Научная статья на тему 'КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН – ПРАВОВАЯ ОСНОВА ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕФОРМ'

КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН – ПРАВОВАЯ ОСНОВА ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕФОРМ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
107
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
Конституция / природные ресурсы / земельные реформы / земельные участки / земельно-правовые отношения. / Constitution / natural resources / land reforms / land plots / land and legal relations.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Узакова Гузал

В статье исследованы нормы Конституции Республики Узбекистан, касающиеся природных, в том числе земельных ресурсов, а также проведен научно-правовой анализ земельных реформ, проводимых в соответствии с нормами Конституции. В статье рассматриваются основные направления государственной политики, связанной с землепользованием и охраной земель, последние изменения в данной области. С научно-правовой точки зрения проанализированы основное содержание проводимых реформ, направленных на устранение коррупции в управлении земельным фондом, приватизацию земли, внедрение автоматизированных информационных систем в отрасли, обеспечение прав землевладельцев, пользователей, арендаторов и собственников. При изучении темы автором проанализировано действующее законодательство Республики Узбекистан. По содержанию статья состоит из нескольких частей, в основной части рассматриваются по отдельности проблемные ситуации, связанные с использованием и охраной земель, и даются выводы по каждой из них. В заключительном мнении содержатся конкретные предложения и рекомендации по развитию науки земельного права. В статье подчеркивается то, что проводимые в стране правовые реформы основываются на содержании норм, закрепленных в Конституции Республики Узбекистан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN – LEGAL BASIS OF LAND REFORMS

The article examines the norms of the Constitution of the Republic of Uzbekistan related to natural resources, including land, as well as a scientific and legal analysis of land reforms carried out on the basis of these norms. The article discusses the main directions of state policy related to land use and protection, the latest developments in the field. The main content of the ongoing reforms is aimed at eliminating corruption in land management, privatization of land, the widespread introduction of automated information systems in the industry, ensuring the rights of landowners, users, tenants and owners. The author analyzes the topic according to the current legislation of the Republic of Uzbekistan. The content of the article consists of several parts and its main part examines the problematic situations of land use and protection separately and draws conclusions on each of them. Each concluding opinion contains specific recommendations for the development of the science of land law. The article emphasizes that the ongoing land legal reforms in the country are based on the content of the norms enshrined in the Constitution of the Republic of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН – ПРАВОВАЯ ОСНОВА ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕФОРМ»

UDC: 349.4 (042)(575.1)

Узакова Гузал

Тошкент давлат юридик университети «Экология хукуки» кафедраси мудири, юридик фанлари номзоди, доцент E-mail: g.uzakova@tsul.uz

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ -ЕР ИСЛО^ОТЛАРИНИНГ ^УЦУЦИй ПОйДЕВОРИ

Аннотация. Мацалада Узбекистан Республикаси Конституциясининг табиий ресурслар, жумладан, ер билан баглиц нармалари урганилган, шунингдек, ушбу нармалардан келиб чиццан уалда, амалга аширилаётган ер ислауатлари илмий-ууцуций жиуатдан тащил цилинган. Мацолада ердан файдаланиш ва мууафаза цилиш билан баглиц давлат сиёсатининг асасий йуналишлари ва сауадаги сунгги узгаришлар куриб чицилган. Амалга аширилаётган ислауатларнинг асасий мазмуни ер фандини башцаришда каррупциявий амиллардан ваз кечиш, ер участкаларини хусусийлаштириш, салага автаматлаштирилган ахбарат тизимини кенг жарий цилиш, ер эгаси, файдаланувчи, ижарачи ва мулкдарларнинг ууцуцлари кафалатларини таъминлашга царатилганлиги ушбу мацалада илмий-ууцуций жиуатдан тащил цилинди. Муаллиф мавзуни Узбекистан Республикасининг амалдаги цанун уужжатлари асасида урганган. Мацала мазмунан бир неча цисмлардан ибарат булиб, унинг асасий цисмида ердан файдаланиш уамда мууафаза цилишга аид муаммали вазиятлар алауида-алауида урганилган ва уар бири буйича хуласалар келтирилган. %ар бир хуласавий фикрда ер ууцуци фанини риважлантириш буйича аниц таклиф-тавсиялар келтирилган. Мацалада мамлакатимизда амалга аширилаётган ер ууцуци ислауатлари Узбекистан Республикаси Канституциясида мустаукамланган нармалар мазмунидан келиб чициши алауида таъкидланган.

Калит сузлар: Канституция, табиий ресурслар, ер ислауатлари, ер участкалари, ер ууцуци мунасабатлари.

