Научная статья на тему 'ЦИФРОВОЙ ГРАЖДАНСКИЙ ОБОРОТ: ЦЕЛЕВОЙ И КОНЦЕПТУАЛЬНЫЙ НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ ПОДХОД'

ЦИФРОВОЙ ГРАЖДАНСКИЙ ОБОРОТ: ЦЕЛЕВОЙ И КОНЦЕПТУАЛЬНЫЙ НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ ПОДХОД Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
119
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
Гражданское право / цифровая экономика / государственно-частные партнерства / кластеры / электронная коммерция / криптовалюта основные приоритетные направления / цивильного право / фундаментальных исследовании / цифровой гражданской оборот. / Civil law / digital economy / public-private partnerships / clusters / e-commerce / cryptocurrency / the main priorities / civil law / fundamental research / digital civil turnover.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Рузиназаров Шухрат Нуралиевич

в данной статье анализируется роль и значение гражданско-прововой науки и новое тенденции фундаментального исследовании по их приоритетным направлениям. В нем, исходя из научных направление цифрового экономики, обоснованы выводы и предложение по актуальном проблемам гражданского права.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIGITAL CIVIL TURNOVER: A TARGETED AND CONCEPTUAL SCIENTIFIC AND THEORETICAL APPROACH

This article examines the role and importance of civilian science and a new trend in fundamental research in their priority areas. In it, based on the scientific direction of the digital economy, the conclusions and proposals on current problems of civil law are justified.

Текст научной работы на тему «ЦИФРОВОЙ ГРАЖДАНСКИЙ ОБОРОТ: ЦЕЛЕВОЙ И КОНЦЕПТУАЛЬНЫЙ НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ ПОДХОД»

Review of law sciences

Q-------------- |

- Д^

Shukhrat Nuralievich Ruzinazarov,

Professor of Tashkent State University of Law, Doctor of Science in law

DIGITAL CIVIL TURNOVER: A TARGETED AND CONCEPTUAL SCIENTIFIC AND

THEORETICAL APPROACH

Abstract: This article examines the role and importance of civilian science and a new trend in fundamental research in their priority areas. In it, based on the scientific direction of the digital economy, the conclusions and proposals on current problems of civil law are justified.

Key words: Civil law, digital economy, public-private partnerships, clusters, e-commerce, cryptocurrency, the main priorities, civil law, fundamental research, digital civil turnover.

Шухрат Нуралиевич Рузиназаров,

профессор Ташкентского государственного юридического университета,

доктор юридических наук

ЦИФРОВОЙ ГРАЖДАНСКИЙ ОБОРОТ: ЦЕЛЕВОЙ И КОНЦЕПТУАЛЬНЫЙ НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ ПОДХОД

Аннотация: в данной статье анализируется роль и значение гражданско-прововой науки и новое тенденции фундаментального исследовании по их приоритетным направлениям. В нем, исходя из научных направление цифрового экономики, обоснованы выводы и предложение по актуальном проблемам гражданского права.

Ключевые слова: Гражданское право, цифровая экономика, государственно-частные партнерства, кластеры, электронная коммерция, криптовалюта основные приоритетные направления, цивильного право, фундаментальных исследовании, цифровой гражданской оборот.

Шухрат Нуралиевич Рузиназаров,

Тошкент давлат юридик университети профессори, юридик фанлар доктори

РАЦАМЛИ ФУЦАРОЛИК МУОМИЛАСИ: МАЦСАДЛИ ВА КОНЦЕПТУАЛ

ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ЁНДОШУВ

Аннотация: Мазкур мацолада фуцаролик %уцуций фанларнинг роли, а%амияти ва унинг устувор йуналишлари буйича фундаментал тадцицотларнинг янги тенденциялари та%лил этилган. Унда фуцаролик %уцуцининг долзарб муаммолари рацамли

1

ицтисодиётнинг илмий йуналишларидан келиб чициб ассослантирлган уулоса ва таклифлар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: Фуцаролик ^уцуци, рацамли щтисодиёт, давлат-хусусий шериклик, кластер, электрон тижорат, крипто-валюта, цивил ууцуцининг асосий устувор йуналишлари, фундаментал тадцицот, рацамли фуцаролик муомаласи.

Мавзунинг долзарблиги ва зарурияти. Дунёда ижтимоий тараккиётга эришишнинг барча боскичларида фундаментал тадкикот ва илмий доктринага анъанавий жихатдан энг долзарб муаммо сифатида эътибор каратилган.. Ижтимоий муносабатларни хукукий тартибга солишни унинг назарий доктринал мохиятини тушунмасдан, фукаролик-хукукий муносабатлар табиатидаги узига хосликларни чукур фундаментал мушохада этмасдан, доктринал коидаларини конун хужжатларга ва хукукни куллаш амалиётига татбик этмасдан, фукаролик муомаланинг нормал амалда булиши ва самарадорлигига эришиб булмайди. Давлат ва жамиятнинг объектив ривожланиш конуниятларига асосан фукаролик хукуки доктринаси догматик тусга эга булмасдан, цивилистик дунёкараш ва тафаккур хар бир жамият тараккиётининг тарихий хукукий ривожланиш тенденцияси ва эволюциясини узида акс эттиради. Дунёвий, замонавий билим ва цивилистик тафаккур глобаллашув жараёнларига, хусусий хукук ривожланишининг анъанавий ва илгор тажрибасига монанд булиши ва миллий хукукий кадриятлардан озикланган доктринал ёндашувларга хамоханг холда ижтимоий муносабатларни фукаролик хукукий тартибга солишнинг нафакат объектив тенденцияларини балки илмий-назарий доктринал мулжалларни инобатга олиш лозим.

Мамлакатимиз тараккиётида илм-фаннинг роли ва ахамияти бекиёсдир. Давлатимизни янада ривожлантиришда фундаментал, инновацион ва амалий тадкикотларни амалга оширишга эхтиёж жуда катта [1].

Давлатимиз рахбари Ш.Мирзиёев таъкидлаганидек, эндиги вазифа нафакат илмий тадкикотлар ва изланишларни жамоавий куллаб-кувватлаш, балки уларни натижаларини амалиётга татбик этишга каратилган самарали механизмларни яратишдан иборат. Шунингдек, илм-фан сохасида фундаментал ва инновацион тадкикотлар учун максадли грант маблагларини ажратиш механизмини тубдан кайта куриб чикиш керак. Илм-фан ютукларининг электрон платформаси, махаллий ва хорижий илмий ишланмалар базасини шакллантириш лозим. Х,ар бир олий таълим ва илмий-тадкикот даргохи нуфузли чет эл университетлари ва илмий марказлари билан хамкорликни йулга куйиши шарт.

Юридик фанларни ривожлантиришда фундаментал тадкикотларнинг урни бекиёс булиб, у умум тан олинган назарий-методологик асосдир [2]. Бутун дунё хукукка юз тутмокда. Бирлашган Миллатлар ташкилотининг 2007 йил 6 декабрдаги 62-ялпи мажлисида "Миллий ва халкаро даражадаги хукук устуворлиги резолюцияси" [3] кабул килинганлиги хам фикримизнинг ёркин тасдигидир". Хукукий глобаллашув юридик фанларнинг асосий институтларини чукур фундаментал илмий тадкик этиб урганишни такозо этади [4].

