Научная статья на тему 'НОВЫЙ ГРАЖДАНСКИЙ КОДЕКС: ОПЦИЯ, УЗУФРУКТ И ДРУГИЕ НОВОСТИ'

НОВЫЙ ГРАЖДАНСКИЙ КОДЕКС: ОПЦИЯ, УЗУФРУКТ И ДРУГИЕ НОВОСТИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
102
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
Гражданский кодекс / гражданско-правовые отношения / узуфрукт / опцион / публичные юридические лица / частные юридические лица / взаимное страхование / агентство / эскроу / криптовалютный оборот / приватизация земельного участка. / сivil code / civil law relations / usufruct / option / public legal entities / private legal entities / cryptocurrency turnover / mutual insurance / agency / escrow / land privatization.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Аъзам Мадаминов

статья посвящена вопросам реформирования гражданского законодательства Республики Узбекистан. В статье анализируются необходимость обновления Гражданского кодекса, актуальность внедрения новых правовых институтов, вносимых в регулирование гражданских правоотношений.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

NEW CIVIL CODE: OPTION, USUFRUCT AND OTHER NEWS

The article is about issues of civil law reforms in Uzbekistan and it examines the necessity of updating the Civil code, the significance of the introducing new legal institutions to regulate civil relations

Текст научной работы на тему «НОВЫЙ ГРАЖДАНСКИЙ КОДЕКС: ОПЦИЯ, УЗУФРУКТ И ДРУГИЕ НОВОСТИ»

Review of law sciences

Azam Madaminov,

Director of the Research Institute of Legal Policy under the Ministry of Justice e-mail: azam.madaminov@adliya.uz

NEW CIVIL CODE: OPTION, USUFRUCT AND OTHER NEWS

Abstract: The article is about issues of civil law reforms in Uzbekistan and it examines the necessity of updating the Civil code, the significance of the introducing new legal institutions to regulate civil relations

Keywords: dvil code, civil law relations, usufruct, option, public legal entities, private legal entities, cryptocurrency turnover, mutual insurance, agency, escrow, land privatization.

Аъзам Мадаминов,

Адлия вазирлиги х,узуридаги Хукукий сиёсат тадк;ик;от института директори e-mail: azam.madaminov@adliya.uz

ЯНГИ ФУЦАРОЛИК КОДЕКСИ: ОПЦИОН, УЗУФРУКТ ВА БОШЦА

ЯНГИЛИКЛАР

Аннотация: мацола Узбекистон Республикасининг фуцаролик цонунчилигини ислоу цилиш масалаларига багишланган. Мацолада Фуцаролик кодексини янгилаш зарурияти, фуцаролик ууцуций-муносабатларини тартибга солиш учун киритилаётган янги ууцуц институтлари жорий этишнинг долзарблиги таулил цилинган.

Калит сузлар: Фуцаролик кодекси, фуцаролик-ууцуций муносабатлари, узуфрукт, опцион, оммавий ууцуц юридик шахслари, хусусий ууцуц юридик шахслар, узаро сугурта, агентлаш, эскроу, крипто-валюта айланмаси, ер участкасини хусусийлаштириш.

Аъзам Мадаминов,

Директор исследовательского института правовой политики при Министерстве юстиции e-mail: azam.madaminov@adliya.uz

НОВЫЙ ГРАЖДАНСКИЙ КОДЕКС: ОПЦИЯ, УЗУФРУКТ И ДРУГИЕ НОВОСТИ

Аннотация: статья посвящена вопросам реформирования гражданского законодательства Республики Узбекистан. В статье анализируются необходимость обновления Гражданского кодекса, актуальность внедрения новых правовых институтов, вносимых в регулирование гражданских правоотношений.

Ключевые слова: Гражданский кодекс, гражданско-правовые отношения, узуфрукт, опцион, публичные юридические лица, частные юридические лица, взаимное страхование, агентство, эскроу, криптовалютный оборот, приватизация земельного участка.

Адлия вазирлиги томонидан Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 5 апрелдаги Ф-5464-сон фармойиши билан тасдикланган Узбекистон Республикасининг фукаролик конунчилигини такомиллаштириш концепцияси асосида янги тахрирдаги Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси лойихаси ишлаб чикилмокда.

