Научная статья на тему 'Ўзбек тили машғулотларида талабаларнинг касбий компетенцияларини ривожлантиришга инновацион ёндашув'

Ўзбек тили машғулотларида талабаларнинг касбий компетенцияларини ривожлантиришга инновацион ёндашув Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1025
107
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим технологиялари / давлат тили таълими / касбга йўналтирилган мулоқот / ихтисослик нутқи / соҳавий атамалар / educational technology / learning the state language / professional-oriented communication / professional speech / terms related to the field

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Асилова Г. А.

Мақолада давлат тили таълимида талабаларни касбга йўналтирилган мулоқотга ўргатишда инновацион технологияларнинг аҳамияти борасида фикр юритилган. Бўлажак божхона ходимларининг ихтисослик нутқини шакллантиришда қўлланадиган топшириқларга мисоллар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

AN INNOVATIVE APPROACH TO THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCES OF STUDENTS IN CLASSES OF UZBEK LANGUAGE

There is discussed in the article role of innovative technologies in teaching professionallyoriented communication of students on the state language. Examples of tasks directed on formation of professional speech of future customs officers are given.

Текст научной работы на тему «Ўзбек тили машғулотларида талабаларнинг касбий компетенцияларини ривожлантиришга инновацион ёндашув»

16 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

Асилова Г.А.,

Давлат божхона кумитаси Олий х,арбий божхона институти «Давлат ва хорижий тиллар» кафедраси доценти, педагогика фанлари номзоди

УЗБЕК ТИЛИ МАШГУЛОТЛАРИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ

АСИЛОВА Г.А. УЗБЕК ТИЛИ МАШ¥УЛОТЛАРИДА ТАЛАБАЛАРНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ

Маколада давлат тили таълимида талабаларни касбга йуналтирилган мулокотга ургатишда инновацион технологияларнинг ах,амияти борасида фикр юритилган. Булажак божхона ходим-ларининг ихтисослик нуткини шакллантиришда кулланадиган топширикларга мисоллар келти-рилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим технологиялари, давлат тили таълими, касбга йуналтирилган мулокот, ихтисослик нутки, сох,авий атамалар.

АСИЛОВА Г.А. ИННОВАЦИОННЫЙ ПОДХОД К РАЗВИТИЮ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ У СТУДЕНТОВ НА ЗАНЯТИЯХ ПО УЗБЕКСКОМУ ЯЗЫКУ

В статье рассматривается роль инновационных технологий в обучении профессионально-ориентированному общению студентов на государственном языке. Приводятся примеры заданий, направленных на формирование профессиональной речи будущих сотрудников таможни.

Ключевые слова и понятия: педагогические технологии, обучение государственному языку, профессионально-ориентированное общение, профессиональная речь, отраслевые термины.

ASILOVA G.A. AN INNOVATIVE APPROACH TO THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCES OF STUDENTS IN CLASSES OF UZBEK LANGUAGE

There is discussed in the article role of innovative technologies in teaching professionally-oriented communication of students on the state language. Examples of tasks directed on formation of professional speech of future customs officers are given.

Keywords: educational technology, learning the state language, professional-oriented communication, professional speech, terms related to the field.

Таълимни модернизациялаш зарурияти, дунё х,амжа-миятига интеграция жараёни бугунги кунда таълим тизи-мига инновацияларни жорий цилишни тацозо этмоцда. Ах-боротлашган жамият даврида билим ва малаканинг инсон цаётидаги ацамияти биринчи уринга чицади.

Жамиятимизга чукур билимли, малакали, тезкор ва конструктив тарзда карор кабул кила оладиган мутахассислар зарур. Шу боис укитувчи ва укувчи-талабанинг шахсга йуналтирилган узаро х,амкорлиги таълим жа-раёнининг мух,им жих,атига айланиб, бунда таълим технологияларини такомиллаштириш катта роль уйнайди.

Таълим жараёнида инновацион технология-ларни куллаш мутахассисларни тайёрлашнинг сифатини оширишга х,амда талабаларнинг мустакил ишларининг ролини фаоллашти-ришга кумаклашади. Булажак мутахассиснинг касбий компетенцияларини ривожланти-ришда инновацион таълим методларини жорий этиш келажакда унинг мех,нат бозорида ракобатбардош булишига замин яратади.

Инновация ёки янгилаш инсоннинг х,ар кандай касбий фаолиятига хосдир. Иннова-циялар уз-узидан пайдо булмай, илмий изла-нишлар, илFор педагогик тажриба натижалари сирасига киради.

«Инновация» тушунчаси лотинчадан таржи-ма килинганда «янгиланиш, янгилик, узгариш» маъносини англатади. Педагогик жараёнда инновация таълим ва тарбиянинг максадлари, мазмуни, метод ва шаклларига янгилик жорий килиш, укитувчи ва укувчи-талабанинг бирга-ликдаги фаолиятини ташкил этиш демакдир1. Бугунги кунда педагогикада айнан инновация-лар таълим самарадорлигини оширишнинг энг макбул воситаси булиб бормокда.

