Научная статья на тему 'ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВЫЕ ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ СОБСТВЕННОСТИ НА ЗЕМЛЮ'

ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВЫЕ ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ СОБСТВЕННОСТИ НА ЗЕМЛЮ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
152
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
земельные участки / приватизация земельные участки / право земельной собственности / земельные налоги / земельный рынок / земельный кадастр / рациональное использование земли / земельный аукцион. / land / privatization of land / ownership of land / land tax / land market / land cadastre / rational land use / land auction.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Холмуминов Ойбек Жумаевич

в статье рассматриваются гражданско-правовые вопросы формирования собственности на землю. Изучены гражданско-правовые вопросы формирования собственности на землю, исходя из опыта зарубежных стран, даны теоретические и практические рекомендации по совершенствованию законодательства по данной проблеме.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CIVIL LAW ISSUES OF LAND OWNERSHIP FORMATION

The article deals with the civil law issues of the formation of land ownership. The civil law issues of the formation of land ownership based on the experience of foreign countries are also studied, theoretical and practical recommendations for improving the legislation of this problem are given.

Текст научной работы на тему «ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВЫЕ ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ СОБСТВЕННОСТИ НА ЗЕМЛЮ»

Hill

Oybek Jumaevich Xolmo'minov, Senior Lecturer, Department of Civil and Legal Sciences, Academy of MIA of the Republic of Uzbekistan, Doctor of Philosophy in Law (PhD)

CIVIL LAW ISSUES OF LAND OWNERSHIP FORMATION

Annotation: The article deals with the civil law issues of the formation of land ownership. The civil law issues of the formation of land ownership based on the experience of foreign countries are also studied, theoretical and practical recommendations for improving the legislation of this problem are given.

Keywords: land, privatization of land, ownership of land, land tax, land market, land cadastre, rational land

use, land auction.

Ойбек Жумаевич Холмуминов, Старший преподаватель кафедры "Гражданско-правовые науки" Академии МВД Республики Узбекистан, доктор философских наук в области права (PhD)

ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВЫЕ ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ СОБСТВЕННОСТИ

НА ЗЕМЛЮ

Аннотация: в статье рассматриваются гражданско-правовые вопросы формирования собственности на землю. Изучены гражданско-правовые вопросы формирования собственности на землю, исходя из опыта зарубежных стран, даны теоретические и практические рекомендации по совершенствованию законодательства по данной проблеме.

Ключевые слова: земельные участки, приватизация земельные участки, право земельной собственности, земельные налоги, земельный рынок, земельный кадастр, рациональное использование земли, земельный аукцион.

Ойбек Жумаевич Холмуминов,

Узбекистан Республикаси ИИВ Академияси "Фукдровий-^укукий фанлари" кафедраси катта укдтувчиси, юридик фанлар буйича фалсафа доктори (PhD)

ЕР УЧАСТКАСИГА НИСБАТАН МУЛКЧИЛИКНИ ШАКИЛЛАНТИРИШНИНГ ФУ^АРОВИЙ ^УКУЕИЙ МАСАЛАЛАРИ

Review of law sciences

а

W ............... |

- Д^

Аннотация: мацолада ер участкасига нисбатан мулкчиликни шакиллантиришнинг фуцаровий %уцуций масалалари уз ифодасини топган. Шунингдек, ер участкасига нисбатан

1

мулкчиликни шакиллантиришга оид халцаро тажрибага уам эътибор берилиб, цонунчиликни такомиллаштириш соуасида бир цатор илмий назарий ва амалий таклифлар берилган.

Калит сузлар: ер участкалари, ер участкаларини хусусийлаштириш, ерга нисбатан мулкчилик, ер солиги, ер бозори, ер кадастри, ердан оцилона фойдаланиш,ер аукциони.

1. Ерга нисбатан мулкчилик тарихи

Маълумки,ер барча тирик мавжудотнинг яшаш манбаи булиб у барча бойликларни узида мужассам этади.Шу маънода,давлат томонидан сиёсий, иктисодий ва ижтимоий ислохотларни амалга оширишда ерга нисбатан мулкчилик муносабатлари мухим роль уйнайди. Жумладан,Марказий Осиё худудида вужудга келган ва уз даврининг энг ривожланган сиёсий бирикмалари сифатида майдонга чиккан давлатлар учун иктисодий жараёнларнинг, чунончи, ер-мулкка эгалик муносабатларининг нисбатан ривожланганлик даражаси узига хосдир.