Узакова Гузал

заведующая кафедрой «Экологическое право» Ташкентского государственного юридического университета, кандидат юридических наук, доцент

КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН - ПРАВОВАЯ ОСНОВА

ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕФОРМ

Аннотация. В статье исследаваны нармы Канституции Республики Узбекистан, касающиеся прирадных, в там числе земельных ресурсав, а также праведен научна-прававай анализ земельных рефарм, правадимых в саатветствии с нармами Канституции. В статье рассматриваются аснавные направления гасударственнай палитики, связаннай с землепальзаванием и ахранай земель, паследние изменения в даннай абласти. С научна-прававай тачки зрения праанализираваны аснавнае садержание правадимых рефарм, направленных на устранение каррупции в управлении земельным фандам, приватизацию земли, внедрение автаматизираванных инфармацианных систем в атрасли, абеспечение прав землевладельцев, пальзавателей, арендатарав и сабственникав. При изучении темы автарам праанализиравана действующее заканадательства Республики Узбекистан. Па садержанию статья састаит из нескальких частей, в аснавнай части рассматриваются па атдельнасти праблемные ситуации, связанные с испальзаванием и ахранай земель, и даются вывады па каждай из них. В заключительнам мнении садержатся канкретные предлажения и рекамендации па развитию

науки земельного права. В статье подчеркивается то, что проводимые в стране правовые реформы основываются на содержании норм, закрепленных в Конституции Республики Узбекистан.

Ключевые слова: Конституция, природные ресурсы, земельные реформы, земельные участки, земельно-правовые отношения.

Guzal Uzakova

Head of the Department of Environmental Law, Tashkent State University of Law,

PhD, Associate Professor

CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN - LEGAL BASIS

OF LAND REFORMS

Abstract. The article examines the norms of the Constitution of the Republic of Uzbekistan related to natural resources, including land, as well as a scientific and legal analysis of land reforms carried out on the basis of these norms. The article discusses the main directions of state policy related to land use and protection, the latest developments in the field. The main content of the ongoing reforms is aimed at eliminating corruption in land management, privatization of land, the widespread introduction of automated information systems in the industry, ensuring the rights of landowners, users, tenants and owners. The author analyzes the topic according to the current legislation of the Republic of Uzbekistan. The content of the article consists of several parts and its main part examines the problematic situations of land use and protection separately and draws conclusions on each of them. Each concluding opinion contains specific recommendations for the development of the science of land law. The article emphasizes that the ongoing land legal reforms in the country are based on the content of the norms enshrined in the Constitution of the Republic of Uzbekistan.

Keywords: Constitution, natural resources, land reforms, land plots, land and legal relations.

Янгиланаётган Узбекистонда жамият ва дав-лат хаётининг барча сохаларида туб ислохотлар, янгиланиш жараёнлари амалга оширилаётган-лигининг гувохи булишимиз мумкин. Ушбу ислохртлар фукароларимизнинг яхши яшаши, муно-сиб турмуш тарзи кечириши, илм-фан тараккиёти, фарзандларимиз камолоти ва иктисодий ислохот-лар самарадорлигига каратилган. Янгиланиш жа-раёнида конунлар, айникса, конуности хужжатла-ри тезлик билан узгармокда ва такомиллашмокда. Уларнинг барчаси учун мамлакатимизнинг асосий конуни - Узбекистан Республикаси Конституция-си бирдек хукукий пойдевор вазифасини утамокда.

Мамлакатимиз Конституцияси 28 йил аввал кабул килинганига карамай, унинг хар бир нор-масида бугунги кун нафаси уфуриб туради, ушбу нормалардан жамият ва давлат хаётининг бар-ча сохаларидаги муаммоли вазиятлар юзасидан хукукий ечим топиш мумкин, бу эса унинг умр-бокийлигини таъминлайди.

Жумладан, Конституциянинг 50-моддасида фукаролар атроф табиий мухитга эхтиёткорона муносабатда булишга мажбур эканлиги белги-

ланган булиб, ушбу норма мамлакатимизнинг экология сохасига оид ^онун хужжатларида янада деталлаштирилган. 54-моддада эса мулкдорнинг уз мулкидан фойдаланиши экологик мухитга за-рар етказмаслиги, фукаролар, юридик шахслар, давлатнинг ху^у^ хамда ^онун билан ^ури^лана-диган манфаатларини бузмаслиги шарт эканлиги ^атьий белгилаб ^уйилган.

