Научная статья на тему 'Ўзбекистон Республикасида мустақиллик йилларида жисмоний тарбия ва спортнинг ривожланиши'

Ўзбекистон Республикасида мустақиллик йилларида жисмоний тарбия ва спортнинг ривожланиши Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
5982
426
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
янгиланиш концепцияси / ислоҳотлар / тараққиёт ва модернизация йўли / спортнинг ҳуқуқий асослари / узлуксиз тизим / оммавий спорт ҳаракати / болалар спорти / хотин-қизлар спорти / юқори натижалар спорти / спорт иншоотлари / долзарб муаммолар / concept of renovation / reform / progress / and modernization / the legal framework of sports / continuous system / the mass sport movement / children's sports / women's sports / elite sport / sports facilities / current requirements

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Шакиржанова К. Т., Джалилова Л. А.

Мақолада тарихий ва меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар, аниқ рақамлар орқали мустақиллик даврида жисмоний тарбия ва спорт соҳасида амалга оширилган улкан ишлар, мамлакатимиз спорт ҳаракатидаги асосий воқеа-ҳодисаларнинг хронологик ривожланиш динамикаси кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE DEVELOPMENT OF SPORT IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN IN INDEPENDENT YEARS

On the basis of historical and legal documents, exact data there is represented chronological dynamics of development in the sphere of physical culture and sports, as well great achievements and major events sport movement of our country in the independent years.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистон Республикасида мустақиллик йилларида жисмоний тарбия ва спортнинг ривожланиши»

V___/

Шакиржанова К.Т.,

Узбекистон давлат жисмоний тарбия институти профессори, педагогика фанлари номзоди, Узбекистонда хизмат курсатган спорт устози; Джалилова Л.А.,

Узбекистон давлат жисмоний тарбия институти катта укитувчиси

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА МУСЩИЛЛИК ЙИЛЛАРИДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТНИНГ РИВОЖЛАНИШИ

ШАКИРЖАНОВА К.Т., ДЖАЛИЛОВА Л.А. УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА МУСТАКИЛЛИК ЙИЛЛАРИДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТНИНГ РИВОЖЛАНИШИ

Маколада тарихий ва меъёрий-хукукий хужжатлар, аник ракамлар оркали мустакиллик дав-рида жисмоний тарбия ва спорт сохасида амалга оширилган улкан ишлар, мамлакатимиз спорт харакатидаги асосий вокеа-ходисаларнинг хронологик ривожланиш динамикаси курсатилган.

Таянч суз ва тушунчалар: янгиланиш концепцияси, ислохотлар, тараккиёт ва модернизация йули, спортнинг хукукий асослари, узлуксиз тизим, оммавий спорт харакати, болалар спорти, хотин-кизлар спорти, юкори натижалар спорти, спорт иншоотлари, долзарб муаммолар.

ШАКИРЖАНОВА К.Т., ДЖАЛИЛОВА Л.А. РАЗВИТИЕ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ И СПОРТА В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН

В статье на основе исторических и нормативно-правовых документов, точных цифр представлена динамика хронологического развития в сфере физической культуры и спорта, а также огромных достижений и основных событий спортивного движения нашей страны в годы независимости.

Ключевые слова и понятия: концепция обновления, реформы, прогресс и модернизация, правовые основы спорта, непрерывная система, массовое спортивное движение, детский спорт, женский спорт, спорт высших достижений, спортивные сооружения, актуальные проблемы.

SHAKIRJANOVA K.T., DJALILOVA L.A. THE DEVELOPMENT OF SPORT IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN IN INDEPENDENT YEARS

On the basis of historical and legal documents, exact data there is represented chronological dynamics of development in the sphere of physical culture and sports, as well great achievements and major events sport movement of our country in the independent years.

Keywords: concept of renovation, reform, progress, and modernization, the legal framework of sports, continuous system, the mass sport movement, children's sports, women's sports, elite sport, sports facilities, current requirements.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

Узбекистон мустациллигининг тарихий цисца даврида, мамлакатимизда барча соцаларда улкан ислоцотлар амалга оширилди. Мустациллик даврида нафацат сиёсий ва ицти-содий, балки ижтимоий соцада цам катта узгаришлар руй берди. Жумладан, жисмоний тарбия ва спорт янги поынага олиб чицилди.

Айникса, юкори натижалар спортини ри-вожлантириш, халкаро майдонда кучли ракобат кила оладиган юкори малакали спортчиларни тарбиялаш, турли спорт турла-рида муносиб захира тайёрлаш ва илмий-амалий салохиятга эга етук мутахассис кад-рларни етиштириш мамлакатимиз сиёсати-нинг устувор йуналишига айланди. Утган давр ичида спортчиларимиз эришган ютукларни тахлил килиб, Узбекистонда спор-тнинг ривожланиш истикболини белгилаб олиш имконияти туFилди.