XV асрда Мовароуннахр хамда Хуросонда ер ва мулкчиликнинг асосан туртта шакли, яъни мулки девоний-давлат ерлари, мулк-хусусий ерлар, мулки вакф-мадраса ва ибодатхоналар тасарруфидаги ерлар хамда жамоа ерлари мавжуд булган.Дехкончилик ерларининг энг катта кисми давлат мулки хисобланган. Уларга аввалгидек юртлар хукмдорлари-султон ёки амир эгалик килган.Ер майдонларининг салмокли иккинчи кисми хусусий ерлардан иборат эди. Йирик мулкдорларнинг катта ер майдонлари ва мехнаткаш зироатчиларнинг майда пайкаллари хам хусусий мулк саналган. Мулк ерларининг аксарияти маъмурий, харбий ва диний арбоблар тасарруфида булган. Эрамиздан олдинги 430-355 йилларда яшаган кадимги юнон тарихчиси ва давлат арбоби Ксенофонт дехкончиликни барча касбларнинг онаси ва бокувчисидир, дея улуглаган.

^ишлок хужалигида замонавий ишлаб чикариш-юкори хосилдорлик ва юкори сифатли махсулотлар етиштириш бу сохада бозор муносабатларини тикламасдан амалга ошириш имконсиз. Бозор муносабатлари эса, качонки ишлаб чикарувчи, яъни дехкон уз мехнат фаолиятида эркин ва у кишлок хужалигида ишлаб чикариш воситаларининг энг мухими булган Ернинг ва ишлаб чикарилган махсулотнинг хакикий мулкдори булсагина ривожланади.

Узбекистонга ухшаш тарихий жараёнларни бошдан кечирган давлатларнинг бозор муносабатларига утиш даврида Ерни хусусийлаштириш тажрибаларини тахлил этсак, бу жараён асосан икки хил усулда амалга оширилган.

Ерни хусусийлаштиришнинг биринчи тури бу-реституция усули. Реституция [1] (лотин тилидан, restitutio - кайта тиклаш) бу мулкни хужжатлар асосида, мулкдорлик хукукини тиклаб, узининг аввалги эгаларига кайтариб бериш. Бу турдаги хусусийлаштириш купрок Шаркий Европа ва Болтикбуйи давлатларида жорий этилди ва хозирга кадар амалда.

Ерни хусусийлаштиришнинг иккинчи турида кишлок хужалигида бевосита банд булган ахоли катламига бепул улуш (пай) сифатида такдим этилган. Хусусийлаштиришнинг бу тури Россияда амалга оширилган.

Узбекистонда бу борада мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий холати ва узбек халкининг миллий менталитетидан келиб чиккан холда, хос усул танлаб, ишни амалга ошириб бораётганлиги ута мухим ахамиятга эга.

2. Ерга нисбатан хусусий мулкчиликни амалга оширишнинг узига хос ривожланиши

Маълумки, бозор иктисодиётининг асоси, бу - хусусий мулкчилик. Ерга нисбатан хусусий мулкчиликсиз бозор иктисодиёти тулик булмайди.

Агарда тарихга назар ташлайдиган булсак,узбекнинг кулидан ер тортиб олинган колхозлаштириш давридан бери биз ердан фойдаланувчи булиб келганмиз. Собик иттифокнинг сунгги йилларида ва Мустакиллик даврида ерни хусусийлаштиришга бир неча марта уриниш булган, аммо бу уринишлар турли сабабларга кура муваффакиятли якунланмаган.

Дастлаб,1995 йил Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1995 йил 11 апрелдаги

126-сонли "Савдо ва хизмат курсатиш сохаси объектларини улар жойлашган ер майдонлари билан биргаликда хамда ер майдонларини мерос килиб колдириш шарти билан умрбод эгалик килиш учун хусусий мулк сифатида сотиш тартиби тугрисида"ги карорига кура хусусийлаштирилаётган савдо ва хизмат курсатиш сохаси объектлари улар жойлашган участкалар билан биргаликда инвесторларга берилган эди.

