Научная статья на тему 'ТРАНСПЛАНТАЦИЯ: ЗАКОН И ОТВЕТСТВЕННОСТЬ'

ТРАНСПЛАНТАЦИЯ: ЗАКОН И ОТВЕТСТВЕННОСТЬ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
173
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
трансплантация / организм человека / ткань / донор / реципиент / Уголовный кодекс. / transplantation / human body / tissue / donor / recipient / Criminal Code.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — У.Закирова

в данной статьей освещаются вопросы расширения оказания круга медицинских услуг населению, определения порядка трансплантации человеческих органов и тканей, а также опыт развитых зарубежных стран при оказании данного вида медицинских услуг нуждающемуся слою населению, а также ответственность за незаконную трансплантацию и дальнейшее совершенствование законодательства Республики Узбекистан в данной сфере.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRANSPLANTATION: LAW AND RESPONSIBILITY

this article highlights the issues of expanding the range of medical services to the population, determining the procedure for transplantation of human organs and tissues, as well as the experience of developed foreign countries in providing this type of medical services to the needy population, as well as responsibility for illegal transplantation and further improvement of the legislation of the Republic of Uzbekistan in this sphere.

Текст научной работы на тему «ТРАНСПЛАНТАЦИЯ: ЗАКОН И ОТВЕТСТВЕННОСТЬ»

TRANSPLANTATION: LAW AND RESPONSIBILITY

U.Zakirovaa Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan a Tashkent State University of Law

ТРАНСПЛАНТАЦИЯ: ЗАКОН И ОТВЕТСТВЕННОСТЬ

У.ЗАКИРОВАа Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

"Ташкентского государственного юридического университета

ТРАНСПЛАНТАЦИЯ: ЦОНУН ВА ЖАВОБГАРЛИК

У.ЗАКИРОВА" Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон a Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: мазкур мацолада ауолига курсатиладиган тиббий хизматлар доирасини кенгайтириш щмда одам аъзолари ва туцималарини трансплантация цилиниши тартибини белгилаш, шунингдек ауолининг трансплантацияга муутож булган тоифасига цонуний асослар ва тартибларда шу турдаги тиббий хизматдан фойдаланиш буйича илгор хорижий давлатлар тажрибаси, шунингдек ноцонуний трансплантация учун жавобгарлик ва бу борадаги Узбекистон Республикаси цонунчилигини янада такомиллаштириш масалалари ёритилган.

Калит сузлар:трансплантация, одам аъзолари, туцима, донор, реципиент, Жиноят кодекси.

Аннотация: в данной статьей освещаются вопросы расширения оказания круга медицинских услуг населению, определения порядка трансплантации человеческих органов и тканей, а также опыт развитых зарубежных стран при оказании данного вида медицинских услуг нуждающемуся слою населению, а также ответственность за незаконную трансплантацию и дальнейшее совершенствование законодательства Республики Узбекистан в данной сфере.

Ключевые слова: трансплантация, организм человека, ткань, донор, реципиент, Уголовный кодекс.

Abstract: this article highlights the issues of expanding the range of medical services to the population, determining the procedure for transplantation of human organs and tissues, as well as the experience of developed foreign countries in providing this type of medical services to the needy population, as well as responsibility for illegal transplantation and further improvement of the legislation of the Republic of Uzbekistan in this sphere.

Key words: transplantation, human body, tissue, donor, recipient, Criminal Code.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг 40-моддасига кура "Х,ар бир инсон малакали тиббий хизматдан фойдаланиш хукукига эга"дир. Мамлакатимизда фукароларнинг соглигини саклаш сохасидаги хукукий муносабатлар 1996 йил 29 августда кабул килинган "Фукаролар соглигини саклаш тугрисида"ги махсус ^онуни билан хам тартибга солинади.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 7 февраль 2017 йилдаги ПФ - 4947-сонли Фармони билан тасдикланган "2017 - 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича

