Научная статья на тему 'ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВОЕ УПОРЯДОЧЕНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ НЕКОТОРЫХ КАТЕГОРИЙ ЗЕМЕЛЬНЫХ УЧАСТКОВ'

ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВОЕ УПОРЯДОЧЕНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ НЕКОТОРЫХ КАТЕГОРИЙ ЗЕМЕЛЬНЫХ УЧАСТКОВ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
85
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
энергетические источники / энергетические земельные участки / земельные энергии / земельный кадастр / земельные источники ветровая энергии / земельные источники солнечная энергетика / земельные участки геотермальная энергетика / земельные источники биогаза / земельные участки эко-энергии / земельные участки недра / энергетическисервисный договор. / energy sources / energy land plots / land energy / land cadastre / land sources of wind energy / land sources of solar energy / geothermal energy land plots / land geothermal energy / land biogas sources / eco-energy land plots / subsoil land / energy service agreement.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — О.Холмуминов

в статье рассматривается гражданско-правовое регулирование право пользование некоторые категории земельных участков. Изучено также гражданско-правовое регулирование право пользование земельных участков исходя из опыта зарубежных стран, дано теоретическое и практическое рекомендации по совершенствованию законодательства данного проблемы.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CITIZEN AND LEGAL REGULATION OF THE USE OF CERTAIN CATEGORIES OF LAND PLOTS

the article deals with civil legal regulation of the right to use certain categories of land plots. Civil legal regulation of the right to use land basing on the experience of foreign countries has also been studied, and theoretical and practical recommendations have been given to advancing the legislation of this problem.

Текст научной работы на тему «ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВОЕ УПОРЯДОЧЕНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ НЕКОТОРЫХ КАТЕГОРИЙ ЗЕМЕЛЬНЫХ УЧАСТКОВ»

CITIZEN AND LEGAL REGULATION OF THE USE OF CERTAIN CATEGORIES OF

LAND PLOTS

O.KHOLMUMINOVa

Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan, Tashkent, 100029, Uzbekistan

гражданско-правовое упорядочение использования некоторых категорий земельных участков

О.ХОЛМУМИНОВа

Академия Министерства внутренних дел Республики Узбекистан, Ташкент, 100029, Узбекистан

айрим тоифа ер участкаларидан фойдаланишни фукаровий-хукукий тартибга солиш

ОХОЛМУМИНОВ"

"Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, Тошкент, 100029, Узбекистан

Аннотация: мацолада айрим тоифа ер участкаларидан фойдаланишни фуцаровий-ууцуций тартибга солиш уз ифодасини топган. Шунингдек, айрим тоифа ер участкаларидан фойдаланишдаги халцаро тажрибага %ам эътибор берилиб, мазкур масаланинг замонавий ечимини топиш ва цонунчиликни такомиллаштириш соцасида бир цатор илмий-назарий ва амалий таклифлар берилган.

Калит сузлар: энергия манбалари, энергия ер участкалари, ер энергияси, ер кадастри, шамол энергияси манбалари, цуёш энергиясига ажратилган ерлар, геотермал энергия ер участкалари, биогаз манбалари ерлари, экоэнергия ер участкалари, ер цаъри участкалари,энергия сервис шартномаси.

Аннотация:в статье рассматриваетсягражданско-правовое регулирование право пользование некоторые категории земельных участков. Изучено также гражданско-правовое регулирование право пользование земельных участков исходя из опыта зарубежных стран, дано теоретическое и практическое рекомендации по совершенствованию законодательства данного проблемы.

Ключевые слова: энергетические источники, энергетические земельные участки, земельные энергии, земельный кадастр, земельные источники ветровая энергии, земельные источники солнечная энергетика, земельные участки геотермальная энергетика, земельные источники биогаза, земельные участки эко-энергии, земельные участки недра, энергетическисервисный договор.

Annotation: the article deals with civil legal regulation of the right to use certain categories of land plots. Civil legal regulation of the right to use land basing on the experience offoreign countries has also been studied, and theoretical and practical recommendations have been given to advancing the legislation of this problem.

Keywords: energy sources, energy land plots, land energy, land cadastre, land sources of wind energy, land sources of solar energy, geothermal energy land plots, land geothermal energy, land biogas sources, eco-energy land plots, subsoil land, energy service agreement.

