Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ЕРЛАРНИ ХУСУСИЙЛАШТИРИШ АСОСЛАРИ ВА ТАРТИБИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ЕРЛАРНИ ХУСУСИЙЛАШТИРИШ АСОСЛАРИ ВА ТАРТИБИ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

133
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ЕРЛАРНИ ХУСУСИЙЛАШТИРИШ АСОСЛАРИ ВА ТАРТИБИ»

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ЕРЛАРНИ ХУСУСИЙЛАШТИРИШ АСОСЛАРИ ВА ТАРТИБИ

Наргиза Халимбаевна Эгамбердиева

Юридик фанлари номзоди

Хуршида Эминжановна Эгамбердиева

Хусусий нотариат билан шугулланувчи нотариус

Узбекистан Республикаси Конституциясининг 53-моддасига мувофик, "Бозор муносабатларини ривожлантиришга каратилган Узбекистон иктисодиётининг негизини хилма-хил шакллардаги мулк ташкил этади. Давлат истеъмолчиларнинг хукуки устунлигини хисобга олиб, иктисодий фаолият, тадбиркорлик ва мехнат килиш эркинлигини, барча мулк шаклларининг тенг хукуклилигини ва хукукий жихатдан баб-баравар мухофаза этилишини кафолатлайди".

Турли мулк шаклларининг ривожланиши, айникса хусусий мулкнинг давлат томонидан эътироф этилиб, мухофаза килиниши мулкдорлар синфини шаклланишига, тадбиркорлик фаолияти учун кенг йул очилишига сабаб булди. Узбекистон Республикаси Фукаролик Кодексининг 83-моддасида кучмас мулк сирасига ер участкалари, ер ости бойликлари ва ер билан узвий боглик булган бошка мулклар келтириб утилган. Маълумки, ер, ер ости бойликлари, сув, усимлик ва хайвонот дунёси хамда бошка табиий захиралар умуммиллий бойликдир, улардан окилона фойдаланиш хар биримизнинг бурчимиз.

Инсоният тарихида ер хамиша алохида уринни эгаллаб, унга булган муносабат хозирги кунга кадар хам уз ахамиятини йукотмаган. Инсон доим ерга эгалик килиш, ундан хужалик максадларида фойдаланиб даромад манбаига эга булиш учун харакат килган хамда курашиб келган. Ер нафакат иктисодий балки ижтимоий муносабатлар объекти хам булиб келган. Ерни хусусий мулк объекти сифатида икки жихатдан караш мумкин. Иктисодий нуктаи назардан карайдиган булсак ердан унумли фойдаланиш, унга ишлов бериш узиники каби муносабатда булиш ернинг мулкдори булгандагина амалга ошириш мумкин булади. Бирок иккинчи томондан йирик ер эгаларининг шаклланиши олдини олиш ва бошка фукароларнинг уларга карамликни бартараф этиш буйича давлат уз назоратини урнатиши, хамда олдини олиш чораларини куриши керак[1].

December 1

65

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

Мулк объекти каторида ернинг хусусий мулк сифатида хам сотилиши мумкинлиги назарда тутилади. Эътиборингизни давлат ихтиёридаги ерни хусусий мулк килиб сотиш борасидаги ислохотларга каратсак, мукаддам ерлар умуммиллий бойлик булиб хусусий мулк объекти булмаган. Амалдаги фукаролик конунчилигимизда хусусий мулк объекти доирасининг кенгайиши, шунингдек охирги йилларда олиб борилаётган ислохотлар айникса, ерни хусусий мулк объекти сифатида сотилиши жиддий узгаришларга сабаб булди. Узбекистон Республикаси Конституциясига кушимча ва узгартириш киритиш лойихасида хам айнан 55-моддасига "ер конунда назарда тутилган шартлар асосида ва тартибда хусусий мулк хам булиши мумкин. ^ишлок хужалигига мулжалланган ерлар, урмон фонди давлатга тегишли булиб, тадбиркорлик субъектларига ижара шартномалари асосида ажратилади", деган мазмунда тулдириш буйича хам таклиф берилган.