Х,аракатлар стратегияси"да Узбекистан Республикасида ах,олига курсатиладиган тиббий хизматлар доирасини кенгайтириш хдмда одам аъзолари ва тукималарини трансплантация килиниши тартибини белгилаш, шунингдек ах,олининг трансплантацияга мух,тож булган тоифасига конуний асослар ва тартибларда шу турдаги тиббий хизматдан фойдаланиш имкониятини яратиш максадида "Одам аъзолари ва тукималарини трансплантация килиш туFрисида"ги конун лойихдсини ишлаб чикиш белгиланган. Шунга мувофик Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг "Якин кариндошлар орасида буйрак ва (ёки) жигар булагини трансплантация килиш тартиби тугрисида"ги Вактинчалик низомни тасдиклаш х,акида"ги карори тасдикланди (бундан буён матнда Вактинчалик низом деб юритилади). Мазкур Низом "Инсон органлари, тукималари ва (ёки) ^ужайраларини трансплантация килиш х,акида"ги Узбекистон Республикаси Конунининг кучга кириш кунигача амал килади. Бундан хулоса килиш мумкинки, илк марта Узбекистонда трансплантация амалиёти факат тирик якин кариндошлар (Яцин цариндошлар - цариндош ёки цуда томондан цариндош булган шахслар, яъни ота-она, тугишган ва угай ака-ука ва опа-сингиллар, эр-хотин, фарзанд, шу жумладан фарзандликка олинганлар, бобо, буви, неваралар, шунингдек эр-хотиннинг ота-онаси, тугишган ва угай ака-ука ва опа-сингиллари)орасида амалга оширилиши белгиланди.

Замонавий тиббиётнинг сунгги ютукларига кура х,озирда инсон хдётини саклаб колиш, соглигини тиклаш максадида огир, даволаш кийин булган касалликларни даволашнинг янги, самарали усуллари ишлаб чикилмокда. Ана шундай усуллардан бири бу инсон аъзо ва тукималарининг трансплантациясидир. Трансплантация лотинча "1хап8р1ап1а1;ю", 'Чгашр1аШю" сузларидан олинган булиб, "утказаман" деган маънони англатиб, тиббиёт назариясига кура бир инсон тукима ёки аъзоларини бошка инсонга кучириб утказиш деган маънони англатади. Юкоридаги Вактинчалик низомга кура трансплантация килиш реципиентга узининг жабрланган ва х,аёт учун мух,им фаолиятини бажаролмасдан, унинг соглигига кайтариб булмайдиган асоратларга олиб келаётган буйрак ёки жигар булаги урнига тирик якин кариндошлари орасидан соглом булакни кучириб утказиш максадида бажариладиган оператив амалиётдир.

Дунёда илк марта 1967 йил Жанубий Африкада доктор Н.Кристиан Барнард томонидан тирик беморга мия фаолияти тухтаган пациентдан трансплантация (юрак) операциясияси амалга оширилган [1].

Бундан ун йиллар мукаддам тиббиётнинг экспериментал йуналиши х,исобланган, трансплантация тиббиёт сохдсининг нисбатан "ёш" йуналиши х,исобланишига карамасдан, унга оид зарур билим ва тажрибалар ошиб бормокда ва дунё микёсида йилдан-йилга унга булган талаб ва таклиф х,ам ортиб бормокда. Бунинг, албатта, тиббий ва иктисодий жихдтлари мавжуд. Тиббий нуктаи назардан карайдиган булсак, трансплантация беморнинг нормал х,аёт кечиришига ва умрини узайтиришга асос булади. Айнан трансплантация натижасида дунёда юзлаб, минглаб одамларнинг хдёти саклаб колинади. Иктисодий жихдтларидан бири эса агар мамлакатда трансплантация операциясини амалга ошириш буйича етарли билим, тажриба, технология ривожланган булса, трансплантация операцияси утказилишига мух,тож булган фукаролар учун чет элга бориб трансплантацияни амалга оширишдан кура уз юртида уни амалга ошириш анча тежамли булади.