Фукаролик кодексини янгилаш зарурати

Маълумки, халкаро хукукий хамжамият томонидан фукаролик кодексига энг мухим кодекс ва "мамлакатнинг иктисодий конституцияси" сифатида каралади, унинг мукаммаллиги хорижий инвестицияларни фаол жалб этишга бевосита таъсир курсатувчи омил хисобланади.

Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси 1996 йилда кабул килинган булиб, утган давр мобайнида катта узгаришларни фукаролик-хукукий тартибга солишда мухим роль уйнади ва бозор иктисодиётини ривожланишига хукукий замин яратишга имкон берди.

Шу билан бирга, фукаролик-хукукий муносабатлар, иктисодиёт бир жойда тухтаб тургани йук. Узбекистон Республикаси ривожланишининг янги боскичи иктисодиётни янада либераллаштириш, иктисодий муносабатларни тартибга солишда давлат иштирокини камайтириш, хусусий мулк кафолатларини химоя килишни кучайтириш, тадбиркорликнинг ривожланишини рагбатлантириш ва хорижий инвестицияларни фаол жалб этиш буйича устувор вазифаларни белгилаб берди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 5 апрелдаги Ф-5464-сон фармойишида хам амалдаги Фукаролик кодексининг мамлакатда тез ривожланаётган иктисодий муносабатлар талабларига ва фукаролик хукуки сохасидаги халкаро стандартларга етарли даражада жавоб бера олмаслиги таъкидланган ва куйидаги масалалар алохида курсатилган:

биринчидан, Фукаролик кодексида эскирган хукукий институтлар, шунингдек бозор иктисодиётига асосланган ривожланган давлатлар хукукий тизимида мавжуд булмаган юридик шахсларнинг ташкилий-хукукий шакли сакланиб колган;

иккинчидан, "тижорат таваккалчилиги", "хужалик юритувчи субъектлар тенглиги", "адолатли компенсация", "шартномавий мажбуриятларни бажаришдан бош тортиш" каби анъанавий фукаролик-хукукий институтлар мавжуд эмас;

учинчидан, замонавий бозор шароитларида талаб этиладиган фукаролик-хукукий шартномалар ва муносабатларнинг алохида шакллари, шу жумладан, давлат-хусусий шериклиги, дилерлик шартномаси, улушли курувчилик, кластер ишлаб чикариш, электрон тижорат, крипто-валюта айланмаси, ер участкасини хусусийлаштириш ва бошкаларни тартибга солиш назарда тутилмаган;

туртинчидан, Фукаролик кодексида куп микдордаги хаволаки нормаларнинг (80 га якин) мавжудлиги кодекснинг тугридан-тугри амал килувчи хужжатга айланишига тускинлик килмокда ва унинг фукаролик- хукукий муносабатларни тартибга солиш борасидаги макомини пасайтирмокда;

бешинчидан, бир-бирига ухшаш ва бошка ташкилий-хукукий шакллардаги коидалар аралашмасидан ташкил топган юридик шахслар ташкилий-хукукий шаклларининг куплиги

(масалан, конунчиликда хусусий корхона ва унитар корхона таркибига бошка иштирокчиларнинг кириши назарда тутилмаганлиги, уларнинг инвестиция жалб кила олмасликларига сабаб булади);

олтинчидан, Фукаролик кодексида фукаролик хукуки институтларига тааллукли булмаган оммавий хукук нормалари, хусусий мулк ва шартномавий муносабатларига оид асосланмаган микдордаги чекловлар мавжуд;

еттинчидан, Фукаролик кодексида фукаролик-хукукий муноса-батларда ахборот-коммуникацион технологиялардан фойдаланиш масалаларини тартибга солувчи коидалар деярли мавжуд эмас.

Куриниб турибдики, бугунги кунда реал бозор иктисодиёти ва илгор халкаро стандартлар талабларига жавоб берадиган, тугридан-тугри амал киладиган замонавий фукаролик кодекси ишлаб чикиш зарурати мавжуд.