Кучмас мол-мулкни олди-сотди, хадя, айирбошлаш, ижара ва бошка шартномаларни тузиш ва уларни расмийлаштиришда Узбекистон Республикаси Фукаролик Кодексининг 84-моддасида акс эттирилган. Ушбу модда кучмас мулкка эгалик хукуки ва ашёвий хукук эгаларининг хукук ва мажбуриятлари келтирилган. Хдкикий мулкдор сифатида унинг хукуклари келтириб утилмаган.

2022-2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясининг 13-максадида куйидагилар:

-мулкий хукукларнинг дахлсизлигини ишончли химоя килиш хамда давлат органларининг мулкий муносабатларга ноконуний аралашувини чеклаш.

-хусусий мулк дахлсизлиги ва химояси кафолатларини кучайтириш, мулкий, шу жумладан ер участкасига булган хукукларни сузсиз таъминлаш.

-хусусий мулк устуворлигини асосий тамойил сифатида белгилаш, шу жумладан давлат идорасининг расмий маълумотига ишониб мол-мулк сотиб олган шахснинг хукукини химоя килиш тизимини жорий этиш белгиланган.

"^ишлок хужалигига мулжалланмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тугрисида"ги конун 2021 йил 24 сентябрда кабул килиниб, 2021 йил 30 сентябрда маъкулланган. Мазкур конунда ер участкаларини хусусийлаштириш тартиби, тамойиллари, хусусийлаштириладиган ва хусусийлаштирилмайдиган ерлар таркиби, киймати, мулкдорнинг хукуклари ва бошкалар белгилаб куйилган. ^онуннинг кабул килиниши давлат ихтиёридаги ерларни талабгорларга хусусийлаштириш имкони яратилганлигини билдиради. Узбекистон Республикаси Ер Кодексининг 17-моддасига кжорида келтирилган конун

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

асосида кушимча киритилди: Юридик ва жисмоний шахслар кишлок хужалигига мулжалланмаган, узига доимий фойдаланиш (эгалик килиш) ёки мерос килиб колдириладиган умрбод эгалик килиш хукуки асосида тегишли булган ер участкаларини кишлок хужалигига мулжалланмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тугрисидаги конунчиликда назарда тутилган холларда хусусийлаштиришга хакли.

Конунга бевосита мурожаат этсак, унда кайси ерлар хусусийлаштирилиши мумкин эканлиги курсатиб утилган.

Чунончи, конунда буш турган ер участкасига таъриф берилган булиб, бинолар ва иншоотлар жойлашмаган, хеч кандай мажбуриятлар ёки такиклар урнатилмаган хамда жисмоний ва юридик шахсларга конунчиликка мувофик ажратиб берилмаган, давлат мулки булган, кишлок хужалигига мулжалланмаган ер участкаси, давлат кучмас мулк объекти сифатида давлат мулки булган мулкий мажмуалар (корхоналар), бинолар ва иншоотлар, курилиши тугалланмаган объектлар тушунилади.

Хусусийлаштириш объектлари куйидагилардан иборат:

- юридик шахсларга тадбиркорлик ва шахарсозлик фаолиятини амалга ошириш учун берилган ер участкалари;

- Узбекистон Республикаси фукароларига якка тартибда уй-жой куриш ва уй-жойни ободонлаштириш, шунингдек тадбиркорлик ва шахарсозлик фаолиятини амалга ошириш учун берилган ер участкалари;

-хусусийлаштирилиши лозим булган давлат кучмас мулк объектлари жойлашган ер участкалари;

- буш турган ер участкалари.