Фукаролик хукуки энг кадимий фан тармоги булиб унинг илдизлари Рим хусусий хукукига бориб такалади. Дархакикат, фикх илми мактаби айнан бизнинг худудимизда яратилган булиб хозирги замон юриспруденцияси ундан озикланмокда десак, муболага булмайди. Х,ар кандай фан каби фукаролик - хукукий фанлар хам тадрижий ривожланиш йулини босиб утмокда [5]. Маъмурий буйрукбозлик даврида гарчи фукаролик хукуки фани ривожланишига тоталитар тузум асоратлари хусусан, режали иктисодиёт узининг салбий

таъсирини курсатган булсада, сохага оид илмий тадкикот ишларида шартномавий муносабатларни тартибга солишга оид докторинал ёндашувлар, янги бозор типидаги иктисодий формацияга асосланган фукаролик муомаласининг асосий негизлари Фукаролик кодексининг нормаларида узининг ифодасини топганлиги, цивилистик тафаккурнинг ютуги булди. ^олаверса,сохага оид фундаментал тадкикотлар натижасида мулк хукуки, тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришнинг мустахкам хукукий кафолатлар яратилди [6].

Цивилистик тадкикотнинг вазифаси. Фукаролик хукукий фанлар буйича фундаментал илмий тадкикотларни амалга ошириш борасидаги вазифаларни куйидаги омилларга кура тавсифлаш мумкин.

Биринчидан, фукаролик хукуки буйича назарий билимларга таяниб янги билимларни олишга йуналтирилган чукур экспериментал ёки назарий фундаментал тадкикотлар амалга оширишни таказо этмокда.

Иккинчидан, фундаментал сузининг лугавий маъноси жихатидан "бош, асосий, мухим, энг мухим" тушунчаларида ифодаланишини инобатга олиб фукаролик хукукий фанларнинг асосий институтларини тушуниш ва талкин этиш буйича илмий доктринал гипотеза, карашлар мажмуини ишлаб чикиш лозим.

Учинчидан, фукаролик хукукий ходиса, жараён ва объектлар табиатида руй бераётган узгаришларни чукур илмий тадкик этиб уни ривожлантиришнинг тарихий ва тадрижий конуниятлари асосида илгари фанда маълум булмаган янги ишланмалар ёки гипотеза (назария)ни фукаролик муомаласида куллашга оид янги билимларни шакллантириш зарурияти вужудга келокда.

Туртинчидан, фукаролик хукукига оид фундаментал тадкикотлар узининг мумтоз маъносига кура, табиат конуниятлари ва реал хакконийликдаги ходиса ва объектнинг диалектик бирлиги билан боглик муносабатларни аниклаш жараёнида юз берадиган комплекс хукукий муносабатларни хукукий тартибга солишнинг монанд назарияси, юридик механизмини концептуал илмий асосларини ишлаб чикишдан иборат.

Бешинчидан, фукаролик хукуки буйича фундаментал тадкикотларни амалга оширишнинг энг асосий хусусияти шундаки, у бевосита амалий муаммони хал этмасада, базавий фундаментал муаммони хал килиниши жуда куплаб амалий вазифалар самарали ечимининг концептуал йулларини очиб беради. Энг мухими, фукаролик хукукининг фундаментал тадкикотларига таянмасдан унинг мохиятини тугри тушуниш жуда мураккаб масаладир. Фундаментал фукаролик хукукий тадкикотлар фаннинг докторинал мулжаллар ва замонавий ривожланиш тенденцияларини ва конуниятларини узида акс эттиради.

Олтинчидан, фукаролик хукукига оид фундаментал назарий тадкикотлар унинг нормалари билан тартибга солинадиган ижтимоий муносабатларнинг хукукий механизмларини такомиллаштириш учун докторинал мулжал булиб хизмат килади. Фукаролик хукукий фундаментал назарий тафаккур фукаролик конун хужжатлари нормаларини ривожлантириш ва такомиллаштиришда "назарий концепция" функциясини бажаради. Шунингдек, бундай турдаги тадкикот фаннинг гносологик илдизлари мохиятини чукур тушуниш, идрок этишга, назарий мушохада этишга, фукаролик хукукий фанларни илмий англашни хакконий илмий тадкик этишнинг тан олинган ва инновацион методларга таяниб уни диалектик ривожлантириш асослари ва принципларининг истикболли фундаментал йуналишлари ёритиб берилади.

Еттинчидан, фукаролик хукукий фанлар буйича фундаментал назарий тадкикотлар давлатнинг хукукий сиёсатини хусусан, фукаролик хукукий сиёсатининг асосий негизларини белгилаб бериш баробарида, фанлараро ёндашувлар асосида давлат ва жамиятни ривожлантириш конуниятларини тадрижий истикболларига оид гипотезалар ишлаб чикилиши ва уни ижтимоий хаётда куллашнинг натижадорлигига эришишни талаб этади. Фукаролик хукуки буйича фундаментал назарий тадкикотлар фукаролик муомаласининг холати ва ривожлантиришга оид олдиндан ишлаб чикилган ва хар томонлама чукур асослантирилган илмий башоратларга таянилиши лозим.

Саккизинчидан, глобаллашув шароитида фукаролик хукуки буйича дунё цивилист олимлари саъйи-харакатларини бирлаштириш максадида узаро хамкорликнинг янги шакл, усул ва форматларини ишлаб чикиш ва жамоавий фундаментал назарий тадкикотларни амалга оширишда гоятда мухим вазифалардан булиб хисобланади.

Туккизинчидан, фукаролик хукукий фанларга оид фундаментал, амалий ва инновацион тадкикотларни мувофиклаштириш бугунги талабга жавоб бермайди. Фундаментал тадкикот мавзуларини белгилашга тизимли ёндашув мавжуд эмас. Фукаролик хукукий фанларнинг устувор йуналишлари буйича тадкикотларни амалга ошириш таркоклиги, самарадорлик ва натижадорлик даражаси пастлиги, ракамли фукаролик хукукига оид фундаментал тадкикотларнинг деярли йуклиги унинг назарий, конунчилик асосларини ривожлантириш имкониятини яратмаяпти. ^олаверса, сохага оид чукур фундаментал тадкикотларга комплекс ёндашув холати бугунги кун эхтиёжи ва заруриятидан ортда колаётганлиги, хукукни куллаш амалиётидаги куплаб муаммоларни хал килишга илмий ечим топишда кийинчиликлар ва хукук нормалари мохиятини тугри талкин этишга ёрдам бермаяпти.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 5 апрелдаги ПФ-5464-сонли "Узбекистон Республикасининг фукаролик конунчилигини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармойишига кура куйидагилар Узбекистон Республикаси фукаролик конунчилигини янада такомиллаштиришнинг асосий устувор йуналишлари этиб белгиланди. Хусусан, фукаролик конунчилиги нормаларини тизимлаштириш ва унификация килиш, уларнинг энг намунали хорижий амалиётлар билан уйгунлигини таъминлаш, шунингдек ушбу сохада илгор халкаро стандартларни имплементация килиш; хусусий мулкнинг дахлсизлиги кафолатларини таъминлайдиган, жисмоний ва юридик шахсларнинг, айникса тадбиркорларнинг хукук ва конуний манфаатларини химоя киладиган самарали фукаролик хукукий механизмларни белгилаш; оммавий ва фукаролик хукук нормаларини аник чегаралаш, иктисодиётни бошкаришда маъмурий-буйрукбозлик тамойилларигаасосланган, уз ахамиятини йукотган ва эскириб колган коидаларни чикариб ташлаш; давлат-хусусий шериклиги, кластерлик ишлаб чикариши, электрон тижорат, крипто-валюта айланмаси, ер участкаларини хусусийлаштириш, улушли курилиш ва бошка замонавий фукаролик-хукукий институтлар ва иктисодий муносабатлар шаклларини хукукий тартибга солишни таъминлаш кабилар шулар жумласидандир.