Асосий Крнунимизнинг 55-моддаси мамлакат худудидаги барча табиий ресурсларга нисбатан мулкчиликнинг ху^у^ий асосларини белгилайди. Унда курсатилишича, ер, ер ости бойликлари, сув, усимлик ва хайвонот дунёси хамда бош^а табиий захиралар умуммиллий бойликдир, улардан о^и-лона фойдаланиш зарур ва улар давлат мухофаза-сидадир. 100-моддада эса атроф-мухитни мухо-фаза ^илиш вазифаси махаллий давлат хокимияти органлари зиммасига юкланган [1].

Ю^оридаги моддалар тахлилидан куриниб турибдики, Узбекистон Республикаси Конституцияси табиий ресурсларга нисбатан мухофаза нормалари ва улардан фойдаланишнинг и^тисо-дий-мулкий асосларини белгилайди. Ушбу нор-

малар Узбекистон Республикасининг экология ва атроф-мухит мухофазаси хамда мулкий муно-сабатларга оид конунлари, конуности актларида янада ривожлантирилган ва деталлаштирилган.

Жонли табиат бошка табиий ресурсларга нисбатан инсонга жуда якин, чунки инсоннинг узи табиатнинг бир кисми хисобланади [2]. Баъзи эколог-хукукшунос олимлар ер ресурсларини хам биоресурслар каторига киритишади. Ер бошка барча табиий ресурслар ичида айникса узининг алохида хукукий макомга эгалиги билан ажра-либ туради. Чунки ер бир тарафдан давлат худу-ди, аграр сохада иктисодий асос, фукароларнинг яшаш жойи, юридик шахслар учун операцион худудий базис булса, иккинчи тарафдан мулкий, шартномавий-хукукий муносабатлар объектидир. Шу сабабли хам ер билан боглик хар кандай ис-лохотлар чукур уйланган хамда мамлакатдаги ижтимоий-иктисодий, сиёсий вазият хар томон-лама инобатга олинган холда амалга оширилади.

Бугунги кунда амага оширилаётган ер билан боглик ислохотлар яшаш, савдо ва хизмат кур-сатиш, ишлаб чикариш учун мулжалланган ер участкаларини хусусийлаштириш, ер участкала-ри билан боглик ахборотларни электрон тизимга киритиш, тадбиркорларнинг ердан фойдаланиш сохасидаги хукуклари кафолатларини таъмин-лаш, ер ажратиш ва ер участкаларини олиб куй-ишда коррупциядан холи тизимни шакллантириш каби йуналишларда амалга оширилмокда.

Давлатимиз рахбарининг Узбекистон Респу-бликаси Конституцияси кабул килинганининг 27 йиллигига багишланган маърузасида тадбир-корлик йулидаги ортикча чекловларни бартараф килиш максадида ер ажратиш амалиёти тубдан ислох килинганлиги, бу жараён эндиликда ер ажратиш электрон тизими оркали амалга ошири-лаётганлиги таъкидланди. Шунингдек, ер бериш жараёнида очиклик ва ошкораликни таъминлаш учун хокимларнинг фукароларга ер бериш хаки-даги карорларини тегишли сайтларда эълон ки-либ бориш амалиётини йулга куйиш зарурлиги кайд этилди [3].

Дархакикат, 2020 йил 1 январдан бошлаб хо-кимларнинг кишлок хужалигига мулжалланган ерларни олиб куйиш буйича ваколати халк депу-татлари Кенгашларига берилганлигини фукаролар мулк хукуки дахлсизлигини таъминлаш йулидаги жиддий кадам сифатида бахолаш мумкин. Шу-

нингдек, ер ажратиш буйича хокимларнинг факат туртта асосда ер участкаларига булган хукукни тугатиши белгиланмокда. Ушбу холат ер участ-касидан ихтиёрий воз кечилганда, ер участкаси берилган муддат тугаганда, юридик шахс тугатил-ганда, хизматда фойдаланиш учун чек ер бериб куйишга асос булган мехнатга оид муносабатлар бекор булганда жорий килинади.

Сунгги йилларда амалдаги конун хужжатла-рига тегишли узгартириш ва кушимчалар кири-тиш йули билан ерни олиб куйиш хамда компенсация тулашнинг янги тартиби жорий килинди. Бунда ер участкаси факат мулк эгасининг рози-лиги билан, унга олдиндан компенсация тулангач олиниши мумкинлигига оид коидалар киритилди.