Кейин эса,Узбекистон Республикаси Президентининг 24 июль 2006 йил №ПФ-3780 сонли"Юридик шахслар ва фукароларнинг бинолари хамда иншоотлари билан банд булган ер участкаларини хусусийлаштириш тугрисида"ги [2] фармонига кура куйидагилар ерни давлатдан сотиб олишлари мумкинлиги режалаштирилган эди:

- -юридик шахслар-мулкий хукук асосида узларига карашли ёки улар томонидан хусусийлаштириладиган бино ва иншоотлар, ишлаб чикариш инфратузилмаси объектлари жойлашган ер участкаларини, шунингдек мазкур объектларга туташ ер участкаларини ишлаб чикариш фаолиятини амалга ошириш учун зарур булган микдорда;

- -жисмоний шахслар-якка тартибда уй-жой куриш ва турар жой биносига хизмат курсатиш учун уларга ажратилган ер участкаларини.

Эътиборли томони шундаки,уша пайтда хусусийлаштириш режаси кутилган натижани бермади ва айрим объектив сабабларга кура амалга ошмаганлигини гувохи буламиз.

3. Ерга нисбатан хусусий мулкчиликни долзарблиги ва унинг хукукий асослари

Бугунги кунда мамлакатимизда ерга нисбатан хусусий мулкчиликни белгиланиши ва хукукий асосларини кабул килиниши ута мухим масала булиб, унинг дахлсизлиги Узбекистон Республикаси Конституциясини 53-моддасида уз ифодасини топган.

^омусимизда,"Бозор муносабатларини ривожлантиришга каратилган Узбекистон иктисодиётининг негизини хилма-хил шакллардаги мулк ташкил этади. Давлат истеъмолчиларнинг хукуки устунлигини хисобга олиб, иктисодий фаолият, тадбиркорлик ва мехнат килиш эркинлигини, барча мулк шаклларининг тенг хукуклилигини ва хукукий жихатдан баб-баравар мухофаза этилишини кафолатлайди. Хусусий мулк бошка мулк шакллари каби дахлсиз ва давлат химоясидадир. Мулкдор факат конунда назарда тутилган холларда ва тартибдагина мулкидан махрум этилиши мумкин" [3],-деб курсатилган.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича ^аракатлар стратегияси тугрисида"ги Фармонида [4] хусусий мулк хукуки ва кафолатларини ишончли химоя килишни таъминлаш, хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнес ривожи йулидаги барча тусик ва чекловларни бартараф этиш, унга тулик

эркинлик бериш,"Агар халк бой булса, давлат хам бой ва кучли булади" деган тамойилни амалга оширилиш тартиби хам аник курсатиб берилди.

Айникса,Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида "Бу йил хар бир худудда тадбиркорларга ер участкаларига оид маълумотларни очи; ва хакконий етказиш буйича янги тизим жорий этамиз.Унга кура, тадбиркорнинг фаолият юритиши учун зарур булган буш ер майдонлари, бино ва иншоотлар, уларнинг киймати ва шартлари хакидаги тули; харитани исталган вакт ва худудда онлайн тартибида олиш имконияти яратилади" [5] деб алохида таъкидланди.

Бундан куриниб турибдики, демак мамлакатимизда ерга нисбатан мулкчиликни фукаролик хукукий тартибга солиш масаласи узига хос ривожланиш хусусиятига эга.

Жумладан,Узбекистон Республикаси Президентнинг 1 август 2018 йилдаги ПФ-5495-сонли "Узбекистон Республикасида инвестиция мухитини тубдан яхшилаш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони 3-бандида давлат ва жамоат эхтиёжлари учун ер участкаларини олиб куйиш учун асосларнинг чекланган руйхати белгилаб куйилди [6].

Юртбошимизнинг ушбу Фармонида эса куйидагилар алохида кайд этилди: жисмоний ва юридик шахслар-Узбекистон Республикаси резидентлари томонидан хусусийлаштирилган ер участкалари хусусий мулк (фукаролик муомаласи объектлари) хисобланади ва дахлсиздир, шунингдек, "Хусусий мулкни химоя килиш ва мулкдорлар хукукларининг кафолатлари тугрисида"ги ^онунига [7] мувофик давлат томонидан мухофаза килинади.

Бундан ташкари, хусусийлаштирилган ва хусусийлаштирилмаган ерларга турли хил солик солинади.Хусусийлаштирилмаган участкалар буйича ер солиги оширилади.Хусусийлаштирилганларидан эса рагбатлантирувчи ставкаларда мол-мулк солиги туланади. Бундай ижобий холатлар ерни сотиб олиш учун иктисодий туртки булади деб курсатиш мумкин.