Мазкур фармойишга мувофик кабул килинган Узбекистон Республикасининг фукаролик конунчилигини такомиллаштириш концепциясида фукаролик хукукий муносабатларнинг амалдаги функцияларини такомиллаштириш ва янгиларни жорий килиш (халоллик, адолат, окиллик ва бошка принциплар); мавхум тушунча (атама)ларни кайта куриб чикиш ва янгиларини киритиш; фукаролик мажбуриятларини виждонан ва муносиб амалга ошириш, маънавий, моддий зарар ва зиёнларни хисоблаш тартибини жорий этиш,

юридик шахсларнинг ташкилий-хукукий шаклларини оптималлаштириш, вакиллик институтини такомиллаштириш, мулкдорлик хукукларини кенгайтириш йули билан ашёвий хукуклар институтини кучайтириш, мажбурият хукукини, фукаролик хукукий жавобгарлик институтини такомиллаштириш, халкаро хусусий хукук нормалариникайта куриб чикиш, битимлар ва шартномавий, корпоратив хукукий муносабатларни тартибга солишнинг самарадорлигини ошириш, кредитор ва карздорлар хукукларининг ишончли кафолатларини таъминлаш, Узбекистон Республикаси хорижий тижорат ташкилотлари филиалларининг хукукий макомини кучайтириш ва хукукларини кенгайтириш, фукаролик хукукий муносабатларда ахборот коммуникация технологияларни куллашнинг хукукий асосларини шакллантириш хусусан, крипто-активлар, шу жумладан майнинг айланмасини ривожлантириш, шахси курсатилмаган маълумотларнинг сезиларли массивларини ("big alfa") йигими ва кайта ишлашни хукукий тартибга солиш, электрон тижоратдан фойдаланиш, электрон майдончалар оркали харидларни амалга ошириш буйича имкониятларни кенгайтириш ва х.к.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 8 сентябрдаги ПФ-5185-сон Фармони билан тасдикланган "Узбекистон Республикасида Маъмурий ислохотлар Концепцияси" [7] нинг III булими иктисодиёт тармокларига маъмурий таъсир курсатишни янада кискартириш ва бошкарувнинг бозор механизмларини кенгайтиришга багишланган булиб энг зарур иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохаларда (саноат, транспорт, энергетика ва бошкалар) ракобат мухитини ривожлантириш, давлат ва тижорат манфаатлари тукнашувини бартараф этиш; давлат иштирокидаги тижорат ташкилотларини тузишга чеклов чораларини белгилаш; давлат активларини бошкариш тизимининг молиявий шаффофлиги ва самарадорлигини оширишга каратилган давлат иштирокидаги хужалик юритувчи субъектларни бошкаришнинг корпоратив механизмларини ривожлантириш сохаларида давлат иштирокининг аник бозор механизмларини ишлаб чикиш; ижтимоий-иктисодий ривожланишнинг долзарб масалаларини хал килишда нодавлат масалаларини хал килишда нодавлат ташкилотлари ва тадбиркорлик субъектларининг кенг иштирокини таъминлашга хамда бюджет харажатларини камайтиришга каратилган ижтимоий ва давлат-хусусий шерикликнинг хукукий ва институционал базасини такомиллаштириш каби асосий йуналишлар белгиланган.

Мамлакатимизда илк маротаба кабул килинган Маъмурий ислохотлар Концепцияси оммавий хукукнинг айрим устувор докторинал йуналишларини белгилашда жуда катта ахамиятга эга. Бирок хорижий давлатларнинг тажрибасини инобатга олиб хусусий ва оммавий хукук Концепциясини назарий асослари буйича фундаментал тадкикотларни амалга ошириш устувор йуналишлардан булиб хисобланади [8].

Хусусий хукук уз ичига устувор диспозитив тусдаги хукук нормалари, институт ва сохаларни хусусий хукукий муносабатларда хусусий манфаатларни ифода этади, шартномавий алокадорликнинг эришилишига, тарафларнинг тенглигига, ижтимоий муносабатларни хукукий тартибга солишда мулкнинг дахлсизлигига, хусусий ишларга бирон-бир кишининг узбошимчалик билан аралашишга йул куймаслик, фукаролик хукукларини тускинликсиз амалга оширишни, бузилган хукуклар тикланишини, уларнинг суд оркали химоя килинишини таъминлаш зарурлигига асосланади. Яна бир мухим жихати шундан иборатки, бир тарафнинг иккинчи тарафга маъмурий буйсунишга асосланган мулкий муносабатларга, шу жумладан, солик, молиявий ва бошка маъмурий муносабатларга нисбатан фукаролик конун хужжатлари кулланилмайди, конун

хужжатларида назарда тутилган холлар бундан мустасно. Тахлиллар шуни курсатяпдики, замонавий шароитларда оммавий ва хусусий хукук илмий ёндашувларда руй бераётган докторинал назарий таълимотларига таяниб, маъмурий ислохотларнинг концептуал асосларини инобатга олиб оммавий ва хусусий хукук нуктаи назаридан уни аник чегараларининг фукаролик хукукий механизмларини ишлаб чикишни такозо этмокда.

Шу максадда цивилистик тафаккурнинг бой назарий доктринасини, хусусий хукук сохасида давлат иштирокини камайтириш тенденцияларини, хусусий хукук субъектлари манфаатларини химоя килишнинг устуворлиги, жамиятнинг иктисодий негизида хусусий мулк хукукининг ривожланиши, иктисодий фаолият ва тадбиркорлик эркинлигининг конституциявий кафолатларини амалда руёбга чикариш оммавий ва хусусий хукукнинг концептуал ва доктринал илмий асосларини ишлаб чикишнитакозо этади. Айникса, давлат-хусусий шериклик институтнинг шаклланиши ва ривожланиши, ракамли фукаролик муомаласининг тадрижий куллаш доирасининг кенгайиб бориши, формал ва доктринал ёндашувлар узаро нисбатининг концептуал жихатларини фундаментал тадкик этиш заруриятини келтириб чикармокда. Шу боис мамлакатимизда узок йилларга мулжалланган хусусий хукук концепциясини ишлаб чикиш, стратегик ахамиятга молик ракамли иктисодиёт шароитида ижтимоий муносабатларни хусусий хукукий тартибга солишнинг самарадорлигини оширишга ва ислохотларни илмий назарий таъминлаш учун хизмат киладиган доктриналарини амалда руёбга чикаришнинг дастурий кафолати булиб хисобланади. ^олаверса, хорижий давлатлар тажрибасини инобатга олиб хусусий хукук тадкикот марказиниташкил этиш лозим.

