Научная статья на тему 'Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида таълим тизимининг ўрни ва аҳамияти'

Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида таълим тизимининг ўрни ва аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
535
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим тизими / таълим ислоҳоти / таълим сифати / кадрлар тайёрлаш / иқтисодиётни модернизациялаш. / education system / reforming of education / quality of education / training of personnel / modernization of economy.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рустамова Д. Д.

Мақолада иқтисодиётни модернизациялаш шароитида амалдаги Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг ўрни ва аҳамияти баҳоланган. Мазкур жараёнда эришилган ютуқлар ва амалга оширилиши лозим бўлган вазифалар хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ROLE AND SIGNIFICAMCE OF EDUCATION STRUCTURE IN ECONOMIC MODERNIZATION

In the process of economy modernization key attention posses realization of National Program of Education and Training. There discussed in the article successes in the aria and the most important tasks has to be solved.

Текст научной работы на тему «Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида таълим тизимининг ўрни ва аҳамияти»

Рустамова Д.Д.,

Узбекистон Миллий университети катта укитувчиси

РУСТАМОВА Д.Д. ИКТИСОДИЁТНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ УРНИ ВА АЦАМИЯТИ

Маколада иктисодиётни модернизациялаш шароитида амалдаги Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг урни ва ах,амияти бах,оланган. Мазкур жараёнда эришилган ютуклар ва амалга оширилиши лозим булган вазифалар хусусида фикр юритилган.

Таянч иборалар: таълим тизими, таълим ислох,оти, таълим сифати, кадрлар тайёрлаш, иктисодиётни модернизациялаш.

РУСТАМОВА Д.Д. РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ СТРУКТУРЫ ОБРАЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ МОДЕРНИЗАЦИИ ЭКОНОМИКИ

В статье обсуждается роль и значения реализуемой Национальной программы подготовки кадров в условиях модернизации экономики. Пронализированы достигнутые успехы и требующие решения неотложные задачи.

Ключевые слова: система образования, реформы образования, качество образования, подготовка кадров, модернизация экономики.

RUSTAMOVA D.D. ROLE AND SIGNIFICAMCE OF EDUCATION STRUCTURE IN ECONOMIC MODERNIZATION

In the process of economy modernization key attention posses realization of National Program of Education and Training. There discussed in the article successes in the aria and the most important tasks has to be solved.

Keywords: education system, reforming of education, quality of education, training of personnel, modernization of economy.

Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Цонунчилик пала-таси ва Сенатининг цушма мажлисида Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов "Мамлакатимизда демократик ислоцотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамия-тини ривожлантириш концепцияси" мавзусидаги маърузала-рида демократик узгаришларни янада чуцурлаштиришнинг энг муцим устувор вазифаларини белгилаб олиш зарурлигини таъкидлаб утдилар.

Ушбу давлат ах,амиятига молик мух,им ва-зифаларни х,ал этишда давлат х,окимияти буFинларини, хусусан, парламентни янада ривожлантириш ва мустах,камлаш, сиёсий партияларнинг ролини ошириш, мамлакати-миз суд-х,укук тизими, сайлов конунчилигини такомиллаштириш, фукаролик жамияти ин-ститутлари, оммавий ахборот воситалари-ни ривожлантириш, шунингдек, демократик ислох,отларни янада чукурлаштириш ва иктисодиётни либераллаштиришга каратилган

бир катор конунчилик ташаббуслари илгари сурилди1.

Президентимиз маърузаларида баён этил-ган асосий коидалар ва хулосалар дастурила-мал сифатида х,ар томонлама чукур урганилиб, уларни х,аётга татбик этиш йуллари белги-ланди. Бунда мамлакатимизнинг демократик

1 Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик исло-хотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жа-миятини ривожлантириш концепцияси. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маърузаси. // "Халк сузи", 2010 йил 13 ноябрь.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

тараккиётини таъминлаш ва фукаролик жами-ятини шакллантиришнинг асосий тамойилла-рини белгилаб берган 1992 йил декабрь ойи-да кабул килинган Конституциямизга таяниш алохида ахамият касб этади.

