Научная статья на тему 'Қишлоқ хўжалигида мулкчилик институтининг қарор топиши ва такомиллашуви'

Қишлоқ хўжалигида мулкчилик институтининг қарор топиши ва такомиллашуви Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
452
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Олимжанова Ш. О.

Аграр соҳада иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш ва чуқурлаштиришда тармоқни барқарор ривожланишини таъминлаш ва қишлоқ аҳолисининг турмуш даражасини ошириш устувор вазифалардан бири бўлиб келмоқда. Аграр соҳани ислоҳ қилиш стратегияси, унинг самарадорлиги ва меҳнат унумдорлигини ошириш иқтисодиётнинг институционал ва ташкилий тузилмаларини қайта қуриш орқали амалга оширилишини тақозо этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Қишлоқ хўжалигида мулкчилик институтининг қарор топиши ва такомиллашуви»

Олимжанова Ш.О.

УзМУ и.ф.н, кат.ук,.

КИШЛОК, ХУЖАЛИГИДА МУЛКЧИЛИК ИНСТИТУТИНИНГ КАРОР ТОПИШИ ВА ТАКОМИЛЛАШУВИ.

Аграр соцада ицтисодий ислоцотларни амалга оши-риш ва чуцурлаштиришда тармоцни барцарор ри-вожланишини таъминлаш ва цишлоц ацолисининг турмуш даражасини ошириш устувор вазифалар-дан бири булиб келмоцда. Аграр соцани ислоц цилиш стратегияси, унинг самарадорлиги ва мецнат унум-дорлигини ошириш ицтисодиётнинг институционал ва ташкилий тузилмаларини цайта цуриш орцали амалга оширилишини тацозо этади.

Аграр сохани ислох килиш бораси-да Узбекистон Республикаси Президен-ти И.А.Каримов таъкидлаганидек: "Бозор иктисодиётига утиш, иктисодий муноса-батларни янгилаш институционал (муас-сасалар сохасидаги) узгаришларни амалга оширишни, бошкаришнинг тегишли струк-турасини яратишни талаб килмокда"1.

Бозор ислохотларини утказиш ва са-марали бозорнинг юзага келишига тусик булувчи омиллар жуда куп, лекин энг асо-сийси - институционал узгаришларнинг етарли даражада эмаслигидир.

Институционал сохадаги узгаришлар жамиятнинг тараккиёт йулини белгилаб беради, иктисодиётнинг самарадорлигига таъсир этади. Институтларнинг мохияти, мавжудлиги ва ривожланиш усуллари иктисодиётни бошкаришнинг аник шак-ллари билан боFлик. Бунда давлат мухим роль уйнайди. Яъни, бу бозор жараёнлари-ни туFридан-туFри бошкаришдагина эмас, балки ушбу жараёнлар содир этиладиган доирадаги меъёрлар ва коидаларнинг хам белгиланишида намоён булади.

Бозор иктисодиётида давлатнинг асо-сий вазифаси шундай "уйин коидалари"ни

1 Каримов И.А. Узбекистон иктисодий ислохотларни чукурлаштириш йулида. - Т.: "Узбекистон", 1995. 75-б.

тузишдан иборатки, бунда биринчи усул-нинг узидаёк фойда олиш имкония-ти булиши керак. Бунинг учун кучли ракобатни ташкил этиш, даромад ва ре-сурсларни таксимлашда давлатнинг ара-лашуви даражасини пасайтириш, бозорга кириш ва ресурсларга эгаликдаги тенгсиз-ликни бартараф этиш, хамда трансакцион харажатларни пасайтиришга эришиш ло-зим. Факат шу йул билан хусусий тадбир-корлик ва бозор иктисодиётининг ривож-ланишига эришиш мумкин.

Хужалик юритиш самарадорлиги нуктаи назаридан асосий омиллар сифатида мулкчилик, жавобгарлик, ракобат ва шартнома институтлари кат-та ахамиятга эга. Шу боис институционал мухитни фаоллаштириш, фаолият курсатаётган иктисодиётнинг ривожланиш конуниятларини билиш, уни модернизация килиш механизмларини танлаш ва хавф-хатарнинг олдини олишнинг са-марали воситаси зарур.