^онуншунос оммавий ва хусусий хукукнинг кодификациялаштирган хужжатларни ривожлантиришга биринчи навбатда эътибор бериши лозим. Ижтимоий муносабатларни фукаролик хукукий тартибга солиш максадида Фукаролик кодекси реал фукаролик хукукий мухитдан ортда колмаслиги лозим. Фукаролик конун хужжатларини боскичма-боскич ислох этилиши цивилистиканинг умумий назариясини ривожлантиришнинг мустахкам асоси эканлиги маълум [9].

Хукукий адабиётларда хукукшунос олимлар томонидан якин 20 йилларга мулжалланган "Хусусий хукукни ривожлантириш стратегиясини кабул килиш тугрисида"ги хулосаларга тулик кушилиш мумкин [10].

Тарихийлик методи жихатидан хорижий давлатларда юридик фанлар буйича турли хил назариялар шаклланган ва ривожланиб келмокда. Хусусан, юридик позитивизм назарияси асосчиси австриялик юрист олим Ганс-Кельзен хисобланади. "Хукук хакидаги соф таълимот" асарида юридик фанни мафкура ва кадрият жихатлардан тозалаш керак деган гояни илгари суради. У хар кандай мафкурадан холи булиши керак. Шу сабабли юриспруденциянинг вазифаси амалдаги хукук нормаларини урганиш керак. Юридик фаннинг яна бир йуналиши тахлилий юрспруденция деб ном олиб унинг асосчиси сифатида Геберт Хорт эътироф этилади. Тахлилий юриспруденциянинг асосий вазифаси суз, юридик атама ва мухим тушунчаларни ахамиятини аниклашдир. Шу билан биргаликда юридик назария хакконий илмий асосга эга булиши лозим. Янги назарияларнинг купчилик кисми юридик фаннинг методологиясини вужудга келтиради ва унинг муаммоларини тушунтиради ва хал этади. Тахлилий юриспруденция бизга тил ва хукукий матнни тадкик этишнинг долзарблигини намоён этганлигини курсатади. Яна бир йуналиш А^Ш социологик юриспруденция деб ном олиб у асосан америка хукукий тизимини яъни, суд прецедентини таъминлашга хизмат килади. Шу боис хукукнинг социологик мактабига

кизиккиш жуда юкори булган. Бу назариянинг атокли намоёндаси Раско-Паунд булиб у хукукнинг реаллик назариясини асослаб тадкиккот прагматизмга асосланиши лозимлигини илмий жихатдан ёритган. У юридик амалиётни "тирик хукук"ни урганишга алохида ахамият бериб суд органига ва хукукни кулловчига хукук нормасини талкин этишга эришиш яъни, фактик жихатдан норма ижодкорлик хукукини бериши керак деган хулосага келади. Худди шундай "реалистлар" К.Ллевелин ва Д.Френк суд ва маъмуриятчиларнинг амалий фаолиятини янада мутлоклаштиради, ушбу хукукнинг назарияси мавхум коида булмасдан бу аник карор булиши керак.

Россиялик атокли олим Л.И.Петражицкий томонидан хукукнинг психологик мактабига асос солиниб бир катор хорижий давлатлар олимлари француз социологи Г.Гарда ва итальян олими С.Сигеля томонидан ривожлантирилди. Шунингдек З.Фрейд, Г.Барсонс, П.А.Сарокин кабилар юридик норманинг ахлок нормалари билан богликлигини, дин Аллох богликлигини асослаган. Шу жумладан куплаб юридик конструкциялар психология билан алокадор булиб соф юридик категорияси хакида фикр билдириш кийин деган нуктаи назарияларни баён этган. Бундан ташкари "табиий хукук назарияси" (Ж.Маритен), феномологик назария (Э.Гуссерль), экзистенциалист хукуки назарияси фалсафаси (Э.Фехнер, Г.Кан), герменевтик назария (А.Кауфман), интегративюриспруденция (Джер Холл), Жан Луи Бержель) каби назарий таълимотларнинг тавсифи юридик фанда фундаментал тадкикотларнинг нихоятда мухим урин эгаллаганидан далолат беради [11].

Цивилистик тадкикотнинг назарий-докторинал асослари. Хусусий хукук бозор ва ракамли иктисодиётини асоси. Бозор иктисодиёти шундай давлатда амалда булиши мумкинки, ривожланган ракамли фукаролик муомуласи ва унинг амалда булиши билан белгиланади. Фукаролик хукуки доктринасининг назарий асосларини алохида эътибор бериш ва уни шакллантириш жуда мухимдир. Фукаролик хукуки доктринаси жамиятнинг иктисодий негизини шакллантиришга конституциявий кафолатларини руёбга чикаришга хизмат килади.

Фукаролик хукуки доктринасини ривожлантириш муаммолари етук хукукшунос назариётчи олимлар хусусан, Н.Г.Александров, С.С.Алексеев, П.П.Баранова, А.Б.Венгеров, В.И.Гейман, Н.Л.Гранат, В.Д.Зорькин, В.П.Казимирчук, В.Н. Картанов, Д.А.Керимов, Н.М.Кейзеров, С.Ф.Кечекьян, Б.А.Кистяков, О.А.Красавчиков, В.Н.Кудрявцев, Э.В.Кузнецов, Е.А.Лукашева, А.В.Малько, Н.И.Матузов, М.Н.Марченко, А.В.Мицкевич, А.Ю.Мордовцев, В.С.Нерсесянц, С.В.Полеина, А.С.Семитко, Л.Р.Сюкияйнен, А.Е.Флейщиц ишларида концептуал асосларда тадкик этилган.

Шунингдек, атокли олимлар Е.В.Васковский, Л.И.Петражицкий, Б.Б. Черепахин, Г.Ф.Шершеневич ва бошкаларнинг фундаментал тадкикотлари эътиборга молик.

Цивилистиканинг етук намоёндалари Е.В.Вавилина, В.В.Витрянский, А.В.Габов, Г.А.Таджиев, Б.М.Ганголо, Е.П.Губин, А.С.Еременко, О.А.Кузнецова, А.Л.Маковский, Л.А.Морозова, М.Г.Масевич, Т.В.Нешатаева, Б.М.Сейнороев, Е.А.Суханов, В.Ф.Яковлев, М.К.Сулейманов, О.С.Красавчиков, С.Н.Братусь, М.И.Брагинский, О.С.Иоффе, Х.Р.Рахмонкулов, Ш. Рузиназаров, О.Окюлов ва бошкаларнинг тадкикот ишларида фукаролик хукукининг доктринал ва алохида институтларини долзарб муаммолари тадкик этиб урганилиб цивилистик тафаккур ривожига муносиб хисса булиб кушилди. Цивилистик тафаккур ва дунёкарашнинг хозирги замон тенденциялари ракамли иктисодиётда хукукий тартибга солиш механизмлари жамиятдаги трансформациялашув жараёни билан узвий

боглик булиб фукаролик конун хужжатларини ривожлантиришга узининг таъсирини курсатмокда. Глобаллашув жараёнларининг фаоллашуви ракамли фукаролик муомаласининг шаклланиши ва ривожланиши, хукукни функцияси билан доктрина узаро алокадорлигини таъминлаш уз навбатида, хусусий хукукий тартибга солиш методларини такомиллаштиришни такозо этмокда.