Уз мустакиллигини кулга киритгандан сунг, Узбекистон маъмурий буйрукбозлик, режали-таксимот тизимидан воз кечиб, "Узбек модели" деб ном олган уз тараккиёт йулини танлаб олди. Бугунги кунда хаётга татбик этилаётган ушбу моделнинг маъно-мазмуни аввалги дав-лат курилиши ва конституциявий тузумини тубдан узгартириш ва янгилаш, иктисодиётни мафкурадан холи этиш хамда унинг сиёсат-дан устунлигини таъминлаш, давлатнинг бош ислохотчи эканлигини хар доим х,ис этиш, яъни ислохотларнинг ташаббускори булиши ва уларни мувофиклаштириб бориши, конун устуворлигини таъминлаш, кучли ижтимоий сиёсатни юритиш, ислохотларни боскичма-боскич ва изчил олиб бориш тамойилларига асосланадиган сиёсий, иктисодий ва ижтимоий ислохотларни амалга оширишдан иборат-дир.

Юртбошимиз уз маърузаларида "Мустакил-лик йилларида босиб утган йулимиз ва туплаган тажрибамизни холисона бахолаш, кулга кирит-ган юксак марраларимизни тахлил этиш мам-лакатимизни тадрижий ва боскичма-боскич ривожлантириш буйича биз танлаган моделнинг накадар туFри эканини ва шу йулдан бун-дан буён хам оFишмай катъият билан бори-шимиз зарурлигини яккол курсатмокда", деб таъкидлаб утдилар1.

Узбекистонда ишлаб чикилган Кадрлар тай-ёрлаш миллий дастури ижтимоий, иктисодий ва сиёсий хаётда юз бераётган ислохотларнинг ёркин намунасидир. Жамиятнинг хар бир сохаси каби таълим тизимида хам ислохотлар амалга оширилмокда. Мустакилликнинг би-ринчи йилида Узбекистоннинг "Таълим туFрисида"ги биринчи конуни кабул килинди.

1 Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жа-миятини ривожлантириш концепцияси. Узбекистон Рес-публикаси Президенти Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маърузаси. // "Халк сузи", 2010 йил 13 ноябрь.

У эски тизимдан янгисига утишга куприк вази-фасини утади. Шунинг учун хам бу конуннинг таълим тараккиётидаги ахамиятини бекиёс, дейиш мумкин.

Мустакилликнинг дастлабки 10 йиллигида улкан узгаришларни амалга оширишда асосий эътибор марказлаштирилган маъмурий-буйрукбозлик тизимига бархам бериш ва бозор иктисодиётининг асосларини, авва-ламбор, конунчилик асосини шакллантириш учун шароит яратишга каратилди. Шу бора-да кабул килинган ута мухим конун ва меъё-рий хужжатлар каторида 1997 йилда кабул килинган Кадрлар тайёрлаш миллий дастури ва "Таълим туFрисида"ги конунни хам кайд этиш мумкин. Ушбу конунга мувофик таълим тизи-ми боскичма-боскич чукур ислох килинмокда, Миллий дастур стратегик жихатдан узокни кузлаб амалга оширилмокда.

Маълумки, хар бир мамлакатнинг юксали-ши, ривожланиши ёки, аксинча, инкирозга юз тутиши уша мамлакатдаги таълим тизимининг кай даражада ривожланганлигига боFликдир. Хозирда янгиланаётган жамият учун хамда эркинлашаётган иктисодий, ижтимоий ва сиёсий муносабатлар учун, аввало, шу сифат-ларга мос тарзда фаолият курсатишга кодир таълим тизими зарур. Шунинг учун хам таълим тизими Узбекистон Республикаси ижтимоий тараккиёти сохасида устувор деб эъ-лон килинган. 2013 йилда ижтимоий сохага йуналтирилган маблаFлар давлат бюджети харажатлари таркибининг 59,3 фоизини ташкил этди2. Шу харажатлардан 33 фоиздан ортиFи айнан таълим сохасига йуналтирилганлиги давлат таълим сиёсатининг узига хослигидан дарак беради.