Мутахассиснинг касбий компетенцияларини шакллантиришда унинг давлат тилида ёзма ва оFзаки мулокот килиш малакаларини ри-вожлантириш мух,им урин тутади. Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг «Юксак маънавият — енгилмас куч» асарида узбек адабий тилини урганишга алох,ида эътибор каратилган: «Айни вактда жамиятимизда тил маданиятини ошириш борасида х,али куп иш

1 Хуторской А.В. Педагогическая инноватика: методология, теория, практика. / Научное издание. - М.: Изд. УНЦ ДО, 2005. - С.6.

килишимиз лозимлигини хам унутмаслигимиз зарур. Айникса, баъзан расмий мулокотларда хам адабий тил коидаларига риоя килмаслик, факат маълум бир худуд доирасида ишлати-ладиган шева элементларини кушиб гапи-риш холатлари учраб туриши бу масалалар-нинг хали-хануз долзарб булиб колаётганини курсатади. Бу хакда суз юритганда, бобомиз Алишер Навоийнинг «Тилга эътиборсиз — элга эътиборсиз» деган сузларида накадар чукур хаётий хакикат мужассам эканига яна бир бор ишонч хосил киламиз»2.

Дархакикат, кейинги йилларда давлат тили таълимида ижобий узгаришлар юз бераёт-ган булса-да, расмий мулокотда, хаттоки ом-мавий ахборот воситаларида хам адабий тил меъёрларидан четга чикиш ва йироклашиш холатлари кузатилмокда. Шу билан бирга, республикамизда яшовчи узга миллат вакил-ларининг давлат тилини урганишга булган кизикишлари тобора ортиб бораётганини хам кайд этиш лозим.

Маълумки, таълим бошка тилларда олиб бориладиган йуналишларда узбек тили дарс-ларида кулланган анъанавий усуллар, асосан, ижтимоий-сиёсий, оммабоп мавзулардаги матнларни укиб тушуниш ва ушбу ахборотни оFзаки (диалогик ёки монологик шаклда) ва ёзма равишда ифодалаш малакаларини хосил килишга каратилган. Замонавий таълим усул-лари эса талабаларда касбий компетенциялар-ни шакллантиришга, жумладан, оFзаки ва ёзма мулокот куникмаларини ривожлантиришга ундайди. Бу борада уларнинг булажак мута-хассислигига оид матнлар ва терминлар усти-да ишлаш асосий урин тутади. Ушбу максадга эришишга нуткий мавзуга оид матнларда грамматик маълумотларга оид тил бирликлари билан бир каторда, сохавий терминларни куллаш ёрдам беради. Матности топшириклари хам матн билан ишлаш оркали грамматик маълу-мотларни узлаштириш хамда уларни оFзаки ва

2 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -89-90-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 2

ёзма нуткда куллашга ургатишга каратилмоFи зарур. Бу, албатта, хар бир дарсга инновацион ёндашувни такозо этадики, уни самарали амал-га ошириш, аввало, топширик ва машкларнинг кандай тузилишига ва дарсни кандай ташкил-лаштиришга боFлик.

Шуни кайд этиш керакки, муайян сохага оид терминларни мукаммал билиш талабаларнинг касбий лаёкатида мухим амалий ахамиятга эга. Шу боис узбек тили таълимида асосан сохавий терминларни уз ичига олган матери-аллардан фойдаланиш, конун хужжатларидан мисоллар келтириш ва уларнинг мазмунини шархлаш, терминларни касбий мулокот дои-расида диалогик ва монологик нутк тузишда фаол куллашга ургатиш максадга мувофик, деб уйлаймиз. МашFулотларда терминлар изох,и билан ишлаш нафакат талабаларнинг суз бой-лигини оширади, балки уларда нутк компе-тенциясини булажак касбга йуналтирилган холда шакллантиришга кумаклашади. Ху-сусан, божхона йуналишларида узбек тили машFулотларида ушбу сохага оид терминларни ургатишнинг амалий ахамияти катта.

Олий таълимда тил ургатишнинг янги педа-гогик технологияларидан фойдаланиш маса-лалари катор тадкикотларда тахлил килинган. Уларда, жумладан, касбий мулокотга ургатишда вазиятли уйинларни куллаш1, касбий вазият-ларни акс эттирувчи видеоматериаллар ёрда-мида нуткни ривожлантириш2, сохавий терминология иштирокидаги тест топшириклари воситасида касбий нуткни шакллантириш3, ахборот-коммуникация хамда компьютер технологияларидан фойдаланиб мулокот компе-

1 Доможирова М.А. Деловая игра в обучении профессионально-ориентированному общению на иностранном языке студентов неязыковых вузов: Дис. ... канд. пед. наук. - Санкт-Петербург, 2002. -С. 212.