Муаммони урганишнингдолзарблиги. Бугунги кунда мукобил энергия манбаларининг турлари, яъни шамол (шамол энергияси), куёш (куёшнинг электромагнит нурланиши), ер энергияси ёки геотермал (сайёрамизнинг иссиклиги), биогаз, сув энергияси ёки гидроэнергетика (сув манбаларидаги сув энергетикаси), биоэнергетика (кайта тикланиши мумкин булган ёкилги энергетикаси) манбалари учун ажратилган ер участкаларидан фойдаланиш мудим адамият касб этмокда.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан кабул килинган "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегияси"да иктисодиётда энергия ва ресурслар сарфини камайтириш, ишлаб чикаришга энергия тежайдиган технологияларни кенг жорий этиш, кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишни кенгайтириш, иктисодиёт тармокларида меднат унумдорлигини ошириш, кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишни кенгайтириш буйича чора-тадбирларни амалга ошириш масаласига алодида эътибор берилди [1].

Шунингдек, юртбошимиз Шавкат Мирзиёев, 2018 йил 3 октябрь куни электр энергетикасидаги ишлар адволини чукур тадлил килиш, содани янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирларни белгилашга багишланган йигилиш утказиб, унда "Энергия ишлаб чикарувчи янги кувватларни яратиш учун замонавий технологиялардан фойдаланиш, кайта тикланувчи энергия манбаларини кенг жорий этиш "Узбекэнерго"АЖнинг асосий вазифаси булиши зарурлиги дамда электр энергетика содаси фаолиятини тубдан такомиллаштириш зарурлиги алодида таъкидланди" [2].

Фикримизча, мазкур гоялар энергия манбаларига ажратилган ер участкаларидан окилона фойдаланиш ва уларни мудофаза килишни дукукий тартибга солишда дам мудим дукукий асосдир.

Айрим тоифа ер участкаларидан фойдаланишни фукаровий-^укукий тартибга солишнинг тарихи ва унинг афзаллиги. Мустакиллик йилларида мамлакатимизнинг турли дудудларидаги ижтимоий объектларда кайта тикланувчи энергия манбалари ускуналарини урнатиш буйича ер участка майдонлари ажратилиб, куплаб лойидалар амалга оширилмокда.

Кайта тикланувчи энергия манбалари ускуналарини урнатиш буйича куплаб ер участка майдонларидан фойдаланишсаноат ерларининг дукукий долати билан бевосита боглик булиб, Узбекистон Республикасининг 1998 йилда кабул килинган Ер кодекси (69, 70-моддалар) [3] дамда саноат максадларига мулжалланган ерлардан фойдаланиш тартибини белгиловчи махсус конуности меъёрий дужжатлар билан тартибга солинади.

Зеро, Ер кодексининг 69-моддасида саноат, транспорт, алока, мудофаа ва бошка максадларга мулжалланган ерларнинг дукукий тартиби аник уз ифодасини топган.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Вазирлар Мадкамасининг 17 май 2010 йил 93-сонли "Электр тармоги хужалиги объектларини мудофаза килиш коидаларини тасдиклаш тугрисида'ги карори дам ута мудим адамиятга эга[4].

Ушбу карорнинг 2-булим 6-бандига асосан электр тармоги хужалиги объектларининг мудофаза зонаси ер участкаси ёки юзасидан тубигача сув маконидир. Уларга эгалик килиш ва улардан фойдаланишнинг алодида тартиби белгиланади. Мазкур коидаларга мувофик белгиланган электр тармоги хужалиги объектларининг мудофаза зоналари ажратилган ер участкалари дисобланади ва белгиланган тартибда давлат руйхатидан утказилиши керак.

Карорнинг 7-бандига кура ихтиёрида электр тармоги хужалиги объектлари булган жисмоний ва юридик шахслар трассаларнинг ижроия топогеодезия суратлари материалларини уларни ердан фойдаланишнинг тегишли хариталарига киритиш учун дудудий архитектура ва курилиш органларига такдим этиши шарт.

Шунингдек, карорнинг 8-бандида электр тармоги хужалиги объектларининг мудофаза зоналари дудудлар кадастр буйича булинган ва ер участкалари кадастр буйича суратга олинган долда кишлок жойларда ер ресурслари туман хизматлари томонидан, шадарлар ва шадарчаларда кучмас мулк кадастри хизматлари томонидан натурада белгиланади дамда кадастр ишида кайд этилиши ва ер участкасининг кадастр режасида акс эттирилиши керак деб курсатилган.

