.18.38303

19. Bondarenko T.G., Isayeva Ye.A. Startapi v Rossii: aktualnie voprosi razvitiya // Internet-jurnal «NAUKOVEDENIYE» Tom 7, №5 (2015) http://naukovedenie.ru/PDF/83EVN515.pdf (dostup svobodniy). Zagl. s ekrana. Yaz. rus., angl. DOI: 10.15862/83EVN515

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.