Научная статья на тему 'Таълим ва ишлаб чиқариш интеграциялашувининг битирувчилар бандлигини таъминлашдаги аҳамияти'

Таълим ва ишлаб чиқариш интеграциялашувининг битирувчилар бандлигини таъминлашдаги аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
304
85
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
модернизациялаш / диверсификациялаш / узлуксиз таълим / ишлаб чиқариш корхоналари интеграциялашуви / малакали кадрлар / самарали бандлик / сифатли товар ва хизматлар / инновация / илмталаб соҳалар / интенсив ўсиш / ҳамкорлик / манфаатдорлик / ишончлилик. / modernization / diversification / continuous training / integration of manufacturing enterprises / qualified personnel / effective employment / qualitative goods and services / innovation / knowledge-intensive spheres / intensive growth / cooperation / interest / reliability

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ражабов Ў. Д., Ботиров Қ. А.

Мақолада олий ва ўрта махсус таълим тизими, ишлаб чиқаришнинг интеграциялашуви, аҳамияти ва мазмуни, шакллари ва натижалари, интеграциялашувни таъминлашнинг схемаси ҳамда узлуксиз таълим ва ишлаб чиқаришнинг интеграциялашувини таъминловчи йўналишлар кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SIGNIFICANCE OF EDUCATION AND PRODUCTIVE INTEGRATION FOR EMPLOYMENT PROBLEMS SOLVENCY

There is considered in the article significance and essence, forms and results of the highest and vocational education with production integration, model of ensuring integration, the direction of integration of continuous education with business.

Текст научной работы на тему «Таълим ва ишлаб чиқариш интеграциялашувининг битирувчилар бандлигини таъминлашдаги аҳамияти»

Ражабов У.Д.,

Термиз давлат университети «Ижтимоий-иктисодий таълим» кафедраси катта укитувчиси, иктисод фанлари номзоди; Ботиров К.А.,

Термиз давлат университети касб таълими иктисодиёттаълим йуналиши 2-боскич талабаси

ТАЪЛИМ ВА ИШЛАБ ЧИ^АРИШ ИНТЕГРАЦИЯЛАШУВИНИНГ БИТИРУВЧИЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДАГИ А^АМИЯТИ

РАЖАБОВ У.Д., БОТИРОВ К..А. ТАЪЛИМ ВА ИШЛАБ ЧИК.АРИШ ИНТЕГРАЦИЯЛАШУВИНИНГ БИТИРУВЧИЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДАГИ АЦАМИЯТИ

Маколада олий ва урта махсус таълим тизими, ишлаб чикаришнинг интеграциялашуви, ах,амияти ва мазмуни, шакллари ва натижалари, интеграциялашувни таъминлашнинг схемаси х,амда узлуксиз таълим ва ишлаб чикаришнинг интеграциялашувини таъминловчи йуналишлар курсатиб утилган.

Таянч суз ва тушунчалар: модернизациялаш, диверсификациялаш, узлуксиз таълим, ишлаб чикариш корхоналари интеграциялашуви, малакали кадрлар, самарали бандлик, сифатли товар ва хизматлар, инновация, илмталаб сох,алар, интенсив усиш, х,амкорлик, манфаатдорлик, ишончлилик.

РАЖАБОВ У.Д., БОТИРОВ К.А. ЗНАЧЕНИЕ ИНТЕГРАЦИИ ОБРАЗОВАНИЯ С ПРОИЗВОДСТВОМ В ОБЕСПЕЧЕНИИ ЗАНЯТОСТИ ВЫПУСКНИКОВ

В статье рассматривается значение и сущность, формы и итоги интеграции высшего и средне-специального образования с производством, схемы обеспечения интегрирования, направления обеспечения интеграции непрерывного образования с производством.

Ключевые слова и понятия: модернизация, диверсификация, непрерывное обучение, интеграция производственных предприятий, квалификационные кадры, эффективная занятость, качественный товар и услуги, инновация, наукоемкие сферы, интенсивный рост, сотрудничество, заинтересованность, достоверность.

