Научная статья на тему 'ВОПРОСЫ УГОЛОВНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ ЗА НАРУШЕНИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬНЫХ АКТОВ О ТАМОЖНЕ В НЕКОТОРЫХ ИНОСТРАННЫХ ГОСУДАРСТВАХ'

ВОПРОСЫ УГОЛОВНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ ЗА НАРУШЕНИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬНЫХ АКТОВ О ТАМОЖНЕ В НЕКОТОРЫХ ИНОСТРАННЫХ ГОСУДАРСТВАХ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
64
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
таможенное законодательство / таможенный контроль / экономическая контрабанда / таможенные платежи / культурные ценности. / customs legislation / customs control / economic contraband / customs payments / cultural values.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Э.Мухамадалиев

в данной статье автором проводится анализ особенностей уголовной ответственности за нарушение таможенного законодательства в некоторых зарубежных странах. Также разработаны некоторые предложения привлечения к уголовной ответственности за нарушение таможенного законодательства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ISSUES OF CRIMINAL LIABILITY FOR VIOLATION OF CUSTOMS LEGISLATION IN SOME FOREIGN COUNTRIES

In this article, the author analyses some characteristics of criminal responsibility for violation of customs legislation in some foreign countries. By the result of analysis, some suggestions for the criminal responsibility for violation of customs legislation are worked out.

Текст научной работы на тему «ВОПРОСЫ УГОЛОВНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ ЗА НАРУШЕНИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬНЫХ АКТОВ О ТАМОЖНЕ В НЕКОТОРЫХ ИНОСТРАННЫХ ГОСУДАРСТВАХ»

issues of criminal liability for violation of customs legislation in some foreign countries

E.MUHAMADALIEVa

Tashkent state University of law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

вопросы уголовной ответственности за нарушения

законодательных актов о таможне в некоторых иностранных государствах

Э.МУХАМАДАЛИЕВа

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

айрим хорижий давлатларда божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик масалалари

Э.МУХАМАДАЛИЕВа

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация:мацолада муаллиф томонидан айрим хорижий давлатларда божхона тугрисидаги цонун уужжатларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик масалалари та^лил цилинган. Шунингдек, божхона тугрисидаги цонун уужжатларини бузганлик учун жиноий жавобгарликни такомиллаштиришга оид айрим таклифлар келтирилган.

Калит сузлар: божхона тугрисидаги цонун уужжатлари, божхона назорати, ицтисодий контрабанда, божхона туловлари, маданият ёдгорликлари.

Аннотация: в данной статье автором проводится анализ особенностей уголовной ответственности за нарушение таможенного законодательства в некоторых зарубежных странах. Также разработаны некоторые предложения привлечения к уголовной ответственности за нарушение таможенного законодательства.

Ключевые слова: таможенное законодательство, таможенный контроль, экономическая контрабанда, таможенные платежи, культурные ценности.

Abstract:Inthis article, the author analyses some characteristics of criminal responsibility for violation of customs legislation in some foreign countries. By the result of analysis, some suggestions for the criminal responsibility for violation of customs legislation are worked out.

Keywords: customs legislation, customs control, economic contraband, customs payments, cultural values.

Хорижий давлатлар тажрибасини урганиш хамда уларнинг ижобий хусусиятларини миллий жиноят конунчилигига жорий этиш жиноят конунчилигини такомиллаштиришнинг мухим йуналишларидан бири саналади. Бунинг сабаби шуки, миллий жиноят конунчилигини хорижий мамлакатларнинг жиноят конунчилиги билан киёсий урганиш унинг афзалликларини аниклаш ва юртимизда жиноий конунчиликни ривожлантириш истикболларини чукуррок англаб етишга ёрдам беради. Шунингдек, конун лойихаларини хорижий хукукий амалиёт билан хар томонлама чукур киёсий тахлил килиш асосида уларни мухокама этиш ва сифат жихатидан янада юкори боскичга кутаришнинг мухим шартларидан бири хисобланади.

Жумладан, божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузганлик учун жиноят таркибини белгилаш ва унинг учун жавобгарликни такомиллаштириш масаласида хорижий давлатлар тажрибасини урганиш мухим ахамият касб этади.