Институционал узгаришлар энг аввал иктисодий агентларнинг бозор хужалиги шароитидаги фаолиятини тартибга со-лувчи конунларнинг ишлаб чикилишида намоён булади. Бозор конунчилиги хеч булмаганда куйидаги сохаларни тартибга солиши лозим: а) мулкий хукуклар;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 7, 2012

б) иктисодий агентлар уртасидаги шар-тномалар ва уларнинг бажарилиши; в) хужалик фаолиятининг бошланиши ва ту-гатилиши тартиби (фирмаларнинг очили-ши ёки юридик шахсларнинг руйхатдан утказилиши, кушилиб кетиши ва бан-кротлиги буйича амаллар); г) ракобат мух,итини саклаб туриш.

Утиш даврида узига хос х,укук меъёрла-ри ва уларга асосланган давлат иктисодий сиёсатининг чоралари (масалан, хусусий-лаштириш, монополиядан чикариш ва бошкалар) амал килиши мумкин.

Бутун дех,кончилик цивилизацияси то-монидан жамFарилган аграр ислох,отлар тажрибаси шуни курсатадики, кишлок хужалигида бозор иктисодиётининг карор топиши - энг аввало унинг амал килишини таъминловчи институтларни яратиш демакдир. Аграр ислох,отларнинг институционал асоси янги иктисодий ин-ститутларнинг - мулк, ишлаб чикариш ва бошкаришнинг иктисодий - хукукий шак-лларининг, молиявий институтлар ва бозор инфратузилмасининг карор топиши х,исобланади.

Кишлок хужалиги ишлаб чикариши сох,асида мулкчилик институтининг карор топиши ушбу тармокда бозор муносабат-лари самарадорлигини усишига имконият яратади. Яъни, мулкий х,укуклар узининг х,акикий эгалари, мулкдан энг унумли тарзда фойдалана оладиганлар кулида булиши лозим. Мулкий ^укукларнинг энг асосийлари эгалик килиш, фойдаланиш, тасарруф килиш хукуклари булиб, ана шу х,укукларнинг субъектлари уртасида туFри таксимланиши ишлаб чикариш самара-дорлигига таъсир курсатади.

Шу нуктаи назардан х,ар бир иктисодий укладнинг эркин ва имкон кадар энг юкори даражада ривожланиши учун тенг шароитлар яратилгандан сунггина уларнинг самарали ёки самарасиз экан-лиги хакида хулоса чикариш, лозим булса уни инкор этиш мумкин. Самара-сиз иктисодий укладни инкор килишни бозор механизми, ракобат институти оркали хал этиш лозим. Бунинг учун ав-вал иктисодиётни бошкариш механизмла-рини такомиллаштириб, хужалик юритув-чи субъектларга иктисодий эркинлик бе-

ришга имконият берувчи, ташаббускор-лик ва тадбиркорликнинг ривожланиши-ни раFбатлантирувчи институционал асос-ларни такомиллаштирилиши талаб этила-ди.

Мустакилликнинг дастлабки

кунлариданок аграр сохани ривожланти-ришга республика хукумати томонидан катта эътибор каратилди. Яъни, аграр си-ёсатда кишлок хужалигини тубдан янги-лаш, пахта якка хокимлигига бардам бе-риш, уз-узини озик-овкат махсулотлари билан таъминлаш сохасидаги ишлар-ни яхшилаш, кайта ишлаш тармокларини ривожлантириш масаласи куйилди. Вахоланки, Узбекистон Республикаси Пре-зиденти И.А.Каримов таъкидлаганидек: "... хаётимизни яхшилаш, ахоли турмуш да-ражасини кутариш, иктисодиётимизни самарадорлигини ошириш, халкимизни бокиш, истикболимизни режалаш - хул-лас, кандай муаммо, кандай масалани курмайлик, уларнинг аксарияти бирин-чи навбатда кишлок хужалигига бориб такалади"1.

Дархакикат, ахолининг фаровонлиги ва иктисодиётдаги бошка тармокларнинг ри-вожланиш суръатлари куп жихатдан ушбу тармокка боFликдир. Институтларнинг кандай ишлаётганлиги, нима учун улар асрлар давомида мавжуд булиши ва ривожланиши, уларнинг баркарорлигини ту-шуниш учун институционал узгаришларга олиб келадиган сабабларни урганиб чикиш лозим. Т. Вебленнинг фикрича, институционал узгаришларнинг асосий сабаби -шаклланган институтлар билан узгарган шароитлар, ташки мухит уртасидаги узаро номувофиклик хисобланади.