Мазкур карорда электр тармоги хужалиги объектларининг мудофаза зоналари коидалари дам уз аксини топган ва унга кура:

а) 20 киловольт кучланишли линиялар учун 10 метргача; 35 киловольт кучланишли линиялар учун 15 метргача; 110 киловольт кучланишли линиялар учун 20 метргача; 220 киловольт кучланишли линиялар учун 25 метргача; 500 киловольт кучланишли линиялар учун 30 метргача масофада четдаги симнинг линиясидан дар икки томон буйича турувчи чекланган вертикаль текислик ер участкаси ва даво макони шаклидаги электр узатиш даво линияси буйлаб;

б) ер юзасида (уларнинг чекланмаган долатида) дар икки томонидан 2 метр четдаги сим проекциясида турган ер участкаси, чекланган параллель тугри шаклдаги 1000 вольтгача электр узатиш даво линиялари буйлаб (биноларга кириш учун тортилган симлардан ташкари);

в) дар икки томондан бир метр четдаги кабелларда турган, кабель линиялари шадарларда йулаклар остидан утган такдирда 0,6 метр бинолар ва иншоотлар томонга ва кучанинг одамлар юрадиган томонига 1 метр ер участкаси, чекланган параллель тугри шаклдаги электр узатиш ер ости кабель линиялари буйлаб;

г) дар икки томондан четдаги кабеллардан 100 метргача масофада турган вертикаль текислик уртасидаги тубнинг сув юзасидан сув макони участкаси шаклида электр узатиш сув ости кабель линиялари буйлаб белгиланаши кузда тутилган.

Карор модиятига кура, узларининг ер участкалари оркали электр тармоги хужалиги объектлари утадиган юридик ва жисмоний шахслар ушбу объектлар сакланишини таъминлашга кумаклашадиган узларига боглик барча чораларни куришга, электр тармоги хужалиги объектлари эгалари билан ушбу ишларни амалга ошириш жойи ва муддатлари олдиндан келишилмасдан бинолар ва иншоотлар курилишига йул куймасликка мажбур.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Вазирлар Мадкамасининг 2014 йил 7 январдаги 1-сонли "Кучмас мулкка булган дукукларни давлат руйхатидан утказиш тартибини такомиллаштириш тугриси'даги карори дамда Вазирлар Мадкамасининг 2014 йил 7 январдаги 1-сон карорига асосан тасдикланган "Кучмас мулкка булган дукукларни ва у дакида тузилган битимларни давлат руйхатидан утказиш тартиби тугрисида'ги 2-сон карорига асосан "Туман (шадар) ер кадастри дафтарини юритиш тартиби тугрисида'ги низомларидавлат ер кадастрини юритишга оид муносабатларни тартибга солишда ва электр тармоги хужалиги объектлари курилиши учун ер участкаларидан фойдаланишнинг дукукий долатини белгилаш билан боглик асосий конуности дужжатлар дисобланади ва "Туман (шадар) ер кадастри дафтарини юритиш тартиби тугриси'даги низомлари ва бошка меъёрий дукукий дужжатлар асосида амалга оширилади [5].

Айрим тоифа ер участкаларидан фойдаланишни фукаровий-зукукий тартибга солишнинг дукукий асосларини такомиллаштириш. Эътиборли томони шундаки, ушбу янги низом Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси, Узбекистон Республикасининг Ер кодекси, "Давлат ер кадастри тугрисида", "Давлат кадастрлари тугрисида'ги ва "Ипотека тугрисида'ги Узбекистон Республикаси конунларига, Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 18 июлдаги "Ишбилармонлик мудитини янада тубдан яхшилаш ва тадбиркорликка

янада кенг эркинлик бериш чора-тадбирлари тугрисида'ги ПФ-4455-сон Фармонига мувофик юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига, бинолар ва иншоотлар (шу жумладан, ер ости иншоотлари)га, куп йиллик дов-дарахтларга булган дукукларини, шунингдек ипотекани дамда бинолар ва иншоотлар ва ер участкаларига булган ашёвий дукуклар ипотекаси тугрисидаги шартномаларни, ахборот-коммуникация технологияларини куллаб, "бир ойна" тамойили буйича давлат руйхатидан утказиш тартибини белгилайди.