Тадкикотда Узбекистон Республикаси мус-такиллик йилларида жисмоний тарбия ва спорт сохасида эришилган ютукларни киёсий тахлил килиш асосида мазкур соханинг ривожланиш йуналишини аниклаш асосий мак-сад килиб олинди.

Тадкикотнинг вазифалари жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги ислохотлар мо-хиятини аниклаш ва очиб бериш; Узбекистон спортчиларининг йирик халкаро мусобака-лардаги натижаларини киёсий тахлил килиш; Узбекистонда жисмоний тарбия ва спортнинг ривожланиш истикболи йуналишини аник-лашдан иборат.

Тадкикот ишини олиб боришда асосан куйидаги усуллардан фойдаланилди:

- жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги хукукий-меъёрий хужжатлар, адабиёт манба-ларини илмий-педагогик жихатдан урганиш ва тахлил этиш;

- МОК архиви ва оммавий ахборот воси-талари материалларининг тахлилий шархи;

- тадкикот натижаларини математик-статистик усулида ишлаб чикиш ва тахлил килиш.

Мустакил Узбекистон Республикаси суве-ренитетининг биринчи йилларидан жисмоний тарбия ва спортнинг ривожланишига миллий тараккиётга ёрдам берувчи омил си-фатида катта эътибор каратилди. Айнан шу максадларда жисмоний тарбия ва спорт фао-лиятидаги узгаришлар жамиятимизнинг янги иктисодий, сиёсий, ижтимоий, маданий ша-роитларига мослаштирилди.

Мамлакатимизда миллий, минтакавий ва умумжахон жараёнлар доирасида изчил ке-чаётган узгаришларни урганиш, амалга оши-рилаётган ижтимоий-сиёсий жараёнларни бахолаш, тахлил этиш, илмий-назарий умум-лаштириш, янгиланишлар ривожи узига хос хусусиятларга эга эканлигини курсатади.

Узбекистонда амалга оширилган кенг ку-ламдаги ишлар хозирги замон жахон циви-лизацияси билан алокадор эканлигини ало-хида кайд этиш лозим.

Узбекистон умумжахон узгаришлар жара-ёнлари окимида узининг бетакрор ижтимоий-сиёсий, маънавий янгиланишлари дастурига эга булган мамлакат сифатида узига хос мавке эгаллади. Янги цивилизация ва инсо-ният тараккиётига кучли таъсир утказишга кодир булган давлат сифатида узининг кенг имкониятларини намоён этди.

Инсоният тарихи турли даврларда УЙFониш ходисасини босиб утган. Узбек халки тарихи-да 1Х-Х11 аср УЙFониш даври - биринчи Ренессанс1 ходисаси содир булиб, Ал-Хоразмий, Абу Наср Форобий, Абу Райхон Беруний, Абу

1 Бундай уй-гониш даврлари СуFд, Бактрия, Кушонийлар ва Хоразм (кухна Урганч) давлатларида хам аср-

ларда кузатилган. Милоддан аввал Искандар Зулкарнай бу ерларга юриш килиб келганида Мовароуннахр (Ху-росон) улкаларида маданият ута тараккий этганлигидан хайратланган (тахр.).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

V___/

Али ибн Сино ва бошка буюк мутафаккир олимлар номи билан боFлик1 булган1.

Турон халклари тарихидаги Амир Темур ва Темурийлар номи билан боFлик булган ик-кинчи УЙFониш даври жахон фани, мадания-ти, умуминсоний кадриятларни юксак дара-жада узида мужассам этган миллий давлат-чилик ва бошкарув тизимининг шаклланиши, миллий тикланиш даври булиб тарихда колди.

XX асрнинг сунгги йиллари Узбек халки та-рихида бутунлай янги даврни бошлаб берди. Бугунги кунда Узбекистон узининг жуда катта аклий ва жисмоний имкониятларини намоён этиб, жахон сиёсатига энг замонавий фикр-лар билан кириб бормокда. Давлатимиз узининг новаторлик кучини курсатаётган дас-турий концепциялари, жахон ижтимоий-сиёсий жараёнларини хам тубдан ислох килишга таъсир киладиган Fоятда янги имкониятларини намойиш этмокда. Ана шу нуктаи назардан, мустакиллик, миллий Fоя, миллий тараккиёт, модернизация тушунчалари ва бе-восита унинг ташаббускори булган биринчи Президентимиз Ислом Каримов номи билан боFл и к булган учинчи Ренессанс даври бош-ланди2.

Узбекистонда мустакиллик даврида жисмоний тарбия ва спорт сохасининг ривожла-ниши мамлакатимизда амалга оширилаётган сиёсий, иктисодий ва ижтимоий ислохот-ларнинг самарали натижасидир, деб тула ишонч билан айтишимиз мумкин. Мамлакатимизда амалга оширилаётган ялпи янгила-нишлар бевосита Ислом Каримов асарлари-да, нутк ва маърузалари, сухбат ва интервью-ларида илмий-назарий жихатдан чукур тахлил этилган. Биринчи Президентимиз то-монидан яратилган янгиланишлар концепция-

1 Президент Ислом Каримов асарлари библиографияси. / Масъул мухаррир А.С.Сагдуллаев. - Т., 2009. -4-5-б.