Фукаролик хукукининг хукукий доктринаси давлат ва жамиятни ривожлантиришнинг объектив конуниятлари билан узвий боглик булиб турли хукукий тизим хукукий тартибга солиш воситаларининг узаро якинлашуви юз бермокда. Бу эса уз навбатида хусусий хукук сохасидаги тадкикотларда ёркин намоён булмокда ва хукукни куллаш амалиётида руй бермокда. Шуни хар жихатдан эътиборга олиб таъкидлаш керакки, доктрина фукаролик хукукини ривожлантиришнинг концептуал асосларини белгилайди, ижтимоий муносабатларни фукаролик хукукий тартибга солишнинг тарихий-хукукий анъаналарини унинг замонавий мулжалларини, фукаролик хукукий нормалари узаро уйгунлашувининг ижобий ва салбий окибатларини ва фукаролик конунчилигини тадрижий ривожлантиришнинг объектив мезонлари инобатга олишни такозо этади [12]. Илгор фукаролик хукукий доктринага таянилмасдан ва унга асосланмасдан нафакат фукаролик конун хужжатларини ривожлантиришга балки хукукни куллаш амалиётида кутилмаган номутаносибликларни келтириб чикаришга сабаб булиши мумкин. Энг мухими, кайд этилган салбий омиллар фукаролик хукук нормаларининг баркарорлигига хам путур етказилишига олиб келади.

Маълумки, утмишда фукаролик хукуки доктринасида давлат мулкининг хукмронлиги, иктисодиётда давлат иштироки, шахсий мулкнинг истеъмол хусусияти хакидаги цивилистик тафаккур шаклланган эди. Фукаролик хукуки доктринаси ва конунчилиги хам маъмурий буйрукбозлик тизимни концептуал асосларини шакллантиришга ва уни ривожлантиришга оид цивилистик тафаккур унга монанд булган. Аслида фукаролик хукуки доктринаси бошкача айтганда, фундаментал тадкикотлар давлат ва жамият ривожланишининг объектив конуниятларига таяниб ижтимоий муносабатларни тартибга солиш предмети ва методидан келиб чикиб унинг тадрижий асосларини концептуал асосида узида мужассамлаштириши керак. Ракамли фукаролик муомиласини ва тулаконли бозор муносабатларини карор топтириш, хусусий мулк хукукининг устуворлигини таъминлаш, унинг норма ва коидаларини Фукаролик кодексида доктринал жихатдан ифода этиш имкониятини яратади. Замонавий шароитларда фукаролик хукуки доктринаси уз олдига куйган вазифасини амалга оширди, дейиш кийин. Хатто Узбекистон Республикаасининг Фукаролик кодекси шаклланган цивилистик доктринал ютукларни узида тулик мужассамлаштирмади. Бошкача айтганда, фукаролик конун хужжатларини ривожлантириш Концепциясини хам тугал амалга оширишга эришилмаганлиги ракамли фукаролик хукукий муомаласини шакллантириш ва ривожлантиришга ижобий ёрдам бермаяпти.

Тах,лил ва натижалар. Узбекистон РеспубликасинингФукаролик кодекси "Бозор конституцияси" сифатида мухим хукукий тартибга солиш функциясини бажармокда. Утган йилларда амалга оширилган тадкикотларда мулк, тадбиркорлик, инвестиция, кишлок хужалиги, оила, халкаро хусусий хукук, айникса фукаролик хукукининг долзарб муаммолари ва устувор йуналишлари буйича илмий тадкикот ишлари фанимиз тараккиётига муносиб хисса булиб кушилди. Бирок, юридик фанларни фундаментал тадкик этишнинг изчил тизими йуклиги ва уни сохалараро мувофиклаштиришталабга жавоб

бермаслиги,хукукий изланишларнинг суръати сезиларли тарзда сусайишига олиб келди. Х,озирги пайтда юридик соха буйича фундаментал тадкикотларнимувофиклаштирилган холда комплекс урганиш жараёни талабга жавоб бермайди. Энг мухими, фукаролик хукукий фанларни устувор йуналишлари буйича Х,аракатлар стратегиясида куйилган вазифаларни фундаментал тадкикотларни амалга оширишнинг тизимли чораларини белгилаш ва уни самарали урганиш долзарб муаммолардан булиб хисобланади. Гарчи, монографик тадкикотларда юридик фанларнинг ривожланиши ва замонавий муаммолари, хусусан, фукаролик, тадбиркорлик хукукининг айрим сохавий институтлари тизимли урганилаётган булсада, куплаб замонавий фундаментал мавзуларни максадли ёндашувлар асосида илмий тадкикот ва олий таълим муассасаларининг хамкорликдаги "Йул хариталари"ни руёбга чикаришнинг роли ва ахамияти ортмокда. Бошкача айтганда, фукаролик, тадбиркорлик, оила, халкаро хусусий хукук сохаларининг устувор йуналишлари буйича узок йилларга мулжалланган "Тадкикот стратегияси"ни ишлаб чикиш айни муддаодир. Бу хол юридик фанларни хусусан, фукаролик хукукий фанларни фундаментал тадкик этиб урганиш буйича янги илмий тадкикот институционал тузилмаларини шакллантиришни талаб этмокда. Ушбу хукук сохалари буйича олимлар корпусини устоз-шогирд тизими асосида нафакат мамлакатимизда балки дунёнинг нуфузли тадкикот ва таълим муассасаларида тайёрлаш иктисодий ривожланишни тамомила янги тарихий боскичга олиб чикиш имкониятини яратади.

Х,озирги пайтда ракамли иктисодий муносабатларни хукукий тартибга солишга объектив эхтиёж ва зарурат тобора ортиб бормокда. Хукукий илмий ижодиёт глобаллашув жараёнларидан ва хукукни куллаш амалиётидан оркада колаётганлиги нафакат факт балки айни хакикатдир. Хусусан, хукукий футурология, хукукий менежмент, иктисодиёт сохасида турли хукукий тизимдаги давлатлар конунчилигини якинлаштириш, фукаролар хукукларини химоя килиш тизимини такомиллаштириш, касбий юридик ёрдам курсатиш, халкаро хусусий хукукнинг долзарб муаммоларини фундаментал тадкик этиб урганиш лозим.Айникса, фукаролик хукукий муносабатларда субъектларининг эркин харакати, иктисодиёт сохасида императив хукукий тартибга солишдан боскичма боскич воз кечиш, хакамлик, медиация, халкаро тижорат арбитражи фаолиятини ривожлантириш, трансчегаравий хукукий тартибга солишсамарадорлигига эришиш зарур. Ракамли иктисодиётни хукукий таъминлаш максадида блокчейн, токен, крипто-валюта [13], биткоин [14], ракамли инвестиция лойихаси, трансчегаравий молиявий операцияларни хукукий таъминлаш, фонд биржаларида евробондлар муомаласининг хукукий режими, ракамли мухит шароитида тузиладиган электрон битимлар, хусусан, смарт-контрактларнинг фукаролик хукукий табиати тадкик этиб урганилмаган. Шунингдек, хайдовчисиз транспорт ва учувчи (дрон) воситалар фаолиятини хукукий тартибга солиш, юридик хизмат курсатиш тизимини автоматлаштириш ва ахборот коммуникация технологияларидан фойдаланишни хукукий таъминлаш, сунъий интеллект, ракамли юриспруденция, электрон хукумат, электрон суд билан боглик масалаларни фундаментал тадкик этишга зарурат вужудга келмокда. Давлат-хусусий шериклик муносабатларини хукукий тартибга солиш, тиббий хизмат курсатиш, ахолини озик-овкат махсулотлари билан таъминлашнинг хукукий асосларини такомиллаштириш, махсус, эркин иктисодий ва кичик саноат зоналарининг хукукий режими, кишлок хужалигига мулжалланмаган ер участкаларини хусусийлаштиришни илмий тахлил этиш, оммавий хукук нуктаи назаридан стратегик режалаштиришнинг хукукий асосларини, ижодий уюшма ва бирлашмаларининг фукаролик