Энергия манбаларига ажратилган ер участкаларидан фойдаланишни дукукий тартибга солиш билан боглик айрим масалалар, шунингдек Узбекистон Республикаси Президентининг "Фермер, дедкон хужаликлари ва томорка ер эгалари фаолиятини янада ривожлантириш буйича ташкилий чора-тадбирлар тугрисида'ги карори [6], 2017 йил 9 октябрдаги "Фермер, дедкон хужаликлари ва томорка ер эгаларининг дукуклари ва конуний манфаатларини димоя килиш, кишлок хужалиги экин майдонларидан самарали фойдаланиш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида'ги ПФ-5199-сон Фармонида дам уз ифодасини топди.

Унда юкорида курсатилган карор ва фармон ижросини таъминлаш максадида: содада замонавий ресурс тежовчи илгор агротехнологияларни, мукобил энергия воситаларини, шунингдек инновация ва ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этишга кумаклашиш; кишлок хужалигида дукукий, иктисодий, молиявий, агротехник дамда бошка масалалар буйича консалтинг хизматини, шунингдек мадсулотни ишлаб чикариш, харид килиш, кайта ишлаш, сотиш, таъминот ва хизмат курсатиш буйича фермер, дедкон хужаликлари ва томорка ер эгаларининг бошка ташкилотлар билан кооперациясининг турли шаклларини ташкил этиш ва кенгайтириш, бу содада илгор хорижий тажрибаларни жорий этиш масаласига дам алодида эътибор берилди.

Муаммони зал этишни зукукий тартибга солишнинг зозирги золати ва унинг келажак истикболи. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 17 январдаги "Мамлакат иктисодиётининг тармокларини талаб юкори булган мадсулот ва хом ашё турлари билан баркарор

таъминлаш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорида ер каьри участкаларидан фойдаланиш хукуки учун лицензиялар бериш масалаларининг хукукий полати анча узгарди [7].

Жумладан, унинг 4-бандига кура: норуда фойдали казилмаларни уз ичига олган ер каьри участкаларидан фойдаланиш хукуки учун лицензиялар бериш буйича Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг комиссияси тугатилиб, норуда фойдали казилмаларни уз ичига олган ер каьри участкаларидан фойдаланиш хукуки учун лицензия бериш ваколати Узбекистон Республикаси Давлат геология ва минерал ресурслар кумитасига утказилди; норуда фойдали казилмаларни уз ичига олган ер каьри участкаларидан фойдаланиш хукуки учун лицензияларни олиш буюртмаларини куриб чикиш муддати 20 кунгача кискартирилади;

6-бандга асосан Узбекистон Республикаси Давлат геология ва минерал ресурслар кумитаси, "Саноатгеоконтехназорат"давлат инспекцияси, Бош прокуратура, "Узкурилишматериаллари" АЖ Коракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар хокимликлари билан биргаликда икки ой муддатда норуда фойдали казилмалар конларидан фойдаланилишни танкидий урганиб, куйидагиларни назарда тутган холда уларни узлаштириш самарадорлигини ошириш буйича таклифлар киритиш: ишлаб чикаришни модернизация килиш ва мукобил энергия манбаларини жорий этиш оркали, жумладан норуда фойдали казилмаларни казиб олиш ва курилиш материаллари ишлаб чикаришнинг энергия сигимини камайтириш йули билан харажатларни оптималлаштиришга алохида эьтибор берилди.