Ислохотларга кадар мавжуд булган кишлок хужалиги ишлаб чикариш жара-ёни хужалик юритишнинг режали усули-га мослаштирилган корхоналар тузилма-сига эгалиги кишлок хужалигидаги институционал ва таркибий узгаришларнинг максадлари ва боскичларини олдиндан белгилаб берган.

Шунинг учун аграр ислохотлар концеп-циясига биноан куйидаги институтционал узгаришлар кумаклашуви керак эди: ерни

1 Каримов И.А. Дехкончилик - фаровонлик манбаи.-Т:. Узбекистон, 1999 - 3б.

хусусийлаштириш, совхоз, колхозларни тугатиш ва янги ишлаб чикаришни хаётга татбик этиш, шунингдек кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаш сохасидаги корхоналарни, кишлок хужалигига хизмат курсатувчи ва моддий-техника таъмино-ти билан шуFулланувчи корхоналарни хусусийлаштириш. Иктисодий ислохотлар амалга оширилган йилларда кишлок хужалиги хусусан Fалла мустакиллигини ва умуман озик-овкат хавфсизлигини таъминлашда мухим рол уйнади. Бун-га мамлакат иктисодиётининг аграр сек-торини ислох килиш буйича курилган чора-тадбирлар туфайли эришилдики, улар макроиктисодий баркарорликни ва иктисодий усишни янгидан йулга куйишда мухим омилларга айланди.

Республикамизнинг кишлок

хужалигидаги институционал узгаришлар иктисодий ислохотларнинг миллий Узбек моделининг энг мухим тамойиллари асо-сида амалга оширилди. Бу энг аввало, ташкилий-хукукий асосларнинг яратили-шида, таркибий-инвестицион сиёсатни юритишда давлатнинг фаол аралашувида хамда таркибий узгаришларнинг кетма-кетлигида уз аксини топди.

Дастлабки йилларда кабул килинган конунлар ва меъёрий хужжатларнинг хар бири ишлаб чикариш - иктисодий, мехнат муносабатларида туб узгаришлар яратишга ва реал мулкдорларни шак-ллантириш жараёнини жадаллаштиришга мулжалланган, кишлок хужалигида ама-лий жихатдан янгича хужалик юритиш субъектларини вужудга келтириш учун, уларнинг фаолият юритишлари учун за-рур хукуклар доирасини белгилаб берди1.

Жумладан, конун хужжатларида хусу-сий мулк юридик шахснинг конунга суян-ган холда кулга киритилган мол-мулкка эгалик килиш, ундан конун доирасида фойдаланиш хукуки сифатида тушунилади. Хусусий мулк тушунчаси Узбекистон Ре-спубликасининг "Мулкчилик туFрисида"ги конунда мустахкамлаб куйилганлиги билан бирга Узбекистон Республикаси Кон-

1 Ер кодекси"; "Кишлок хужалик кооперативи (ширкат хужалиги) туFрисида", "Фермер хужалиги туFрисида", "Дехкон хужалиги туFрисида" ги конунлар кабул килинди (1998 й 30 апрель).

ституциясида хусусий мулкка алохида эъ-тибор каратилиб, унинг бошка мулк шак-ллари каби дахлсиз ва давлат химоясида экани алохида кайд этилган.

Бозор иктисодиётига утиш боскичида мамлакатлар трансакцион харажатлар-нинг юкорилиги ва мулкий хукуклар узил-кесил, аник мустахкамланмаганлиги билан ажралиб туради. Бу холат бизнинг ша-роитимизга хам хос эди.

Иктисодиёт ва уни ташкил этишнинг бозор модели учун муайян-тарихий шак-лдаги мулкчилик институти талаб этила-ди. Кишлок хужалиги ишлаб чикариши сохасида мулкчилик институтининг карор топиши ушбу тармокда бозор муносабат-ларини шаклланиши ва самарадорлигини усишига имконият яратди.