Шу жихатдан каралганда божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш жинояти буйича айрим хорижий давлатлар конунчилиги тахдил этилганда уларни шартли равишда иккита гурухга ажратиш мумкин:

биринчи гурух - божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш билан боглик ккилмишлар учун бир нечта жиноят таркиби белгиланган давлатлар (Россия Федерацияси Латвия, Молдова, Арманистон, Озарбайжон, Туркманистон, Тожикистон, Киргизистон, Грузия, Болгария, Монголия, Беларусь Республикаси, Украина, Греция, Дания, Финляндия, Крзогистон, шу жумладан Узбекистан Республикаси);

иккинчи гурух, - "божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш" деб номланган алохида жиноят таркиби мавжуд булмаган, аммо унинг айрим шакллари учун жавобгарлик назарда тутилган давлатлар (Франция, Польша, Германия Федератив Республикаси, Швеция, Испания, АКШ, Швейцария, Англия).

Биринчи гурухга мансуб давлатлар хакида суз юритилганда кайд этиш лозимки, Узбекистан Республикаси билан бир хил хукукцй тизимдаги МДДга аъзо аксарият давлатларда "божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш" деб номланган ягона жиноят таркиби мавжуд эмас. Тахлиллар шуни курсатадики, Россия Федерацияси, Молдова, Арманистон, Озарбайжон, Туркманистон, Тожикистон, Киргизистон, Беларусь Республикаси, Козогистон жиноят конунчилигида божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш билан боглик кцлмишлар учун бир нечта жиноят таркиби белгиланган. Мазкур холат МДДга аъзо мамлакатлар жиноят конунларининг 1996 йилги МДД мамлакатлари учун модель Жиноят кодексига асосан ишлаб чиккилганлиги билан богликдир.

Юкорида келтирилган давлатларнинг хеч кайсисида божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш тарзидаги жиноят таркиби аникланмади. Мазкур давлатларда божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш жинояти контрабанда, иктисодий контрабанда хамда божхона туловлари ва йигимларини тулашдан буйин товлаш каби жиноий кцлмишлар билан ифодаланган.

Жумладан, Туркманистон Республикаси Жиноят кодексида божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш билан боглик иккита жиноят учун жавобгарлик белгиланган. Улар Туркманистон Республикаси ЖКнинг 254-моддасида белгиланганидек контрабанда жинояти, яъни божхона назоратини четлаб ёки божхона назоратидан яшириб ёхуд божхона хужжатлари ёки воситаларига ухшатиб ясалган хужжатлардан алдаш йули билан фойдаланиб, декларациясиз ёки бошка номга ёзилган декларациядан фойдаланиб, утказилиши учун алохида рухсат талаб этиладиган товар ва предметларни Туркманистон Республикасининг божхона чегарасидан утказишда ифодаланади.

Шунингдек, Туркманистон Республикаси 261-моддасида бошка шахс, давлат муассасаси ёки узини узи бошкариш органи томонидан куп микдордаги божхона туловларини тулашдан буйин товлаганлик учун жиноий жавобгарлик назарда тутилган. Куриниб турганидек, модель Жиноят кодексида куп микдорда зарар етказиш жиноят таркибининг зарурий белгиси сифатида белгиланган булса, Туркманистонда хам куп микдордаги божхона туловларини тулашдан буйин товлаш килмишни жиноят сифатида бахолаш учун етарли эканлиги тасдикланган.

Россия Федерацияси ЖКнинг 194-моддасида жисмоний ва юридик шахслардан ундириладиган куп микдордаги божхона туловларини тулашдан буйин товлаш учун жавобгарлик белгиланган булиб, унга кура, божхона туловларини тулаши лозим булган хар кандай жисмоний ёки юридик шахс куп микдордаги божхона туловларини тулашдан буйин товлаши жиноят таркибини келтириб чикаради.

Шунингдек, Россия Федерацияси ЖКнинг 2261-моддасида кучли таъсир килувчи захарли, захарловчи, портловчи моддалар, радиоактив материаллар, портлатиш курилмалари, курол-ярог, укотар курол ёки ук-дориларни божхона чегарасидан утказганлик учун жавобгарлик белгиланган.

Россия Федерацияси жиноят конунининг 2291-моддасида наркотик ва психотроп моддалар контрабандаси учун жавобгарлик белгиланган. Мазкур килмишларда назарда тутилган микдор модель Жиноят кодексида белгиланган тавсияларга нисбатан мос келади ва ушбу килмиш куп микдорда зарар етказилган такдирда жиноят сифатида бахоланади.

Аммо РФнинг ЖКда хам модель ЖКдан фаркли равишда кучли таъсир килувчи захарли, захарловчи, портловчи моддалар, радиоактив материаллар, портлатиш курилмалари, курол-ярог, укотар курол ёки ук-дориларни божхона чегарасидан утказганлик хамда наркотик ва психотроп моддаларни божхона чегарасидан утказганлик учун жавобгарлик алохида белгиланган.