Сунгги йилларда трансплантология фанининг оламшумул муваффакиятлари натижасида дунё буйлаб донор аъзоларидан фойдаланиш ривожланиб бормокда. Трансплантация максадида бир шахсдан иккинчисига купрок юрак, буйрак, жигар, куз ва бошка аъзолар утказилмокда. Жах,он тиббий амалиётига кура шахс вафот этгандан кейин якин кариндошларининг розилигисиз трансплантацияни амалга ошириш жараёни купинча шахс тасодифан улганда (автотранспорт х,алокатларида) зудлик билан унинг тукима

(аъзолари)ни ажратиб олиш холлари кузатилади. Бинобарин, сунгги тиббиёт технологияси шу даражага етдики, хатто мурданинг хам муайян муддат ичида кон, тукима ёки бирор аъзосини (касалхона ёки моргда) ажратиб олиш, тирик шахсларга кучирилиши мумкин.

Хрзирги вактда дунёда донорликнинг 2 тизими мавжуд. Биринчиси, шахсдан улим олди донорнинг узидан ёки унинг якин кариндошларидан бирининг инсон аъзолари ёки тукималарини ажратиб олиш максадида ("улимимдан сунг бошка шахсга ёрдам беришдан бахтиёрман" мазмундаги) ёзма розилик олинади. Бу тизим А^Ш, Германия, Буюк Британияда кулланилади. Иккинчиси, розилик презумциясидир. Унга кура шахс улгандан сунг агар унинг аъзо ёки тукималари ажратиб олинишига хаётлигида каршилик курсатмаган булса, унинг аъзолари трансплантация килиниши мумкин. Бирок улган шахснинг кариндошлари шифокорлар томонидан хабардор килинган булиши шарт. Бу тизим Россия хамда Европанинг деярли барча давлатларида кулланилади. Болаларга нисбатан трансплантация амалга оширилганда, албатта, ота-онасининг розилиги олиниши

зарур [2].

Дунёда трансплантация буйича Хитой А^Шдан кейинги 2-уринда туради [3]. Хрзирда Хитойда трансплантация буйича илмий тадкикот, амалий база шаклланган булиб, Хитойнинг лицензияга эга тиббиёт марказларида юкори малакали шифокорлардан ташкил топган жамоа (хирург-трансплантолог, анестезиолог, кардиолог, гастроэнтеролог, диетолог, нефролог, пульманолог, реаниматор, иммунолог ва бошка мутахассислар) томонидан йилига юзлаб мураккаб операциялар утказилмокда [4]. Х,ар йили 300 000 га якин пациент инсон аъзоси трансплантацияси утказилишига мухтож, бирок донорлар танкислиги сабабли факат 10 000 га якин операция утказилмокда. ^изил Хоч жамияти мустакил эксперт сифатида Хитойда трансплантацияни назорат килиш билан бирга донорларни топишга хам кумаклашади. Бирок Хитойда инсон аъзолари трансплантацияси ривожланиши билан бирга ноконуний трансплантация савдоси хам усиб бормокда. Шу сабабли 2007 йилдан инсон аъзолари трансплантациясини факат якин кариндошлар (эр-хотин, оила аъзолари, якин кариндошлар) уртасидагина утказиладиган булди. Хрзирда Хитойда инсон аъзолари трансплантациясининг асосий манбалари куйидагилардан: улим жазосига хукм килинган махкумлардан, бемор узининг ёки унинг кариндошларининг розилиги билан олинади [5]. Бирок 2014 йилнинг урталаридан бошлаб Хитойда улим жазосига хукм килинган махкумларнинг аъзо ёки тукималарини трансплантация максадида фойдаланишни такиклаш ва тиббиёт клиникаларда хам махкумлар билан бундай операцияни амалга ошириш рад этилиши кузда тутилган [6].

Японияда "Трансплантация тугрисида"ги ^онун ("Organ Transplant Law") 1997 йил 16 октябрда кабул килинган булиб, трансплантация билан боглик операцияга беморларга донордан факат донорнинг мия фаолияти ("мия улими") тухтагандан сунг рухсат этилади [7]. Ушбу ^онун 2010 йилда янада такомиллаштирилган булиб, эндиликда хар ким узинниг ёзма розилиги билан хатто вояга етмаган шахслар хам ота-онасининг розилиги билан донор булиш хукукига эгадир. Бирок вояга етмаганлар донор булиши учун 15 ёшдан катта булиши лозим [8]. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг Вактинчалик низомига кура 18 ёшга тулмаган, белгиланган тартибда узини узи бошкра олмайдиган деб топилган, I ва II гурух ногиронлари, хомиладор аёллар, наркомания, сурункали алкоголизм ва токсикоманиядан азоб чекаётган шахслардан трансплантация максадида буйрак ва (ёки) жигар булагини олишга йул куйилмайди.