хукукий макоми, ижтимоий хизмат курсатишнинг фукаролик хукукий муаммолари, кишлок хужалиги кластерларининг фукаролик хукукий макоми буйича илмий изланишларни амалга ошириш зарур [15]. Аудиторлик ва бахолаш фаолиятини фукаролик хукукий тартибга солиш, уй-жой хукукининг долзарб муаммолари, кимматли когозлар бозори, ракобат, геодезия ва картография, шахарсозлик сохасидаги муносабатларни хукукий таъминлаш, ракамли иктисодиёт шароитида интеллектуал мулк хукуки субектлари хукук ва манфаатларини химоя килишни такомиллаштириш борасида устувор тадкикот йуналишларини белгилаш обектив заруратдир. Бундан ташкари, инвестиция, транспорт, саноат, курилиш, кишлок хужалиги хукукини комплекс ривожлантириш, давлат хизматини курсатишнинг хукукий асосини такомиллаштириш, "хуфёна иктисодиёт"ни камайтиришнинг хукукий воситалари самарадорлигини ошириш, молия, солик [16], сугурта, валюта бозори, бюджет хукукининг конунчилик асосларини такомиллаштиришга оид фундаментал тадкикотларни кучайтириш лозим. Айникса, акциядорлик жамиятида миноритар акциядорлар иштирокини ошириш, давлат улуши мавжуд хужалик жамиятлари ва давлат корхоналарини бошкаришнинг мумтоз таълимотларини янгича идрок этиш, Фукаролик кодексининг ашёвий хукуклар ва юридик шахсларнинг ташкилий-хукукий шаклларига оид нормаларини хорижий давлатлар конунчилик тажрибаси асосида киёсий тадкик этиш максадга мувофик [17]. Сувдан фойдаланиш шартномавий муносабатлар [18],урбанизация муносабатларини хукукий тартибга солиш, экспорт фаолиятининг хукукий асосларини ривожлантириш, технопарклар, хусусий бандлик агентликларининг хукукий макоми, оилавий мехмонхона, хусусий тиббиёт субъектлари макоми, санитария эпидимология хизмат курсатишни хукукий тартибга солиш, уй-жой мулкдорлари ширкатларида давлат-хусусий шерикликнинг хукукий механизмлари билан боглик замонавий масалаларни устувор тадкикот йуналиши сифатида белгилаб олган холда юридик фанларнинг ихтисослаштириш йуналишлари буйича фундаментал, инновацион ва амалий тадкикотларни амалга ошириш уз навбатида, давлат дастурларидаги максадли вазифаларни илмий таъминлашга хизмат килади.

Хукукий тадкикотларнинг янги истикболли йуналишлари фукаролик хукукида янги институтлар булмиш эстоппель[19], абстрент (суд неустойкаси) экология ва мерос шартномаларининг хукукий табиатини урганиш билан хам узвий боглик [20]. Инновацион тадбиркорлик, сайёхлик ва ёшлар тадбиркорлик кластерларифаолиятини хукукий тартибга солиш, хусусий тадбиркорлик субъектлари томонидан оммавий ахамиятга молик функцияларнинг бажаришнинг тартиб ва асослари, экологик тадбиркорлик, метрополитенда йуловчи ва багаж ташиш, аутсорсинг, каршеринг(тадбиркорлик билан боглик булмаган максадлар учун жисмоний шахсларга автомобилни ижарага бериш) инновацион, ахборот, инвестиция ширкати, корпоратив [21], энергетика хукуки [22] ва оммавий хизмат курсатиш хукукий муносабатларини тизимли ва максадли фундаментал тадкикот обекти сифатида урганиш мухим ахамият касб этмокда.

Фукаролик хукукларини амалга оширишнинг эркинлиги, чегараси, окилоналиги, халоллиги, ижтимоий адолатни руёбга чикариш механизмларини такомиллаштириш зарур. Хукук ва мажбуриятни суиистеъмол килиш, конунни менсимаслик, уни хурмат килмаслик, фукаролик муомиласида хукукбузарликларнинг олдини олишни кучайтириш, конун билан такикланмаган хар кандай харакатга рухсат этилади, деган юридик "олтин" тамойилни амалда руёбга чикаришни илмий таъминлашни талаб этади.Фукаролик хукукий нормаларнинг диспозитив мазмун касб этишидан келиб чикиб, ахлокий-этик тарбиявий

функциясини амалга оширишни таъминлашнинг хукукий муаммоларини тадкик этиш зарур.Шунингдек типик ахамиятга эга булмаган манба сифатида иш муомиласи одатларини куллаш доираларини янада кенгайтиришга оид истикболли фундаментал йуналишларни белгилаш зарур. Хукукнинг ижтимоийлашуви шароитида хусусий ва оммавий манфаатларнинг уйгунлашуви, давлат ва хусусий шериклик, давлатнинг фукаролик хукукий муносабат субектларига оммавий хизмат курсатишнинг роли ошаётганлиги ва бу борада конституциявий принципларнинг руёбга чикаётганлиги, хукукий ижодий методология сохасида янгича фундаментал ёндашувларни ишлаб чикишни талаб этмокда.

Фукаролик хукукий муомаланинг узига хос жихати сифатида хукукий муносабат иштирокчиларига эрк, эркни изхор килишнинг цивилистик механизмларига оид илмий таълимотни яратиш лозим. Бундан ташкари, фукаролик хукукидаги харакатсизлик ва мажбуриятни бажармасликнинг окибатларини бартараф этишга каратилган назарий таълимотларни ривожлантириш, процессуал тежамкорликнинг хукукий механизмларини такомиллаштириш(онлайн тарздаги судгача химоя килиш)тизимининг таъсирчанлигини ошириш лозим.

Мамлакатимизда ишлаб чикилиши кузда тутилган ракамли иктисодиёт Миллий концециясини руёбга чикариш ва шу асосда "Ракамли иктисодиёт - 2030" дастурини хаётга татбик этишга оид оламшумул ахамиятга эга булган вазифани хал килишда юридик фанларнинг, яъни оммавий ва хусусий хукукнинг илгор илмий докториналаринихам ишлаб чикишни зарурат килиб куяди. Фан шу жумладан, юридик фан ютукларига таянмасдан ракамли иктисодиётни шакллантиришга ва уни илмий таъминлашга эришиб булмайди. Фукаролик хукукий фанлар буйича фундаментал тадкикотлар натижасида ишлаб чикилган хулоса ва таклифлар нафакат анъанавий фукаролик муомаласида улкан ютукларга эришишнинг омили балки ракамли хукукий муносабатларни тартибга солишга хизмат киладиган норматив-хукукий базани яратишга хизмат килади. Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодексини ракамли иктисодиётнинг талабларидан келиб чикиб такомиллаштириш вазифасини хал килиш ракамли иктисодиёт Миллий концепциясининг асосий узаги булиб хисобланади. Ракамли фукаролик муомаласи билан боглик ижтимоий муносабатларни хусусий хукукий тартибга солиш механизмларининг янги тенденцияларини инобатга олишни обектив зарурат килиб куяди.