RAJABOV U.D., BOTIROV K.A. SIGNIFICANCE OF EDUCATION AND PRODUCTIVE INTEGRATION FOR EMPLOYMENT PROBLEMS SOLVENCY

There is considered in the article significance and essence, forms and results of the highest and vocational education with production integration, model of ensuring integration, the direction of integration of continuous education with business.

Keywords: modernization, diversification, continuous training, integration of manufacturing enterprises, qualified personnel, effective employment, qualitative goods and services, innovation, knowledge-intensive spheres, intensive growth, cooperation, interest, reliability.

Ч.

Бугунги кунда мамлакатимизда олиб борилаётган из-чил ицтисодий ислоцотларни руёбга чицариш, ицтисодий барцарорлик, ицтисодиётни модернизациялаш ва диверсифи-кациялаш, ишлаб чицаришни мацаллийлаштириш, битирув-чиларнинг самарали иш билан бандлигининг амалга ошишини таълим ва ишлаб чицариш корхоналари интеграциялашуви-сиз тасаввур цилиш цийин.

Шу максадда Узбекистон Республикаси-да кабул килинган «Таълим т^рисида»ги Конун ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастури ракаботбардош ва юкори малакали кадрлар тайёрлашни кузда тутади. Унинг асосини уз-луксиз таълим ва амалиёт бирлиги ташкил этиб, уларнинг интеграциялашуви оркали малакали, хар томонлама такомиллашган кадрлар тайёрланади.

Саноати ва интеллектуал салохияти ри-вожланган мамлакатлар тажрибаси шуни курсатмокдаки, фан ва ишлаб чикариш урта-сидаги узаро алока канчалик мустахкам булса, шунчалик юкори малакали кадрлар тайёрлаш х,амда уларнинг самарали банд-лигини таъминлаш ва нихоят, иктисодиётда таркибий узгаришлар руй бериши мумкин булади.

Шу боисдан мамлакатимизда олий ва касб-хунар таълимида олиб борилаётган исло-хотлар мазмуни хамда битирувчиларнинг окилона бандлигини таъминлашдаги устувор йуналишлар хам айнан шуни ташкил килади.

Иктисодий фаол ахоли таркибида мехнат бозорида тенг шароитларда ракобатлашишга кодир булмаган шахслар ичида битирувчи ёшлар юкори улушга эга булмокдаки, бу х,ол таълим ва ишлаб чикариш корхоналари ин-теграциялашувини такомиллаштиришни кун тартибига куймокда.

Президентимиз Ислом Каримов республи-камизда битирувчиларнинг иш билан банд-лиги вазифаларини бажаришнинг ахамияти туFрисида тухталар экан, шундай деган эди: «Жорий йилда мехнат сохасига карийб 500 минг нафар ёш йигит-кизлар - 2-3 тадан му-тахассисликни ва иш куникмаларини эгалла-ган, олган билимларини иктисодиётимизнинг турли сохаларида, хизматлар ва бошкарув жабхасида куллашга тайёр булган касб-хунар

коллежларининг битирувчилари кириб кела-ди. Бу уринда навкирон авлодимизни фаол мехнат фаолиятига тулаконли жалб этиш буйича вилоят, шахар, туман хокимлари, корхона ва коллежлар рахбарларининг уз зиммасига юкланган вазифаларни бажариш буйича масъулияти х,акида гапиришнинг хожати булмаса керак»1.

Узбекистон ижтимоий йуналтирилган бо-зор иктисодиётига амал киладиган мамла-кат сифатида жах,он иктисодиётида тобора уз урнини топиб бораётган экан, усиб кела-ётган ёш авлоднинг ишсизлик холатига ту-шиб колмаслик ва бокимандалик кайфия-тига тушириб куймайдиган, уларни фаол мехнат килишга ундайдиган самарали ижтимоий химоя механизмини шакллантириш талаб килинмокда. Бу борада таълим ва ишлаб чикариш интеграциялашуви жараёнини чукуррок урганиш фойдадан холи булмайди.