Ижтимоий сиёсатни амалга оширишда таълим тизими уч асосий сабабга кура мухим ахамият касб этади, яъни:

2 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2013 йилда республи-када ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор вазифаларига баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // "Тошкент окшоми", 2014 йил 20 январь.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

- кишиларнинг конунга амал килиш ва де-мократик жамиятга асосланган жамиятни куришда иштирок этиш хукукидан фойдала-нишларида таълим асосий омиллардан бири булиб хисобланади;

- таълим иктисодий усишни таъминлайди ва кишиларга иктисодиётга моддий хисса кушиш учун зарур булган куникмаларни беради;

- таълим ижтимоий бойликнинг мухим кисми хисобланиб, у узбек халкининг бой та-факкури ва миллий меросини тиклашда асос вазифасини утайди.

Таълим ва кадрлар тайёрлаш тизимини жамиятда амалга оширилаётган янгиланиш, ривожланган демократик хукукий давлат курилиши жараёнларига мослаш хам асосий вазифадир. Таълим тизимини ривожланган демократик, хукукий давлат курилиши жараёнларига мослаш деганда, таълим олувчилар-нинг мустакил фикрлашга эга булиши, уз хукук ва бурчларини таълим жараёнида урганиб бо-риши тушунилади.

Маълумки, факат конун асосида ишлаш ва яшаш йули билангина ривожланган хукукий, демократик давлат шаклланади. Юртбо-шимизнинг бевосита рахбарлигида ишлаб чикилган Кадрлар тайёрлаш миллий модели катор узига хос хусусиятларга эга. Ушбу мо-дел Узбекистоннинг халкаро андазалардаги замонавий тараккиётини таъминлай оладиган кадрларни тайёрлаш максадини кузлайди.

Кадрлар тайёрлаш миллий моделининг бош максади комил инсон ва етук малакали му-тахассисларни тайёрлашдан иборат. Умуман, Кадрлар тайёрлаш миллий моделининг бутун мохияти бозор иктисодиёти талабларига жавоб бера оладиган кадрларни етиштиришда намо-ён булади. Узлуксиз таълим миллий моделнинг асосий таркибий кисмларидан биридир. Миллий моделимиз давлат сиёсати даражасида боскичма-боскич амалга оширилмокда.

Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг ва-зифаларидан бири сифатида кадрларни тай-ёрлашда ракобатбардошликка асосланиш, яъни ракобат мухитини шакллантириш кера-клиги белгиланган. Бозор иктисодиёти шаро-итида ракобат жамият тараккиётини белги-лайдиган омил булиб хисобланади. Шунинг учун хам Узбекистон Республикаси Президен-ти Ислом Каримов демократик узгаришларни янада чукурлаштиришнинг энг мухим усту-

вор йуналишлари сифатида демократик бо-зор ислохотларини ва иктисодиётни либе-раллаштиришни янада чукурлаштириш вазифасини белгилаб бердилар ва унда "Ракобат туFрисида"ги янги конунни ишлаб чикишимиз ва кабул килишимиз зарур, деб таъкидлаб утдилар1.

Узбекистонда кадрлар тайёрлаш буйича давлат сиёсати ракобатбардош мутахассислар тайёрлаш, ишлаб чикариш ва халк хужалигига юксак салохиятли кадрлар етказиб беришга мулжалланган ягона тизимга йуналтирилган. Таълим тизимини такомиллаштиришнинг ижтимоий-иктисодий мохияти, бир томондан, ахолининг интеллектуал салохияти даражаси-нинг ошишига замин яратиши, иккинчи томондан эса унинг иктисодиётнинг ривожланиши, иктисодий усишга эришишида намоён булади.

Кучли халкаро ракобат шароитида мав-жуд иктисодий муаммоларни хал этиш учун ахолининг интеллектуал салохиятидан тулик ва унумли фойдаланишни таъминлаш зарур. Би-лимли булиш ва истеъдодни раFбатлантириш таълим сохасидаги давлат сиёсатининг асосий тамойилларидан бири булиб, таълим тизимида давлат ва жамият бошкарувини уЙFунлаштириш, таълим хамда тарбиянинг ин-сонпарвар, демократик характерга эга эканли-ги билан тавсифланади.

Билим таълим сохасининг махсули сифатида узига хос белгиларга эга. Хусусан, унинг бебахо ижтимоий неъматлиги; чекланмаганли-ги ва фойдаланган сари камаймаслиги; макон-га боFлик эмаслиги; кайтарилмаслиги; вужудга келтирган киймати кейин ундан фойдаланиш интенсивлигига боFлик эмаслиги; вакт билан боFликлиги; тезда таркалиши ва эскири-ши; билимларни олгунча уларни объектив бахолашнинг имконияти йуклиги ва хоказолар шундай белгилар сирасидандир.