2 Президент Ислом Каримов асарлари библиографияси. /

Масъул мухаррир А.С.Сагдуллаев. Т., 2009. -4-б.

си кеча, бугун ва эртадан иборат катта вокеликни яхлит идрок этишга йул очди3.

Узбекистонда янгиланишлар жараёни биринчи Президентимизнинг «Конунлар узга-ришлар жараёнларидан аввал юриши керак», деган курсатмаси асосида амалга оширил-мокда. Мустакилликнинг дастлабки йиллари-да Узбекистон Республикасининг «Жисмоний тарбия ва спорт туFрисида»ги Конуни кабул килинди. Ушбу конуннинг иккинчи тахрири 2000 йил 26 майда тасдикланди. Узбекистон Республикасининг «Жисмоний тарбия ва спорт туFрисида»ги Конунининг янги тахрири 2015 йил 4 сентябрда кабул килинди. Мазкур Конунда Узбекистон хукуматининг жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш хукукий-меъёрий асослари Конституция ва халкаро хукук нормаларига мос равишда яратилди.

Узбекистон Республикасининг «Жисмоний тарбия ва спорт туFрисида»ги Конуни мамлакатимизда жисмоний тарбия ва спорт соха-сидаги давлат сиёсатининг асосий йуналиш-ларини белгилаб берди: жисмоний тарбия ва спортни ривожлантиришни давлат томони-дан куллаб-кувватлаш; хар кимнинг жисмоний тарбия ва спорт билан эркин шуFулла-нишга булган хукукини таъминлаш; жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги давлат хамда жамоат бошкарувини уЙFунлаштириш; фука-роларнинг жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги хукукларининг давлат кафолатларини белгилаш; жисмоний тарбия ва спорт соха-сида камситишга хамда зуравонликка йул куймаслик; жисмоний тарбия ва спорт билан шуFулланувчи шахслар, шунингдек, жисмоний тарбия ва спорт тадбирлари иштирокчи-лари хамда томошабинларнинг хаёти ва соFлиFи хавфсизлигини таъминлаш; спорт-нинг барча турлари ва таркибий кисмларини ривожлантиришга кумаклашиш; ногиронлар ва жисмоний имкониятлари чекланган бошка шахслар, шунингдек, юкори даражада ижти-

3 Ягонасан, мукаддас Ватаним, севги ва садокатим сен-га бахшида, Узбекистоним. Укув услубий кулланма. - Т.: «Маънавият», 2014.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

моий химояга мухтож ахоли гурухлари урта-сида жисмоний тарбия ва спортни ривож-лантиришга кумаклашиш; Узбекистоннинг миллий спорт турлари ва халк уйинларини ривожлантириш хамда оммалаштириш учун шарт-шароитлар яратиш; фукароларни жисмоний тарбиялашнинг узлуксизлиги ва даво-мийлигини таъминлаш; халкаро хамкорликни амалга ошириш шулар жумласидандир.

Узбекистон Республикаси биринчи Прези-денти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,-камаси мажлисидаги маърузасида мамлакатимизда ахоли саломатлигини мустахкам-лашнинг мухим ва самарали омили булган жисмоний тарбия ва спортни ривожланти-ришга хам алохида эътибор каратилди.

1991-2016 йиллар давомида Узбекистонда жисмоний тарбия ва спортнинг ривожлани-шини туртта асосий йуналишларда кузатиш мумкин: оммавий спорт, болалар спорти, хотин-кизлар спорти, юкори натижалар спорти.

Оммавий спортни ривожлантириш макса-дида ахолини оммавий тарзда камраб олади-ган мусобакалар оркали барча ижтимоий катламга мансуб ахоли вакиллари спортга жалб килинмокда. Хар йили ёшлар, ишчи ва хизматчилар, маданият, хукук-тартибот, му-дофаа ходимлари уртасида баскетбол ва волейбол буйича «Камолот кубоги», миллий уйинлар буйича «Алпомиш» спорт мусоба-калари, ёшларнинг «Шункорлар» харбий спорт мусобакалари, аёлларнинг «Тумарис» спорт фестивали, «Жасорат-ирода^алаба» ногиронлар спорт мусобакалари, укувчи ва талабаларнинг «Умид нихоллари», «Баркамол авлод», «Универсиада» узлуксиз спорт мусобакалари мунтазам утказилмокда1.

1 Ахматов М.С. Узлуксиз таълим тизимида оммавий спорт-соFломлаштириш ишларини самарали бошкариш. / Монография. -Т.: 2005. -142-б., 278-б.