Хозирги фан-техника тараккиётининг ха-рактерли томони шундаки, фан, таълим ва ишлаб чикаришнинг интеграциялашуви оркали сифатли товар ва хизматларни ишлаб чикариш, малакали кадрлар тайёрлашга эришилади. Касб-хунар таълими ва ишлаб чикаришнинг интеграциялашуви икки томонлама таъсирга эга булиб, бир томондан фан ва таълимнинг ривожланишини раFбатлантирса, иккинчи томондан ишлаб чикаришнинг ри-вожланишига туртки беради (1-жадвал).

1 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2014 йил 18 январь.

1-жадвал. Олий таълим муассасалари ва касб-х,унар таълимининг ишлаб чикариш билан интеграциялашуви шакллари ва натижалари1

Интеграция шакллари Интеграция натижалари

Кадрлар тайёрлашнинг максадли тизими Бозор талаби асосида мутахассислар тайёрлаш

Кайта тайёрлаш, малака ошириш Янги билим ва куникмаларга эга булиш

Инновацияни шакллантириш Фан ва техника ютукларидан бахраманд булиш

Хамкорлик алокалари Назария ва амалиёт бирлигини таъминлаш

Фикр алмашиш Мехнат унумдорлигини ошириш

Шартнома муносабатлари Масъулиятни юзага келтириш

Касб танлаш Келгусида иш жойининг аник булиши

Буюртма олиш Ишлаб чикариш микдорининг аник булиши

Интеграциялашув оркали битирувчилар-нинг иш топиши осон кечади, укув давридаёк тажриба ва куникмаларга эга булади. Таълим муассасалари мутахассислар тайёрлашнинг максадли тизимига утади. Ишлаб чикариш корхоналари фан ва таълим янгиликларидан бахраманд булади, замонавий фан-техника ютуклари асосида ривожланади, назарий би-лимлар ва амалиёт бирлиги таъминланади. Илмий-тадкикот ишлари ва кичик иннова-цион фирмаларни ривожлантириш имкони-ятлари пайдо булади. Таълим муассасалари моддий-техника базаси ривожланади ва бюджет маблаFлари тежалади. Таълим муас-сасаларида бюджетдан ташкари маблаFларни жалб килиш имконияти пайдо булади. Ман-фаатлар бирлашиб, битирувчилар орасида ракобат ва келажакка ишонч хисси уЙFонади.

Маълумки, экстенсив усиш шароитида асосий эътибор бутун ах,оли бандлигини таъ-минлашга каратилади, таълим даражаси, иш-чилар малакаси, ишчи кучи сифати иккинчи уринга суриб куйилади.

Хозирги шароитдаги фан сиFими юкори булган илм талаб сохалар, билимлар ва тех-никавий тараккиётга асосланган инновацион иктисодиёт негизидаги интенсив иктисодий усиш таълим тараккиёти билан белгиланади. Унда маълумот ва мутахассисликка эга булган шахсларгина етакчилик кила олади.

Бундан куриниб турибдики, фан, таълим ва ишлаб чикаришнинг интеграциялашуви

1 Муаллифлар томонидан тузилган.

ва х,амжих,атлиги мамлакат иктисодиётининг баркарор ривожланишида ва таълим сохаси-нинг олдига куйган вазифаларини тула-тукис амалга оширишида бехад мухимдир.

Кейинги йилларда олий таълим муассасалари хамда касб-хунар коллежлари битирув-чиларининг иш билан бандлигини такомил-лаштириш максадида катор чора-тадбирлар амалга оширилди. Хусусан, Узбекистон Рес-публикаси Президентининг 2010 йил 28 июл-даги «Таълим муассасаларининг битирув-чиларини тадбиркорлик фаолиятига жалб этиш борасидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-4232-сонли фармонининг амалиётга татбик этилиши таълим муассасалари битирувчиларининг иш билан бандлигини таъминлаш муаммоларини хал килишда мухим ахамият касб этди. Унга кура битирувчилар тадбиркорлик фаолиятига жалб килиниб, кушимча раFбатлантирилди ва бу борадаги муаммолар юмшатилди.