Узбекистон Республикасининг "Таълим туFрисида"ги конунига мувофик таълим тизимини ислох килиш, давлат ва нодавлат таълим муассасалари уртасида таълим сохасидаги

1 Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик исло-хотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жа-миятини ривожлантириш концепцияси. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маърузаси. // "Халк сузи", 2010 йил 13 ноябрь.

ракобат мухитини шакллантириш негизида таълим тизимининг ривожланишини таъмин-лаш мухим вазифалардан хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Таълим муассасаларининг битирувчиларини тадбиркорлик фаолиятига жалб этиш бораси-даги кушимча чора-тадбирлар т^рисида"ги фармонида ёшлар узлари эгаллаётган энг за-монавий билим ва куникмаларини амалда жорий этишлари учун касб-хунар коллежлари ва олий таълим муассасалари битирувчиларини кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохаларига кенг жалб килишга катта эътибор каратилган. Бу борада битирувчиларга уз биз-несини ташкил этишлари учун банклар томо-нидан имтиёзли кредитлар берилмокда.

Узбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунла-ри хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамаси мажли-сидаги "Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш" номли маърузасида хисобот йилида таълим сохасини ривожлантириш ва ислох этиш масаласи доимий равиш-да эътибор марказида булгани кайд этилади: "Таълим-тарбия сохасининг яхлит, узлуксиз тизимини шакллантириш ва мустахкамлаш, жумладан, умумий урта таълимдан бошлаб урта махсус, касб-хунар хамда олий таълим-гача булган барча боскичларда юксак билим-ли ва малакали касб тайёргарлигига эга булган авлодни тарбиялаш жараёнини такомиллаш-тириш ишлари изчил давом эттирилди. Бу борада умумтаълим мактабларининг 9-синф битирувчиларини, айникса, кишлок жойларда, олис ахоли пунктларида яшайдиган кизларни касб-хунар коллежларида укишга тулик жалб этиш масаласини текшириш буйича олиб бо-рилган кенг куламли ишлар мухим ахамиятга эга булди"1.

1 Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // "Халк сузи", 2013 йил 19 январь.

Кадрлар тайёрлаш миллий дастурига мувофик мамлакатимизда 9+3 схемаси буйича 12 йиллик умумий мажбурий бепул таълим ти-зими жорий этилди. Бунга кура умумтаълим мактабидаги 9 йиллик укишдан сунг укувчилар кейинги 3 йил давомида ихтисослаштирилган касб-хунар коллежлари ва академик лицей-ларда тахсил олади ва умумтаълим фанларини узлаштириш билан бирга касб-хунарни хам эгаллайди.

Кабул килинган дастурга мувофик касб-хунар коллежлари ва академик лицейлар учун олий маълумотли укитувчи кадрлар тайёр-лашнинг яхлит тизими хам яратилди. Касб-хунар коллежларини укитувчилар ва ишлаб чикариш таълими усталари билан таъминлаш-да куп жихатдан уларнинг тегишли базавий тайёргарлигини, педагогик ва амалий иш таж-рибаси мавжудлигини хисобга олинади. Урта махсус, касб-хунар таълими тизимида укув жараёнини тегишли даражада ташкил килиш, машFулотларни асосан анъанавий мактаб таълими услублари асосида эмас, балки за-монавий илFор педагогик ва янги компьютер, ахборот-коммуникация технологиялари, шу жумладан, Интернет таълими негизида олиб бориш лозимлигига, шунингдек, касб-хунар коллежларини хорижий тилларда дарс бера-диган малакали мутахассислар билан таъмин-лашга эътибор каратилмокда.

Утган йиллар мобайнида таълим тизимини тубдан янгилаш ва ислох этиш буйича микёси ва куламига кура улкан ишлар амалга оши-рилди. Карийб 9,5 минг ёки мамлакатимизда фаолият курсатаётган мактабларнинг деярли барчаси янгидан курилди, капитал реконструкция килинди ва замонавий укув-лаборатория асбоб-ускуналари билан таъминланди. Укув жараёнини сифат ва методик жихатдан бу-тунлай янгилаш буйича улкан чора-тадбирлар амалга оширилди.