Хулоса ва таклифлар. Фукаролик хукукий фанлар буйича фундаментал тадкикотлардан кутиладиган натижалар куйидагилардан иборат булишлиги тугрисида хулосаларга келиш мумкин:

Биринчидан, фукаролик хукукий фанларга оид фундаментал тадкикотлар натижалари уни амалиётда кулашнинг истикболларини белгилашга ёрдам беради.

Иккинчидан, фукаролик хукукий фанлар буйича фундаментал тадкикот натижалари ракамли иктисодиётни хукукий таъминлашнинг назарий-методологик асосларини такомиллаштиришга хизмат килади.

Учинчидан, фукаролик-хукукий фанларга оид фундаментал тадкикот натижалари, унинг хар бир хукукий институтининг тадрижий ривожланиши буйича янги билимлар шакллантиришга ундан фукаролик хукукий муомаласида фойдаланишга имконият яратади.

Туртинчидан, давлатнинг фукаролик хукукий сиёсати буйича стратегик ахамиятга молик концепция ва дастурларни ишлаб чикишда ва уни хукукни куллаш амалиёти самарадорлигини оширишда назарий-методологик манба булиб хисобланади.

Бешинчидан, фукаролик хукукий фанлар буйича фундаментал тадкикотларнинг натижалари хусусий хукук доктринасининг назарий гипотезаларини чукур тадкик этиш баробарида иктисодиётда давлат иштирокининг хажми ва чегарасини, мулкдорларнинг хукуклари ва конун билан курикланадиган манфаатларининг химоясини такомиллаштириш айникса хусусий мулкчиликнинг устувор ролини таъминлаш, тадбиркорлик ва инвестиция фаолиятини хукукий тартибга солишнинг механизмларини куллаш самарадорлигини ошириш учун назарий мулжал ва хакконий амалий йуналиш берувчи фундаментал манба вазифасини бажаради.

Олтинчидан, фукаролик-хукукий фанлар буйича фундаментал тадкикот, унинг ажралмас кисми булиб замонавий амалий ва инновацион тадкикотларни амалга оширишда ва пировардида бозор иктисодиёти талаблари асосида илмий махсулотни фукаролик хукукий шартномалар асосида тижоратлаштиришда фойдаланилади. Ракамли иктисодиётни фукаролик хукукий муомаласида инновацион технологияларнинг кенг кулланиши мажбурият хукукий институтини янада такомиллаштиришга хизмат килади.

Еттинчидан, илгор хорижий тажрибани инобатга олиб фукаролик хукуки тадкикот натижаларини укув жараёнига татбик этиш максадида фукаролик хукукини укитиш назарияси ва методи буйича махсус дарслик тайёрлаш максадга мувофик. Бу эса уз навбатида магистр ва талабларнинг назарий билимларини ошириш билан бир каторда уни келгусида амалиёта тугри куллашга ёрдам беради. ^онунчиликнинг тез узгарувчанлиги ва ривожланиш суръатлари мутахассисларни назарий билимларини янада мустахкамлашни такозо этади. Булажак мутахассис конуншуносликни эмас балки хукукшуносликни гоятда пухта эгаллаши лозим. Айникса романо-герман хукукий тизими оиласига кирувчи давлатларда хукукни урганишга методологик жихатдан шундай ёндашув булмоги лозим. Энг мухими назарий билимлар амалиётга йуналтирилган булиши лозим.

Саккизинчидан, бутун дунёда фундаментал фанларни ривожлантиришга туртки берувчи омиллар шиддат билан узгармокда. Тадкикотлар натижаларини илмий англаш ва мушохада этиш баробарида унинг амалийлигини таъминлашга жуда катта эътибор берилмокда. Хукукий тартибга солиш сохасида замонавий технологияларнинг хукукни куллаш амалиётида куллашга каратилган тадкикот натижаларининг ахамияти ва зарурияти тобора ортиб бормокда. Халкаро ракобатнинг ривожланиши, давлатнинг иктисодий кудратини ошириш, мамлакатнинг халкаро рейтингида урнини ошириш, давлатлар ва компаниялар фанга жуда катта маблагларни сарфлаб ракамли иктисодиётни шакллантириш ва ривожлантириш учун фундаментал тадкикотларни амалга оширишга устувор ахамият берилмокда. Глобал ва миллий чакирикларга асосан ракамли фукаролик муомаласини шакллантириш ва ривожлантириш максадида чукур илмий тадкикот натижаларини амалиётда куллашга эришишни такозо этмокда. Бу эса фукаролик хукукий тадкикотлар сохасида сифат узгаришлари асосида ишлаб чикилган гояни экспериментал хукукий тасдикларига таяниб фан ва амалиёт учун гоятда мухим булган илмий тадкикот натижаларига эришишни зарурият килиб куяди.

Туккизинчидан, илмий тадкик этишга янги метадологик ёндошувлар мамлакатни ижтимоий иктисодий ривожлантириш борасидаги Харакатлар стратегиясида белгиланган вазифаларни хал килишда фундаментал тадкикотларнинг роли янада ошириш, давлатимизнинг илмий салохиятини руёбга чикариш учун шарт-шароитлар яратиш, цивилистик мактабни ривожлантириш, илмий даражали кадрлар корпусини шакллантириш имкониятини кенгайтиради, самарали ва узаро манфаатли халкаро цивилистик

хамкорликни сифат жихатдан янги боскичга кутаришга ёрдам беради, сохага оид фундаментал тадкикот натижаларини куллаш самарадорлигини ошириш ва фанга ажратилган бюджет маблагларидан самарали, окилона фойдаланиш учун хизмат килади.

Унинчидан, хорижий давлатларнинг илгор тажрибасини инобатга олиб Узбекистон Республикасининг илмий ва илмий техника фаолиятини тижоратлаштириш тугрисида"ги ^онун лойихасини ишлаб чикиш унда илмий ва илмий техника фаолияти натижаларини тижоратлаштириш билан боглик муносабатларни махсус хукукий тартибга солишга оид нормаларни ифода этиш максадга мувофик.

Ун биринчидан, мамлакатимизда хусусий хукук сохаси буйича фундаментал тадкикотларнинг самарадорлигини ошириш ва унинг илмий асосланган доктринасини шакллантириш максадида "Узок йилларга мулжалланган хусусий хукук Концепцияси"ни ишлаб чикиш стратегик ахамиятга молик ракамли иктисодиётни ривожлантиришда ижтимоий муносабатларни хусусий хукук нормалари билан тартибга солишга хизмат килади. Шунингдек, хорижий давлатларнинг илгор тажрибасини инобатга олиб хусусий хукук сохасида тадкикотларни мувофиклаштириш учун институционал тузилмани ташкил этиш лозим. Хусусий хукук сохасини муаммоли-максадли жихатларини аник дастурий таъминлаш ва институционал тузилмаларнинг ташкил этилиши, ижтимоий муносабатларни тартибга солишда хусусий хукукий ёндашувларга оид илгор гоя ва назарияларнинг концептуал асосларини давлат ва жамият тараккиётида куллаш имкониятини янада кенгайтиришга ёрдам беради.