Янги кодексда кандай янгиликлар булади

Бугунги кунгача тайёрланган лойиха 2 кисм, 70 та боб ва 1 178 та моддадан иборат булим, амалдаги Кодекс билан таккослаганда озгина ихчамрок куринади (амалдаги кодексда - 1 199 та модда). Бунинг асосий сабаби, кайта ишлаш жараёнида алохида конунларда ва фукаролик кодексида мазмунан такрорланадиган бир катор коидалар (интеллектуал мулкка оид, юридик шахслар фаолияти ташкилий масалалари ва бошк.) амалдаги Кодексдан чикариб ташланган булса, шундай коидалардан айримлари (масалан, лизинг коидалари) амалдаги конунлардан кодекс лойихасига кучириб утказилмокда.

Лойиха тадбиркорлик, шу жумладан, хорижий инвесторлар фаолияти учун кулай шароитлар яратиш, фукароларнинг хукукларини химоя килишга каратилган бир катор янгиликларни уз ичига олган.

Хусусан, инвестиция мухитини яхшилаш ва иктисодиётда мулкий муносабатлар баркарорлигини таъминлаш максадида хорижий компанияларга Узбекистонда уз филиалини руйхатдан утказиб, хеч кандай тусикларсиз тадбиркорлик (хужалик) фаолияти билан шугулланиш хукукини бериш, мулк хусусий ёки давлатга тегишли булишидан катьий назар, бир хил хукукий химоя белгилаш, Давлат реестрига киритилган маълумотга ишониб мулкни сотиб олган мулкдордан, илгариги сотувчи томонидан кандайдир хукукбузилишга йул куйилган булсада мулкни кайтариб олинмаслиги хамда мулк хукукининг химоясини таъминлашга каратилган бошка янги коидаларни жорий этиш назарда тутилмокда.

Ушбу янги коидалар хорижий инвестициялар микдори янада ошишига хизмат килади. Сунгги йилларда хорижий инвестициялар микдори ошишининг, хусусан, 2019 йилда 2018 йилга нисбатан 3,1 миллиард долларга ёки 3,7 баробарга куп хорижий инвестициялар жалб килинганининг сабабларидан бири бу иктисодиётни эркинлаштириш максадида кабул килинган конун хужжатлари дейиш мумкин. Шунингдек, мулк хукуки кафолатларининг мустахкамланиши Жахон иктисодий эркинлик индекси ва бошка халкаро рейтингларга хам ижобий таъсир килиши кутилмокда.

Маълумот учун: 2019 йилда Жауон ицтисодий эркинлик индексида Узбекистон Инвестиция эркинлиги мезони буйича - 100 баллдан 10 балл, Мулк ^уцуци кафолати мезони буйича - 49,8 балл олиб, жами 180 та мамлакат орасида 140-уринни эгаллаган.

Яна бир янгилик бу фукаролик конун хужжатларини виртуал макон (интернет)да вужудга келадиган муносабатларга хам татбик этиш, электрон ёки бошка техник воситалар ёрдамида тузилган битимларни ёзма шаклга тенглаштириш, электрон алока воситаларидан

фойдаланган холда товарларни сотишнинг, ракамли пул (криптовалюта) муомаласининг асосий коидалари белгиланаётганидир. Бу янгиликлар тадбиркорлар учун фукаролик-хукукий муносабатларда замонавий ахборот технологияларидан тулик фойдаланган холда вактни тежаш ва бир катор харажатлар, жумладан хужжатлар айланмаси, мехнат ресурслари, логистика, савдо ва саклаш жойлари ижараси билан боглик харажатларни камайтиришга имкон беради, электрон тижоратнинг янада ривожланишига туртки булади.

Маълумот учун: дунёда электрон тижоратнинг чакана савдодаги улуши уртача 16 фоизни ташкил цилади ва уар йили усиб бормоцда.