Спортнинг оммавий уйин тури - футболни янада ривожлантириш максадида барча ви-лоятлар ва шахар марказларидаги стадион-лар кайта таъмирланди, футбол майдонлари реконструкция килинди, футбол мактаб-интернатлари ташкил этилди, футболнинг профессионал клублар тизимига утказилиши-нинг асосий тамойиллари белгиланди.

Шунингдек, спортнинг уйин турлари ка-торида катта теннис мамлакатимизнинг барча худудларида оммавий равишда тез суръат-лар билан ривожланмокда. Мамлакат ахо-лиси уртасида теннисни тарFиб этиш, шуFул-ланувчиларга тегишли шароитлар яратиш максадида 1998 йилда Вазирлар Махкама-сининг «Узбекистонда теннисни янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги карори кабул килинди. Унга мувофик бир неча йилда жахон андозалари талабларига жавоб берадиган теннис кортлари бунёд этилди, улар негизида турли даражадаги халкаро мусобакалар утказилмокда. Жисмоний тарбия ва спортни оммавий ахборот во-ситалари оркали кенг тарFиб килиш, унинг мохиятини мамлакат ахолисига етказиш максадида Вазирлар Махкамасининг 2003 йилда 4 ноябрдаги «Оммавий спорт тарFиботини янада кучайтириш чора-тадбирлари туFри-сида»ги 484-сонли карори кабул килиниб, унга биноан Узбекистон телевидениесида махсус «Спорт» канали ташкил этилди2.

Мазкур ишлар спорт билан шугулланув-чилар сонининг ортиб боришига замин яратмокда. Масалан, 2008 йилда футбол билан шугулланувчиларнинг сони 1991 йилда-гига нисбатан 80,6 фоиз, кураш билан шугулланувчилар эса 89,8 фоизга купайган. 1991 йилда юртимизда 52 спорт тури мавжуд булса, бугунги кунда 74 та спорт туридан 65 дан ортиFи барча худудларда кенг ривож

2 Джалилова Л.А. Жисмоний тарбия ва спорт тарихи. -Т., 2013. -105-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

V___/

топиб, уларни оммалаштириш учун шароит-лар яратилмокда1.

Ёш авлоднинг жисмоний ва маънавий бар-камоллигини таъминлаш, соFлом турмуш тар-зини шакллантириш ва спортга мехр-мухаб-батни ривожлантириш, жойларда болалар спортининг моддий-техник базасини яратиш, замонавий болалар спорт мажмуалари тар-моFини барпо этиш, спорт ускуналари ва жихозлари билан таъминлаш ишларини яна-да фаоллаштириш максадида 2002 йил октябрь ойида «Узбекистон Болалар спорти-ни ривожлантириш жамFармаси» тузилди2. Узбекистон Республикаси биринчи Прези-денти Республика даражасида ЖамFарма Хомийлик кенгашига раислик килди.

2014 йил мобайнида Болалар спортини ривожлантириш жамFармасининг маблаFлари хисобидан 18 та намунавий спорт объекти ва 73 та мактаб спорт зали барпо этилди, 24 та объектда карийб 100 миллиард сумлик реконструкция ва капитал таъмирлаш ишлари амалга оширилди3.

2015 йилда Болалар спортини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари хисобидан болалар спорти иншоотларини куриш ва реконструкция килиш буйича манзилли дастур-ни амалга ошириш доирасида умумий киймати 225 миллиард сумдан ортик 35 та намунавий спорт объекти, 12 та сузиш

1 Эрназаров Э. Олимпиада - жахон спорти байрами. Илмий-оммабоп рисола. - Т.: «Шарк», 2008. -206-б.

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2002 йил 24 октябрдаги «Узбекистон Болалар спортини ривожлантириш жамFармасини тузиш туFрисида»ги ПФ-3154-сонли Фармони. // Узбекистон Республикаси Олий Маж-лисининг Ахборотномаси, 2002 й., 10-11-сон, 197-модда.

3 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб тар-

кибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг

йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. / Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2015 йил 17 январь.

хавзаси, 174 та мактаб спорт заллари фойда-ланишга топширилди4.

Болалар спорти объектларини барпо этиш, жойлаштириш ва уларнинг фаолиятида йул куйилган камчиликларни бартараф этиш, болалар-усмирлар спорт мактабларидан фойдаланиш даражасини ва улар фаолияти самарадорлигини янада оширишга доир так-лифларни ишлаб чикиш, уларни бошкаришни ташкил этишни такомиллаштириш, истикбол-ли ривожлантириш ва моддий-техника база-сини мустахкамлаш, болаларни спорт билан мунтазам равишда шуFулланишга жалб этишни кенгайтириш максадида 2015 йил 11 де-кабрда Узбекистон Республикаси биринчи Президенти томонидан «Болалар-усмирлар спорт мактаблари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги 356-сонли карор имзоланди.

