Научная статья на тему 'Ёшларга оид давлат сиёсатини амалга оширишда таълим тизимининг аҳамияти'

Ёшларга оид давлат сиёсатини амалга оширишда таълим тизимининг аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
714
97
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ёшлар / сиёсат / баркамол авлод / оммавий маданият / «Истеъдод» жамғармаси / «ZiyoNet» электрон ахборот тармоғи / «Умид ниҳоллари» / универсиада / «Болаларни асрайлик» халқаро ташкилоти / таълим грантлари / иқтидорли талабалар учун стипендиялар / санъат фестиваллари. / youth / policy / harmonic generation / mass culture / fund «Istedod» / еlectronic- information network «ZiyoNet» / «Umid nihollari» / «Universiada» / the international organization for «The protection of children» / еducational grants / scholarships for gifted students / аrt festiv

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Холмахматов А. Х.

Мақолада мустақиллик йилларида таълим тизимида эришилган ютуқлар таҳлил этилган. Шунингдек, ўтган давр мобайнида ёшларимизнинг фан таълим йўналишида эришган ютуқлари ва таълим тизимига берилаётган давлат сиёсати даражасидаги эътиборнинг самарадорлик даражаси хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SIGNIFICANCE OF THE GOVERNMENT POLICY IN THE EDUCATION SYSTEM OF THE YOUTH

This article analyzes the achievement of the educational sphere in the years of independence. It also discusses the success of young people in scientific and educational areas, and the degree of effectiveness of public policies aimed at the development of the educations.

Текст научной работы на тему «Ёшларга оид давлат сиёсатини амалга оширишда таълим тизимининг аҳамияти»

Холмахматов А.Х.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистан Миллий университети «Ижтимоий фалсафа ва миллий fofi» кафедраси тадк,ик,отчиси

ЁШЛАРГА ОИД ДАВЛАТ СИЁСАТИНИ АМАЛГА ОШИРИШДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ А^АМИЯТИ

ХОЛМАХМАТОВ А.Х. ЁШЛАРГА ОИД ДАВЛАТ СИЁСАТИНИ АМАЛГА ОШИРИШДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ АЦАМИЯТИ

Маколада мустакиллик йилларида таълим тизимида эришилган ютуклар тах,лил этилган. Шу-нингдек, утган давр мобайнида ёшларимизнинг фан таълим йуналишида эришган ютуклари ва таълим тизимига берилаётган давлат сиёсати даражасидаги эътиборнинг самарадорлик дара-жаси хусусида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: ёшлар, сиёсат, баркамол авлод, оммавий маданият, «Истеъдод» жамFармаси, «ZiyoNet» электрон ахборот тармoFи, «Умид них,оллари», универсиада, «Болалар-ни асрайлик» халкаро ташкилоти, таълим грантлари, иктидорли талабалар учун стипендиялар, санъат фестиваллари.

ХОЛМАХМАТОВ А.Х. ЗНАЧЕНИЕ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ В ОСУЩЕСТВЛЕНИИ ГОСУДАРСТВЕННОЙ МОЛОДЁЖНОЙ ПОЛИТИКИ

В статье анализируются достижения образовательной сферы в годы независимости. Также рассматриваются успехи молодёжи в научном и образовательном направлениях, а также степень эффективности государственной политики, направленной на развитие системы образования.

Ключевые слова и понятия: молодёжь, политика, гармонично развитое поколение, массовая культура, фонд «Истеъдод», электронно-информационная сеть «ZiyoNet», «Умид них,оллари», универсиада, международная организация по защите детей, образовательные гранты, стипендии для одарённых студентов, фестивали искусств.

HOLMAHMATOV A.H. SIGNIFICANCE OF THE GOVERNMENT POLICY IN THE EDUCATION SYSTEM OF THE YOUTH

This article analyzes the achievement of the educational sphere in the years of independence. It also discusses the success of young people in scientific and educational areas, and the degree of effectiveness of public policies aimed at the development of the educations.