Ахамиятли томони шундаки,Узбекистон Республикаси Президентнинг 2019 йил 10 январь

ПФ-5623-сонли "Урбанизация жараёнларини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармонига [8] кура, ерга булган хусусий мулкчиликни жорий этиш юзасидан аник кадамлар куйиш назарда тутилди ва янги тартиб белгиланди.

Фармонда курсатилганидек, 2019 йил 1 июлдан бошлаб шундай тартиб урнатилди ва унга мувофик:

- -юридик шахслар-Узбекистон Республикаси резидентлари уларга мулк хукуки асосида тегишли булган ёки улар томонидан хусусийлаштирилаётган бино ва иншоотлар, саноат инфратузилмаси объектлари жойлашган ер участкаларини, шунингдек уларга туташ худудлардаги ишлаб чикариш фаолиятини амалга ошириш учун зарур микдордаги ер участкаларини хусусийлаштириш хукукига эга;

- жисмоний шахслар-Узбекистон Республикаси фукаролари уларга якка тартибда уй-жой куриш ва турар жойга хизмат курсатиш учун ажратилган ер участкаларини хусусийлаштириш хукукига эга;

- курсатилган ер участкаларини хусусийлаштириш жисмоний ва юридик шахсларнинг аризалари асосида махаллий давлат хокимияти органларининг карори билан амалга оширилади;

- жисмоний ва юридик шахслар-Узбекистон Республикаси резидентлари томонидан хусусийлаштирилган ер участкалари хусусий мулк (фукаролик муомаласи объектлари)

хисобланади ва дахлсиздир, шунингдек Узбекистон Республикасининг "Хусусий мулкни химоя килиш ва мулкдорлар хукукларининг кафолатлари тугрисида"ги ^онунига мувофик давлат томонидан мухофаза килинади;

- ер участкаларини хусусийлаштириш факатгина кадастр хужжатлари мавжуд булган холда хамда Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланадиган микдорларда пуллик асосда амалга оширилади.

4. Ерга нисбатан мулкчиликни белгиланишининг хукукий асосини янги замонавий такомиллашуви

Х,озирги кунда,Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 13 августдаги "Хусусий мулкни химоя килиш ва мулкдорлар хукукларининг кафолатларини кучайтириш, тадбиркорлик ташаббусларини куллаб-кувватлаш борасидаги ишларни ташкил килиш тизимини тубдан такомиллаштириш, шунингдек, тадбиркорлик субъектларининг молиявий ресурслар ва ишлаб чикариш инфратузилмасидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш тугрисида"ги [9] фармони хам ер участкаларини хусусийлаштириш масаласини ижобий хал этишда туб бурилиш ясади.

Мазкур фармонга мувофик мулкдорларнинг конституциявий хукукларини химоялаш кафолатларини кучайтириш ва мулк дахлсизлигини бузганлик учун масъул шахсларнинг жавобгарликни оширишга каратилган чоралар хам белгиланди.

Демак, хусусий мулк билан боглик камчиликларни комплекс ва тезкор хал этиш, барча даражадаги давлат органларининг ягона услубий рахбарлик остида узаро мувофиклаштирилган хамкорлик килиши йулга куйилади. Хусусий мулкнинг ишлаши, ер участкаларини реализация килиш, тендер савдоларини утказиш хамда давлатга тегишли булмаган бино ва иншоотларни бузишга оид аник ва лунда хукукий нормалар яратилади. Бу эса тадбиркорлик ташаббусларини куллаб-кувватлаш, ахолининг кенг катламларини бизнес билан шугулланишга фаол жалб этишни талаб этади.

Ана шу нуктаи назардан мазкур фармонда Конституциянинг хусусий мулкнинг дахлсизлиги, иктисодий фаолият ва тадбиркорлик эркинлигини таъминлаш, тажовузлардан химоя килиш, хусусий мулкни саклаш ва янада купайтириш учун барча зарур шарт-шароитларни яратишга оид нормаларини сузсиз ижро этиш ва уларга катъий риоя килиш буйича мансабдор шахсларнинг, жумладан махаллий давлат хокимияти органлари шахсан жавобгар эканлиги тугрисида огохлантирилди.