Узбекистон Республикаси Крнунчилик пала-таси томонидан 2020 йил 22 июлда кабул килинган ва Сенат томонидан 2020 йил 11 сентябрда маъ-кулланган Узбекистон Республикасининг "Киш-лок хужалиги учун мулжалланган ерлардан ва урмон фонди ерларидан фойдаланиш самарадор-лигини ошириш максадида Узбекистон Республи-касининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида"ги конуни [4] амалиётда фукароларимизни куп йиллардан бери кийнаб келаётган муаммоларнинг хукукий ечи-мини берди. Ушбу конун хужжати билан урмон хужалигининг буш турган, фойдаланилмаётган ер участкаларини фукароларга иккиламчи фойда-ланишга бериш тартиби белгиланди. Шунингдек, кишлок хужалигига мулжалланган ерлар ва ур-мон фонди ерларини инвестиция шартномаси ёки давлат-хусусий шериклик асосида ижарага бе-риш, кишлок хужалигига мулжалланган ерларни иккиламчи ижарага бериш, мерос килиб колди-риладиган умрбод эгалик килиш хукукини саклаб колган холда, ер участкасини вактинча фойда-ланишга бериш холатлари конуний жихатдан мустахкамланди. Конунчиликдаги ушбу узгарти-риш ва кушимчаларни инкилобий ахамиятга эга булган янгилик сифатида бахолаш мумкин.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январда Олий Мажлисга Мурожаат-номасида урбанизация жараёнларини жадал-лаштириш, худудларни комплекс ривожлантириш ишлари доирасида бир канча йирик шахарлар танлаб олиниб, уларга туташ йулдош шахарча-ларни ривожлантириш юзасидан комплекс чора-тадбирлар ишлаб чикилиши кайд этилди. Мам-

лакатимизда 2020 йилнинг "Илм, маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили" давлат дастури доирасида ракамли иктисодиёт-ни ривожлантириш буйича бошка сох,алар каби кадастр, курилиш сохдларини ракамлаштириш буйича муайян ишлар амалга оширилди [5].

Кайд этиш жоизки, Узбекистон Республикаси Президентининг «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантириш-нинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини «Фаол инвестициялар ва ижтимо-ий ривожланиш йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурида 2019 йил 1 апрелга кадар юридик шахслар ва фукароларнинг бинолари х,амда иншоотлари билан банд булган ер участкалари-ни хусусийлаштириш тартибини назарда тутув-чи конун лойихдси ишлаб чикиш лозим эди. Шу маънода 2019 йилнинг 13 август куни Узбекистон Республикасининг "Кишлок хужалигига мулжал-ланмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тугрисида'ги конуни кабул килиниб, конуннинг 44-моддасига кура, ушбу конун 2020 йилнинг 1 мартидан эътиборан кучга кирди [6].

Шу пайтгача бир неча марта Узбекистон Республикасида ах,оли пунктларида жойлаш-ган курилиш ерларини оммавий тарзда хусусий-лаштиришга интилишлар булган, аммо самара-сиз якунланган. Фикримизнинг далили сифати-да 2006 йил 24 июлда кабул килинган "Юридик шахслар ва фукароларнинг бинолари х,амда ин-шоотлари билан банд булган ер участкаларини хусусийлаштириш тугрисида"ги ПФ-3780-сонли фармонини мисол келтириш мумкин. [7] Ушбу фармонда 2007-2008 йилларда ер участкаларини хусусийлаштириш тартиби курсатилганига кара-масдан, ушбу нормалар амалиётга татбик этил-масдан колди.

Хозирги кунда мамлакатимизда хусусий мулк ва унинг ^укукий асосига катта эътибор берил-мокда. Лекин баъзи х,олатларда хусусий мулк ^укуки дахлсизлиги бузилиш х,олатлари кузатил-мокда. Мамлакатимизда юридик ва жисмоний шахсларнинг ишлаб чикариш, савдо, хизмат кур-сатиш сохдсидаги бино-иншоотлари билан банд булган ер участкалари, шунингдек, фукаролар-нинг якка тартибда курилган уй-жойлари билан банд булган ер участкалари хусусийлаштирилар экан, ушбу жараённи маъмурий буйрукбозлик усулларидан холи, коррупциявий омилларсиз, ху-

сусий мулкдорларнинг хукукларини тула таъмин-лаган холда ташкил этиш зарур.