Keywords: youth, policy, harmonic generation, mass culture, fund «Istedod», еlectronic-information network «ZiyoNet», «Umid nihollari», «Universiada», the international organization for «The protection of children», еducational grants, scholarships for gifted students, а^ festivals.

Истиклол йилларида мамлакатимизда ёшларнинг хукук ва конуний манфаатларини химоя килиш, иктидорли ёшлар-ни куллаб-кувватлаш, уларнинг ижодий ва интеллектуал салохиятини руёбга чикариш, хукукий ва сиёсий маданияти-ни ошириш, сотлом турмуш тарзини шакллантириш, «омма-вий маданият» ва ёт гоялар таъсиридан асраш давлат сиё-сатининг устувор вазифаларидан бири сифатида эътироф этилди.

Президентимиз Ислом Каримов таъкидла-ганларидек, «Биз юртимизда хеч кимдан кам булмайдиган эркин демократик жамият куриш учун кенг куламли вазифаларни хал этишга кодир булган, хам жисмоний, хам маънавий етук, миллий ва умуминсоний кадриятлар рухида тарбия топган авлодни вояга етка-зишни уз олдимизга юксак максад килиб куйганмиз»1.

Бу Fоявий мазмундаги фикрларда илга-ри сурилган карашлар бугун уз тасдиFини топмокда.

Мамлакатимиз ахолисининг учдан икки кисми ёки ахолининг карийб 35 фоизини 16 ёшгача болалар, 60 фоизидан ортиFини эса 30 ёшгача2 булган ёшлар ташкил этишини хисобга оладиган булсак, бу ислохотларнинг роли ва ахамияти канчалик мухим эканлиги уз-узидан равшан булади.

Республикамизда аввало жисмонан соFлом, аклан етук, маънан бой, умуммиллий ва умум-башарий Fояларга эга булган ёшларни тар-биялаш ишларининг боскичма-боскич амалга оширилиб келинаётганлиги бугун уз самара-сини бериб келмокда.

Бу борадаги ислохотларнинг самарадорлиги, аввало ёшларнинг интилиш ва максадларини хукукий жихатдан таъминлашни такозо этади. Республикамизда ёшларнинг муносиб турмуш кечиришлари, хаётда уз урнини топишлари учун шарт-шароит ва имкониятлар яратиб бе-риш максадида кейинги йилларда уларнинг

1 Каримов И.А. Мамлакатни модернизация килиш ва иктисодиётимизни баркарор ривожлантириш йулида. 16-жилд. - Т.: «Узбекистан», 2008. -348-349-б.

2 Каримов И.А. Бизнинг йулимиз - демократик исло-хотларни чукурлаштириш ва модернизация жараён-ларини изчил давом эттириш йулидир. 20-жилд. - Т.:

«Узбекистон», 2012. -180-б.

манфаатларини кузловчи 150 дан ортик конун хужжатлари ишлаб чикилди. Узбекистон Рес-публикасининг «Узбекистон Республикаси-да ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари туFрисида», «Бола хукукларининг кафолатлари туFрисида», «Вояга етмаганлар уртасида на-зоратсизлик ва хукукбузарликларнинг профи-лактикаси туFрисида», «Таълим туFрисида»ги конунлари шуларжумласидандир.

Мустакиллик йилларида Узбекистонда за-монавий таълим тизимини шакллантириш ва юксак малакали кадрларни тайёрлаш ижтимо-ий, иктисодий ва сиёсий тараккиётнинг асосий омилига айланди. Бинобарин, 1997 йилда кабул килинган Кадрлар тайёрлаш миллий дастурига асосан амалга оширилган туб узгаришлар дунё хамжамияти томонидан хакли равишда эътироф этилмокда. Бу борада мамлакатимизда кадрлар тайёрлашнинг ноёб тизими яратилди. Бугун 9+3 тамойили асосида 12 йиллик уму-мий мажбурий бепул таълим тизимига утилди хамда таълим тизимининг узлуксизлиги таъ-минланди.