Фармон талабига асосан,конунчиликка мулкдорларнинг хусусий мулк дахлсизлиги, узига тегишли булган мол-мулкка мустакил эгалик килиш, фойдаланиш ва тасарруф этиш хукукларини химоя килиш кафолатларини янада кучайтириш, мулкдорларга давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйилган ер майдонининг бозор кийматида тулик копланишини назарда тутувчи узгартириш ва кушимчалар киритилади.

Мазкур фармонга кура,2020 йил 1 январдан бошлаб ^оракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши раиси, вилоятлар, Тошкент шахри, туманлар ва шахарлар хокимларининг конун хужжатларида назарда тутилган холларда кишлок хужалигига мулжалланган ер участкаларини олиб куйиш ва бир фермер хужалигидан бошкасига утказиш, шунингдек, жисмоний ва юридик шахслар эгалигида булган, улар фойдаланадиган ва мулки булган ер участкаларини жамоат ва давлат эхтиёжлари учун олиб куйиш буйича ваколатлари тегишли халк депутатлари Кенгашларига берилди.

Унга асосан,2020 йил 1 мартдан кучга кирадиган "^ишлок хужалигига мулжалланмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тугрисида"ги конунни 2020 йил 1

февралга кадар Сирдарё вилоятида апробация килиш буйича хукукий эксперимент утказиш белгиланди.

Олдин хокимларда ер участкаларини аукцион утказмасдан тугридан-тугри бериш ваколатлари мавжуд эди. Эндиликда 2019 йил 1 октябрдан бошлаб тадбиркорлик ва шахарсозлик фаолияти учун кишлок хужалигига мулжалланмаган буш ер участкалари республиканинг барча худудларида факат

"E-IJRO AUKSION" савдо майдончасида электрон онлайн-аукцион оркали такдим этилади. (Узбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Махкамасининг карорларига мувофик ер участкалари бериш холлари бундан мустасно, албатта).

Эндиликда,электрон онлайн-аукцион натижалари тугрисидаги баённома асосида ер участкасига булган хукукларни давлат руйхатига олинади.2019 йил 1 сентябрдан бошлаб фойдаланилмаётган давлат мулки объектларини, шу жумладан, таълим муассасалари (академик лицей ва касб-хунар коллежлари бундан мустасно), согликни саклаш ва спорт, маданият, хусусан кинотеатрлар, клублар, концерт-томоша курсатиш муассасалари ва кинолаштириш объектлари, шунингдек, давлат ташкилотларининг буш турган ер участкаларидан доимий фойдаланиш хукукини хужалик фаолиятига жалб килиш ва сотиш тартиби жорий этилади.

Эътиборли томони шундаки, эндиликда тадбиркорлик субъектларини давлат харидлари жараёнига кенг жалб этиш оркали барча давлат буюртмачилари томонидан давлат харидларининг шаффофлиги ва ракобатбардошлигини таъминлаш максадида ягона етказиб берувчидан тугридан-тугри харид килиш амалиёти катъиян такикланади.

Юкоридагилардан куриниб турибдики,хусусий мулк дахлсизлиги, мулкка эгалик килишнинг шаффоф тизими яратилиши хамда ер ажратишда хокимларнинг яккахокимликда карор чикариши каби холатларга чек куйилиши халкимиз манфаатларига хизмат килиши мукаррардир.

Маълумки,Узбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенатининг 2019 йил 3 май куни булиб утган 19-ялпи мажлисида ^онунчилик палатаси томонидан 2019 йил 26 апрелда кабул килинган Сенат томонидан 2019 йил 3 майда маъкулланган "^ишлок хужалигига мулжалланмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тугрисида"ги [10] конуни маъкулланиб мазкур конун ер участкаларини хусусийлаштириш борасидаги тарихий хужжат булганлигини хам алохида эътироф этиш лозимдир.

Алохида таъкидлаш уринлики,бу конун муайян даражада ерга нисбатан хусусий мулкчиликни жорий этишнинг биринчи боскичи хисобланади. Биринчи навбатда кандай ерлар хусусийлаштирилиши мумкин?

Масалан:жисмоний шахсда корхона булиб у муайян участкада жойлашган булса, у холда у ушбу ерни хусусийлаштириш хукукига эга булди. Ер участкалари ва уларда жойлашган объектлар бирлиги тамойили мавжуд булади. Эътиборли томони шундаки,кимдир юридик шахс фаолият курсатаётган ёки жисмоний шахс яшаётган ерни аукционга куйиши ва сотиб олиши мумкин булмайди ва конун билан таъкикланади.