Уринли савол тугилади кайси ер участкалари хусусийлаштирилмайди:

1.Фойдали казилма конлари, конунчиликка мувофик хусусийлаштирилмайдиган давлат мулки объектлари жойлашган ер участкалари;

2. Табиатни мухофаза килиш, согломлаштириш, рекреация максадлари ва тарихий-маданий максадлар учун мулжалланган ерлар таркибига кирувчи ер участкалари, шунингдек урмон хамда сув фондларининг, мухандислик ва транспорт инфратузилмаси объектларининг мухофаза зоналари, шахарлар ва шахарчаларнинг умумий фойдаланишдаги ерлари (майдонлар, кучалар, тор кучалар, йуллар, сохил буйлари, скверлар, хиёбонлар,

истирохат боглари);

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

3. Хавфли моддалар билан зарарланган ва биоген захарланишга дучор булган ер участкалари;

4. ^онунчиликда белгиланган тартибда махсус иктисодий зоналар иштирокчиларига такдим этилган ер участкалари — махсус иктисодий зона фаолият курсатадиган даврда;

5. Куп квартирали уйлар жойлашган, шунингдек куп квартирали уйларга туташ ер участкалари;

6. Давлат-хусусий шериклик лойихаларини, ижтимоий шериклик тугрисидаги келишувлар ва шартномаларни амалга ошириш учун берилган, шунингдек юридик шахсларга жамоат эхтиёжлари учун берилган ер участкалари.

Хусийлаштириш жараёнида бир тарафдан давлат иштирок этса, иккинчи тарафдан Узбекистон Республикаси фукаролари ва юридик шахслари иштирок этишлари мумкин. Конунда хусусийлаштириш субъектлари сифатида аник шахслар келтирилган булиб, чет эллик фукаролар, фукаролиги булмаган шахслар, чет эл юридик шахслари, чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналар, шунингдек давлат органлари, муассасалари ва корхоналари хусусийлаштириш субъектлари булмайдилар.

Узбекистон Республикаси фукаролари узлари яшаб турган доимий фойдаланиш, ижара ёки мерос килиб колдириладиган умрбод эгалик килиш хукуки асосида тегишли ер участкаларини сотиб олишлари мумкин.

Ер участкалари электрон савдо оркали сотиб олишлари мумкин булади. Буш турган ер участкалари электрон онлайн-аукцион оркали хусусийлаштирилади.

Хусусийлаштиришда иштирок этиш истагини билдирганларга ер участкаларини хусусийлаштиришни рад этиш учун куйидаги асослар мавжуд булиши керак:

ер участкаларини хусусийлаштириш учун ушбу Конунда назарда тутилган асосларнинг мавжуд эмаслиги;

хусусийлаштириладиган ер участкасига нисбатан тугалланмаган суд ишларининг мавжудлиги;

хусусийлаштириладиган ер участкаларида жойлашган кучмас мулк объектларига нисбатан куйилган такикнинг ёки белгиланган хатловнинг мавжудлиги;

ахоли пунктларининг тасдикланган бош режаларида, ахоли пункти кисмларини батафсил режалаштириш

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

лойихаларида, худудларни комплекс ривожлантириш ва куришга доир бошка хужжатларда ёки ер участкасидан фойдаланишнинг рухсат берилган турларида ер участкаларини хусусийлаштиришга бевосита монелик киладиган маълумотларнинг мавжудлиги;

ер участкаларини жамоат эхтиёжлари учун олиб куйиш тугрисида ариза топширилгунига кадар кабул килинган Коракалпогистон Республикаси Жукорги Кенгесининг, халк депутатлари вилоятлар ва Тошкент шахар Кенгашларининг карорлари мавжудлиги;

хусусийлаштириладиган ер участкасини сотишга ёки бошкача тарзда узга шахсга утказишга нисбатан такикнинг мавжудлиги;

аризада нотугри, бир-бирига зид булган ёки бузиб курсатилган маълумотлар аникланганлиги;

хусусийлаштириладиган ер участкасининг сотиб олиш кийматини тулаш ушбу Конунда белгиланган муддатда амалга оширилмаганлиги ёки тулик амалга оширилмаганлиги асос булади.

Рад этилган кундан бошлаб 1 ой ичида рад этилган сабаблар бартараф этилса кайта хусусийлаштириш учун ариза билан мурожаат этиш мумкин булади.

Хусусийлаштириш субъектига доимий фойдаланиш (эгалик килиш), ижара ёхуд мерос килиб колдириладиган умрбод эгалик килиш хукуки асосида тегишли булган хусусийлаштириладиган ер участкасининг сотиб олиш киймати юридик ва жисмоний шахслардан олинадиган, тегишли ерлар учун хусусийлаштириш пайтида белгиланган ер солиги базавий ставкасининг каррали микдорларида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланади.