Мулкчилик институти мул-

кий хукуклардан иборат булиб, ушбу хукукларни билиш инсонлар-га истикболдаги узлари муносабатга ки-ришадиган бошка инсонларнинг хатти-харакатлари хамда фойда ва харажатлар-ни хисоблашга имкон беради. Иктисодий нуктаи назардан мулк объектига нисбатан мавжуд мулкий хукуклардан фойдаланган холда ушбу объектни самарали ишлатиш-га эришадиган мулк эгасини топиш мулкий муносабатларни узгартиришнинг асо-сий мохиятини ифодалайди.

Мулк хукуки маълум маънода ижти-моий институтдир, у инсонларнинг орзу -умидларини руёбга чикаради, яхши яшаш-лари учун замин яратади. Яъни мулкий хукуклар узининг хакикий эгалари, мулк-дан энг унумли тарзда фойдалана олади-ганлар кулида булиши лозим.

Мулкий муносабатларни узгартириш институционал ислохотлар воситасида амалга оширилади. Унинг механизми мулкий хукуклар таксимотини амалга оши-ришдан иборат.

Шунинг учун, кишлок хужалигини ислох килишга каратилган чора тадбирлар ти-зимида кишлокда биринчи боскичда кишлок хужалиги ишлаб чикаришни ташкил этишнинг янги шаклларини ривож-лантиришга катта эътибор берилди ва бунда ер чинаккам хужайинига тегиши керак, деган коидага амал килинди. Нати-жада мамлакатнинг кишлок хужалигидаги

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 7, 2012

ислохотлар ерни хусусий мулк килиб бер-маган холда, ерга эгалик килиш ва ун-дан фойдаланиш хукукини берилиши-ни узи хусусий хужайинларни шакллан-тиришга эришилди. Шундай килиб, ерга хусусий мулкчиликнинг киритилиши эмас, балки уз мехнатининг натижала-рини эркин тасарруф этиш имконияти-нинг берилиши кишлок хужалиги ишлаб чикариши самарадорлигини оширишни раFбатлантирувчи таъсирчан воситасига айланди.

Утказилаётган институционал

ислохотлар жараёнида хусусий мулкдор-лар катламини вужудга келтириш вазифа-си, яъни йирик ва урта кишлок хужалиги ишлаб чикаришини ислох килиш, кайта ишлаш саноатини ва кишлок хужалигига хизмат курсатувчи сохаларни хусусийлаш-тириш вазифаси куйилганлигини, тармок ва соханинг узига хос хусусиятларини, такрор ишлаб чикариш алокаларининг таснифини, ишлаб чикаришнинг асо-сий омилларини ва бошка белгиларини хисобга олиб бу сохадаги ислохотларни кандай йуллар билан амалга оширмок лозимлиги масаласи уз долзарблигини йукотгани йук.

Бу эса бевосита аграр сохада бозор та-мойилларига мос хужалик субъектлари-ни ривожлантириш ва такомиллаштириш-га боFл и кди р.

Бозор иктисодиёти шаклланишининг шартларидан бири алохида мулк шакли-нинг якка хокимлигига йул куймаслик оркали иктисодий ракобат учун кулай замин яратиш хисобланади. Бу бора-да Республика Президенти И.А.Каримов "Биз олдимизга куйган максадни - хусусий мулкчилик етакчи уринда турадиган куп укладли иктисодиётни барпо этиш максадини амалга оширишимиз керак"1 деб таъкидлаб утдилар.

Кишлок хужалигида хужалик юри-тишнинг янги шаклларини кенг жо-рий этиш оркали, мулкни купайтириб ракобатбардош махсулотларини ишлаб чикаришни йулга куя оладиган мулкдорлар синфини шакллантириш ислохотларнинг бош масаласи булди.

1 Каримов И.А.Узбекистон ХХ1 асрга интилмокда. Т.: Узбекистон, 1999-32 б.

Дархакикат, иктисодий жихатдан эркин булган хакикий мулкдор уз манфаа-ти йулида фаолият юритиши билан бир-га жамият равнаки учун хам уз хиссасини кушади.

Бозор иктисодиётига утиш даври ша-роитларида кишлок хужалиги корхона-лари ва хужаликларнинг, уларга хизмат курсатадиган ташкилотларнинг шакл ва тур жихатидан хилма-хиллиги кишлокдаги ижтимоий-иктисодий тузилманинг мурак-каблигини акс эттиради ва унинг негизида ишлаб чикариш хужалик фаолияти оркали кишилар турли гурухларининг манфаатла-рини туларок кондириш зарурати туради.