2015 йилда Узбекистон спортчилари жахон, Осиё чемпионатлари ва бошка халкаро турнирларда 860 дан ортик медални кулга киритишга эришдилар. Шунинг 311 таси ол-тин, 274 таси кумуш ва 276 таси бронза ме-далларидир. Спортчиларимиз, айникса, енгил атлетика, бадиий гимнастика, бокс, кураш, дзюдо, таэквондо, от спорти буйича муваф-факиятли иштирок этишмокда5.

Жорий 2016 йилда Болалар спортини ривожлантириш жамFармаси томонидан жами 243 та болалар спорти иншоотлари, умумтаъ-лим мактаб спорт заллари ва сузиш хавзалари куриб фойдаланишга топшириш, мазкур спорт иншоотларини 6,5 миллиард сумлик

4 Каримов И.А. Бош максадимиз - мавжуд кийин-чиликларга карамасдан, олиб бораётган ислохотларни, иктисодиётимизда таркибий узгаришларни изчил давом эттириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йул очиб бериш хисобидан олдинга юришдир. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2016 йил 16 январь.

5 Уша манба.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

спорт анжомлари ва ускуналари билан жи-хозлаш режалаштирилган.

Шу билан бирга болалар спорти иншоот-лари, умумтаълим мактаб спорт заллари ва сузиш хавзаларини кайта жихозлаш дастури доирасида уларни 20,6 миллиард сумлик спорт анжомлари ва ускуналари билан жи-хозлаш режалаштирилган.

Утказилган тадкикот натижаларига кура, спорт билан шуFулланувчи 6 ёшдан 15 ёшга-ча булган укувчилар сони 4 654 051 нафарни, фоизда жами 57,2, кишлок жойларда 56,0 фо-изни ташкил этди. Спорт билан шуFулланувчи 6 ёшдан 15 ёшгача булган укувчи кизлар сони 2 257 151 нафарни, фоизда жами 46,9 фоиз, кишлок жойларда 44,7 фоизни ташкил этди. 2015 йилда болалар спорти объектла-ридаги мураббий-укитувчиларнинг умумий сони 10 612 нафарни, жумладан, аёллар 2 809 нафар (26,5 фоиз), шундан олий маълумотли мураббий-укитувчилар 5045 нафар (47,5 фоиз), жумладан, аёллар 1327 нафарни (47,2 фоизни) ташкил этди.

Бугунги кунда Узбекистонда 2 миллионга якин болалар, шу жумладан 842 минг кизлар 30 дан ортик спорт тури билан мунтазам шуFулланмокда. Бу ракам 2003 йилга нисба-тан 1,4 баробар купдир. Мактаб укувчиларини жисмоний тарбия ва спорт машFулотларига жалб этиш 20,4 фоиздан 40,5 фоизга, жумладан кизлар уртасида 16,4 фоиздан 32,5 фоизга усди. Умумтаълим мактабларидаги спорт тугараклари сони 65432 та булиб, уларда жами 1637933 нафар укувчилар, шу жумладан 706878 нафари кизлар спорт билан мунтазам шуFулланмокда. Сунгги ун йилда кишлок жойларда болаларнинг спорт билан мунтазам шуFулланиши 14,5 фоиздан 39 фоизга усди. 1990 йилда 448 минг 800 нафар укувчи-ларнинг 7,4 фоизи спорт билан шуFулланган булса, 2014 йилда 2 миллион 219 минг нафар, яъни 34,8 фоиз укувчиларга спорт билан мунтазам шуFулланишга шароитлар яратилди.

2015 йилда ЖамFарма маблаFлари хисо-бидан 24 та давлатдан ортик мамлакатда

(Россия, Грузия, Италия, Хитой, Латвия, Франция, Португалия, Колумбия, Сингапур, К,озо-Fистон, Босния ва Герцоговина, Индонезия, Туркия, Эрон, Хиндистон, Болгария, Япония, МуFилистон, Германия, Греция, Малайзия, Чехия, Корея ва Таиланд) булиб утган 53 та халкаро спорт мусобакаларида спортнинг 27 турида (футбол, академик, байдарка ва каноэ-да эшкак эшиш, енгил атлетика, эркин ва юнон-рум кураши, бокс, таэквондо WTF, ба-диий гимнастика, спорт акробатикаси, трам-полин, спорт гимнастикаси, бадминтон, ушу, шотокан каратэ-до, шахмат, шашка, баскетбол, гандбол, велоспорт, кураш, дзюдо, армрестлинг, узбек жанг санъати, кул жанги, сув полоси ва сузиш) 479 нафар (166 нафари кизлар) укувчи-ёшлар иштирок этиб жами 314 та медаль (140 та олтин, 83 та кумуш, 91 та бронза) кулга киритишди (утган 2014 йилга нисбатан олтин медаллар сони 14 тага купайган)1.