Таъкидлаш жоизки, ер мулкчилиги муам-моси кишилик жамияти пайдо булганидан буён энг кескин мунозараларга сабаб булиб келаётган асосий масалалардан бири хисобланади. Купчи-лик назариётчи олимлар [8] ерга нисбатан факат давлат мулкчилигини юридик жихатдан урнатиш лозимлигини таъкидлайди. Ушбу фикрни улар ер бойликларини инсон мехнати махсули эмаслиги, у мол-мулкнинг бошка шаклларидан тубдан фарк килиши, ер ресурсларининг киши жон бошига хисоблаганда танкислиги, ер бойликларининг келажак авлодларга хам тегишли эканлиги, ун-дан самарали фойдаланишда зарурий ташкилий-бошкарув тизимининг харакат килиши лозимли-ги, ер ресурсларидан давлат ва бутун халк ман-фаатлари учун фойдаланишнинг устуворлигини асос килиб курсатади.

Ерга нисбатан хусусий мулк хукуки жорий этилишини ёклаб фикр билдирувчи олимлар [9] купчиликни ташкил этади. Уларнинг фикрича, ердан самарали фойдаланиш, кишлок хужалиги иктисодиётини кутариш ердан хусусий мулк асо-сида фойдаланиш, ерга нисбатан хусусий мулкчи-ликни жорий килиш билан чамбарчас богликдир.

Бизнинг фикримизга кура, бу масала буйича Узбекистон олиб бораётган сиёсат тугри булиб, ушбу сиёсатнинг мохияти Ер кодексида уз ифо-дасини топган. Унда ерга нисбатан давлат мулк-чилиги билан бир каторда баъзи тоифа ерларга нисбатан хусусий мулкчилик хам жорий килини-ши мумкинлиги урнатилган. Факат Ер кодексида ерга нисбатан хусусий мулк хукукининг вужудга келиш асослари, тартиби, мазмуни, ер участка-си олди-сотдиси, хусусий ер участкаси мулкдо-рининг хукуклари кафолатлари каби холатлар батафсил белгилаб куйилса, максадга мувофик булар эди.

Кайд этиш жоизки, мамлакатимизда ер хукуки ислохотлари боскичма-боскич амалга оширилиб, бунда ердан фойдаланишнинг бозор шароити-га мос келувчи янги шакллари жорий килинди хамда улар мунтазам равишда такомиллашиб бор-мокда. Хусусан, даставвал ерга нисбатан ашёвий хукуклар махаллий хокимият органлари томо-нидан сотила бошланган булса, кейинчалик ер участкаларининг узи савдо ва хизмат курсатиш максадларида хусусийлаштирила бошланди. Эн-

диликда эса фукароларнинг уй-жойлари жойлаш-ган хамда уларга мерос килиб колдириладиган умрбод эгалик килиш хукуки асосида тегишли булган ер участкалари, юридик шахсларнинг би-но-иншоотлари билан банд булган ва уларнинг доимий фойдаланиш хукукида булган ер участ-каларини хусусийлаштириш назарда тутилмокда. Шунингдек, кишлок хужалигига мулжалланган ерлар хорижий инвесторларга муддатли фойдала-нишга берила бошланди, фукароларимиз учун ердан иккиламчи фойдаланиш тартиби жорий килинди.

Ер муносабатлари сохасида ер участкаларига эгалик килиш ва ундан фойдаланиш хамда мулк сифатида реализация килишнинг шакл ва усул-лари такомиллашиб бормокда. Хрзирги кунда ер участкалари олди-сотдисининг интернет тармоги оркали «E-IJRO AUKSION» ягона электрон савдо майдончасида ташкил этилаётганлиги ер ажра-тиш жараёнида коррупциявий омилларнинг олди-ни олишга хизмат килмокда.

Ер хукуки фанида урганиладиган энг долзарб масалалардан яна бири бу - ер муносабатларини давлат томонидан тартибга солиш (бошкариш) нинг илмий-амалий муаммоларидир. Шуни ай-тиш керакки, ердан фойдаланиш ва уни мухофаза этиш буйича давлат бошкарувига оид ижтимоий муносабатлар ер хукуки характерига эга бу-либ, ушбу хукукий муносабатлар ер хукукининг мустакил институтини ташкил этади.

Ердан фойдаланиш ва уни мухофаза этиш устидан давлат бошкаруви давлат хокимияти, ижроия ва хукукни мухофаза килувчи органлар томонидан амалга оширилади. Ушбу ваколат-лар Ер кодекси ва ушбу давлат органларининг хукукий холатини белгилаб берувчи конунлар ва низомларда урнатилган булиб, ушбу меъёрий хужжатларда ердан фойдаланиш устидан давлат бошкарувини белгиловчи коидалар тула уз тако-милига етган деб булмайди. Шунингдек, ердан фойдаланиш устидан давлат бошкарувига оид ваколатларни давлат органлари уртасида таксим-лашда хам баъзи ноаникликлар учрайди.