Бундай хилма-хиллик кишиларга уз шахсий манфаатларидан келиб чиккан холда кунглига ёккан хужалик шакли ва турини танлаш имкониятини бозор шак-лларидан фойдаланган холда кишлок хужалиги ходимларининг моддий ва маъ-навий манфаатларини янада самарали юзага чикиши учун ижтимоий-ташкилий ва хукукий шароитлар яратди.

Кишлок хужалигида куп укладли иктисодиётни ривожлантириш оркали ракобатчилик мухитини яратиш, хамда кишлокда мавжуд мулк эгалари фаолия-тини жадаллаштириш билан бирга барча хужалик юритувчиларга кенг иктисодий эркинликлар берилиши, шунингдек мавжуд барча иктисодий (моддий, табиий ва мехнат) омилларидан самарали фойда-ланишни таъминлайдиган чукур тарки-бий, узгаришларни амалга ошириш пиро-вардида тармокнинг баркарор ривожла-нишни таъминлашда мухим омил булиб хисобланди.

Мамлакатимиз кишлок хужалигидаги ислохотлар куп укладли кишлок хужалиги иктисодиётининг ривожланишига,

иктисодий мустакиллик ва хусусий мулк-ка асосланган кишлок хужалик корхона-ларининг янги ташкилий ишлаб чикариш шаклларининг вужудга келиши ва кад ростлашига олиб келди. Натижада фермер ва дехкон хужаликлари фаолияти-ни такомиллаштириш ва уларнинг ривож-ланши учун кенг имкониятларнинг ярати-лиши узининг ижобий самарасини берди.

Сохада амалга оширилган институционал узгаришлар натижасида кишлок

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 7, 2012

1-жадвал

^ишлоц хужалигида хужалик юритиш субъектларининг экин майдонлари ва ялпи к,ишлок, хужалиги мах,сулотидаги улушининг узгариши (фоизда)1

Фермер хужаликлари Дехкон хужаликлари Кишлок хужалик корхоналари

2005 2010 2011 2005 2010 2011 2005 2010 2011

Экин майдонлари 58,7 84,8 85,1 12,1 12,7 12,8 29,2 2,5 2,1

Ялпи кишлок хужалиги махсулоти 24,3 35,0 34,1 61,7 62,9 63,7 14,0 2,1 2,2

Шу жумладан:

Дехкончилик 41,6 56,2 56,0 37,1 42,6 42,8 21,3 1,2 1,2

Чорвачилик 2,7 3,9 4,2 92,6 92,7 92,2 4,7 3,4 3,6

хужалигида куп укладли иктисодиёт шаклланди ва натижада мамлакат ялпи кишлок хужалиги махсулотини ишлаб чикаришда фермер хужаликларининг улуши 2005 йилдаги 24,3 фоиздан 2011 йилда 34,1 фоизга ортган холда, дехкон хужаликларининг улуши хам мос равишда 63,7 фоизни ташкил этди, кишлок хужалик корхоналарининг улуши 29,2 фоиздан 2,1 фоизга тушди (1-жадвал).

Шунингдек, фермер хужаликларига аж-ратилган ер майдони тез суръатлар би-лан усиб бормокда. 2005 йилда фермер хужаликларига жами экин майдони-нинг 58,7 фоизи туFри келган 2011 йил-га келиб бу курсаткич 85,1 фоизга ошди. Дехкончилик махсулотларини ишлаб чикаришда хам фермер хужаликларининг улуши ортиб бормокда. Яъни, дехкончилик махсулотларини ишлаб чикаришда фермер хужаликларининг улуши 2011 йилда 2005 йилга нисбатан 1,4 марта ошиб, 56 фоизни ташки этди. 2005 йилда респу-бликамиз буйича фермер хужаликларида уртача 8 киши мехнат килган булса, 2011 йилга келиб фермер хужаликларида уртача 20 киши мехнат к,илмок,да.