"Уздавэнергоназорат" ва "Уздавнефтгазинспекция" давлат инспекциялари, "Энергия тежаш миллий компанияси" АЖ "Узстандарт" агентлиги ва Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги билан биргаликда 2018 йил 15 февралга кадар муддатда корхоналарга улар томонидан кулланиладиган технологиялар ва асбоб-ускуналарнинг энергия жихатдан самарадорлик курсаткичларига мувофиклиги, шунингдек ёкилгининг мукобил турларидан фойдаланиш тугрисида хулосалар бериш тартибининг ишлаб чикилиши ва амалга киритилишини таъминлаш алохида курсатиб утилди.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирликлари, Коракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар хокимликлари, "Узбекэнерго" АЖ ва бошка манфаатдор идоралар билан биргаликда 2018 йил 1 февралга кадар муддатда фермер хужаликлари ва сув истеьмолчилари уюшмаларининг мавжуд насос станцияларини уларнинг техник холати, куввати, балансда сакловчисини аниклаш, фермер хужаликлари ер участкаларида электр энергияси ва сув сарфи самарадорлиги нуктаи назаридан, шунингдек кишлок хужалиги махсулотлари турлари ва республика туманлари кесимида насос станциялари билан сугориладиган ер майдонлари, паст самарали ва энергия куп сарфлайдиган насосларнинг мавжудлиги, электр энергиясини хисоблаш ускуналари, кишлок хужалиги махсулотлари ишлаб чикарувчилари билан шартномаларнинг мавжудлигини инвентаризациядан утказиш хам курсатиб утилди [7].

Умуман олганда, кайта тикланадиган энергия манбалари сохасида инвестиция лойихаларини амалга оширишга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисидаги Президент карори ва фармонларининг кабул килиниши мамлакатимизда энергетика ва бошка сохаларнинг такомиллаштиришга хизмат килади ва уни келажак ривожланиш истикболини белгилайди.

Муаммони амалиёт билан боFликлиги, хорижий тажриба ва унинг миллий конунчиликка имплементация килиш. Таькидлаш жоизки, 2017 йил 8 ноябрда Узбекистон Республикаси Президентининг "Кайта тикланадиган энергия манбалари сохасида инвестиция лойихаларини амалга оширишга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-3379-сон карори ^абул килинди [8].

Карорга кура "SkyPower Global" хорижий компанияси юртимизда умумий киймати 1,3 млрд. АКШ долларига тенг булган фотоэлектр куёш энергиясини ишлаб чикариш буйича обьектларни лойихалаштириш, молиялаштириш, куриш, эгалик килиш ва фойдаланиш буйича инвестиция лойихаларини амалга оширади. Шунга кура, Тошкент, Самарканд, Навоий, Жиззах, Сурхондарё ва Кашкадарё вилояти хокимликларига ушбу лойихани амалга ошириш учун белгиланган тартибда ер участкалари ажратиш вазифаси топширилди.

Шунингдек, Узбекистонда куча чироклари ва йул белгилари энергиянинг мукобил манбаларига утказилади. Илк синов лойихалари 2019 йилда пайдо булади. "Тошкент-Самарканд" йуналиши буйлаб узунлиги 5 километр булган М-39 автомобиль йуллари участкалари ва "Гулистон-Даштобод" йуналиши буйлаб узунлиги 5 километр булган М-34 автомобиль йуллари участкалари курилади хамда реконструкция килинади.

Ишлар давомида энергиянинг мукобил манбалари асосида куча чироклари ва йулни тартибга солувчи техник воситалар, светодиодлар ва нур кайтаргичлардан фойдаланган холда йул белгилари урнатилади. Автомобиль йуллари атрофидаги худудлар ландшафти лойихалаштирилади ва уларни кукаламзорлаштириш нинг замонавий элементлари урнатилиши Хитой Халк Республикаси билан хамкорликда ташкил этилиши белгиланди.

Масалан, "Одангарон - яшил шадар" лойидаси Хитойнинг "JONTIAGroup" компанияси билан дамкорликда амалга оширилаётир. Шадар докимлиги лойида ташаббускори булди. Унинг олдида иситиш тизимини тезкор тарзда модернизация килиш масаласи турибди. Бугунги кунда мавжуд тизим эскирганлиги боис адоли газдан фойдаланиб, хонадонлари ва уйларини газ плиталари ва бошка иситиш асбоблари ёрдамида иситмокда. Бунда ярим асрдан зиёд вакт олдин курилган мавжуд марказлаштирилган иситиш козонларини модернизация килиш самарасиз деб топилди.

"JONTIAGroup" экспертлари мавжуд муаммоларни шадарда иссиклик ва электр энергияси ишлаб чикарадиган бешта юкори самарадор станциялар куриш йули билан самарали дал этишни таклиф килишди. Уларни ишга тушириш газ истеъмолини 3-4 баравар кискартириш имконини беради. Бунинг устига, адоли пункти томонидан ишлатиладиган электр энергиясининг 80%и унинг атрофида ишлаб чикарилади, бу эса ташки манбаларга богликликни жиддий камайтиради. Шуниси мудимки, масаланинг ечими атмосферага углекислотали газ чикарилишини бир неча баравар кискартиради ва шу тарика шадарда экологик долатни яхшилайди. Атроф-мудитнинг сакланишига кумак берадиган бу технологиялар "яшил технология"лар сирасига киради.

