Научная статья на тему 'НЕЗАКОННЫЙ ВЫЕЗД ЗА ГРАНИЦУ ИЛИ ВЪЕЗД В РЕСПУБЛИКУ УЗБЕКИСТАН. ПОНЯТИЕ И ОСОБЕННОСТИ'

НЕЗАКОННЫЙ ВЫЕЗД ЗА ГРАНИЦУ ИЛИ ВЪЕЗД В РЕСПУБЛИКУ УЗБЕКИСТАН. ПОНЯТИЕ И ОСОБЕННОСТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
182
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
выезд за границу / въезд в Республику Узбекистан / государственная граница / переход границу / неприкосновенность государственной границы / безопасность границы / государственная служба границы / таможня. / travel abroad / entry to the Republic of Uzbekistan / state border / cross the border / inviolability of state border / border security / state border service / Customs.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — А.Алланова

в данной статье автором рассмотрена общественная опасность незаконного выезда за границу или незаконного въезда в Республику Узбекистан, а также необходимость установления уголовной ответственности за неё, проведён анализ последствий за нарушение правил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LEAVINGAND ENTERINGILLEGALLYTHE REPUBLIC OF UZBEKISTAN. INSTRUCTIONS AND SPECIFIC FEATURES

this article analyzes the social danger and the necessity for establishing liability for illegal crossing the border or illegal entry to the Republic of Uzbekistan. Besides that, the legal order for going abroad and entry to the Republic of Uzbekistan and the consequences of breaking this order are also discussed in the paper.

Текст научной работы на тему «НЕЗАКОННЫЙ ВЫЕЗД ЗА ГРАНИЦУ ИЛИ ВЪЕЗД В РЕСПУБЛИКУ УЗБЕКИСТАН. ПОНЯТИЕ И ОСОБЕННОСТИ»

leavingand enteringillegallythe republic of uzbekistan. instructions and specific features

A.ALLANOVAa

Tashkent state University of law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

незаконный выезд за границу или въезд в республику

узбекистан. понятие и особенности А.АЛЛАНОВАа

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

конунга хилоф равишда чет элга чщиш ёки узбекистон республикасига кириш

А.АЛЛАНОВАа

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация: мазкур мацолада Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 223-моддасида назарда тутилган жиноятнинг ижтимоий хавфлилиги, жиноий жавобгарлик белгиланишининг зарурати хусусида мулоуазалар билдирилган. Бунда чет элга чициш ва Узбекистон Республикасига киришнинг цонуний тартиблари, уларни бузиш оцибатлари тащил цилинган.

Калит сузлар: чет элга чициш, Узбекистон Республикасига кириш, Давлат чегараси, чегарадан утиш, давлат чегарасининг дахлсизлиги, чегара хавфсизлиги, давлатнинг чегара хизмати, божхона.

Аннотация: в данной статье автором рассмотрена общественная опасность незаконного выезда за границу или незаконного въезда в Республику Узбекистан, а также необходимость установления уголовной ответственности за неё, проведён анализ последствий за нарушение правил.

Ключевые слова: выезд за границу, въезд в Республику Узбекистан, государственная граница, переход границу, неприкосновенность государственной границы, безопасность границы, государственная служба границы, таможня.

Annotation: this article analyzes the social danger and the necessity for establishing liability for illegal crossing the border or illegal entry to the Republic of Uzbekistan. Besides that, the legal order for going abroad and entry to the Republic of Uzbekistan and the consequences of breaking this order are also discussed in the paper.

Keywords: travel abroad, entry to the Republic of Uzbekistan, state border, cross the border, inviolability of state border, border security, state border service, Customs.

Бугунги кунда фукароларнинг хукук ва эркинликларини тулаконли таъминлаш хар бир давлатнинг энг мухим вазифаларидан бири хисобланади. Маълумки, мамлакатимизда фукароларнинг асосий хукук ва эркинликлари конституциявий норма даражасида мустахкамланган булиб, Конституциянинг 28-моддасида Узбекистон Республикаси фукароси республика

худудида бир жойдан иккинчи жойга кучиш, Узбекистон Республикасига келиш ва ундан чикиб кетиш хукукига эгалиги белгилаб куйилган.