Германияда 2012 йил 1 августда янги тахрирдаги "Трансплантация тугрисида"ги ^онун кабул килиниб, унинг асосий максади - купрок потенциал донорларни жалб этишдан иборат [9]. ^онунга кура хар бир фукаро тиббий полисга улимидан сунг унинг аъзолари трансплантация максадида фойдаланишга рози ёки рози эмаслигини билдириш

мажбуриятига эга. Хукумат фикрига кура бу минглаб шахсларнинг хдётини саклаб колишга, шунингдек гайриконуний трансплантациянинг олдини олишга кумаклашади. Хозирда Германияда яшовчи хар бир шахс (16 ёшдан катта) махсус интернет-сайтга кириб, ихтиёрий равишда донорлик карточкасини тулдириши мумкин. Ушбу карточкада аник кайси аъзосини бериши ёки кариндошлари карорлари устидан жавобгарлик белгилаши хам мумкин. Бу саволлар донорнинг сугурта компанияси томонидан хам берилади [10]. Германияда трасплантация буйича катта эътибор купрок инсон аъзолари манбасига каратилади. Германия конунчилигига кура инсон аъзолари трансплантацияни амалга ошириш учун, албатта, донор ёки якин кариндошининг розилиги олиниши шарт. Донорнинг уз аъзосини бошка шахсга утказишга розилиги тугрисидаги шартнома махсус комиссия иштирокида имзоланади. Шунингдек, Германиянинг трансплантация муносабатларини тартибга солувчи конуннинг узига хос яна бир хусусияти донор шахсининг дахлсизлигидир. Бунинг маъноси шуки, агар донор ёки унинг якин кариндоши улим олдидан аъзо трансплантацияси амалга ошириш фикридан кайтса, тиббий клиника шифокорлари уларга рухий босим утказиши мумкин эмас. Инсон аъзоларидан тижорат максадларида фойдаланганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланган [11].

Шариат нуктаи назаридан купгина ислом уломалари фикрича, зарурият тугилса, шунингдек трансплантация ихтиёрий ва бошка шахснинг хаётини саклаб колиш максадида булса, бир шахс иккинчи шахсга аъзоларини трансплантация максадида утказиши мумкин. 1988 йил 6 февралда Ислом хукуки конференциясида трансплантация буйича бир канча илмий маърузалар тинглангандан сунг уламолар томонидан куйидаги карорларга келинган: трансплантация максадида килинган операциядан сунг бемор янги, соглом аъзога эга булиши ёки аъзо узининг функциясини кайта тиклаши зарур; утказилган аъзо (тукима) регенерацияга эга булиши (масалан, кон ёки тери) лозим; донорнинг улимига олиб келмаса-да, бирок операциядан сунг донорга утказилган аъзо уз функциясини бутунлай йукотса, бундай операциясининг такикланиши (масалан, икки кузнинг корачиги); агар шахс улимидан олдин уз аъзоларининг трансплантация килинишига узи (якин кариндошлари, агар якин кариндошлари булмаса ёки таниб олинмаган булса, мусулмон уламосининг рухсати билан) розилик билдирган булса, улганидан сунг унинг аъзолари тирик шахсга утказилиши мумкин ва энг асосийси киши аъзоларининг бошка шахсга утказилиши савдо ёки бошка иктисодий фойда олиш максадида амалга оширилиши мумкин эмас каби фикрлар билдирилган. Реципиентнинг донорни унинг хаётини саклаб колганлиги учун мукофотлаши эса бирмунча бахсли хисобланади.

Дунёнинг деярли барча мамлакатлари конунларида трансплантация инсон хукук ва эркинликларини максимал кафолатлатларини белгилаган булса-да, бирок сунгги йилларда инсон аъзо (тукималари)нинг "кора бозордаги" "олди-сотди муносабатлари", айникса, одам угирлаш, одам савдоси ривожланиши натижасида фанда хамда амалиётда унга оид этик хамда хукукий муаммолар келиб чикмокда. Жахонда ишсизлик, пулга мухтожлик, мажбуриятлар буйича карзлардан кутилиш, савоб иш килиш, шунингдек бошка максадларда донорлар фаолияти жадаллашиб бориб, донор ва реципиент уртасидаги трансплантацияга оид гайриконуний "олди-сотди шартномалари" хам куплаб тузилмокда.