Лойида муваффакиятли руёбга чикарилган такдирда Одангарон бошка шадарларда дам замонавий технологияларни жорий килишда намуна булиши мумкин [9].

Мамлакатимизда, мукобил энергия манбаларига ажратилган ер участкаларидан фойдаланишни дукукий тартибга солиш ва унинг келажак истикболини белгилашда лойидалар ва улар доирасида инвестицияларни жалб килиш дам мудим адамият касб этади.

Жумладан, 2018 йил 28 май куни Халкаро тикланиш ва тараккиёт банки (ХТТБ) ва Узбекистон Ташки иктисодий фаолият Миллий банки "Саноат корхоналари энергия самарадорлигини ошириш" лойидасини амалга ошириш учун мамлакатга 50 миллион доллар ажратиш тугрисидаги келишувни имзолади. Кайд этилишича, келишув йирик ишлаб чикариш корхоналарига кушимча молиявий кумак бериш, кичик ва урта ишлаб чикариш корхоналарига тежамкор технологияларни жорий килишда ёрдам беришни кузда тутади.

"Эскирган ускуналар ва ишлаб чикариш жараёнларини модернизация килиш мамлакат корхоналарининг ракобатбардошлигини ошириш учун жуда мудим. Энергия тежамкорлик ускуналаридан фойдаланиш ва хизмат курсатиш харажатларини камайтиришга, ишлаб чикаришни оширишга, шунингдек камрок энергия истеъмоли дисобидан пулни тежашга ва иклим узгаришининг окибатларини камайтириш имкониятини яратади. Лойида доирасидаги инвестиция соатига кушимча 386 ГВт энергияни тежашга ва атомсферага чикаётган карбонад ангидрид газини 799 минг тоннага кискартиришга ёрдам беради [10].

Куриниб турибдики, амалиётда янги талаб ва тажрибалар намоён булмокда. Шу нуктаи назардан, фикримизча, конунчиликка "энергия сервис шартномалари" тушунчасини дам кенгрок киритиш лозим. Хрзирча ушбу атамадан тор доирадаги мутахассислар фойдаланишмокда, бирок якин вактларда бу термин амалиётга кенгрок кулланилиши мумкин.

Бу шартнома Президентимизнинг 2017 йил 23 августдаги "Замонавий энергия самарадор ва энергия тежайдиган технологияларни янада жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-3238-сон карори дамда мамлакатимизда энергия сервис хизматлари етказиб берувчисига айланган "Энергия тежаш миллий компанияси" АЖ фаолиятини амалга ошириш асносида пайдо булди.

Энергия сервис шартномаси - бу шундай дукукий дужжатки, унинг предмети буюртмачи томонидан энергия ресурсларидан окилона фойдаланилишини таъминлашга каратилган чора-тадбирларнинг энергия сервис компанияси томонидан амалга оширилиши дисобланади. Булар куйидагилар булиши мумкин: техник чора-тадбирлар (ускуналарни модернизация килиш); ташкилий чора-тадбирлар (энергетик менежмент тизимини жорий этиш); мавжуд фондларни янгилашга каратилган чора-тадбирлар (ёритиш ёки иссиклик таъминоти тизимини реконструкция килиш ва алмаштириш ва доказо); янги курилиш (кайта тикланувчи энергия объектларини куриш).

Энергия сервис шартномаси тузишнинг асосий содалари куйидагилардир: ёритиш, иситиш, электр энергиясини ишлаб чикариш, етказиб бериш ва сотиш, табиий газни казиб чикариш, етказиб бериш ва сотиш, сув таъминоти ва сув тозалаш, жараёнларини автоматлаштириш.

Энергия сервис шартномаси инвестиция лойидаларитурлариданбиридисобланади. Инвестицияларни кайтариш манбаси - энергетика ресурсларидан (жумладан, энергия ресурсларини тежаш, фойдаланиш туловлари) окилона фойдаланишни таъминлаш натижасида бушайдиган маблаглар.