Бундан ташкари, янги тахрирдаги Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси лойихасига куйидаги мазмунда бир катор янги коидалар киритилмокда:

1) ерга оид муносабатларни ривожлантириш максадида ер участкасини факат олди-сотди килиш оркали эмас, балки курилиш килиш хукуки, узуфрукт (шахсий фойдаланиш ва эгалик килиш хукуки) каби ашёвий хукукларнинг янги турлари оркали иктисодий муносабатларга киритиш коидаларини жорий этиш;

2) тадбиркорлик фаолияти учун кулайликлар яратиш ва уларнинг хукукий химоясини кучайтириш максадида:

- юридик шахсларни оммавий хукук ва хусусий хукук юридик шахсларига ажратиш, хусусий хукук юридик шахслари барча турдаги фукаролик хукук ва мажбуриятларга эга булиши мумкинлиги, давлат руйхатидан утказишни рад этиш учун асослар эса факат конун билан белгиланишини, оммавий юридик шахслар эса давлатнинг муайян функцияларини бажариши максадида ташкил этилишини мустахкамлаб куйиш;

- тижорат ташкилоти булган юридик шахслар ташкилий-хукукий шаклларининг аник руйхатини белгилаб куйиш, хужалик юритиш хукукига асосланган унитар корхона, оператив бошкарув хукукига асосланган давлат унитар корхонаси каби бозор иктисодиёти коидаларига мос булмаган ташкилий-хукукий шакллардан воз кечиш;

- тадбиркорлик фаолиятининг алохида турларини якка тадбиркор сифатида давлат руйхатидан утмасдан хам амалга ошириш конун хужжатлари билан назарда тутилиши мумкинлиги хакида коида киритиш;

3) шартномавий муносабатларни эркинлаштириш ва халкаро стандартлар талабларига мувофиклаштириш максадида:

- мамлакат иктисодиёти ривожи учун мухим ахамият касб этиши мумкин булган янги шартнома турларини (туристик хизматлар курсатиш, дистрибьюторлик шартномаси, агентлаш, эскроу, опцион ва бошк.) муомалага киритиш;

- мажбурий тартибда шартнома тузишни назарда тутувчи, шартнома шартларини тарафларга белгилаб берувчи нормаларни чикариб ташлаш, стандарт шартноманинг халоллик ва ишонч тамойилларига зид равишда бошка тарафнинг хукуклари ва манфаатларини бузадиган шартларини хакикий эмаслигини белгилаш;

- карз, топширик ва бошка бир катор кенг таркалган муносабатлар учун огзаки шартнома тузилишига имкон бериш;

4) бой берилган фойда, маънавий зиённи хисоблаш мезонларини аник белгилаш;

5) сугурта муносабатларида мижозлар хукукларини химоясини кучайтириш максадида сугурта ташкилотини зарарни коплаш мажбуриятидан озод килиш асосларини камайтириш, узаро сугурталаш (мулкни ва бошка мулкий манфаатларни узаролик асосида сугурта килиш) институтини ривожлантириш максадида узаро сугурта жамиятларига

инвестиция резерв фондини тузиш, уставда белгиланган тартибда инвестиция фаолиятини амалга ошириш хукукини бериш;

6) фукаронинг тасвиридан (фотосурат, видеоёзув ва бошк.) унинг розилигисиз фойдаланилганда, унинг шахсий ва оилавий хаёти тугрисидаги хар кандай ахборот таркатилганда фукаронинг химоясини таъминлаш усулларини белгилаш.

Албатта, бу янгиликлар, айникса, тадбиркорлик фаолияти билан богликлари амалиётга боскичма-боскич жорий этиб борилиши лозим булади, чунки бу жараён фаолият олиб бораётган тадбиркорларга нокулайликлар, харажатлар тугдирмаслиги керак. Масалан, тижорат ташкилоти булган юридик шахсларнинг айрим ташкилий-хукукий шакллари бекор булиши ушбу шаклларда фаолият курсатаётган тадбиркорлар дархол уз шаклини узгартиради дегани эмас. Янги тахрирдаги Фукаролик кодекси кучга киргунича ташкил килинган юридик шахслар уз таъсисчилари ихтиёрига кура хохлаган пайтда ёки бирор сабаб билан кайта ташкил этилганда янги шаклга утиши лозимлиги белгилаб куйилиши максадга мувофик булади. Бу масалаларни янги тахрирдаги Фукаролик кодексини амалга киритиш тугрисида кабул килинадиган конунда белгилаб куйиш мумкин булади.