Узбекистон Республикаси конунларига мувофик инсон аъзолари ёки тукималари олди-сотди шартномаси предмети булиши мумкин эмас. ^онунчилигимизда бу холларда жиноий жавобгарлик белгиланган булса-да, бирок бизда хали хам айрим хорижий мамлакатлар конунчилигида амалда булган айнан конуний трансплантация буйича юзага келадиган ижтимоий муносабатларни тулик тартибга соладиган махсус конун мавжуд эмас. Тугри, купгина мамлакатларда ушбу конунни ишлаб чикиш ва амалда татбик этиш

бирмунча тиббий, иктисодий, юридик ва рухий муаммолар тугдирган. Бундай муаммолар ичида мамлакатда ушбу турдаги операцияларни амалга оширадиган малакали махсус шифокорларнинг етишмаслиги, тиббий муассасаларнинг зарур тиббий технология ва анжомлар билан етарли таъминланмаганлиги, ушбу турдаги операцияни амалга оширишга мухтож шахслар учун донор аъзо ва (ёки) тукималарининг танкислиги каби масалалар булса, бошка томондан жамиятнинг бундай операцияларни амалга оширишга булган танкидий фикри хисобланган.

Мамлакатимизда конуний трансплантация ман этилмаган, бирок уларнинг махсус конуний асослари ишлаб чикилмагандан сунг кейинчалик унинг гайриконуний равишда амалга оширилиши холлари жиноят латентлиги ошишига сабаб булиши мумкин.

Трансплантация максадида амалга ошириладиган жиноятлар учун Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 133-модда (инсон аъзолари ёки тукималарини ажратиб олиш); ЖК 97-м. 2-к. "н" б. (киши аъзоларини кесиб олиб, бошка кишига кучириш (трансплантат) ёки мурданинг кисмларидан фойдаланиш максадида касддан одам улдириш); 104-м. 2-к. "и" б. (киши аъзоларини кесиб олиб, бошка кишига кучириш (трансплантат) максадида касддан баданга огир шикаст етказиш); 135-м. 2-к. "к" б. (киши аъзоларини кесиб олиб, бошка кишига кучириш (трансплантат) максадида одам савдоси) моддаларида жиноий жавобгарлик белгиланган булиб, фикримизча, бу моддалар бланкет диспозицияга эга булиши зарур. Яъни ушбу килмишлар учун жиноий жавобгарликка тортиш учун бошка махсус ^онунга хавола килиниши, унинг таркибий кисми бойитилиши зарур. Шунингдек, ЖК 133-модданинг 1-кисмини куйидагича тахрир этишни таклиф этамиз.

133-модда. ^онунга хилоф равишда инсон аъзолари ёки тукималарини ажратиб олиш ёки олиш-сотиш.

Шахс тириклигида унинг ёзма розилигини олмасдан туриб ёки улганидан кейин якин кариндошларининг бирининг розилигисиз давлат соFликни саклаш муассасаларидан ташкари жойларда бош шифокорнинг рухсатисиз илмий ишлар ёхуд таълим ишлари учун трансплантация килиш ёки бузилмайдиган холда саклаш (консервация) максадида мурданинг аъзолари ёки тукималарини конунга хилоф равишда ажратиб олиш ёки олиш-сотиш.

энг кам ойлик иш хакининг йигирма беш бараваридан эллик бараваригача микдорда жарима ёки беш йилгача муайян хукукдан махрум килиш ёхуд уч юз олтмиш соатгача мажбурий жамоат ишлари ёки уч йилгача ахлок тузатиш ишлари билан жазоланади.

Шунингдек, мазкур моддани куйидаги иккинчи ва учинчи кисмлар билан тулдириш максадга мувофикдир.