Булгуси хизматлар буюртмачилари сифатида куйидагилар куриб чикилиши мумкин: бюджет ташкилотлари (кучаларни ёритиш, биноларни ички ёритиш, иситиш, шамоллатиш ва муътадиллаш, сувни тежаш тизимлари шартнома предмети булиши мумкин); коммунал хужалиги корхоналари (насос ускуналари, куёш энергетикаси, ёкилгининг мукобил турига утиш, сув

таъминоти); уй-жойлар (биноларни ёритиш тизимлари, иситиш тизимлари, хисобга олиш ва тартибга солиш узеллари); саноат, энергетика, транспорт (насос ускунаси, электр тармокларини модернизация килиш, электр ва иссиклик таъминоти манбаларини модернизация килиш, сувни тежаш, кайта тикланувчи энергетика).

Эътиборли томони шундаки, Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 1 августдаги "Узбекистон Республикасида инвестиция мухитини тубдан яхшилаш чора-тадбирлари тугрисида'ги Фармонининг 3-бандига кура белгилаб куйилсинки, давлат ва жамоат эхтиёжлари учун ер участкаларини олиб куйишга факат куйидаги максадларда йул куйилади [11]:

мудофаа ва давлат хавфсизлиги, мухофаза этиладиган табиий худудлар эхтиёжлари, эркин иктисодий зоналарни ташкил килиш ва уларнинг фаолият юритиши учун ерларни такдим этиш; халкаро шартномалардан келиб чикадиган мажбуриятларни бажариш; фойдали казилмалар конларини аниклаш ва казиб чикариш; автомобиль ва темир йуллари, аэропортлар, аэродромлар, аэронавигация объектлари ва авиатехника марказлари, темир йул транспорти объектлари, куприклар, метрополитенлар, тоннеллар, энергетика тизими объектлари ва электр узатиш тармоклари, алока тармоклари, космик фаолият объектлари, магистрал кувурлар, мухандислик-коммуникация тармокларини куриш (реконструкция килиш);

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 11 октябрдаги "Давлат мулки объектларини ва ер участкаларига булган хукукларни тадбиркорлик субъектларига сотиш тартибини соддалаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида'ги [12] Фармонида энергетика тизими объектлари ва электр узатиш тармоклари хамда мукобил энергия манбаларига ажратилган ер участкалари билан боглик бир катор масалалар уз ифодасини топди.

Айрим тоифа ер участкаларидан фойдаланишни фукаровий-хукукий тартибга солишга оид илмий-назарий хулосалар. Умуман олганда, юкоридаги тахлиллар шуни курсатмокдаки, мукобил энергия манбаларига ажратилган ер участкаларидан фойдаланишни хукукий тартибга солишда куйидаги масалаларга эътибор каратиш максадга мувофикдир:

биринчидан, Ер кодексининг 8-боби "Саноат, транспорт, алока, мудофаа ва бошка максадларга мулжалланган ерлар" деб номланади. Унинг 69-моддасида "Саноат, транспорт, алока, мудофаа ва бошка максадларга мулжалланган ерлар"нинг таркиби, 70-моддасида эса "Саноат, транспорт, алока, мудофаа ва бошка йуналишдаги корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга ер бериш" тартиби курсатилган, аммо мазкур моддаларда, энергетика ва электр энергияси учун ажратилган ерлар хамда электр тармоги хужалиги объектлари курилиши учун ер участкаларидан фойдаланиш билан боглик масалалар алохида уз ифодасини топиши;

иккинчидан, амалдаги Ер кодексининг 69-моддасида курсатилган, саноат, транспорт, алока, мудофаа ва бошка максадларга мулжалланган ерлар тоифасига мукобил энергия манбаларига ажратилган ер участкаларидан фойдаланишни алохида хукукий тартиби хам белгиланиши;

учинчидан, талаба ёшларимизга Фукаролик кодекси ва Ер кодексида уз ифодасини топган айрим тоифа ер участкаларидан фойдаланишни фукаровий-хукукий тартибга солиш билан боглик булган ерларнинг хукукий холатини кенгрок тушунтириш, мазкур конунларнинг хар бир моддаси талабларини шархлаш хамда улар юзасидан олиб борилаётган илмий тадкикот ишлари юзасидан батафсил тушунчалар бериш;

туртинчидан, фукароларга Узбекистон Республикаси Президентининг энергетика манбалари учун ажратилган ер участкаларидан фойдаланишни хукукий тартибга солиш билан боглик булган фармон ва карорларини кенгрок тушунтириш мазкур сохадаги муаммоларнинг замонавий хал этилишига ёрдам беради.