Спорт машFулотларига укувчиларни омма-вий равишда, узлуксиз жалб килишни ташкил этиш максадида ёшларнинг уч боскичли «Умид нихоллари», «Баркамол авлод», «Универсиада» мусобакаларининг худудларда Республика финал боскичларини утказиш ре-жаси белгиланди. 2002 йилда ФарFона вилоя-тида утказилган «Умид нихоллари» спорт мусобакаларида 11 та спорт тури киритилган булса, 2015 йилда Хоразмдаги «Умид нихоллари» мусобакалари 17 та спорт тури буйича утказилди.

Нуфузли халкаро институтларнинг эътироф этишича, Узбекистон дунёнинг 125 давлати орасида хотин-кизлар учун кулай шароитлар яратиш ва оналикни мухофаза килиш бора-сида етакчи уринлардан бирини эгаллаб ту-рибди. Жахон рейтингида мамлакатимиз ёш авлод саломатлигига энг куп Fамхурлик кур-сатаётган ун давлат сафидан жой олди. Ахоли генофондини яхшилаш борасида амалга оши-

1 Ягонасан, мукаддас Ватаним, севги ва садокатим сен-га бахшида, Узбекистоним. Укув услубий кулланма. - Т.: «Маънавият», 2014. -125-126-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

V___/

рилаётган чора-тадбирлар натижасида аёл-ларнинг уртача умри 66 ёшдан 73,5 ёшга уза-йди. Оналар ва гудаклар улими 3 баробар ка-майди1.

Юртимизда аёлларга хос спорт турларини ривожлантириш, спорт билан шуFулланишни ахолининг кундалик турмуш тарзига айланти-риш ва шу оркали аёллар саломатлигини ас-раш, аёлда уз соFлигига булган масъулиятни кучайтириш, соFлом авлод туFилишини таъ-минлаш масаласи устувор вазифалардан би-рига айланди. Узбекистон давлат жисмоний тарбия институтида «Хотин-кизлар спортини ривожлантириш йуналиши» ташкил этилиб, юкори малакали аёл тренерлар ва жисмоний тарбия укитувчиларини тайёрлаш ишлари йулга куйилган. Бугунги кунда умумтаълим мактабларида 25169 нафар жисмоний тарбия укитувчилари, шундан 6763 нафари аёл, бо-лалар ва усмирлар спорт мактабларида эса жами 9983 нафар мураббийлар, шундан 2536 нафари аёл мураббийлар фаолият курсат-мокда. 1999 йилда аёл мураббийлар сони 2845 нафарни ташкил этган булса, бу кур-саткич 2012-2013 йиллар давомида 15426 нафарни ташкил этди.

Шунингдек, Вазирлар Махкамасининг 2010 йилда кабул килган «Кишлок жойлардаги бо-лалар спорт объектларида банд булган аёл спорт устозлари мехнатини раFбатлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги карори мухим ахамият касб этди. Бунда кишлок жойларда фаолият курсатаётган аёл жисмоний тарбия укитувчилари ва мураббийлар иш хакига 15 фоиз устамалар бериш белгиланди.

Республика худудларида Узбекистон Хотин-кизлар кумитаси ташаббуси билан 2005 йилдан бошлаб хар йили «Гимнастика

1 Узбекистон Хотин-кизлар кумитаси томонидан Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килин-ганининг 21 йиллигига баFишлаб утказилган «Хотин-кизлар хукукларини таъминлаш - доимий эътибор-да» мавзусида республика анжумани. http://uza.uz/oz/ society/khotin-izlar-uularini-taminlash-doimii-etiborda-21.11.2013-29595?sphrase_id = 1523745 (Электрон ресурс). 2016 йил 14 сентябрда мурожаат этилди.

барча учун» спорт фестивали, «Отам, онам ва мен - спортчи оила», «СоFлом аёл - соFлом жамият» шиори остида спорт мусобакалари ташкил этилиб, уларда 500 мингдан ортик хотин-кизлар иштирок этмокда.

Юкори натижалар спорти ёки катта спорт-нинг ривожланиш динамикасини Узбекистон терма жамоаларининг халкаро спорт мусобакалари, Олимпия ва Осиё уйинларидаги ютуклари асосида кузатиш мумкин. Узбекистон Миллий олимпия кумитаси 1993 йилда Халкаро олимпия кумитасига аъзо булиб, Ватанимиз байроFи остида мустакил жамоа сифатида катнашиш имкониятини кулга киритди. Узбекистон спортчилари 1994 йилда Норвегиянинг Лиллехаммер шахрида утказилган XVII кишки Олимпия уйинларида мустакил терма жамоа сифатида илк бор катнашиб, 67 давлат уртасида 14 уринни эгаллади. Мамлакатимиз вакили Л.Черязова фристайл буйича мусобакаларда иштирок этиб, илк олимпия олтин медалига сазовор булди2.