Эътиборли томони шундаки, кабул килинган бундай хукукий хужжатларга кура ер участкаларини хусусийлаштириш борасида кандай янги холатлар вужудга келди?

Демак,бугунги кунда ер участкаларини хусусийлаштириш тугрисидаги хужжатлар имзоланди ва уларга кура, ер участкаларини хусусийлаштириш имтиёзлар ва кафолатлар билан рагбатлантирилади, мерос тартибида утадиган хусусийлаштирилган турар жой: кандай узгартириш киритилди, давлат активларини харид килиш осонлашди,ерни онлайн-

аукцион оркали хусусийлаштириш таклиф килинмокда, хусусийлаштириш соддалаштирилди, куну тун ишлайдиган савдо, кунгилочар ва умумий овкатланиш зоналари ташкил этилади.

Шу билан бирга, кучмас мулк объектлари жойлашган хусусийлаштирилаётган ер участкаси хажми Вазирлар Махкамаси томонидан белгилаб берилади. Бунда юридик ёки жисмоний шахслардан ер солигининг бир неча баробари микдорида бож туланади.Мазкур масалада шуни аник таъкидлаш жоизки,бу холатда гап ахолидан ерни хусусийлаштириш учун кандайдир катта микдордаги маблагларни йигиш хакида кетаётгани йук, аксинча асосий максад одамлар ерга нисбатан мулк хукукига эга булишлари, юридик ва жисмоний шахслар ерни оборотга куйиш, яъни гаров сифатида фойдаланиш имкониятига эга булишларини белгилашдан иборатдир.

Ерга ким эгалик килади? Албатта, ундан куп фойда олишга кодир булган, шу сабабли ер учун бозорда энг юкори нарх бера оладиган шахс. Таъкидлаш жоиз, у пули куп булгани учун ерни киммат бахога сотиб олмаяпти (нормал шароитда тадбиркор пулни банкдан кредитга олади, хатто шу ерни гаровга куйиб булса хам), балки у шу ер участкасида фойдали бизнесни йулга куя олишига кузи етгани учун сотиб оляпти. Демак, ерга эгалик ердан фойдаланувчиларни маконда окилона, уз урнида жойлаштириш учун туртки булиши мумкин.

Шунингдек, ер хусусий мулкка айлангач, уз-узидан ер бозори пайдо булади, худдики бир пайтлар уй-жой хусусийлашгач, уй бозори пайдо булганидек. Демак, ернинг хакикий бозор бахоси шаклланади. Бундан ташкари, ерни гаровга куйиш, ижарага бериш каби имкониятлар пайдо булади, яъни ер иктисодий муомала объектига айланади.

Энг ахамиятли томони шундаки,оддий фукаро хаётида нималар узгариши мумкин? Биринчи навбатда,унинг хусусий мулки мустахкам химояга эга булади. Х,озирги кунда уй-жойларни давлат эхтиёжи учун олиб куйиш, обод шахарлар ва махаллалар куриш асносида хусусий мулк дахлсизлиги масаласи бирмунча муаммога айлангани сир эмас. Одамлар ернинг эмас, факат унинг устига курилган бинонинг мулкдори булгани холда, баъзан шу бинонинг хам товон пулини ололмай сарсон буляпти. Шундай шароитда фукароларнинг мулкини химоя килиш учун уни мутахкам заминга боглаб куйиш имкони пайдо булди.

Юкорида курсатилган,хукукий хужжатлар талабига кура, хусусий ерлар факат мулкдорнинг розилиги билан давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйилиши мумкин. Агар ер хусусийлаштирилган булса, энди бинонинг, мулкнинг компенсациясини тулабгина, ерни давлат эхтиёжлари учун олиб куйиш имкони булмайди. Бунда ерни мулкдордан сотиб олиш ёки бошка йул билан уни рози килиш керак булади. Агар рози килинмаса, унинг ерини олиб куйиш мумкин эмас.Демак, фукароларда хокимият билан можароларда уз мулкларини химоя килиш учун яна бир конуний имконият мавжуд булди.

Савол тугилиши мумкин,ерлар талон-торож булиб кетмайдими? Йук, албатта ундай булиши мумкин эмас. Чунки жисмоний ва юридик шахсларга факат мулки жойлашган ерни хусусийлаштириб олишга рухсат бериляпти. У хатто кушнисининг бир карич ерини хам узиники килиб ололмайди, устида узига тегишли бино булиши керак.