2012 йил мамлакатимизда Узбекистон Рес-публикасининг "Таълим туFрисида"ги конуни ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастури билан асос солинган узлуксиз таълим тизимини, кадрлар тайёрлашнинг миллий моделини тула-тукис амалга ошириш йили булди. Кадрлар тайёрлаш миллий моделининг асосий таркибий кисмлари - шахс, давлат ва жамият, узлуксиз

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

таълим, илм-фан, ишлаб чикариш уртасидаги узвийлик тула таъминланди.

Фаолият юритаётган умумтаълим муассаса-ларининг барчаси икки поFонали умумий маж-бурий таълим тизими, яъни 9-синфгача умумтаълим мактаблари ва 3 йиллик урта махсус, касб-хунар таълим муассасалари меъёрий-хукукий хужжатларда белгилаб берилган уз вазифаларини тулаконли бажаришга кириш-ди. Умумий урта таълим мактаблари битирув-чиларини таълимнинг навбатдаги боскичи -урта махсус, касб-хунар таълим муассасалари-га тулик жалб этишга эришилди.

Касб-хунар коллежлари битирувчиларини уз касбини пухта эгаллаган, мехнат бозори та-лабларига хар томонлама жавоб берадиган да-ражада тайёрлаш билан бир вактда уларнинг мехнат бозоридан уз уринларини топишига кумаклашишга юртимизда бугун давлат сиёса-ти даражасида эътибор каратилмокда. "Касб-хунар коллежлари битирувчиларини иш билан таъминлашга алохида эътибор каратилди. Ушбу коллежларнинг иш берувчи корхоналар билан кооперация алокаларининг турли шакл-ларидан фойдаланиши, бу масалага туман ва шахар жамоатчилигини жалб этиш мазкур ва-зифани адо этишнинг энг мухим, хал килувчи йуналиши булди"1, деб президентимиз бу бо-рада олдимизда турган энг мухим вазифалар-ни белгилаб берди.

Дархакикат, 2012 йилда давлатимиз рахбари томонидан Кадрлар тайёрлаш миллий дастури-нинг учинчи боскичи - таълим сифатини оши-ришга каратилган катор фармон ва карорлар кабул килинди. Касб-хунар коллежлари битирувчиларини ишга жойлаштиришнинг сама-рали механизмлари ишлаб чикилиб, уларнинг жамият хаётида уз уринларини топиб олишла-ри учун зарур шарт-шароитлар яратилмокда.

Бугунги кунда урта махсус, касб-хунар таъ-лими тизими буFинида 1,7 миллиондан зиёд укувчи таълим олмокда. 1537 та урта мах-

1 Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. Узбекистан Республикаси Президен-ти Ислом Каримовнинг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // "Халк сузи", 2013 йил 19 январь.

сус, касб-хунар таълими муассасасида 214 та йуналиш ва мутахассислик буйича кадрлар тайёрланмокда. Битирувчиларни иш билан таъминлаш катъий назоратга олинган. 2012 йили коллежларни тугатган 450 минг нафар-дан ортик битирувчи иш билан таъминланди, уларнинг 43 фоизи узлари ишлаб чикариш амалиётини утаган корхоналарга ишга жой-лашди2.

Урта махсус, касб-хунар таълими тизими томонидан олиб борилган фаолият тахлили шуни курсатадики, 2011-2012 укув йили-да мамлакатимиз касб-хунар коллежларини муваффакиятли якунлаган 501477 нафар бити-рувчининг карийб 80 фоизи иктисодиёт ва иж-тимоий хаётнинг турли сохаларида уз мехнат фаолиятини бошлаган3.