Агар бу ислохотлар МДХ давлатлари ора-сида биринчи булиб амалга оширилганлиги, таълим сохасини ривожлантириш ва ислох этишга йуналтирилаётган йиллик харажатлар ялпи ички махсулотнинг 10-12 фоизини ташкил этаётгани ва бу тизимнинг давлат бюджети харажатларидаги улуши 35 фоиздан3 ортикни ташкил этишини инобатга олсак, мамлакатимизда баркамол авлодни тарбиялаш ва вояга етказиш нечоFли устувор вазифа эканлигини эътироф этиш мумкин.

3 Каримов И.А. Бизнинг йулимиз - демократик исло-хотларни чукурлаштириш ва модернизация жараён-ларини изчил давом эттириш йулидир. 20-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2012. -187-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

Бу борада умумтаълим мактабларининг моддий-техник базасини мустахкамлаш учун катта ишлар амалга оширилди. Энг замонавий укув ва лаборатория жихозлари билан таъ-минланган, 46 минг 300 дан ортик укувчига мулжалланган 166 та янги мактаб курилди ва реконструкция килинди, 151 та мактаб тулик таъмирланди. Мамлакатимиздаги 852 та мак-табда замонавий укув компьютер синфлари ташкил этилди. Шунингдек, 9 минг 400 дан зиёд умумтаълим мактаби ёки жами мактабларнинг 96 фоизи ZiyoNet электрон ахборот тармоFига уланди1.

Таълим-тарбия сохасининг яхлит, узлуксиз тизимини шакллантириш ва мустахкамлаш, жумладан, умумий урта таълимдан бошлаб урта махсус, касб-хунар хамда олий таълимга-ча булган барча боскичларда юксак билимли ва малакали касб тайёргарлигига эга булган авлодни тарбиялаш жараёнини такомиллаш-тириш ишлари изчил давом эттирилмокда.

Бундан ташкари, олий таълим муассасала-рининг моддий-техник базасини модернизация килиш ва мутахассислар тайёрлаш сифа-тини тубдан яхшилаш максадида 2011-2016 йилларга мулжалланган дастурни амалга оши-риш учун 277 миллиард сумдан ортик маблаF йуналтириш кузда тутилган2.

Шу уринда тухталиб утиш жоизки, Фран-циядаги дунёнинг энг яхши бешта бизнес мактаби каторига кирадиган «Инссад» халкаро бизнес мактабининг 2012 йилги «Инновация-ларнинг глобал индекси» маърузасига кура, Узбекистон таълим тизимини ривожланти-риш даражаси буйича дунёнинг 141 мамла-кати орасида иккинчи уринни3 эгаллаганлиги бу сохада амалга оширилган ишларнинг ютуги

1 Каримов И.А. Бизнинг йулимиз - демократик исло-хотларни чукурлаштириш ва модернизация жараён-ларини изчил давом эттириш йулидир. 20-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2012. -130-131-6.

2 Каримов И.А. Бизнинг йулимиз - демократик исло-хотларни чукурлаштириш ва модернизация жараён-ларини изчил давом эттириш йулидир. 20-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2012. -131-б.

3 Каримов И.А. Мамлакатимизни янада обод этиш ва

модернизация килишни катъият билан давом эттириш йулида. 21-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2013. -184-185- б.

хамда кадрлар тайёрлаш тизими туFри шакл-лантирилганлигидан далолат беради.