Бирок олий таълим ва касб-хунар таълимининг ишлаб чикариш билан интеграциялашуви битирувчилар бандлигини кенгайтириш билан бирга, юкорида келтирганимиздек, унинг мухим ахамияти мамлакат ижтимоий-иктисодий хаётида тутган урни билан белгиланади. Уни ривожлантириш эса мутта-сил ишларни олиб боришни талаб этади. Узбекистоннинг олий таълим муассасалари ва касб-хунар таълимини ишлаб чикариш билан интеграциялашувини таъминлаш тизи-ми 1-схемада келтирилган.

Мехнат бозорида олий таълим муассасаси ва касб-хунар коллежлари битирувчиларига

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

Ч.

1-схема. Олий таълим муассасалари ва касб-х,унар таълимининг ишлаб чик,ариш билан интеграциялашувини таъминлаш тизими1

булган талабнинг ошиши буйича иктисодий тадбирлардан энг асосийси иктисодиёт тар-мокларида таркибий узгаришларни амалга ошириш хисобланади. Бунга, энг аввало, мулкчилик шаклларини ривожлантириш, мехнат унумдорлигини ошириш, хорижий ин-вестициялар жалб килиш, махаллийлаштириш дастурига тула амал килиш, ходимларнинг моддий ва маънавий манфаатдорлигини кутариш, соликларни окилона белгилаш оркали эришилади.

Битирувчилар бандлигини оширишнинг мухим иктисодий тадбирлар мажмуасига хизмат курсатиш сохаларида янги иш жойла-рини яратиш, бунда янги замонавий хизмат-лар хисобига кенгайтиришни ташкил килиш, кишлок хужалигида кайта ишлаш саноати тармокларини купайтириш, кичик бизнес хамда хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва ижтимоий ишларни маблаF билан таъминлаш киради.

1 Муаллифлар томонидан тузилган.

Юкоридагилардан келиб чикиб, Термиз давлат университетида хам ишга жойлашти-риш масаласини ижобий хал килиш максадида куйидагилар амалга оширилмокда:

- хар йили мехнат органлари билан хам-корликда анъанавий мехнат ярмаркалари ташкил этилмокда;

- мехнат органлари билан доимий хам-корликда иш олиб борилиб, битирувчилар буш иш уринлари хакида таништирилиб борилмокда;

- битирувчиларни тадбиркорлик фао-лиятига жалб килиш ва тадбиркорлик маданиятини ошириш максадида уларга ама-лий кумак берилмокда;

- талабаларнинг педагогик амалиётларни уташлари ва булFуси иш жойларини топиш-лари учун умумтаълим мактаблари, касб-хунар коллежлари хамда ишлаб чикариш амалиётини уташлари учун бошка хужалик юритувчи субъектлар билан икки томонлама шартномалар имзоланмокда;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

- мехнат органлари кумагида корхоналар-да квота иш уринлари шакллантирилмокда.

Президентимиз Ислом Каримов мамла-катимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маъ-рузасида: «А^оли бандлигини таъминлаш, аввало, касб-хунар коллежлари ва олий укув юртлари битирувчиларини ишга жой-лаштириш буйича зарур шароитлар яра-тиш ижтимоий сиёсатимизнинг энг мухим устувор йуналиши булиб колади», деб таъ-кидлаб утди1. Бу эса мазкур сохада зарур чора-тадбирларни амалга ошириш ва изла-нишларни давом эттиришни билдиради.

Шундай экан, биринчи навбатда, узлук-сиз таълим ва ишлаб чикаришнинг интегра-циялашувини таъминловчи такомиллашган ягона концепцияни ишлаб чикиш ва уни амалга ошириш лозим. Концепцияда ин-теграциялашув жараёни амал килишининг асосий тамойиллари ва вазифалари акс эт-тирилиши керак. Ушбу концепциянинг асосий максади интеграциялашув жараёни учун зарур булган шарт-шароитларни яратиш ва аник йуналтирилган йуналишларини белги-лаб олишдан иборат булиши зарур.