Узбекистон спортчилари 1991-2014 йил-ларда йирик халкаро мусобакаларда олган медаллар сони 9254 та, улардан 2874 та ол-тин, 2909 та кумуш ва 3471 та бронза медал-лари булди. 2015 йилда Узбекистон спортчилари жахон, Осиё чемпионатлари ва бошка халкаро турнирларда 860 дан ортик медални кулга киритишга эришдилар. Шунинг 311 таси олтин, 274 таси кумуш ва 276 таси бронза ме-далларидир. Спортчиларимиз, айникса, енгил атлетика, бадиий гимнастика, бокс, кураш, дзюдо, таэквондо, эшкак эшиш буйича муваффакиятли иштирок этишмокда.

Узбекистон терма жамоаларининг халкаро спорт мусобакалари, Олимпия, Осиё, Паралимпия ва Параосиё уйинларидаги эришган натижаларининг киёсий тахлили

2 Шакиржанова К.Т. Жахон буйлаб бир овоз янграр -О, спорт! // Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан. «Физическая культура и спорт в формировании здорового образа жизни». Сборник научных трудов. - Т., ТГЭУ, 2014. -19-22-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

шуни курсатадики, мустакилликдан аввал 10 та ёзги Олимпия уйинларида Узбекистондан 59 нафар спортчи иштирок этган булса, мустакиллик йилларида биргина Атланта шахрида булиб утган Олимпия уйинларида мамлакатимизнинг 76 нафар спортчиси катнашди. Сидней Олимпиадасида 77 нафар, Афинада - 69, Пекинда - 58, Лондонда 56 нафар спортчилар катнашиб, жами 21 та медал-ларга сазовор булишди. Шулардан 5 та олтин, 5 та кумуш, 11 та бронза медаллари1.

Истиклол йилларида Узбекистон спортчи-лари кишки ва ёзги Олимпия уйинларида жами 22 та медалларга (6 та олтин, 5 та кумуш, 11 та бронза), Осиё уйинларида 271 та медалларга (62 та олтин, 95 та кумуш, 114 та бронза) сазовор булдилар. Мустакиллик йилларида Узбекистон олимпия терма жамоаси таркибида жами 336 нафар спортчи Уйин-ларда иштирок этди.

2016 йилда Рио-де Жанейрода булиб утган ёзги Олимпия уйинларида 70 нафар узбекис-тонлик спортчи (улардан 22 нафар хотин-кизлар) мусобакаларда катнашиш хукукини кулга киритдилар. Паралимпиячилар орасида 52 та лицензия кулга киритилди, бу сонни 32 имконияти чекланган спортчилар кулга киритишди.

Мамлакатимизда жисмоний имконияти чекланган спортчиларга шароитлар яра-тилмокда. 2007 йил 27 февраль куни Узбекистон Миллий Паралимпия Ассоциация-си Адлия вазирлигидан 341-сонли карори билан руйхатдан утди. 2008 йил сентябрь ойида илк бор Узбекистон Миллий Паралимпия Ассоциацияси Халкаро Паралимпия Кумитасининг аъзоси сифатида Пекинда (Хи-той) XIII ёзги Паралимпия уйинларида икки нафар спортчи билан иштирок этди (Равил Диганшин - енгил атлетика ва пауэрлифтинг, Фарход Сайидов - сузиш).

1 Эрназаров Э. Олимпиада - жахон спорти байрами. Илмий-оммабоп рисола. - Т.: «Шарк», 2008. -206-б.

2010 йил Гуанчжоу шахрида утказилган Осиё Паралимпия Кумитаси Бош Ассамблея-сида Узбекистон Марказий Осиёда энг ри-вожланган Миллий Паралимпия Кумитаси деб тан олинди. Шу боис унга АфFонистон, Эрон, Марказий Осиё давлатларида паралимпия харакатини ривожлантириш ва назорат килиш вазифаси юклатилди.

2012 йилнинг 29 август-9 сентябрь кунла-ри Буюк Британиянинг Лондон шахрида XIV ёзги Паралимпия уйинларида 166 давлатдан 4200 спортчи 20 та спорт тури буйича мусобакаларда иштирок этди. Узбекистондан 10 нафар паралимпия спортчилари 4 та спорт турларида иштирок этиб, дзюдо буйича Ша-риф Халилов кумуш медаль совриндори булди.