Мамлакатимизда иктидорли ёшларни куллаб-кувватлаш, ижодий ва интеллектуал салохиятини руёбга чикариш максадида «Истеъдод» жамFармаси, «Камолот» ёшлар ижтимоий харакати, шунингдек, «Зулфия» но-мидаги Давлат мукофоти, «Нихол» мукофоти, «Узбекистон белгиси» кукрак нишони, нуфуз-ли стипендиялар, «Камолот» ёшлар ижтимоий харакати (ЁИХ) республика танловлари таъсис этилганлиги иктидорли ёшларни юксак мар-ралар сари интилишлари, эътирофга сазовор булишларига кенг имкониятлар эшигини очиб берди. Айникса, узбек уFил-кизлари дунёнинг энг ривожланган давлатларида тахсил олиб кайтишлари, халкаро танловларда кучлилар сафидан жой олаётганлари бу сохадаги ишларнинг ёркин мисоли булиб хисобланади. Шунингдек, буни кейинги ун йил мобайнида ёшларимизнинг халкаро фан олимпиадала-рида муносиб иштирок этиб, олтин, кумуш ва бронза медалларни кулга киритаётганлари, нуфузли санъат фестивал ва танловларида совринли уринларни эгаллаётганлари билан хам тасдиклаш мумкин.

Президентимиз таъкидлаганларидек, «Шуни унутмаслигимиз керакки, келажагимиз пойде-вори билим даргохларида яратилади, бошкача айтганда, халкимизнинг эртанги куни кандай булиши фарзандларимизнинг бугун кандай таълим ва тарбия олишига боFлик»4.

Шу уринда яна бир нарсани алохида эъти-роф этиш лозимки, у хам булса, ёш авлодни хар кандай умуммиллий ва умумбашарий Fояларимизга ёт булган таъсирлар ва мафкура-лардан асраш ва химоя килишда таълим билан бир каторда тарбиянинг урни хам бекиёсдир. Чунки таълим инсонда юксак комилликни шакллантирса, тарбия инсоний фазилатларни намоён этишга ёрдам беради.

Бу борада давлатимиз рахбари таъкидлаганларидек, «... фарзандларимизни мустакил ва кенг фикрлаш кобилиятига эга булган, онг-

4 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -61-б.

ли яшайдиган комил инсонлар этиб вояга ет-казиш - таълим-тарбия сохасининг асосий максади ва вазифаси булиши лозим, деб кабул килишимиз керак. Бу эса таълим ва тарбия ишини уЙFун холда олиб боришни талаб эта-ди. Таълимни тарбиядан, тарбияни эса таъ-лимдан ажратиб булмайди - бу шарцона цараш, шарцона ^аёт фалсафаси»1.

Бугунги давр узининг шиддати, муноса-батларнинг бир колип доирасига сиFмаслиги, амалга оширилаётган хар кандай хатти-харакат ва тадбирларнинг кескинлиги ва шижоатга эгалиги каби хусусиятлари билан бошка давр-лардан ажралиб туради. Унинг бундай хусуси-ятга эгалиги, аввало, бугун дунёда кечаётган глобаллашув ва информацион жараёнлар билан боFлик. Шуни алохида таъкидлаш лозим-ки, уз эхтиёжи ва манфаатларини кондириш максадида баъзи давлатлар томонидан хом ашёга бой минтакаларнинг мустакил сиё-сати, узига хос йули ва хаётий позициясини узларининг индивидуал карашлари, ёндашув-лари, «урф-одат» ва «анъаналари», маданият ва кадриятларини сингдириш оркали йукка чикариш авж олаётганлиги хеч кимга сир эмас. Бу борада ёшларни хар кандай маъна-вий тахдид ва тажовузлардан химоя килиш, уларни авлодлар томонидан эътироф этилган бой меросимиз билан куроллантиришда тар-биянинг урни каттадир.

Бу хусусида Абдулла Авлонийнинг «Тарбия биз учун ё хаёт - ё мамот, ё нажот - ё халокат, ё саодат - ё фалокат масаласидир»2 деган чукур маъноли сузлари бугун хаёт фалсафамизга ай-ланиши лозим.