Ушбу масалани урганиш долзарблигининг яна бир мухим томони шундаки, ердан фойдала-нишни бошкаришда шу пайтгача иктисодий меха-низмлар хукукий механизмлардан устувор булиб келди. Иктисодий чора-тадбирларнинг кучлилиги ердан фойдаланиш сохасида махсулотлар ишлаб чикаришнинг усиши ва унинг хажми купайиши-

га олиб келмокда. Лекин хукукий механизмлар ривожланмаганлиги ушбу сохани ислох килиш-га оид конунлар, хукумат карорлари ва меъёрий хужжатларни жорий этиш механизмларида муам-молар келтириб чикармокда. Ер бойликларидан фойдаланишни ислох килишга оид конунлар ва хукукий-меъёрий хужжатлар кабул килинган-лиги хамда уларни хаётга жорий этиш буйича муайян тажриба мавжудлигига карамасдан, биз-нинг фикримизча, бу сохада хали хал этилиши лозим булган купгина муаммолар уз ечимини кутмокда.

Шу маънода давлатимиз рахбари жамият-да ер билан боглик муаммоли холатларни бар-тараф этиш масаласига алохида эътибор билан ёндашиб, уз нуткларида ер бериш жараёнида очиклик ва ошкораликни таъминлаш, ердан фой-даланиш жараёнида хусусий мулкдорларнинг хукукларини кафолатлаш, ракамли иктисодиётни ривожлантириш буйича бошка сохалар каби кадастр, курилиш сохаларини хам тулик ракам-лаштириш, сохада коррупциявий омилларнинг олдини олиш буйича мухим курсатмалар бериб келади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 7 сентябрдаги "Ер хисоби ва давлат кадастрларини юритиш тизимини тубдан тако-миллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони ерларни ажратиш, уларнинг аник хисо-бини юритиш, кишлок хужалик экинларини жой-лаштириш ва ер назоратини амалга ошириш юза-сидан тегишли давлат органлари олдига мухим вазифаларни куйди [10]. Ушбу фармонда давлат-нинг ерга оид сиёсатини амалга оширишда катор янгиликлар назарда тутилди. Хусусан:

1) Узбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри дав-лат кумитасининг кишлок хужалиги ерлари ва экинларини мониторинг килиш, кишлок хужа-лиги экинларини жойлаштириш, кишлок хужа-лиги ерларини мухофаза килиш буйича давлат назоратини амалга ошириш, тупрок бонитиров-касини утказиш, кишлок хужалиги ерларининг меъёрий кийматини аниклаш, тупрок унумдорли-гини ошириш, тупрокшунослик, геоботаникага оид тадкикотларни амалга оширишга доир вази-фалари, функциялари хамда ваколатлари Кишлок хужалиги вазирлигига утказилиши назарда тутил-ди;

2) Узбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри дав-лат кумитаси негизида Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитаси хузуридаги Кадастр агентлиги ташкил этилиши назарда тутилиб, фар-монда ушбу агентликнинг кучмас мулкка булган хукукларни давлат руйхатидан утказиш, геодезия ва картография, давлат кадастрларини юритиш сохаларидаги вазифалари аник белгилаб куйилди;

3) Кучмас мулкнинг тури, тавсифи, хажми, киймати ва бошка курсаткичларини аниклаш мак-садида унинг кадастр йигмажилди тайёрланиши ва ер участкаларининг кадастр йигмажилдини тайёрлаш учун кетадиган маблагларнинг копла-ниши юзасидан мухим коидалар белгиланди;

4) Узбекистон Республикаси Миллий географик ахборот тизими жорий этилиб, унга Кадастр агентлигининг ер тури, контури, чегараси ва хукук эгалари хакидаги барча маълумотларни уз ичига олган онлайн геопортали интеграция кили-ниши белгиланди;

5) Кучмас мулк объектларининг давлат кадастри сохасида давлат хизматлари нархларини кайта куриб чикиш, шу жумладан, кишлок хужа-лигига мулжалланган ер участкаларига булган хукукларни давлат руйхатидан утказиш учун ундириладиган йигимни камайтириш буйича ху-кумат карори лойихаси ишлаб чикилиши кузда тутилди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 декабрдаги "Ресурс соликлари ва мол-мулк солигини янада такомиллаштириш тугриси-да"ги фармонини ер участкаларининг давлат ка-дастрини юритиш ва ердан фойдаланганлик учун туловларни белгилаш билан боглик ислохотлар-нинг давоми сифатида кабул килиш мумкин [11]. Мазкур фармонда бошка табиий ресурслар билан бир каторда ер ресурсларидан фойдаланганлик учун солик ставкаларини белгилаш буйича зарур нормалар курсатилди.