МДДга аъзо давлатлар орасидан Беларусь Республикаси ва Украинада божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузганлик учун жавобгарлик бошка аъзо давлатлардан фарк килади, яъни ушбу давлатларнинг ЖКларида мазкур масалага доир иккита жиноят таркиби мавжуд.

Беларусь Республикасидаги каби Украинада хам божхона тугрисидаги цонун хужжатларини бузиш билан харакатлар учун контрабанда хамда божхона бож ва туловларини тулашдан буйин товлаганлик учун жиноий жавобгарлик урнатилган (355-модда).

Божхона тугрисидаги цонун хужжатларини бузиш жиноятини тахлил килиш.та Козогистон жиноят цонуни хам узига хос хусусиятларга эгалигини цайд этиш лозим. Жумладан, Козогистон ЖКда учта моддада божхона тугрисидаги цонун хужжатларини бузиш билан боглиц цуйидаги цилмишлар курсатилган:

1) Козогистон Республикаси Жиноят кодексининг 234-моддасида ицтисодий контрабанда учун жавобгарлик белгиланган. Унга кура Божхона иттифоцига аъзо давлатлар чегарасидан утказилиши тацицланган ёки утказиш учун тегишли рухсат талаб этиладиган товар ёки бошца предметларни божхона назоратини четлаб ёки божхона назоратидан яшириб ёхуд божхона хужжатлари ёки воситаларига ухшатиб ясалган хужжатлардан алдаш йули билан фойдаланган холда ёки декларациясиз ёхуд бошца номга ёзилган декларациядан фойдаланиб куп мицдорда утказганлик учун жавобгарлик назарда тутилган.

2) Козогистон Республикаси Жиноят кодексининг 236-моддасида эса куп мицдордаги божхона туловлари ва йигимларини тулашдан буйин товлаганлик учун жавобгарлик урнатилган.

3) Козогистон Республикаси Жиноят кодексининг 286-моддасида муомаладан чицарилган предметлар хамда муомала цилиш чекланган предметлар контрабандаси учун жиноий жавобгарлик белгиланган. Мазкур жиноят объектив томондан Божхона иттифоцига аъзо давлатлар чегарасидан муомаладан чицарилган ёки муомала цилиш чекланган товар ёхуд бошца предметларни божхона назоратини четлаб ёки божхона назоратидан яшириб ёхуд божхона хужжатлари ёки воситаларига ухшатиб ясалган хужжатлардан алдаш йули билан фойдаланган холда ёки декларациясиз ёхуд бошца номга ёзилган декларациядан фойдаланиб утказганликда ифодаланади.

Мазкур давлатлардаги контрабанда, ицтисодий контрабанда, божхона туловлари ва йигимларини тулашдан буйин товлаш жиноятларининг тавсифланиши Узбекистан Республикаси ЖКнинг 182-моддаси мазмунига мос келсада, бироц жиноят предмети жихатидан улар фарц цилади.

Мазкур жиноятлар учун жавобгарликнинг миллий жиноий цонунчиликдан цуйидаги фарцли жихатлари мавжуд:

биринчидан, Козогистон, Россия Федерацияси, Туркманистон жиноят цонунларида белгиланган юцорида келтирилган жиноятлар моддий таркибли жиноят булиб, Узбекистон Республикаси ЖКнинг 182-моддасида назарда тутилган цилмиш формал таркибли жиноят хисобланади. Яъни ушбу цилмишни содир этиш натижасида зарар ёки жиддий зиён етказилиши назарда тутилмаган;

иккинчидан, миллий жиноят цонунчилигидаги божхона тугрисидаги цонун хужжатларини бузиш жиноятининг огирлаштирувчи холатлари Козогистон, Россия Федерацияси, Туркманистон жиноят цонунларида белгиланган юцорида келтирилган жиноятлар сингари дифференциация цилинмаган. Айтиш лозимки, Козогистон, Россия Федерацияси, Туркманистон жиноят цонунларида белгиланган юцорида келтирилган жиноятлар такроран содир этилганлиги, шунингдек божхона назоратини амалга оширувчи шахсга нисбатан зурлик ишлатиб содир этилиши огирлаштирувчи холатлар сифатида назарда тутилган. Бизнингча, мазкур огирлаштирувчи белгиларни Узбекистон Республикаси ЖКнинг 182-моддасига хам киритиш мацсадга мувофиц.