Эътирозли холат пайдо булиши мумкин, коррупция учун янги йул очилиши мумкинми? Х,окимликлар ерларни хусусийлаштиришни аввал рад этиб, маълум манфаат эвазига кейин розилик бериш холлари учрамайдими, деган хавотир булиши мумкин. Албатта бу юридик асоссиз холат хисобланади. Чунки конунда ерларни хусусийлаштириш кайси холатларда рад этилиши мумкинлиги аник санаб берилган.

"^ишлок хужалигига мулжалланмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тугрисида"ги [11] конунининг 24-моддасига кура ер участкаларини хусусийлаштиришни рад этиш учун куйидагилар асос булади:

- ер участкаларини хусусийлаштириш учун ушбу ^онунда назарда тутилган асосларнинг мавжуд эмаслиги;

- хусусийлаштириладиган ер участкаларига нисбатан тугалланмаган суд мухокамаларининг мавжудлиги;

- хусусийлаштириладиган ер участкаларида жойлашган кучмас мулк объектларига нисбатан такикнинг ёки хатловнинг мавжудлиги;

- ахоли пунктлари тасдикланган бош режаларининг, шунингдек ариза берилгунига кадар кабул килинган хамда ер участкаларини хусусийлаштиришга бевосита тускинлик килаётган ер участкаларини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйиш, инфратузилма объектларини куриш тугрисида ваколатли давлат органлари хужжатларининг мавжудлиги;

- аризада нотугри, бир-бирига зид булган ёки бузиб курсатилган маълумотлар аникланганлиги;

- хусусийлаштириладиган ер участкаси учун туловнинг ушбу ^онунда белгиланган муддатда амалга оширилмаганлиги ёки тулик амалга оширилмаганлиги. Ер участкаларини хусусийлаштиришни бошка сабабларга кура рад этишга йул куйилмайди.

5. Ерга нисбатан мулкчиликни белгилашда хорижий тажриба

Ерга нисбатан мулкчиликни белгилашда хорижий тажриба мухим ахамиятга эга булиб, жумладан кишлок хужалиги сохасида фермер хужалиги юритиш жараёнида ундан фойдаланиш ва ерга булган эгалик масалалари эътиборли ахамият касб этади.

Франция конунчилигида "шахсий жавобгарликка асосланган оилавий ферма" тушунчаси кулланилиб, фермер хужалиги юритиш учун рухсатнома олишда минимал ер майдонига эга булиш талаб килинади. Бу микдор конун билан белгиланади.Мазкур хужалик камида икки кишининг тулик бандлигини ва муносиб даромадини таъминлаши лозим. Х,озирги вактда минимал микдор 25 га хисобланади.

Финляндияда кишлок хужалиги деярли 100%га фермер хужаликларидан иборат.Унда 60 мингдан ортик фермер хужаликлари фаолият курсатиб, уртача ер майдони-38 га.ни ташкил килади. ^орамолчилик фермаси эса, уртача 50 бош корамолдан иборат.

Бельгияда 80 мингдан ортик фермер хужаликлари фаолият куратиб, уларга тегишли булган ер майдонлари катъий чекланмаган. Уртача фермер хужалиги майдони 20-25 га.ни ташкил этади, бирок жуда кам булсада, 300 га. ва ундан купрок майдонли фермер хужаликлари хам учраб туради [12]. Фермерлар ширкатларга бирлашиб, ширкатлар томонидан, таъминот, утказиш ва сервис хизмат курсатиши кенг тараккий этган.

Данияда фермер хужаликлари учун уртача 50 га. ер ажратилиши мумкин. ^орамолчилик фермаси эса, уртача 50 бош корамолдан иборат булади. Шу билан бир каторда Дания фермер хужаликлари учун 150 га.ча ер майдонига эга булишни кузда тутади, факат ягона талаб фермер шу худудда истикомат килиши зарур.

Польшада кишлок хужалигида фермер хужаликлари ер майдонига караб, 0,5-2 га (микро), 2-5 га (кичик), 5-10 га (урта) ва 10 гадан юкорига (йирик) булинади. Улар ичида энг купи микро ва кичик фермер хужаликларига тугри келади.