Мехнат бозори талабларининг 2012 йилда-ги холатидан келиб чиккан холда, касб-хунар коллежлари битирувчиларининг:

- мухандислик, ишлов бериш ва курилиш тармоклари йуналишида (137870 нафар);

- ижтимоий соха, бизнес ва хукук йуналишида (78234 нафар);

- таълим йуналишида (59132 нафар);

- соFликни саклаш ва ижтимоий таъминот йуналишида (34889 нафар);

- кишлок ва сув хужалиги йуналишида (23170 нафар);

- хизмат курсатиш йуналишида (12398 на-фар);

- гуманитар фанлар ва санъат йуналишида (2890 нафар) уз мутахассислиги буйича иш уринларига эга булганлигини таъкидлаш жоиз. Хусусан, 2012 йилда "Узметкомбат" ОАЖ, "Олмалик" КМК, "Узвиносаноат-холдинг" ком-панияси каби йирик корхоналарда мазкур би-тирувчиларга талаб юкори булганини кузатиш мумкин.

Олий таълим муассасалари замон талабла-рига жавоб берадиган, мамлакатнинг илмий-техник, иктисодий, ижтимоий ва маданий ри-вожланишини таъминлай оладиган малакали

2 Маткурбонов К. Кадрлар тайёрлаш миллий модели - дунё тажрибаси ва миллий хусусиятларимизни узида мужассам этган узига хос ноёб ходиса. // "Маърифат", 2013 йил 6 февраль.

3 Бурхонов У. Уз бизнесига эга ёшлар юртимизнинг истикболдаги тараккиётига муносиб хисса кушади. // "Маърифат", 2012 йил 7 ноябрь.

ва ракобатбардош кадрларни етиштириш учун ташкил этилган. 2012 йилда Узбекистонда олий таълим муассасалари сони 66 тани ташкил этди, улардан 33 таси республика минтакаларида жойлашган. Бу эса купчилик мактаб ва урта махсус касб-хунар таълими муассасалари би-тирувчиларининг олий маълумотли булишига имкон яратади. Уз навбатида, олий таълим муассасаларининг 28 таси илмий-назарий, 17 таси саноат, курилиш, транспорт ва алока, 6 таси тиббиёт, 4 таси кишлок хужалиги, 7 таси иктисодиёт ва хукук сохалари буйича кадрлар-ни тайёрлайди.

Кейинги йилларда республикада олий таълим муассасалари талабалари сони ортиб бормокда. 2000/2001 укув йилида талабалар сони 183,6 мингтани ташкил этган булса, бу курсаткич 2008/2009 укув йилида 297,9 мингтани ташкил этди ёки 114,3 мингтага (62,2%) купайди. 2009 йилда ОТМни битирувчилар сони 71,7 минг кишини ташкил этди. Бу кур-саткич хар 10 минг кишига хисоблаганда 25,6 тага туFри келади.

Маълумки, XXI аср - интеллектуал бойлик, юксак билим ва салохият талаб этиладиган аср хисобланмокда. Дархакикат, тараккиёт йулидан оFишмай изчил ривожланишда хал килувчи мухим мезон - бу замонавий билим ва касб-хунарларни эгаллаган мутахассислар хисобланади.

Узбекистонда ахоли интеллектуал сало-хиятининг миллий иктисодиёт доирасидаги ахамияти хусусида куйидагиларни таъкидлаш мумкин:

- таълим тизими уй хужалигига таъсир этиб, ундаги мехнат ресурсларининг касбий салохиятини шакллантиради;

- шаклланган мехнат ресурслари бо-зор оркали миллий иктисодиётнинг барча сохаларига йуналтирилади, улар банд бул-ганларнинг касбий таркибини шакллантиради, саноат, кишлок хужалиги, хизмат курсатиш сохаларида фаолият курсатади.

Таълим кай даражада ривожланган булса, миллий иктисодиётда шунга мос касбий тай-ёргарликка эга булган ходимлар фаолият курсатади ва шу даражада иктисодий усишга эришилади. Таълим сохаси иктисодий усишга эришишнинг имконияти булиб хисобланади.

Таълим сохасининг самарадорлигини оши-риш ва унинг миллий иктисодиётга таъсирини кучайтириш борасида куйидаги муаммолар мавжуд:

- таълим тизими ва мехнат бозори уртасидаги алокаларнинг сустлиги;

- "таълим-фан-ишлаб чикариш" уртасидаги боFликликнинг етарли даражада эмаслиги;

- таълим муассасалари моддий-техника ба-засини мустахкамлаш лозимлиги;

- педагогик кадрлар тайёрлашнинг илмий педагогик асосларини такомиллаштириш не-гизида унинг сифатини ошириш;

- таълим хизматлари бозорининг хусу-сий субъектларини вужудга келтириш билан унинг фаолияти самарадорлигини ошириш ва х.к.лар.