Ёшларни соFлом авлод, комил инсон этиб тарбиялаш, уларда соFлом турмуш тарзини шакллантириш борасида хам мамлакатимиз-да бир катор амалий ишлар амалга оширилиб келинмокда ва бу хозирги кунда уз самарасини бермокда. Давлатимиз рахбари Ислом Кари-

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -61-62-б.

2 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -62-б.

мов таъкидлаганидек, «Сомом ва баркамол авлодни тарбиялаш - келажаги буюк дав-лат пойдеворини цуриш, дунёда узимизга юксак обру эгаллаш демакдир»3.

Бу борада давлатимиз рахбари рахнамо-лигида ёшлар уртасида спортни ривожлан-тириш, уларнинг мунтазам спорт билан шу-Fулланишлари учун шарт-шароит яратиш буйича улкан ишлар амалга оширилиб келин-мокда.

Жумладан, бугунги кунда мамлакатимиз-да соFлом авлодни шакллантириш максадида дунё хамжамияти томонидан янги тажриба си-фатида эътироф этилган уч боскичли ягона ти-зим - «Баркамол авлод», «Умид нихоллари» ва «Универсиада» каби спорт уйинлари ташкил этилганлигини алохида таъкидлаш лозим.

Бу тизимнинг тасдиFи сифатида халкаро спорт мусобакаларида ёш спортчиларимиз томонидан 922 та медаль, жумладан, 363 та олтин, 282 та кумуш ва 277 та бронза медаль кулга киритилганлиги алохида тахсинга сазо-вордир. Биргина 2012 йилнинг узида спорт-чи йигит-кизларимиз 204 та медаль сохиби булдилар. Уларнинг 81 таси олтин, 61 таси кумуш ва 62 таси бронза медалидир4.

Колаверса, спортчиларимизнинг Хитойда булиб утган XVI Осиё уйинларида 11 та олтин, 22 та кумуш, 23 та бронза медалига сазовор булгани бунинг ёркин далилидир.

Мамлакатимизда утган охирги 10 йил да-вомида Болалар спортини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари хисобидан 1113 та болалар спорти объекти, жумладан 252 та янги спорт комплекси, 861 та спорт зали барпо этилганлиги, буларнинг 84 фоизи кишлок жой-ларда курилганини таъкидлаш лозим5.

3 Каримов И.А. Мамлакатимизни янада обод этиш ва модернизация килишни катъият билан давом эттириш йулида. 21-жилд. - Т., «Узбекистон», 2013. -223-б.

4 Каримов И.А. Мамлакатимизни янада обод этиш ва модернизация килишни катъият билан давом эттириш йулида. 21-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2013. -234-б.

5 Каримов И.А. Мамлакатимизни янада обод этиш ва модернизация килишни катъият билан давом эттириш йулида. 21-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2013. -224-225- б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

Умуман олганда «Болаларни асрайлик» халкаро ташкилоти томонидан тузилган 161 мамлакатдан иборат жахон рейтингида усиб келаётган ёш авлод саломатлиги хакида энг куп Fамхурлик курсатилаётган давлатлар орасида Узбекистоннинг 9-уринни эгалла-ши юкорида кайд этилган курсаткичларнинг яна бир бор тасдиFидир. Президентимиз Ислом Каримов томонидан «Фарзандлари-миз - бизнинг келажагимиз. Халкимиз эр-тасининг кандай булиши фарзандларимиз-нинг бугун кандай таълим ва тарбия олишига боFлик»1 деб айтган сузларининг амалий на-тижаларидир. Шунингдек, мамлактимизда амалга оширилаётган ёшларга оид сиёсат, мавжуд ижтимоий-иктисодий ва демографик вазиятдан келиб чикиб амалга оширилмокда. Айникса, тарихан киска муддатда юкорида са-наб утилган ижобий ислохотларнинг тизимли равишда изчил олиб борилиши натижасида ёшларимиз таълим, спорт ва жамиятнинг тур-ли сохаларида ютукларга эришиб келаётгани, бундай муваффакиятларга эришаётган ёшлар-нинг сон ва сифат жихатдан купайиши таълим сохасидаги давлат сиёсатининг туFри йулга куйиб борилаётганини курсатмокда.