Японияда эса, кишлок хужалиги ер майдонлари хаддан зиёд чеклангани боис, давлат кишлок хужалиги ерларини мухофаза килиш буйича катъий сиёсат юритади. Фермер хужаликлари ер олиш учун: ерга шахсан ишлов беришлари лозим; оила аъзоларидан бири

ушбу хужаликда кишлок хужалиги махсулотлари етиштириш билан доимий банд булиши; кишлок хужалиги ер умумий майдони 0,5 га (Хоккайдода 2 га) дан кам булмаслиги лозим; фермер тегишли малака, молиявий ва бошка имкониятларга эга булиши ва ушбу хужаликда доимий яшаши лозим. Фермер хужаликлари учун ер майдонлари жуда киска булиб, уртача, 1,4 га.ни ташкил килади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Ерга нисбатан мулкчиликка оид хулосалар

Юкоридагилар асосида хорижий тажриба ва миллий амалиётни хамда конун хужжатларини тахлил килиш асосида ер участкалари майдонини макбуллаштириш ва ундан фойдаланиш асосида куйидаги таклиф ва тавсияларни билдириш мумкин.

Биринчидан,фермер хужаликлари хамда уларнинг аъзоларига бозор иктисодиёти талабларини тушунтириш, аграр ва фукаровий хукукий билимларни, замон талаби асосида узлаштириш максадида "Аграр хукуки" ва "Фермерлик хукуки" махсус курсларини ташкил этиш,укитиш хамда, уларга Узбекистон Республикасининг конунларини, Президент фармонлари, карорлари ва фармойишларини, Вазирлар Махкамасининг карорлари ва бошка норматив-хукукий хужжатлари мохиятини кенгрок тушунтириш;

Иккинчидан,тупрок унумдорлигини пасайиб кетишини олдини олиш, кадастр талабларига риоя этиш унинг банитети ва унумдорлигини тиклаш, хамда дехкончилик ва ердан фойдаланиш маданиятини оширишни таъминлайдиган хукукий механизмлар, замонавий кадастр тизимини яратиш;

Учинчидан, ер участкаларини хусусийлаштиришга бевосита тускинлик килаётган ер участкаларини давлат ва жамоат эхтиёжлари учун олиб куйишнинг аник хукукий механизмини ишлаб чикиш ва унга катъий амал килиш;

Туртинчидан, ер-сувдан окилона фойдаланишда, фермер хужалиги хамда уни аъзоларининг хукук ва мажбуриятларини,уларни мол-мулки ва фаолиятини таъминлашда, ташкилий жихатдан оптималлаштиришда, барча иш юритиш жараёнларида хорижий мамлакатларнинг тажрибаларидан кенгрок фойдаланиш максадга мувофикдир.

Хуллас,ер участкаларини хусусийлаштириш масаласини фукаролар, янги замон ва бозор талаби асосида уз турмуш тарзида амалга оширишлари ва кабул килишлари, бу сохадаги конун, фармон ва карорларни кенгрок урганишлари ва уз фаолиятларида актив куллашлари ва замон талаби асосида ушбу талабларни бажаришлари бугунги куннинг талабидир.

Review of law sciences References:

1. Bolshoy yuridicheskiy slovar. - M.:Infra-M. A.Ya.Suxarev, V.E.Krutskix, 2003.

2. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2006 y., 30-son, 288-modda

3. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - Toshkent "O'zbekiston", 2019

4. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2017 y., 6-son, 70-modda

5. uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020

6. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 02.08.2018 y., 06/18/5495/1611-son, 14.08.2019 y., 06/19/5780/3559-son

7. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2012 y., 39-son, 446-modda; 2015 y.,33-son, 439-modda; 2017 y., 24-son, 487-modda

8. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 11.01.2019 y., 06/19/5623/2461-son

9. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 14.08.2019 y., 06/19/5780/3559-son

10. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 13.08.2019 y., 03/19/552/3541-son

11. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 13.08.2019 y., 03/19/552/3541-son

12. Bashmachnikov V.F. Osobennosti razvitiya fermerskogo dvijeniya v Zapadnoy Yevrope.// Agroprodovolstvennaya politika Rossii. - 2012. - № 6. - S.76-80.; Bobisheva I.N.,Orlova O.A.Osobennosti razvitiya malix fermerskix xozyaystv v zarubejnix stranax.//Azimut nauchnix issledovaniy. - 2015. - № 1(10). - S.24-26.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.