2014 йил Жанубий Кореянинг Инчхон шахрида булиб утган II Параосиё уйинларида Узбекистон терма жамоаси таркибида иштирок этган 27 нафар спортчимиз 22 та олтин, 5 та кумуш ва 4 та бронза, жами 31 та медалга сазовор булиб, умумжамоа хисобида 41 дав-лат орасида фахрли 5-уринни, Марказий Осиё давлатлари уртасида эса 1-уринни эгал-лади. Шу билан бирга мамлакатимиз спорт-чилари Параосиё уйинларида 12 маротаба Осиё рекордини янгилашга хам муваффак булдилар.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Мустакиллик йилларида жисмоний тарбия ва спорт сохасини ривожлантиришга кара-тилган амалий ишлар натижасида жисмоний тарбия ва спортни бошкаришнинг ташкилий асослари такомиллаштирилди; жисмоний тарбия-соFломлаштириш, оммавий-спорт ишлари ва миллий спорт турлари ривожлан-тирилди; жисмоний тарбия ва спорт сохасини маблаF билан таъминлаш тизими такомиллаштирилди, нодавлат сектор ривожланти-рилди; жисмоний тарбия ва спортнинг мод-дий-техник базаси мустахкамланди; миллий таълим дастурига биноан жисмоний тарбия ва спорт сохасида кадрларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш ишлари йулга куйилди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

2016 йилда таълим сохасига ажратилган маблаFлар доирасида режалаштирилган дас-тур ва тадбирлар асосида умумтаълим мак-табларини спорт заллари билан боскичма-боскич тулик таъминлаш дастури доирасида 280 та спорт залини куриш ва бу максадларга бюджетдан 154 миллиард сум йуналтириш белгиланган. Шунингдек, хар бир туманда ка-мида биттадан замонавий, зарур спорт уску-налари ва инвентарлари билан жихозланган болалар ва усмирлар спорт мактабини таш-кил этиш максадида 25 та спорт мактаблари тулик модернизация килинади. Ушбу чора-тадбирларни амалга ошириш учун бюджет-

дан 80 миллиард сум ажратилган. Маданият ва спорт сохаси харажатлари хам 2015 йилга нисбатан 16 фоизга оширилди ва 449 миллиард сумни ташкил этди.

Мустакиллик, эркин фикр юритиш, адолат ва тенг хукуклик юртдошларимизга янги бахт-саодат келтирди. Бунда жисмоний маданият ва спорт харакати хам узининг хакли равишда миллий макомига эга булди. Республиканинг иктисодий, сиёсий, маданий ва ижтимоий салохиятида жисмоний тарбия ва спорт хам уз урни ва мавкеига эга булмокда.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг «Жисмоний тарбия ва спорт туFрисида»ги Конуни (янги тахрири). Узбекистон Республикасининг 2015 йил 4 сентябрдаги УРК-394-сон Конуни билан тасдикланган.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2002 йил 24 октябрдаги «Узбекистон Болалар спортини ривожлантириш жамFармасини тузиш туFрисида»ги ПФ-3154-сонли Фармони. // Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2002 й., 10-11-сон, 197-модда.

3. Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. / Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2015 йил 17 январь.

4. Каримов И.А. Бош максадимиз - мавжуд кийинчиликларга карамасдан, олиб бо-раётган ислохотларни, иктисодиётимизда таркибий узгаришларни изчил давом эттириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йул очиб бериш хисобидан олдинга юришдир. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2016 йил 16 январь.

5. Каримов И.А. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир. - Т.: «Узбекистон», 2015.

6. Каримов И.А. Мамлакатимизни янада обод этиш ва модернизация килишни катъият билан давом эттириш йулида. 21-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2013.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

7. Президент Ислом Каримов асарлари библиографияси. / Масъул мухаррир А.С.Сагдуллаев. - Т.: 2009. -260-б.

8. Узбекистон Хотин-кизлар кумитаси томонидан Узбекистон Республикаси Консти-туцияси кабул килинганининг 21 йиллигига баFишлаб утказилган «Хотин-кизлар хукукларини таъминлаш - доимий эътиборда» мавзусида республика анжумани. http://uza.uz/oz/society/khotin-izlar-uularini-taminlash-doimii-etiborda-21.11.2013-29595?sphrase_id = 1523745 (Электрон ресурс). 2016 йил 14 сентябрда мурожаат этилди.

9. Ягонасан, мукаддас Ватаним, севги ва садокатим сенга бахшида, Узбекистоним. Укув услубий кулланма. - Т.: «Маънавият», 2014.

10. Ахматов М.С. Узлуксиз таълим тизимида оммавий спорт-соFломлаштириш ишла-рини самарали бошкариш. / Монография. - Т., 2005. -142-б.

11. Джалилова Л.А. Жисмоний тарбия ва спорт тарихи. - Т., 2013. -142-б.

12. Шакиржанова К.Т. Жисмоний тарбия ва спортдаги узлуксиз таълимни ташкил килиш. Укув-услубий кулланма. - Т.: УзДЖТИ, 2012. -116-б.

13. Шакиржанова К.Т. Жахон буйлаб бир овоз янграр - О, спорт! // Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан. «Физическая культура и спорт в формировании здорового образа жизни». Сборник научных трудов. - Ташкент, ТГЭУ, 2014. -19-22-б.

14. Эрназаров Э. Олимпиада - жахон спорти байрами. Илмий-оммабоп рисола. - Т.: «Шарк», 2008. -206-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.