Узбекистон Республикасига кириш, чикиш ва давлат чегараларидан утиш давомида мазкур конун хужжатларида белгиланган тартибни бузиш Узбекистон Республикаси ЖК 223-моддасида назарда тутилган жиноят таркибини юзага келтиради. Албатта, бундай холатда шахснинг килмишига тугри бахо бериш, унинг содир этган килмиши туфайли зарар етказилган ёки шундай зарар етказишнинг реал хавфи юзага келган ижтимоий муносабатлар доирасини аниклаш, бошкача айтганда, килмишни тугри квалификация килиш мухим ахамиятга эгадир. Жиноят хукукида килмишни тугри квалификация килишда эса хар кандай жиноятнинг, аввало, мохиятини, тушунчасини тугри англаб олиш, унинг ижтимоий хавфлилик даражасини бахолаш талаб этилади.

Жиноят хукуки фанида хозирги даврда давлатнинг чегарадаги хавфсизлигини таъминлашнинг хукукий масалаларини юксак илмий даражада тадкик этишга багишланган ишлар сони, афсуски, куп эмас.

Конунга хилоф равишда чет элга чикиш ёки Узбекистон Республикасига кириш, энг аввало, чет элга чикиш ва Узбекистон Республикасига киришнинг конунда белгиланган тартибини бузади. Узбекистон Республикасининг Давлат чегараси - Узбекистон Республикаси худуди доирасини (курукликда, сувда, ер остида, хаво бушлигида) белгиловчи чизикдан ва бу чизик буйлаб утувчи вертикал сатхдан иборат. Давлат чегараси давлат суверенитети амал киладиган худуд доирасини белгилайди. Узбекистон Республикасига кириш, чикиш ва давлат чегараларидан утиш билан боглик муносабатларни жиноят-хукукий куриклашдан максад фукароларнинг кучиб юриш эркинлиги билан боглик конституциявий хукукларини амалга оширишларини тартибга солиш ва етарли шароитлар яратишдан иборат. Шу билан бирга, конун чикарувчи давлат ва жамият суверенитети хамда хавфсизлигини таъминлаш учун республикадан чикиш ва унга кириш, давлат чегараларидан утиш тартибини белгилаб берган. Шундан келиб чикиб, Давлат чегарасига тажовуз килиш - бу, аввало, давлат хокимияти ва бошкарув органлари фаолиятининг бир меъёрдаги тартибига тажовуз килиш деб топилади.

Бизнинг фикримизча, жиноятнинг ижтимоий хавфлилиги шу билан белгиланадики, у конун хужжатлари билан урнатилган Давлат чегараси режимини бузишга каратилади.

Давлат чегараси - бу давлатлар худудини бир-биридан ажратиб турувчи, ер ва сув устидан утувчи чизиклардир [1]. Узбекистон Республикасининг 1999 йил 20 августдаги "Узбекистон Республикасининг Давлат чегараси тугрисида"ги Конунининг 3-моддасига кура, Узбекистон Республикасининг Давлат чегараси - Узбекистон Республикаси худуди доирасини (курукликда, сувда, ер остида, хаво бушлигида) белгиловчи чизикдан ва бу чизик буйлаб утувчи вертикал сатхдан иборат [2]. МД.Рустамбаевнинг таъбири билан айтганда, "Давлат чегараси давлат суверенитети амал киладиган худуд доирасини белгилайди" [3].

Давлат чегаралари муайян давлатнинг худудлари нихоясини аник, белгилаб беради. Давлат чегаралари дахлсиз ва уларнинг бузилиши давлат суверенитетининг бузилиши хисобланади [4]. Хдр бир давлат уз чегаралари хавфсизлиги ва бузилмаслигини таъминлаш буйича чоралар куриш хукукига эга. Давлат чегарасида конун оркали давлат томонидан урнатилувчи ёки чегарадош давлат билан келишган холда урнатилувчи махсус чегара тартиби мавжуд. Кушни давлатлар билан чегаралар шартнома ва конун асосида белгиланади.