Айтиш жоизки, бугунги кунга кадар, Узбекистонда таълим тизимини ислох этишга доир бир катор ижобий ишлар амалга оши-рилди. Баркамол авлодни тарбиялашда бо-зор иктисодиёти талабларидан келиб чиккан холда таълим сифатини кутаришда бир катор ижобий натижаларга эришилди. Жумладан:

- мактабгача тарбия тизимида "болалар боFчаси-мактаб" мажмуалари, шунингдек, болалар санъат, мусика, чет тиллари ва компьютер саводи асослари билан шуFулланувчи гурухлар яратилди;

- ахолининг катта ёшдаги кисмига касбий таълим берувчи ва бизнес сохасида, банк иш-лари, солик солиш, тафтиш утказиш ва божхо-наларни бошкариш учун махсус курсларни уз ичига олувчи урта махсус таълим муассасала-рини кайта куриш ишлари бошлаб юборилди;

- бошланFич синф укувчиларига таълим узбек тилида лотин ёзувига асосланиб берилмокда.

Бозор иктисодиёти шароитида Узбекистонда таълим тизимининг самарадорлигини ошириш ва унинг иктисодиётни ривожлантиришга таъсирини кучайтиришнинг ижтимоий-иктисодий ахамияти куйидагиларда намоён булади:

- инсон томонидан билимларни узлаш-тириш, инсон капиталини шакллантириш ва ривожлантиришнинг айнан таълим тизими асосида амалга оширилиши;

- фукароларнинг билим даражаси жами-ятнинг ижтимоий-иктисодий ривожланиши

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

ва ахоли турмуш фаровонлигини белгиловчи мухим омил эканлиги;

- билимларнинг иктисодиёт ривожланишига кучли таъсири натижасида ишлаб чикариш са-марадорлигини оширишнинг асосий омилига айланганлиги;

- ахборотларни билимга айлантиришнинг таълим тизими тузилмавий буFинларида руй бе-риши;

- Узбекистоннинг халкаро мехнат такси-мотида хамда миллий иктисодиётнинг жахон бозорида муносиб урин эгаллашида таълим тизими ахамиятининг ошиб бориши ва х.к.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маърузаси. // "Халк сузи", 2010 йил 13 ноябрь.

2. Каримов И.А. Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тараккиётини юксалти-риш, халкимиз фаровонлигини оширишга хизмат килади. // "Туркистон", 2011 йил 22 январь.

3. Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мав-жуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил да-вом эттириш йили булади. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2013 йилда республикада ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йил-га мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор вазифаларига баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // "Тошкент окшоми", 2014 йил 20 январь.

4. Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2012 йилда мамлакатни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маъруза. // "Халк сузи", 2013 йил 19 январь.

5. Каримов И.А. Бизнинг йулимиз - демократик ислохотларни чукурлаштириш ва модернизация жараёнларини изчил давом эттириш. - Т.: "Узбекистон", 2012. -180-182-б.

6. Узбекистон Республикасининг "Таълим туFрисидаги" конуни. Олий таълим меъё-рий хужжатлари туплами. 1-т. - Т.: "Шарк", 2001. -3-8-б

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Узбекистон Республикасининг «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури». Олий таълим меъёрий хужжатлари туплами. 1-т. - Т.: "Шарк", 2001. -9-23-б.

8. Гулямов С.С. Образование в Узбекистане, день сегодняшний. - М.: 2001. -С. 120.

9. Перегудов Л.В., Саидов М.Х. Олий таълим менежменти ва иктисодиёти. - Т.: "Мо-лия", 2002.

10. Маткурбонов К. Кадрлар тайёрлаш миллий модели дунё тажрибаси ва миллий ху-сусиятларимизни узида мужассам этган узига хос ноёб ходиса. // "Маърифат", 2013 йил 6 февраль.

11. Бурхонов У. Уз бизнесига эга ёшлар юртимизнинг истикболдаги тараккиётига муносиб хисса кушади. // "Маърифат", 2012 йил 7 ноябрь.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.