Асосий экин турлари булган Fалла ва пахта етиштиришга ихтисослашган фермер хужаликлари юк,ори натижаларга эришаётганликларини алохида таъкид-лаш максадга мувофикдир. Мамлакати-миз кишлок хужалигида пахта ва Fалла етиштиришда фермер хужаликлари устун-дир. Шуни алохида таъкидлаш лозим-

1 Статистик туплам. Узбекистон Республикаси иктисодий-ижтимоий тараккиётининг мустакиллик йилларидаги (1990-2011 йиллар) асосий тенденция ва курсаткичлари, х,амда 2011-2015 йилларга мулжалланган прогнозлари. Т.: "Узбекистон" -2011, 46-47 бетлар

ки, чорвачилик махсулотларининг асосий кисми дехкон хужаликлари томони-дан етиштирилмокда. Халкнинг кундалик эхтиёжларини кондиришда хам дехкон хужаликлари етакчилик килмокда.

Умуман олганда, фермер ва дехкон хужаликлари махсулот ишлаб чикаришни купайтиришда, кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаш-да, тармокнинг рентабеллигини ошириш-да, пировардида эса кишлок ахолисининг турмуш даражасини кутаришда мухим рол уйнамокда.

Мамлакатимизда хусусий мулкчилик-ка асосланган дехкон хужаликлари фао-лиятини тартибга солиш, уларнинг бошка хукукий ёки жисмоний шахслар билан узаро муносабатларини амалга оши-ришнинг хукукий асослари яратилган ва дехкон хужалиги хусусий мулкнинг индивидуал шаклига киради. Жумладан, Узбекистон Республикасининг "Дехкон хужалиги туFрисида"ги конунида белги-ланганидек, дехкон хужалиги оилавий майда товар хужалиги булиб, оила аъзо-ларининг шахсий мехнати асосида, ме-рос килиб колдириладиган, умрбод эга-лик килиш учун оила бошлиFига бе-рилган томорка ер участкасида кишлок хужалиги махсулотини етиштиради ва со-тади. Амалдаги конун ва меъёрий тар-тибларга мувофик дехкон хужалиги уни ташкил этувчи фукаронинг хохишига кура хукукий шахс макомига эга булган холда ёки хукукий шахс макомини олмасдан ташкил этилиши мумкин.

Кишлокдаги мулкдорларнинг ва-кили сифатида фаолият юритаётган дехкон хужаликлари узига хос ташки-лий, иктисодий ва худудий хусусиятла-

рига эга. "Дехкон хужалик"ларида бошка хужалик шакллари фойдалана олмайди-ган куп ички имкониятлардан, мехнат ре-сурсларидан тулик ва ер ресурсларидан барча фаслларда фойдалана олиш имко-нияти мавжуд. Дехкон хужаликларининг асосий вазифаси кишлок ахолисини фой-дали мехнат ва тадбиркорлик фаолияти-га кенг жалб этиш оркали энг кам сарф-харажат бирлиги эвазига махсулот етиш-тиришни хар томонлама купайтиришдан иборат. Шунингдек, улар ер ресурсларидан унумли фойдаланиш, мамла-кат ахолисининг озик-овкатга булган эхтиёжини кондириш, ишсизликни камай-тиришга хисса кушадилар, ахолидаги индивидуал иктисодий ташаббус ва тадбиркорлик хислатларини ривожлантиради-лар, узлари жойлашган худудларнинг иж-тимоий ривожланишини таъминлашда иштирок этиш каби вазифаларни ечишга хисса кушадилар.

Юкоридаги вазифаларни бажариш билан бир каторда афсуски, дехкон хужаликларида юридик шахс макомини олишга кизикиш паст булиб, ханузгача улар ушбу шахс макомини олишдан кандай фойда ёки ютукка эришишлари борасида ижобий тасаввурга эга эмас-лар. Улар юридик шахс макомини олгач бошкарувчи ва назорат килувчи ташки-лотларнинг узларининг фаолиятларига аралашувларидан хавотирдалар.

Сунгги йилларда хукуматимиз томо-нидан фермер хужаликлари, хусусий томорка ва дехкон хужаликларини комплекс ривожлантириш борасида таш-килий ва иктисодий тадбирлар амал-га оширилмокда, аммо кишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикаришни купайтириш борасидаги мавжуд имкониятлардан етарлича фойдаланил-маяпти. хусусий томорка ва дехкон хужаликларининг ахволи алохида ёндо-шувни яъни, куп киррали фаолиятини са-марали амалга оширишда юзага келади-ган муаммоларни хал килиш максадида тегишли карорларнинг кабул килинишини такозо этади.