Лойихани ишлаб чикиш кандай ташкил килинди

Фукаролик конунчилигини бозор иктисодиёти тамойиллари ва халкаро стандартларга мувофик модернизация килиш, бозор иктисодиётини янада ривожлантириш учун замонавий фукаролик-хукукий асос яратиш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 5 апрелдаги Ф-5464-сон фармойиши билан Узбекистон Республикасининг фукаролик конунчилигини такомиллаштириш концепцияси тасдикланди хамда Узбекистон Республикасининг фукаролик конунчилигини такомиллаштириш буйича идоралараро комиссия тузилди. Адлия вазири рахбарлигидаги Идоралараро комиссия таркибига давлат идоралари вакиллари билан бир каторда юридик фанлар доктори, профессор М.Х. Рахмонкулов, юридик фанлар доктори, профессор О. Окюлов, юридик фанлар номзоди Х.И. Исоков каби мамлакатимизнинг таникли олимлари хам киритилди.

Ушбу Идоралараро комиссия томонидан:

- фукаролик кодексини янги тахририни тайёрлашда иш хажми катта булишини инобатга олиб, энг аввало, фукаролик конунчилигини сохаларга булган холда 8 та йуналишда ишчи гурухлар ташкил этилди;

- ишчи гурухларнинг намунавий режалари хамда фукаролик хукуки сохасидаги илгор хорижий тажрибани урганиш режаси тасдикланди.

Ишчи гурухлар таркибида изланиш ва урганишлар утказиш учун 50 нафардан ортик илмий-тадкикот муассасаларининг илмий ходимлари ва ОТМлар профессор-укитувчилари, хусусан, юридик фанлар доктори, профессор О. Окюлов, юридик фанлар доктори, профессор Д. Караходжаева, юридик фанлар доктори, профессор Н. Имомов, юридик фанлар доктори, профессор И. Насриев, юридик фанлар доктори, профессор И. Рустамбеков каби фукаролик хукуки буйича таникли олимлар, тажрибали судьялар ва адвокатлар, давлат идоралари хамда ННТлар вакиллари жалб килинди.

Ишчи гурухлар аъзолари мунтазам равишда Адлия вазирлиги хузуридаги Хукукий сиёсат тадкикот институтида йигилиб ва масофадан туриб иш олиб бормокдалар.

Янги тахрирдаги Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси лойихаси устида карийб 1 йилдан ортик вакт давомида тасдикланган Концепция хамда ривожланган хорижий мамлакатлар тажрибаси асосида иш олиб борилмокда.

Хорижий тажрибадан фойдаланиш

Лойихани ишлаб чикишда ривожланган хорижий мамлакатлар тажрибасини урганиш максадида А^Ш Халкаро тараккиёт агентлиги (ЦЗАГО) ва Халкаро хамкорлик буйича Германия жамияти (GIZ) кумаги билан Германия, Франция, Польша, Россия, Покистон давлатларидан 20 нафардан ортик эксперт маслахатчилар хизматидан фойдаланилмокда.

Тошкент шахрида ишчи гурухлар аъзолари хамда Германиянинг Бремен университети профессори Рольф Книпер, Германиянинг Бремен ери туман судининг собик судьяси, фукаролик хукуки сохасидаги халкаро эксперт Хайнрих Шнитгер, Польша фукаролик хукуки буйича эксперт, доцент Андржей Филипович, шунингдек фукаролик хукуки буйича таникли олимлар юридик фанлар доктори, профессор О. Окюлов, юридик фанлар доктори, профессор Д.Караходжаева, юридик фанлар доктори, профессор Н.Имомов, юридик фанлар доктори, профессор И.Насриевлар иштирокида халкаро давра сухбатлари утказилди.

Бундан ташкари, 12 нафар миллий экспертлар бевосита Франция, Польша, Россия давлатларига бориб урганишлар утказдилар.