Утиш жойига кура чегаралар куруклик, сув (денгиз, дарё, кул), хаво, куруклик ва сув ости чегараларига булинади. Узбекистон Республикаси Козогистон, Киргизистон, Тожикистон, Туркманистон билан курукликда, Афгонистон билан сувда (Амударё оркали) чегарадош. Давлат чегаралари давлатнинг курукликдаги ва сув худудидаги, хаво кенгликларидаги ва ер остидаги суверенитетининг чегарасини белгилайди.

Давлат чегаралари курукликдаги, дарё ва куллардаги хамда денгиздаги чегараларга булинади. Курукликдаги чегаралар деганда, жой рельефидаги узига хос нукталар (масалан, тог чуккилари) ёки жугрофий координаталарнинг муайян нукталари оркали, шунингдек параллеллар ва меридианлар оркали утадиган чизиклар тушунилади. Дарёдаги давлат чегаралари дарёлар буйича утади, бунда агар халкаро шартномаларда бошкача коида белгиланмаган булса, купинча кема катнайдиган дарёлардан - асосий фарватернинг уртасидан ёки дарёнинг тальвегасидан (энг чукур жойлари чизигидан), кемалар катнамайдиган дарёлар (сойлар)да эса уларнинг уртаси ёки

дарёнинг асосий ирмоги уртасидан утувчи чизик чегара х,исобланади. Кулларда ва бошка сув хдвзаларида Давлат чегаралари кул ёки бошка сув хдвзаси киргокларига чикадиган жойларини туташтирувчи тугри чизик оркали утади. Баъзан агар кул чузик шаклга эга булиб, карама-карши киргоклари кушни давлатларга тегишли булса, бу чегара медиана буйича утказилиши мумкин.

Давлат чегараси режими Давлат чегарасини жих,озлаш ва уни асраш устидан назорат килиш, Давлат чегарасининг шахслар ва транспорт воситалари томонидан кесиб утилиши, Давлат чегараси оркали товарлар, бошка мол-мулк ва хдйвонларни олиб утиш, Давлат чегараси оркали шахслар, транспорт воситалари, товарлар, бошка мол-мулк ва хдйвонларни утказиш, Давлат чегарасида ёки унинг якинида хужалик фаолияти ва бошка фаолият юритиш тартибини белгиловчи коидалар мажмуидан иборат.

Давлат чегараси режими Узбекистон Республикасининг 1999 йил 20 августдаги "Узбекистон Республикасининг Давлат чегараси тугрисида'ги ^онуни билан, бошка конун ^ужжатлари х,амда Узбекистон Республикасининг халкаро шартномалари билан белгиланади.

Узбекистон Республикасига кириш учун куйидаги ^ужжатлар асос булади:

Узбекистон Республикаси фукаролари учун - амалдаги паспорт (дипломатик паспорт), паспортнинг амал килиш муддати чет элда утган, у яроксиз булиб долган ёки йукотилган, шунингдек конунчиликда назарда тутилган бошка (фамилияси, исми, отасининг исми, тугилиш санаси узгарган) х,олларда - Узбекистон Республикасига кайтиш сертификати ва фукаролар кириш-чикиш Тартиби V булимида назарда тутилган бошка ^ужжатлар;

чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахслар учун - амалдаги миллий паспорт (дипломатик паспорт), шахсини тасдикловчи бошка жужжат, Узбекистон Республикасига кириш учун (кириш, транзит) виза ва чет эл фукаролари кириш-чикиш Тартиби II булимида назарда тутилган бошка ^ужжатлар.

Узбекистон Республикасидан чикиш учун куйидаги ^ужжатлар асос булади:

Узбекистон Республикаси фукаролари учун - амалдаги паспорт (дипломатик паспорт), унда чет элга чикиш учун рухсатнома ёзуви стикери (бундан буён - стикер) мавжудлиги, чет эл давлатига кириш визаси (кириш учун кириш визаси расмийлаштирилиши талаб этилмайдиган МД^ мамлакатлари бундан мустасно), амалдаги йул ^ужжати (чипта), божхона органи мансабдор шахси белгиси куйилган божхона декларацияси ва фукаролар кириш-чикиш Тартиби I, II булимларида назарда тутилган бошка ^ужжатлар;

чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахслар учун - амалдаги миллий паспорт (дипломатик паспорт), шахсини тасдикловчи бошка жужжат, Узбекистон Республикасига кириш-чикиш учун виза, амалдаги йул ^ужжати (чипта), божхона органи мансабдор шахси белгиси куйилган божхона декларацияси ва чет эл фукаролари кириш-чикиш Тартиби I, III булимларида назарда тутилган бошка ^ужжатлар.

Чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахсларнинг Узбекистон Республикасига келишлари ва Узбекистон Республикасидан кетишлари Тартибининг 19, 20-бандларида Узбекистон Республикасига келиш ва ундан кетиш ^укукидаги чеклашлар белгиланган.

Чунончи, хорижий фукаронинг Узбекистон Республикасига келиши куйидаги лолларда рад этилиши мумкин:

а) миллий хавфсизлик ёки жамоат тартибини мух,офаза килишни таъминлаш манфаатлари йулида;

б) агар Узбекистон Республикаси фукаролари ва бошка шахсларнинг ^укукларини ва цонуний манфаатларини х,имоя килиш учун зарур булса;

в) агар шахс Узбекистон Республикаси конунчилигини бузганлик учун илгари жиноий жавобгарликка тортилган ва ундан судланганлиги белгиланган тартибда олиб ташланмаган булса;

г) агар шахс чет эл террорчи, экстремист ва бошка жиноий ташкилотларнинг фаолиятига алокадор булса;

д) агар шахс узи хдкида касддан сохта маълумотлар берган булса ёки зарур ^ужжатларни такдим этмаган булса;

е) агар шахс илгари хорижий шахсларнинг Узбекистон Республикасига келиш-кетиш тартибини х,амда бу ерда булиш коидаларини, Узбекистон Республикасининг божхона, валюта ва бошка конунчилигини бузганлиги аникланган булса;

ж) агар шахс касал булса ёки унинг саломатлиги жамият хавфсизлиги ва согломлигига хавф тугдирса х,амда ушбу касаллик Узбекистон Республикаси Согликни саклаш вазирлиги томонидан тасдикланган руйхатга киритилган булса.

Хорижий фукаронинг Узбекистон Республикасидан кетишига куйидаги холларда рухсат берилмайди:

а) агар унинг кетиши давлат хавфсизлигини таъминлаш манфаатларига зид булса - кетишга тускинлик килувчи холатларнинг амал килиш муддати тугагунгача;

б) агар шахсга нисбатан унинг доимий яшаш учун чет элга кетишига тускинлик килувчи шартнома, контракт мажбуриятлари амалда булса - ушбу мажбуриятлар тухтатилгунга кадар;

в) агар шахсга нисбатан жиноий иш кузгатилган булса - иш охирига етказилгунга кадар ёки унинг юзасидан суд карори кабул килингунга кадар;

г) агар шахс жиноят содир этганлиги учун жазога хукм килинган булса - жазони утаб булгунгача ёки жазодан озод этилмагунча;

д) агар шахс унга суд томонидан юкланган мажбуриятларни бажаришдан бош тортаётган булса - мажбуриятларни тулик бажариб булгунга кадар;

е) агар шахс узи хакида касддан сохта маълумотлар берган булса;

ж) агар судда шахсга нисбатан фукаролик даъвоси кузгатилган булса - суд томонидан карор кабул килиниб ва у ижро этилгунга кадар.

Л.Л.Кругликов [6] кайд этиб утганидек, чегаранинг мавжудлиги давлатнинг мухим белгиларидан бири хисобланади ва давлат худудга эга эканлигидан, у мазкур худуд устидан уз суверенитетини амалга оширишидан далолат беради, чегаранинг дахлсизлиги эса мамлакат худудий яхлитлиги ва ташки хавфсизлигининг шартларидан бири хисобланади. Чегара дахлсизлигининг бузилиши аксарият холларда жосуслик, терроризм, курол-ярог ва гиёхвандлик воситалари контрабандаси сингари бошка хавфли жиноятларнинг содир этилиши билан боглик булади.

ЖК 223-моддасининг амалдаги тахририда конунга хилоф равишда чет элга чикиш ёки Узбекистон Республикасига кириш тушунчасига таъриф берилмаган. Унда баён этилган диспозиция бланкет диспозиция хисобланиб, жиноят таркибини тугри аниклаш учун бошка конун хужжатларига мурожаат килинади, яъни айнан кайси конун хужжатида белгиланган коида бузилганлиги аникланиши лозим.