Зеро, мамлакатимизда юридик фанларни шу жумладан, фукаролик хукукий фанларни устувор йуналишлари буйича фундаментал тадкикотларни амалга оширишга каратилган комплекс ташкилий-хукукий ва укув-услубий хамда амалий чора-тадбирларнинг курилиши, унинг илмий натижадорлигини таъминлашда стратегик ислохотларнинг назарий методологик асосларини яратишга хизмат килади.

References:

1. Baranov P.P. Krizis yuridicheskoy nauki v sovremennom mire // Filosofiya i pravo -2017. - №3. -S.29-36 / https://elibrary.ru

2. Malaxov V.P. Metodologicheskiye i mirovozzrencheskiye problemi sovremennoy yuridicheskoy teorii: Monografiya - M.: YuNITI-DANA. Zakon i pravo 2011; Passov Ye.I. Metodologiya i metodiki: teoriticheskiy metodi issledovaniya kn.z. Yelets MUP "Tipografiya" g. Yeltsa. 2011.

3. https: //documents - dds - uy.un..org.

4. Yuridik fanlarning roli eng dolzarb tadqiqot ob'yekti bo'lib hisoblanadi. Masalan, qarang: Nigmatullin R.V. Yuridicheskiy nauka i sovremenniy mir // Yuridicheskiy mir 2018 - №2.

- S. 49-51.

5. Batafsil qarang: Zaytsev O.V. Stanovleniye i razvitiye sovremennoy doktorini grajdanskoye pravo v Rossii: Avtoref. diss.. .d.yu.n. - M.: 2018.

6. Styopin A.V. Grajdanskoye pravo predprinimateley kak ob'yekt kompleksnogo pravovogo regulirovaniya // Yurist - 2018. - №7. - S.11-18.

7. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami 2017 y, 37-son, 979-modda.

8. Ushbu yo'nalishda ilmiy tadqiqot ishlari amalga oshirilmoqda. Qarang: Ivanova V.I., Xoritonovoy Yu.S. Kontseptsiya chastnogo i publichnogo pravo Rossii. Azbuka chastnogo pravo - M.: Monografiya izd-vo YuNITI DANA 2015; Nekrasov I.A. Kontseptsiya inostrannogo chastnogo pravo kak fakticheskogo obstoyatelstva: sovremennie tendentsii v mejdunarodnom chastnom prave: Avtoref.diss....k.yu.n. -M.: 2008; Vasilev S.V. Chastnoye i publichnoye pravo v Rossii (istoriko-teoreticheskiy aspekt): Diss.d-ra.yu.n. Sankt-Peterburg 2002; Marisheva N.I., Lazareva T.V., Vlasova N.V. Sivilisticheskaya kontseptsiya mejdunarodnogo chastnogo pravo // Jurnal Rossiyskogo pravo 2015. №9. Suxanov Ye.A. Grajdanskoye pravo Rossii chastnogo pravo - M.: Statut. 2008. 407 s; Sharifullin V.R. Chastno-pravovoye regulirovaniye:diss...k.yu.n. Kazan 2006 - S.32; Xoritonovoy Yu.S. Upravleniye v grajdanskom prave: problemi teorii i praktiki. - M.: 2011.

- S.88.

9. Xujin A.M. Reforma grajdanskogo zakonodatelstvo kak predposilke razvitiye obshey teorii sivilistiki // Grajdanskoye pravo 2016. - №4. - S.37.

10. Demiyeva A.G. Zakonodatelstvo o predprinimatelskoy deyatelnosti: sovremennie sostoyaniye i perspektivi razvitiya // Yurist 2017. - №12. - S.4.

11. Yuridicheskaya nauka v noveysheye vremya / dictance.rpa-mu.ru; Belyayeva G.S. Pravovoy rejim obsheteoreticheskoye issledovaniye: avtoref.diss.....d-ra.yu.n. Kursk. 2013.

12. Arokovskiy K.V., Knyazev S.D. Sudba sudebnogo pretsedenta v romano-germanskom prave // Konstitutsionnogo pravosudiya 2013. - №4 - S.30.

13. Churilov A. K voprosu o pravovoy prirode kripto-valyuti // Xozyaystvo i pravo. 2016 -№9. - S.93; Perov V.A. Kripto-valyuta kak ob'yekt grajdanskogo pravo // Grajdanskoye pravo -2017. - №5 - S.7-10; Novoselova L. Tokenizatsiya ob'yektov grajdansknogo pravo // Xozyaystva i pravo 2017. - №12. - S.29-44; Novoselova L. O pravovoy prirode bitkoina // Xozyaystvo i pravo 2017. №9. - S. 3-16.

14. Motosova D.D. Grajdansko-pravovoye regulirovaniye ispolzovaniye bespilotnix letatelnix apparatov v rossiyskom i zarubejnom zakonodatelstve // Agrarnoye i zemelnoye pravo. 2017. - №1 - S. 27-31.

15. Iqtisodiy adabiyotlarda klaster siyosatini amalga oshirish qizg'in muhokama etilmoqda. Masalan, karang: Kookuyeva V.V., Sertseil Yu.S. Obzor zarubejnogo opita realizatsii klasternoy politiki v razvitii territoriy // Rossiyskoye predprinimatelstvo. 2019. Tom.20. -№1 (yanvar) - S. 401-414.

16. Ryabov A.A. Vliyaniye grajdanskogo pravo na nalogovie otnosheniya (doktrina, tolkovaniye, praktika): Monografiya M.: Norma. Infro. - M., 2014. - S.224.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

17. Svaygert K., Ketts X. Sravnitelnoye chastnoye pravo. M. 2010; Fokov A.P. Mejdunarodnoye korporativnoye pravo: zakonodatelnoye obespecheniye yuridicheskix lits (sravnitelniy analiz) // Mejdunarodnoye publichnoye i chastnoye pravo 2016. - №4. - S.33.

18. Abramov V.V. Znacheniye i osobennosti dogovornogo regulirovaniya vodnix otnosheniy // Agrarnoye i zemelnoye pravo 2017. - №3 - S. 87-90.

19. Astrent (frantsuzcha - astreintedegan ma'noni anglatadi ya'ni chet el huquqida qarzdorni sud qarorini bajarishga majburlashda qo'llaniladigan institut bo'lib hisoblanadi. Qarang: Nestoliy V.G. Astrent i obyazatelstvo // Yurist 2016. - №5. - S.25.

20. Gushin V.V., Dobravinskaya A.V. Pravovoye konstruktsiya nasledstvennogo dogovora v Rossii: plyusi i minusi // Nasledstvennoye pravo 2016. - №4. - S.9; Grebenkina I.A. Teoreticheskiye i prakticheskiye aspekti nasledstvennogo dogovora v svete tekushego reformirovaniya rossiyskogo grajdanskogo pravo // Nasledstvennoye pravo 2016. - №4 -

21. Korporativnoye pravo vtoroye izdaniya (pere. i dopol) Otv.red. I.S.Shitkina - M.: Knorus. 2015.

22. Laxno P.G. Energeticheskoye pravo Rossiyskoy Federatsii: stanovleniye i razvitiye. -

S.13.

M.:

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.