Иккинчидан, олий таълим муассасалари ва касб-хунар коллежлари кадрлар тайёр-лашда чукур ва такомиллашган маркетинг тадкикотларини олиб боришлари, ишлаб чикариш корхоналари билан келишувлар асосида мутахассислар тайёрлашлари лозим.

Учинчидан, олий таълим муассасалари ва касб-хунар коллежлари ишлаб чикариш корхоналари билан хамкорлик алокаларини аниклаштирувчи ва мустахкамлашга хизмат

1 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб тар-кибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. // Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2015 йил 17 январь.

килувчи шартнома муносабатларини йулга куйишлари керак.

Туртинчидан, олий таълим муассасалари ва касб-хунар коллежлари билан ишлаб чикариш корхоналарининг интеграциялашу-вини таъминлашга хизмат килувчи механизм-ни яратиш лозим. Унда интеграциялашувга ундовчи ва зарурат килувчи тизим уз аксини топиши керак.

Бешинчидан, ёшларни касбга йуналтириш ишларини кенгайтириш ва узаро манфаат-дорликни ошириш оркали таълим ва ишлаб чикариш интеграциялашувини чукурлашти-риш керак.

Олтинчидан, бу сохада юкори натижалар-га эришган илFор мамлакатлар тажрибасини урганиш ва амалиётга татбик этиш лозим.

Шу билан бирга куйидагилар янги иш уринлари ташкил этиш, олий таълим муассасалари ва касб-хунар коллежлари битирувчи-ларининг иш билан бандлигини таъминлаш-нинг кушимча йуналишлари булиб колади:

- кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик, ои-лавий бизнес ва хизмат курсатиш сохаларини ривожлантириш;

- уй мехнати (касаначилик)ни ривожлан-тириш;

- янги ишлаб чикариш объектларини ишга тушириш, мавжудларининг кувватларидан унумли фойдаланиш, корхоналарни кенгай-тириш;

- ишлаб чикариш, бозор ва ижтимоий инф-ратузилмани ривожлантириш;

- фермер ва ахоли хужаликлари имконият-ларидан кенгрок фойдаланиш;

- ишлаб чикаришга интенсив технология-ларни жорий этиш;

- ишламасдан турган корхоналар фаолия-тини тиклаш, молиявий соFломлаштириш ва бошкалар.

Таълим ва ишлаб чикаришнинг интегра-циялашуви, битирувчиларнинг иш билан бандлиги масаласи бугунги кунда иктисодий ислохотларнинг асосий йуналиши хисобланади. Шу боисдан ушбу жараён-ни четлаб утиб булмайди, аксинча, кенгрок урганиш ва амалиётга татбик этиш бугунги куннинг долзарб вазифаси хисобланади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

Ч.

Шу уринда мамлакатимизда таълим соха-сида амалга оширилаётган ислохотлар уз самарасини курсатаётганини бутун жахон эътироф этаётгани, таълим тизимини ривож-лантириш даражаси буйича эса Узбекистон дунёнинг 141 мамлакати орасида иккинчи уринни банд этганлиги эътиборга моликдир1.

Хулоса урнида айтиш мумкинки, юкорида келтирилган муаммоларнинг келгусида ижо-

бий хал этилиши республикамизда таълим ва ишлаб чикаришнинг мутаносиб ривожла-ниши, юзага келаётган муаммоларни барта-раф этиш, икки томонлама самарадорликка эришиш, олий ва касб-хунар таълими, ишлаб чикариш корхоналари узвийлиги ва тизим-лилигини таъминлашга имкон беради.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожланти-риш якунлари хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим усту-вор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2013 йил 19 январь.

2. Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2014 йил 18 январь.

3. Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. / Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2015 йил 17 январь.

1 Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари хамда 2013 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2013 йил 19 январь.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.