Амалга оширилган тадкикотлар натижасида шуни эътироф этиш керакки, таълим сохасига жорий килинаётган ислохотлар бу сохадаги катор мавжуд муаммоларни намоён эттири-шини курсатмокда. Бундай муаммо ва камчи-ликларни бартараф этиш учун куйидаги иш-ларни амалга ошириш максадга мувофик деб хисоблаймиз:

- ёшлар жамоат ташкилотларининг таълим муассасаларида соFлом мухитни шаклланти-ришдаги фаолиятини янада такомиллашти-риш, бунда:

- «Камолот» ЁИХнинг таълим муассасаларида аник режа асосида фаолият юритишини жамоат ташкилотлари томонидан доимий мо-

1 Каримов И.А. Тинчлик ва хавфсизлигимиз уз куч-кудратимизга х,амжих,атлигимиз ва катъий иродамизга боFлик. 12-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2004. -179-б.

ниторинг килиб бориш ва жамоатчилик назо-ратини урнатиш;

- хар йил якунлари буйича жамоатчилик назорати натижалари юзасидан тегишли ва-зирлик ва ташкилотларга хисоботлар киритиб бориш;

- хар чорак якунида ёш кадрларнинг хисоботини тинглаш, билим даражасини аниклаш ва келгуси режалари билан танишиб боришни йулга куйиш, бунда:

- хар бир таълим муассасасида тажриба-ли соха вакилларидан иборат ишчи гурухини шакллантириш;

- ишчи гурухи томонидан ёш мутахассис-лар хисоботлари эшитувларини ташкил этиш (бунда педагогик махорати, билим даражаси, аудитория билан ишлаш кобилиятига эътибор бериш лозим);

- ёш мутахассислар хисоботлари натижалари асосида ишчи гурух хулосасини кабул килиш;

- таълим муассасалари укитувчиларининг эътиборини таълим сифатини ошириш, янги педагогик технологияларни махаллий шароит-да куллаш каби масалаларга каратиш;

- ушбу йуналишда олий таълим муассасаси-ни тамомлаган мутахассислар учун жойларда фаолият юритишида, йулланма ва зарур шаро-итларни яратишга эътибор каратиш.

Таълим порталларининг бошка ракобатбар-дош турларини яратиш учун грантлар, тан-ловлар эълон килиш бу сохада янада сифат-ли тармокларнинг вужудга келишига сабаб булади.

Шунингдек, ёшларга оид давлат сиёсатининг мухим буFини сифатида таълим тизимини илFор замонавий педагогик техноло-гиялар билан бойитиб бориш хамда халкаро тажрибани боскичма-боскич амалиётга жорий этиб боришни раFбатлантириш максадга мувофикдир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

/- 8 к. КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ МИЛЛИЙ ДАСТУРИ АМАЛДА / НАЦИОНАЛЬНАЯ ПРОГРАММА ПОДГОТОВКИ КАДРОВ В ДЕЙСТВИИ

Адабиётлар:

1. Тинчлик ва хавфсизлигимиз уз куч-кудратимизга х,амжих,атлигимиз ва катъий иро-дамизга боFлик. 12-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2004.

2. Каримов И.А. Мамлакатни модернизация килиш ва иктисодиётимизни баркарор ривожлантириш йулида. 16-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2008.

3. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

4. Каримов И.А. Бизнинг йулимиз - демократик ислох,отларни чукурлаштириш ва модернизация жараёнларини изчил давом эттириш йулидир. 20-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2012.

5. Каримов И.А. Мамлакатимизни янада обод этиш ва модернизация килишни катъият билан давом эттириш йулида. 21-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.