Ушбу сафарлар давомида Париж шахрида Франция Адлия вазирлигининг фукаролик ишлари буйича бошкармаси, Париж Пантеон Ассас университети кошидаги ^иёсий хукук институти, Континентал хукукни урганиш маркази, Кассация суди, Судъялар ва прокурорлар тайёрлаш миллий мактаби мутахассислари, Варшава шахрида Польша Адлия вазирлигининг фукаролик конунчилиги булими, Польша Адлия вазирлиги хузуридаги Хукукий илмий тадкикотлар маркази, Польша Фанлар Академиясининг Хукукий тадкикотлар институти мутахассислари иштирокида бир нечта давра сухбатлари ташкиллаштирилиб, амалдаги фукаролик конунчилиги муаммолари, истикболлари ва янги замонавий гоялар атрофлича мухокама килинди. Москва шахрида Фукаролик конунчилигини кодификация килиш ва такомиллаштириш буйича Россия Федерацияси Президенти хузуридаги Кенгаш раис уринбосари ва аъзолари, Россия Федерацияси Президенти хузуридаги С.С. Алексеев номидаги Хусусий хукук тадкикот маркази, М.В. Ломоносов номидаги Москва давлат университети профессор-укитувчилари иштирокида Узбекистон фукаролик конунчилигини такомиллаштиришда Россия Федерациясининг фукаролик конунчилигини ислох килиш тажрибасидан фойдаланиш масалаларида давра сухбати утказилди. Москвага сафар давомида, шунингдек Фукаролик кодексининг янги тахирини ишлаб чикиш буйича ишчи гурухлар аъзолари "Россия фукаролик хукуки. Йил натижалари" IX Халкаро илмий-амалий конференциясида иштирок этдилар хамда Узбекистонда фукаролик конунчилигини такомиллаштириш борасидаги ишлар хакида маълумот бердилар.

Ислох,отлар давом этади

Бугунги кунда дастлабки лойиха кушимча фикр ва мулохазалар олиш максадида мамлакатимизнинг вазирлик ва идораларига, хукукий сохадаги олий таълим, илмий-тадкикот муассасаларига, адвокатлар ва нотариуслар палаталарига юборилган.

Демакки лойиха хали ахолидан, соха мутахассисларидан ва ташкилотлардан келиб тушадиган таклифлардан келиб чикиб янада такомиллаштирилади.

Бундан ташкари, хозирда фукаролик кодексига киритилаётан узгартиришлардан келиб чикиб амалдаги бошка конунлар ва конуности хужжатларига узгартиришлар киритиш тугрисида тегишли конун хужжатлар лойихалари тайёрлаш ишлари хам олиб

борилмокда. Ушбу жараёнда узгартириладиган конунларнинг узи 20 тадан ортик булиб, конуности хужжатлари сони эса бундан хам купдир.

Шунингдек, янги тахрирдаги Фукаролик кодекси билан бевосита тартибга солинмаган фукаролик-хукукий муносабатларни тартибга солувчи алохида конунларни хам тасдикланган Концепция асосида такомиллаштириш ишларини амалга ошириш хам режалаштирилган. Хусусан, интеллектуал мулк, кимматли когозлар сохалари шулар жумласидандир.

Куриниб турибдики, хали бу сохада килинадиган ишлар жуда куп ва улар, албатта, охирига етказилади.

P.S. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 19 майдаги ПФ-5997-сонли Фармони билан Адлия вазирлиги зиммасига жисмоний ва юридик шахсларнинг ууцуц ва цонуний манфаатларини уимоя циладиган самарали фуцаролик-ууцуций механизмларни жорий цилиш ва ривожлантириш вазифаси юкланди уамда вазирликда Фуцаролик-ууцуций муносабатларни ривожлантириш буйича алоуида бошцарма ташкил этилди.

References:

1. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: O'zbekiston, 2019.

2. O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi. - T.: Adolat, 2019

3. Prezidentning 2019 yil 5 apreldagi F-5464-son farmoyishi bilan tasdiqlangan O'zbekiston Respublikasining fuqarolik qonunchiligini takomillashtirish kontseptsiyasi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.