Шунинг учун Узбекистонда фермер, дехкон ва хусусий томорка хужаликлари учун; куйидаги кушимча институционал чоралар курилиши максадга мувофикдир:

-кишлок хужалик товар ишлаб чикарувчиларини давлат томонидан куллаб-кувватлашни такомиллаштириш;

-кишлокда кооперативлар

харакатининг ривожини нафакат ишлаб чикаришни, балки махсулотни кайта иш-лаш ва сотишни, ишлаб чикариш-техник хизмат курсатишни, молия-кредит фаолиятини камраб оладиган даражага кутариш;

-мева-сабзавот махсулотлари ва картошка етиштиришни аванслаш, харид килиш, ташиш ва саклаш хамда улгуржи сотиш буйича ихтисослашган компания-ларни ташкил этиш;

- республика, вилоят, туман даражаси-даги дехкон хужаликларининг нодавлат, нотижорат уюшмасини ташкил этиш;

- хусусий томорка ва дехкон хужаликлари фаолиятининг моддий-техникавий базасини мустахкамлаш максадида, молиявий таъминотини яхши-лаш борасида имтиёзли кредитларни аж-ратиш;

- хусусий томорка ва дехкон хужаликларини сараланган уру*, кучатлар билан таъминлаш хамда ишлаб чикарилган махсулотни сотишни, саклашни кафолатлайдиган сервиз хизма-тини ташкил килиш;

- хусусий томорка ва дехкон хужаликларига солинадиган ер солиFини дифференциялаштириш билан ердан фойдаланиш даражасини кутаришни амалга ошириш;

- альтернатив энергия манбалари-дан фойдаланувчи томорка ва дехкон хужаликларига ёрдам бериш максадга мувофикдир.;

Бугунги кунда фермер ва дехкон хужаликлари фаолиятини янада такомиллаштириш ва улар фаолиятида юзага ке-ладиган муаммоларни хал этиш, мамла-катимиз ахолисини иш билан таъминлаш, ички истеъмол бозорини сифатли шу билан биргаликда ракобатбардош кишлок хужалиги махсулотлари билан тулдириш, кайта ишланган кишлок хужалиги махсулотларини экспорт килиш оркали валюта тушумини ошириш ва пировард натижада кишлок ахолисининг турмуш даражасини юксалишида мухим ахамият касб этиб колади.

Адабиётлар руйхати :

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси (Асосий конун).-Т.: Узбекистон, 2002.

2. Узбекистон Республикаси "Мулк туFрисида"ги Конуни.-Т.: Узбекистон, 1991.

3. Узбекистон Республикаси Ер кодекси. Кишлок хужалигида ислохотларни чукурлаштиришга доир конун ва меъёрий хужжатлар туплами. -Т.: "Шарк" нашриёт-матбаа концерни. 1-том, 1998.

4. Узбекистон Республикаси "Фермер хужалиги туFрисида"ги Конуни. 26 август 2004.

5. Узбекистон Республикасининг "Дехкон хужалиги туFрисида"ги конуни. Кишлок хужалигида ислохотларни чукурлаштиришга доир конун ва меъёрий хужжатлар туплами. -Т.: "Шарк" нашриёт-матбаа концерни. 1-том, 1998.

6. Каримов И.А. Узбекистон иктисодий ислохотларни чукурлаштириш йулида. - Т.: "Узбекистон", 1995.

7. Каримов И.А. Дехкончилик тараккиёти-фаровонлик манбаи.-Т:. Узбекистон, 1999.

8. Каримов И.А.Узбекистон ХХ1 асрга интилмокда. Т.: Узбекистон, 1999.

9. Веблен Т. Теория праздного класса.-М.: 1984.

10.Вахобов А.В. Бозор муносабатларига утиш боскичидаги куп укладли иктисодиёт ва унинг такроран хосил булиши. Икт.фан док. илм. дар.олиш учун ёзил. дисс.авт. Т.:2001.

11.Узбекистон Республикаси Давлат Статистика кумитаси маълумотлари.

12.Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги маълумот-лари

13.Узбекистон Республикаси иктисодий-ижтимоий тараккиётининг мустакиллик йилларидаги (1990-2010 йиллар) асосий тенденция ва курсаткичлари хамда 2011-2015 йилларга мулжалланган прогнозлари:статистик туплам.- Т.: "Узбекистон", 2011.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.