Молдова Республикаси жиноят цонунида хам божхона тугрисидаги цонун хужжатларини бузиш билан боглиц жиноятлар контрабанда (248-модда), яъни республика чегарасидан утказилиши тацицланган ёки утказиш учун тегишли рухсат талаб этиладиган товар ёки бошка предметларни божхона назоратини четлаб ёки божхона назоратидан яшириб ёхуд божхона хужжатлари ёки воситаларига ухшатиб ясалган хужжатлардан алдаш йули билан фойдаланган холда ёки декларациясиз ёхуд бошца номга ёзилган декларациядан фойдаланиб куп мицдорда утказганлик учун жавобгарлик белгиланган.

Эътиборли жихати шундаки, Молдова Республикаси Жиноят кодекси 248-моддасида маданият ёдгорликларини Молдова Республикаси чегарасидан гайрицонуний равишда утказилиши хам контрабанда жинояти таркибини ташкил этиши белгиланган. Кайд этиш керакки, Узбекистон Республикаси ЖКнинг 246-моддасида жиноят предмети сифатида маданият ёдгорликлари назарда тутилмаган.

Молдова Республикаси Жиноят кодексининг 249-моддасида эса куп мицдордаги божхона туловлари ва йигимларини тулашдан буйин товлаганлик учун жавобгарлик белгиланган.

Божхона тугрисидаги цонун хужжатларини бузиш жиноятининг мохиятан у ёки бу жихатлари хацида суз юритилган давлатлар жиноят цонунчилигида юцоридагидек тавсифланган. Юцорида цайд этилганидек, мазкур давлатлар жиноят цонунларига кура '"божхона тугрисидаги цонун хужжатларини бузиш" каби ухшаш жиноят мавжуд булмасада, контрабанда, ицтисодий контрабанда, божхона туловлари ва йигимларини тулашдан буйин товлаш каби жиноятларни тадциц этилаётган жиноят таркибига яцин цилмишлар сифатида куриш мумкин.

Тадкик этилган иккинчи гурухга мансуб айрим хорижий давлатларда '"божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш" деб номланган алохида жиноят таркиби мавжуд эмас.

Аммо божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузишнинг баъзи шакллари учун жавобгарлик назарда тутилган. Бундай давлатлар каторига давлатлар Франция, Польша, Германия Федератив Республикаси, Швейцария, Испания, АКШ, Швеция, Англияни киритиш мумкин.

Жумладан, Швеция жиноят конунида айбдорнинг божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш билан боглид харакатлари хавфли килмиш сифатида каралади. Бу тушунча миллий конунчилигимиздаги маъмурий хукукбузарликка мос келади.

Англия жиноят хукуки божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш билан боглик харакатларни зурлик ишлатиш ёки зурлик ишлатиш билан куркитиб содир этилмаган холларда жиноят сифатида бахоламайди.

Демак, Швеция ва Англия жиноят конунчилигида божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузишнинг жиноий тажовуз сифатидаги таркиби амалда мавжуд эмас. Англия хукук тизимининг прецедент хукуки билан боглик узига хослиги янада шунда хам намоён буладики, агар шахс божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузаётиб, рухсат этилган чегарадан чиккан булса, унда тегишли конунларга биноан жавобгарлик кулланилади [ 1].

Францияда "божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш" деб номланган алохида жиноят таркиби мавжуд эмас. Лекин божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузишнинг айрим шакллари учун жавобгарлик назарда тутилган. Масалан Франция жиноят конунининг 226-18-1-моддасида божхонадан узига конуний асосда тегишли булмаган товарлар ёки шахсни тасдикловчи хужжатлар билан утганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланган [2].

Шунингдек, Швейцарияда хам "божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш" деб номланган алохида жиноят таркиби мавжуд эмас. Бирок божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузишнинг айрим шакллари учун жавобгарлик назарда тутилган. Масалан, Швейцария жиноят конунининг 246-моддасида божхонадан утишда сохта хужжатлардан фойдаланганлик, 264-моддада эса Швейцария томонидан ратификация килинган божхонага оид халкаро хужжатлар коидаларини бузганлик, 321-моддада божхонада юк ва почта расмийлаштирувини бузганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланган [3].

АКШнинг Намунавий ЖКда хам божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш жиноятига ухшаш жиноят учун жавобгарлик назарда тутилмаган. 1967 йилги Нью-Йорк штатининг ЖКда божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш шахснинг чегарадан утиш ёки контрабанда билан боглик муайян конунга хилоф харакатларни амалга оширишдан иборат булган айбли харакатлари сифатида тавсифланган

[4].