Хуллас, айрим тоифа ер участкаларидан фойдаланишни фукаровий-хукукий тартибга солиш мазкур сохадаги муносабатларни хукукий тартибга солишга, мамлакатимизда энергетика манбалари учун ажратилган ер участкаларидан окилона фойдаланишга хамда бу сохадаги конунчиликни такомиллаштиришга хизмат килиб, унинг келажак ривожланиш истикболини белгилайди.

References:

1. O'zbekiston Respublikasining "2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi.//O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami. -2017. -№ 6. 70-modda.

2. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 3 oktyabr kuni elektr energetikasidagi ishlar ahvolini chuqur tahlil qilish, sohani yanada rivojlantirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlarni belgilashga bag'ishlangan yig'ilishdagi nutqi.//Xalq so'zi. -2018. - 4 oktyabr.

3. O'zbekiston RespublikasiningEr kodeksi.//O'zbekistonRespublikasiOliyMajlisiningAxborotnomasi. -1998.

- № 5-6. 82-modda.

4.O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 17 may 93-sonli"Elektr tarmog'i xo'jaligi ob'yektlarini muhofaza qilish qoidalarini tasdiqlash to'g'risida"gi qarori.//O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami. - 2010. - № 20. 153-modda.

5. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 7 yanvardagi 1-son qaroriga asosan tasdiqlangan "Tuman (shahar) yer kadastri daftarini yuritish tartibi to'g'risi"dagi Nizomi.//O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami. - 2014. - № 2. 19-modda.; - № 23. 269-modda.

6. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Fermer, dehqon xo'jaliklari va tomorqa yer egalari faoliyatini yanada rivojlantirish bo'yicha tashkiliy chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarori.//Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi. - 2017. -11 oktyabr. 07/17/3318/0094-son;- 2018.-19 yanvar. 06/18/5304/0591 -son; - 2018. - 24 may. 07/18/3680/1110-son; - 2018.- 4 may. 06/18/5428/1158-son; -2018. - 3 iyul'. 07/18/3824/ 1427-son; - 2018.- 1 avgust. 06/18/5497/1604-son.

7. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 23 oktyabrdagi "Elektr energetikasi tarmog'ini jadal rivojlantirish va moliyaviy barqarorligini ta'minlash chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori.//Xalq so'zi. -2018. - 24 oktyabr.

8. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 17 yanvardagi "Mamlakat iqtisodiyotining tarmoqlarini talab yuqori bo'lgan mahsulot va xom ashyo turlari bilan barqaror ta'minlash chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori.//uz/news/mirziyoev-talab-yuqori-bolgan-maxsulot-va-xom-ashyo-bilan-barqaror-taminlashga-oid-muxim-qarorni-imzoladi-15838

9. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 8 noyabrdagi "Energiya resurslaridan oqilona foydalanishni ta'minlash chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-3379-son qarori.

10. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 28 apreldagi "Qayta tiklanadigan energiya manbalari sohasida investitsiya loyihalarini amalga oshirishga oid qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi PQ-3687-son qarori.

11. Ohangaronda yuqori samarador, ekologik toza texnologiyalar joriy etilmoqda.https://www.norma.//uz/uz/bizning_sharhlar/ohangarondayuqori_samarador_ekologik.toza_teh nologiyalarjoriy.etilmoqda

12. uz/news/ozbekiston-energetika-soxasiga-50-million-dollar-investitsiya-ajratildi-20067

13. uz/uz/bizning_sharhlar/energiya_servis_shartnomasini_tuzish_qachon_taklif_etiladi

14. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 1 avgustdagi "O'zbekiston Respublikasida investitsiya muhitini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to'g'risida"gi Farmoni.//Xalq so'zi. - 2018. - 2 avgust.

15. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 11 oktyabrdagi "Davlat mulki ob'yektlarini va yer uchastkalariga bo'lgan huquqlarni tadbirkorlik sub'yektlariga sotish tartibini soddalashtirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi Farmoni. // Xalq so'zi. - 2018. - 12 oktyabr.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.