Таъкидлаш жоизки, ер хукуки фанида назари-ётчи олимлар томонидан давлат ер назорати маса-лаларини урганишга алохида эътибор каратилган. Жумладан, М. Мирзаабдуллаеванинг фикрича, ердан фойдаланиш ва уни мухофаза килиш усти-дан назорат килиш экологик назоратнинг тарки-бий кисми хисобланади [12]. Назариётчи олимлар томонидан ердан фойдаланиш ва уни мухофаза килиш устидан давлат назорати икки хил жихат

нуктайи назаридан, яъни, биринчидан, ер фонди-ни давлат бошкарувининг функцияси; иккинчи-дан, ваколатли органларнинг фаолиятлари сифа-тида куриб чикканлар. Шунга карамасдан бозор иктисодиёти муносабатларига утилиши сабабли ердан фойдаланиш устидан давлат назоратининг мохияти, максади, вазифалари ва мазмунида мухим узгаришлар руй бердики, бу янгиликлар давлат ер назорати назарий масалаларини тадкик этишни такозо этади.

Шуни алохида таъкидлаш керакки, маъмурий буйрукбозликка асосланган давлат бошкаруви шароитида назорат органлари жуда кенг ижроия-фармойиш бериш ваколатига эга эдилар. Амали-ётда бу хужалик юритувчи субъектларнинг ердан фойдаланиш масалалари буйича фаолиятларига чекланмаган тарзда аралашиш, назорат этилаёт-ган субъектга мажбурий курсатмалар беришда ифодаланар эди. Мамлакатимизда бозор иктисо-диёти муносабатларига утилиши сабабли ер назо-рати бутунлай янгича мазмун касб этди. Давлат ер назоратининг амалга ошириш ва вазифаларининг янгича мазмуни Узбекистон Республикаси Ер кодексининг 83-моддасида уз ифодасини топди. Унга биноан ерлардан фойдаланиш хамда уларни мухофаза килиш устидан назоратни амалга оши-ришнинг асосий вазифалари юридик ва жисмоний шахслар, давлат бошкарув органлари, махаллий давлат хокимияти органларининг конун хужжат-лари талабларига риоя этишларини таъминлаш-дан иборатдир. Юридик ва жисмоний шахслар-нинг ердан фойдаланиш ва уни мухофаза килиш борасидаги фаолияти бир йилда купи билан бир марта текширилиши мумкин. Назоратни амалга оширувчи органлар ва мансабдор шахслар уз фа-олиятларининг тугри ташкил этилиши ва амалга оширилиши учун жавобгар буладилар (Ер кодексининг 85-моддаси). Демак, конунга кура, энди хужалик юритувчи субъектларнинг ердан фойда-ланиш сохасидаги фаолиятларига узбошимчалик билан аралашиш, хужалик масалалари буйича уз хохишича карорлар кабул килиши ман этилади.

Сунгги йиллардаги ер хукукий муаммоларига багишланган илмий ишланмаларда ер билан бог-лик мулкий муносабатлар янгича тарзда, замон рухиятидан келиб чиккан холда талкин килинади. Бунда асосий эътибор бозор иктисодиёти шарои-тида давлатнинг ерга булган мулк хукуки билан боглик муносабатларга, юридик ва жисмоний

шахсларнинг ер участкаларига булган хусусий мулкчилигини белгилашнинг узига хос жихатла-рига, ер участкаларидан фойдаланиш ва уларни мухофаза килиш жараёнида вужудга келувчи мул-кий муносабатларни давлат томонидан тартибга солиш, хусусан, коррупциявий омилларга карши кураш масалаларига каратилади.

Мамлакатимизда кишлок хужалигига мул-жалланган ерларни хусусийлаштириш назарда тутилмаётган булса-да, уларни хорижий ин-весторларга муддатли фойдаланишга бериш, фукароларга иккиламчи фойдаланишга бериш иктисодий маънода ижобий натижалар бериши кутилмокда. Аммо амалдаги ер конунчилигида мавжуд энг катта хукукий бушликлардан бири - бу агрокластерларга тегишли булган ер участ-калари хукукий макомининг аник белгилаб куй-илмаганлигидир. Шу нуктаи назардан олиб ка-ралганда, Ер кодексини агрокластерлар фойдала-нишида булган ер участкаларидан фойдаланиш тартиби, муддати, субъектларда бундай ерлардан фойдаланиш хукукининг вужудга келиш асосла-ри хакидаги нормалар билан тулдириш талаб этилади. Шунингдек, сунгги икки йилда кишлок хужалигига мулжалланган ерлардан фойдала-нувчи субъектлар учун белгиланган имтиёзлар хам хозирча факат конуности актларида уз ифо-дасини топган.