Бу борада Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2011 йил 25 ноябрдаги "Узбекистон Республикасининг Давлат чегарасини кесиб утиш тартибини бузишга оид ишлар буйича суд амалиёти тугрисида"ги карорида хам шундай тушунтириш берилади: "Жиноят кодексининг 223-моддаси диспозицияси бланкет норма булганлиги туфайли шахсни

жиноят ишида айбланувчи тарикасида иштирок этишга жалб килиш тугрисидаги карорда дастлабки тергов органлари шахс томонидан чет элга чикиш, Узбекистон Республикасига кириш, Узбекистон Республикасининг Давлат чегарасидан утиш тартибини белгиловчи айнан кайси норматив-хукукий хужжат талаби бузилганлигини аник курсатишлари шарт. Суд хукмида хам мазкур жиноятни содир этишда айбдор деб топилган шахснинг харакатларида ЖК 223-моддасида назарда тутилган белгилардан кайси бири мавжудлиги аник курсатилиши лозим" [7].

Дастлабки тергов органлари ва судлар томонидан Жиноят-процессуал кодекси (ЖПК 419-моддаси) талабларига риоя этилмаслиги иш буйича чикарилган суд карорлари бекор килинишига ва ишнинг кушимча тергов юритиш учун кайтарилишига сабаб булади.

Жиноят конунида белгиланган нормаларни тугри куллашда юкорида таъкидлаганимиздек, жиноятнинг асл мохиятини тугри тушуниш, унинг тушунчасини тугри англаш мухим хисобланади. Шу сабабдан хам, бизнингча, Узбекистон Республикаси Олий судининг юкорида кайд этилган Пленуми карорида ушбу масала акс эттирилиши максадга мувофик. Шу нуктаи назардан караган холда, Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2011 йил 25 ноябрдаги "Узбекистон Республикасининг Давлат чегарасини кесиб утиш тартибини бузишга оид ишлар буйича суд амалиёти тугрисида"ги карорининг 12-бандини куйидаги тахрирдаги биринчи хатбоши билан тулдириш таклиф килинади:

"Цонунга хилоф равишда чет элга чициш ёки Узбекистон Республикасига кириш деганда, белгиланган цоидаларни бузиб чегарадан утиш, утказиш пунктларидан бошца жойда ёки мазкур пунктлар орцали, бироц сохта ёки цалбаки уужжатлардан фойдаланиб, уар цандай усулда Узбекистон Республикасига кириш ёки ундан чициш, шунингдек цонунга хилоф равишда чегарани кесиб утиш тушунилади".

References:

1. O'zbekiston yuridik ensiklopediyasi / Nashr uchun mas'ul: Muhitdinov R.A. va boshq. / Mas'ul muharrir: Toychiyev N. - Toshkent: Adolat, 2011. - B.114.

2. O'zbekiston Respublikasining 1999-yil 20-avgustdagi "Davlat chegarasi to'g'risida"gi Qonuni // O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. - 1999. - № 9. 271-modda.

3. Rustambayev M.H. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi. T.4. Maxsus qism. Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar. Ekologiya sohasidagi jinoyatlar. Hokimiyat, boshqaruv va jamoat birlashmalari organlarining faoliyat tartibiga qarshi jinoyatlar: Darslik. - Toshkent: Ilm Ziyo, 2011. - B. 309.

4. Konstitutsiyaviy huquq. Ensiklopedik lug'at. / B.Mustafoyev va boshq. / Mas'ul muharrir: Mustafoyev B. - Toshkent: O'zbekiston, 2006. - B.136.

5. Ugolovnoye pravo Rossii. Chast Osobennaya. Uchebnik. / Pod red. Kruglikova L.L. - M., 2005. - S.779.

6. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2011-yil 25-noyabrdagi "O'zbekiston Respublikasining Davlat chegarasini kesib o'tish tartibini buzishga oid ishlar bo'yicha sud amaliyoti to'g'risida"gi qarori // www.lex.uz<http://www.lex.uz>

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.