Уша харакатлар:

а) Fараз максадда;

б) хизмат мавкеидан фойдаланган холда;

в) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган булса, -

уч йилдан беш йилгача озодликни чеклаш ёки уч йилдан беш йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

Уша харакатлар:

а) ун саккиз ёшга тулмаганлиги айбдорга аён булган шахсга нисбатан;

б) ута хавфли рецидивист томонидан;

в) уюшган гурух томонидан ёки унинг манфаатларини кузлаб содир этилган булса, -

беш йилдан саккиз йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

Шунингдек, донорлик ихтиёрий равишда амалга оширилишини хисобга олиб, унинг мажбурий амалга оширилиши юзасидан Узбекистон Республикаси Жиноят кодексига янги "Мажбурий донорлик" учун жиноий жавобгарлик киритилиши хам максадга мувофикдир. Чунки Жиноят кодексига кура шахс хаёти ва соглиги мухим объектлар хисобланади. Айбдор шахс жабрланувчига нисбатан рухий ёки жисмоний тазйик утказиш оркали уни мажбурий донорликка мажбур этиши мумкин.

Юкоридагиларга хулоса килиб биз мамлакатимизда Согликни саклаш вазирлиги хамкорлигида "Инсон органлари, тук,ималари ва (ёки) хужайраларини трансплантация к,илиш туFрисида"ги кабул килинажак янги конун куйидагиларни уз ичига олишини максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Биринчидан, трансплантация (Инсон аъзолари ёки тукималарини ажратиб олиш) муносабатлари буйича (трансплантация (мухим атамалар)га таъриф, унинг объектлари, субъектлари, реципиент ва донорнинг хукук ва мажбуриятлари, кафолатлари каби) умумий коидаларни белгилаш;

Иккинчидан,трансплантацияни тирик донор ёки мурдага нисбатан амалга оширишнинг узига хос жихатлари;

Учинчидан, трансплантацияни амалга оширадиган тиббий муассасаларнинг хукукий макоми (хукук ва мажбуриятлари, уларга куйилган талаблар (лицензиялаш), жавобгарлик) кабилар белгиланиши зарур.

Шунингдек, ушбу конуннинг ижросини таъминлаш максадида куйидагиларни амалга ошириш максадга мувофик:

1) трансплантацияни амалга оширадиган махсус шифокорлар гурухини шакллантириш, уларнинг малакаларини ошириш;

2) хорижий мамлакатларда трансплантация буйича фаолият юритаётган махсус шифокорлар билан хамкорликни йулга куйиш;

3) тиббий муассасаларни трансплантацияни амалга оширишда зарур буладиган махсус ва замонавий тиббий анжом ва технологиялар билан жихозлаш;

4) ихтиёрий донорларни (нафакат якин кариндошлар) руйхатга олиш, шунингдек бу борадаги барча фаолиятларнинг шаффофлигини таъминлаш максадида махсус база, интернет сайти (ягона портал)ни яратиш;

5) конунга хилоф трансплантация буйича Узбекистон Республика Жиноят кодексига айрим узгартиш ва кушимчалар киритиш.

Хулоса килиб айтадиган булсак, инсон аъзоларининг айримлари кайта уз функциясини тиклаши мумкинлигини хисобга олиб трансплантация купгина шахсларнинг хаётини саклаб колишда, уларнинг нормал турмуш кечиришларида катта ахамият касб этади.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

1. Masami Ishii, Mieko Hamamoto. Bioethics and Organ Transplantation in Japan. JMAJ. 52(5): 289-292. 2009 year

2. http://www.bg.ru. <http://www.bg.ru.>

3. http://www.newsland.com. <http://www.newsland.com.>

4. http://www.newmed-china.com <http://www.newmed-china.com>

5. http://www.china24news.com. <http://www.china24news.com.>

6. http://www.news.tut. <http://news.tut.by/world/373256.html>

7. http://www.jotnw.or.

8. http://www.japantimes.co.jp. <http://www.japantimes.co.jp.>

9. http://www.intmedtourism.com <http://www.intmedtourism.com/ru/news/417.html>.

10. http://www.1tv.ru <http://www.1tv.ru/news/world/219016>.

11. http://www.donorctvo.ru <http://www.donorctvo.ru/zakon/germanskoe-zakonodatelstvo-o-transplantologii/>.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.