АКШ намунавий ЖКнинг "Талон-торож ва унга турдош тажовузлар" деб номланган булимининг 223.1-моддаси 2-бандида мавжуд хукукка хавола килиш, яъни бирон ким виждонан иш куриб, узида мавжуд мол-мулк ёки хизматга булган хукукка ёки у мазкур мол-мулкни эгаллаш ёки уни тасарруф этиш хукукига эга эканлигига хавола килган холда, шу харакатларни содир этган булса, талон-торож учун жиноий таъкибга карши химоя учун ижобий асос хисобланиши курсатиб утилган.

Юкорида тахлил этилган айрим хорижий давлатлар тажрибасидан келиб чикиб, куйидагиларни кайд этиш лозим.

Биринчидан, божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузганлик учун жиноят таркибини белгилаш ва унинг турлари мезони буйича хорижий мамлакатларни иккита гурухга ажратиш таклиф этилади:

биринчи гурух - божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш билан боглик кцлмишлар учун бир нечта жиноят таркиби белгиланган давлатлар (Россия Федерацияси, Латвия, Молдова, Арманистон, Озарбайжон, Туркманистон, Тожикистон, Киргизистон, Грузия, Болгария, Монголия, Беларусь Республикаси, Украина, Греция, Дания, Финляндия, Козогистон, шу жумладан Узбекистан Республикаси);

иккинчи гурух - "божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш" деб номланган алохида жиноят таркиби мавжуд булмаган, аммо унинг айрим шакллари учун жавобгарлик назарда тутилган давлатлар (Франция, Польша, Германия Федератив Республикаси, Швейцария, Испания, АКШ, Швеция, Англия).

Иккинчидан, тахлил этилган давлатларда божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш жинояти контрабанда, икттисодий контрабанда хамда божхона туловлари ва йигимларини тулашдан буйин товлаш каби жиноий килмишлар билан ифодаланган.

Учинчидан, божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш жинояти учун жавобгарликни такомиллаштириш максадида куйидагилар таклиф этилади:

- божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш жиноятини такроран содир этилганлиги, шунингдек божхона назоратини амалга оширувчи шахсга нисбатан зурлик ишлатиб содир этилганлиги учун Узбекистон Республикаси ЖКнинг 182-моддаси диспозициясига мазкур белгиларни киритиш;

- Узбекистан Республикаси ЖКнинг 661-моддасига ЖКнинг 182-моддаси биринчи кисмида назарда тутилган жиноятни содир этган шахс, агар у уз айбига икрор булса, Узбекистан манфаатларини ифода этувчи давлат органи ёки мансабдор шахси билан ярашса ва етказилган зарарни бартараф этса, жиноий жавобгарликдан озод этилиши мумкинлигини назарда тутувчи узгартириш киритиш.

Мазкур узгартиришларнинг киритилиши, бизнингча, божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш жинояти учун жавобгарликнинг такомиллаштирилишига хизмат килади.

Жумладан, божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш жиноятини такроран содир этиш, шунингдек божхона назоратини амалга оширувчи шахсга нисбатан зурлик ишлатиб содир этилганлиги учун огирлаштирувчи холатлар сифатида назарда тутиш килмишни тугри квалификация килишга, содир этилган ижтимоий хавфли килмишнинг барча объектив белгиларини камраб олади.

ЖКнинг 182-моддаси биринчи кисмида назарда тутилган жиноятни содир этган шахснинг уз айбига икрор булиб, Узбекистан манфаатларини ифода этувчи божхона органи билан ярашиши ва етказилган зарарни бартараф этиши давлат ва жамият манфаатларига етказилган зарарнинг бартараф этилишига хамда шахсга нисбатан судланганлик хукукий окибатининг келиб чикмаслигига олиб келади.

Бундан ташкари, божхона тугрисидаги конун хужжатларини бузиш учун жиноий жавобгарликка оид хорижий мамлакатларнинг жиноят конунчилигининг миллий жиноят конунчилиги билан киёсий урганилиши хорижий тажрибанинг афзалликларини аниклаш ва юртимизда жиноий конунчиликни ривожлантириш истикболларини чукуррок англаб етишга хамда уни такомиллаштиришни сифат жихатидан янада юкори боскичга кутаришга хизмат килади.

References:

1. www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/sweden criminal code.pdf; www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/gbritain_criminal_code.pdf.

2. www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/france_criminal_code.pdf.

3. www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/Swiss Criminal Code of 21 December 1937 (Status as of 1 January 2014) The Federal Assembly the Swiss Confederation, based on Article 123 paragraphs 1 and 3 of the Federal Constitution,and having considered a Federal Council Dispatch dated 23 July 1918.

4. www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/usa_criminal_code.pdf.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.