Юридик ва жисмоний шахсларнинг хусусий мулки булган ер участкасини жамоат эхтиёжлари учун кайта сотиб олиш:

факат ер участкаси мулкдорининг ёзма розилиги олинганда амалга оширилади;

ер участкасининг мулкдори хамда тегишинча Коракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимлари номидан тенг шартлар асосида тузиладиган ер участкасининг олди-сотди шартномаси билан расмийлаштирилади;

башарти ер участкасининг шартнома киймати давлат томонидан олдиндан туланса, амалга оширилади.

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

Юридик ва жисмоний шахсларнинг хусусий мулки булган ер участкасини жамоат эхтиёжлари учун кайта сотиб олишга факат куйидаги максадларда йул куйилади:

мудофаа ва давлат хавфсизлиги эхтиёжлари, мухофаза этиладиган табиий худудлар эхтиёжлари, эркин иктисодий зоналарни, эркин савдо зоналарини ташкил этиш ва уларнинг фаолият курсатиши учун ерлар бериш;

Юридик ва жисмоний шахсларнинг хусусий мулки булган ер участкаларини жамоат эхтиёжлари учун кайта сотиб олиш факат ер участкалари мулкдорлари билан кайта сотиб олишнинг шартнома нархи ва кайта сотиб олиш шартлари очик мухокама килинганидан кейин, шунингдек Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан келишилганидан кейин амалга оширилади.

Давр талаби билан кабул килинган конун ерларни хусусийлаштиришнинг конуний тизими ишлаб чикилган булиб амалга ошириш чогида юзага келиши мумкин булган барча вазиятларни тулик камраб олиш ёхуд олмаслиги вакт белгилайди. Зеро, конун янги кабул килингандир. Давлат алохида макомга эга булган субъект сифатида ерларни хусусийлаштириш объектларини савдога куйишда эхтиёткорлик билан амалга ошириши максадга мувофик булар эди. Ер хакикий эгаларига муносиб объектдир.

REFERENCES

1. Земля как объект права собственности и его конституционно-правовое содержание https://cyberleninka.ru/article/n/zemlya-kak-obekt-prava-sobstvennosti-i-ego-konstitutsionno-pravovoe-soderzhanie/viewer

2. Дадашева, А. А. (2020). МАДАЛЛИЙ ИЖРО ^ОКИМИЯТИ ФАОЛИЯТИ УСТИДАН ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИНИ НАТИЖАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ЕЧИМЛАРИ. ЖУРНАЛ ПРАВОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, (SPECIAL 2-2).

3. Dadasheva, A. A. (2022). PUBLIC OPINION AND GOVERNMENT EVALUATION IN NEW UZBEKISTAN. The American Journal of Interdisciplinary Innovations Research, 4(01), 16-19.

4. ДАДАШЕВА, А. (2021). Взаимодействие органов представительной власти на местах и самоуправления граждан в осуществлении действенного общественного контроля. Fuqarolik jamiyati. Гражданское

общество, 22(2), 70-74.

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

5. HHaraMOBa, M. M. (2022). £HrH Y3EEKHCTOHHHHr TAPAKK^T CTPATErH^A KOHYH YCTYBOP-HHrHHH TALMHHHAm BA MA^A^^A HHCTHTYTH OAO.HHflTHHHHr CAMAPA^OP^HrHHH OmHPHmHHHr TAfflKKHMH-XYKYKHH MACA^A^APH (TA^HnHH-CTATHCTHK MAL^YMOT^AP ACOCH^A). Academic research in educational sciences, 3(10), 315-321.

6. AagameBa, A. A. (2020). MA^A^^HH H^PO ^OKHMH^TH OAO^H^TH YCTH^AH ^AMOAT^H^HK HA3OPATHHH HATH^A^OP^HrHHH OmHPHmHHHr H.HMHH-HA3APHH E^HM^APH. ^YPHA^ nPABOBBIX HCCHEAOBAHHH, (SPECIAL 2-2).

December 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.