Шунингдек, бугунги кунда ер конунчилиги билан ишловчи амалиётчи ходимлар хамда на-зариётчи мутахассислар томонидан, дехкон ху-жалигининг ер участкаси, томорка ер участкаси, шахсий ёрдамчи хужалик каби юридик атамалар билан боглик масалаларда ягона ёндашув йукли-гини кузатиш мумкин. Хрзирда regulation.gov.uz порталида мухокама этилаётган "Шахсий томорка хужалиги тугрисида'ги конунда [13] шахсий то-морка ер участкаси тушунчасига дала томоркаси ва уй-жой томоркаси ерлари киритилади. Яъни дехкон хужалигининг ер участкаси тушунчаси ер конунчилиги амалиётига кириб келаётган шах-сий томорка хужалиги ер участкаси тушунчаси-дан фаркланиши зарур. Шунингдек, Ер кодексида мавжуд ёрдамчи кишлок хужалиги юритиш учун бериладиган ер участкаси, хизматда берилган чек ерлар тушунчалари хам илмий-назарий жихатдан асосланиши зарур деб хисоблаймиз.

Хулоса сифатида таъкидлаш жоизки, мамла-катимиз тараккиётининг хозирги боскичида ер конунчилигини куллаш билан боглик масалалар чукур илмий асосга эга булган замонавий ёнда-шувни талаб килади. Ушбу йуналишдаги ер билан боглик ислохотлар эса Узбекистон Республикаси Конституциясида мустахкамланган тамойиллар асосида амалга оширилгандагина самарали нати-жалар беради.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. «Халк сузи» газетаси, 1992 йил 15 декабрь, 243 (494)-сон; Узбекистон Республикаси Олий Кенга-шининг Ахборотномаси, 1994 й., 1-сон, 5-модда; Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахбо-ротномаси, 2003 й., 3-4-сон, 27-модда; Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, 2011 й., 12/1-сон, 343-модда; Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2007 й., 15-сон, 152-модда; 2008 й., 52-сон, 510-модда; 2011 й., 16-сон, 159-модда; 2014 й., 16-сон, 176-мод-да; 2017 й., 14-сон, 213-модда, 22-сон, 406-модда, 35-сон, 914-модда; Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 16.10.2018 й., 03/18/498/2051-сон; Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, 2019 й., 2-сон, 47-модда, Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 06.03.2019 й., 03/19/527/2706-сон, 05.09.2019 й., 03/19/563/3685-сон. https://www.lex.uz/acts/20596

2. Нарзуллаев О. Биоресурслар буйича вужудга келадиган хукукий муносабатлар тавсифи ва тасни-фи. Юридик Фанлар Ахборотномаси. - Т.: ТДЮУ. 2019/04. 139-143 бетлар.

3. https://president.uz/uz/lists/view/3119

4. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.09.2020 й., 03/20/639/1342-сон. https://lex. uz/docs/5023143

5. https://prezident.uz/uz/lists/view/3324

6. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 13.08.2019 й., 03/19/552/3541-сон. https://lex. uz/docs/4471684

7. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2006 й., 30-сон, 288-модда; 2014 й., 29-сон, 356-модда.

8. Уразаев Ш.З. Ер: у кимнинг мулки? Инсон ва сиёсат, 1991, № 3, 42-48-бетлар. Собственность на землю. Правда Востока, 1990, 16 сентябрь.

9. Узакова Г. Узбекистон Республикасида ер участкаларини хусусийлаштириш жараёнини хукукий тартибга солиш. Монография. - Т.: ТДЮУ, 2020. - 119 бет.; Ольнев Д.А. Конституционное регулирование права частной собственности на землю: Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. - Челябинск, 2012. -С. 12.; Лобанов С.В. Право частной собственности на землю в Российской Федерации: Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. - Саратов, 2002. - С. 9.

10. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 07.09.2020 й., 06/20/6061/1262-сон. https://lex. uz/docs/4985026

11. http://uza.uz/posts/191566

12. Мирзаабдуллаева М. Ер назорати ислохотлари. Юридик Фанлар Ахборотномаси. - Т.: ТДЮУ. 2019/04. 132-139 бетлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.