2 Сунцова Е.Н. Обучение монологическому высказыванию в условиях профессионально ориентированного общения с использованием аутентичных видеодокументов (английский язык, неязыковой вуз): Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - Тамбов, 2005. -С. 18.

3 Ли Пэн. Терминологическое тестирование в системе обучения профессиональной речи студентов экономических специальностей: Дис. ... канд. пед. наук. - М., 2004. -С. 158.

тенциясини шакллантириш4 тадкик килинган. Куринадики, хар бир соханинг терминологик хусусиятларини хисобга олган холда турли технологиялардан фойдаланиш тил таълими ривожига хисса кушмокда.

Демак, бугунги кунда давлат тили таълими-ни талабанинг булажак касбига йуналтириш касбий вазиятларда узбек адабий тилида рас-мий мулокот килишни ургатишга каратилмоFи зарур. Бу эса мулокот компетенциясини шакллантирувчи усуллардан фойдаланишни такозо килади. Кейинги йилларда узбек тили-ни укитишда янги ахборот технологияларидан фойдаланиш масаласи тадкик килина бошлан-гани бу борада нафакат янги техник восита-лар, балки таълимнинг янги шакл ва усуллари кулланаётганидан дарак беради. Бирок, вакт утса-да, ушбу тадкикотларда кутарилган му-аммолар хамон долзарблигини йукотмаяпти. Жумладан, Н.Умарова узининг тадкикот иши-да русийзабон талабаларнинг узбекча ёзма нуткини устиришга бевосита йуналтирилган электрон дарслик ёки ишланмалар х,али мав-жуд эмаслиги, шунингдек, узбекча нуткни устиришда интернет ва электрон почта им-кониятларидан фойдаланиш асослари чукур илмий урганилмаганлиги хакида фикр бил-дирган5. С.Одилова эса узбек тили дарслари-да кулланиши мумкин булган электрон да-стурларнинг электрон нусха, электрон мультимедиа дарслиги, электрон энциклопедия, электрон луFат, ургатувчи аудиодастурлар, электрон лингафон курслари, универсал тест дастури, электрон виртуал кутубхона, Интернет тармоFи, видеоматериаллар, масофавий таълим6 каби турларини яратишга эътибор каратишни таклиф килган. Маълумки, бу бора-даги ишлар амалда ханузгача оксамокда.

4 Васичкина О.Н. Информационно-коммуникационные технологии как средство формирования профессиональной коммуникативной компетентности студентов экономических специальностей: Дис. ... канд. пед. наук. - Ставрополь, 2009. -С. 223.

5 Умарова Н.З. Талабаларнинг узбекча ёзма нуткини устиришда замонавий технологиялардан фойдаланиш методикаси (техника олий укув юртларининг русийзабон гурухларида): Пед. фан. ном. ... дис. - Т., 2007. -10-б.

6 Адилова С.А. Узбек тили маш^улотларини компьютер технологиялари воситасида ташкил этиш (олий таълим муассасалари русийзабон гурухларида): Пед. фан. ном. ... дис. - Т., 2004. -35-42-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 2

Ушбу тадкикотларда илгари сурилган Fоя-ларни таълим тизимига татбик этиш ва улар-ни янада ривожлантириш узбек тилини уки-тишдан асосий максад - талабаларда мулокот маданиятини шакллантириш, уларни давлат тилини амалда куллашга ургатишга эришиш-га ёрдам беради. Бирок, унутмаслик керак-ки, хар бир таълим йуналишида узбек тилини укитишнинг узига хос хусусиятлари куп. Уларни ишчи укув дастурларини тузиш, дарсликлар ва укув кулланмаларини яратиш, укитиш ме-тодикасини шакллантиришда эътиборга олиш зарур.

Таълимда инновацияларнинг жадал ривож-ланиши узбек тилини укитишда хамкорликда укиш, муаммоли таълим, ривожлантирувчи таълим, лойихавий таълим, касбий уйинлар, масофавий таълим, Интернет ресурсларидан фойдаланиш каби инновацион технологиялар-ни куллаш, шахсга йуналтирилган ёндашувлар оркали таълимни дифференциал тарзда амал-га оширишни такозо килади. Узбек тилини укитишда илFор педагоглар томонидан жорий килинаётган юкоридаги каби куплаб техноло-гиялардан фойдаланиш мумкин.

Бугунги кунда эътибор козонаётган муаммоли таълим технологияси билишга оид, ижодий топширикларни билим ва малакаларни оши-риш оркали мустакил бажаришни кузда тута-ди, талабаларни маълум бир харакатлар ти-зимини шакллантиришга ундайди, мулокотда ижодий мухитни яратади. Муаммоли таълим технологиясини куйидаги боскичларда амалга ошириш мумкин:

1. Берилган вазият (холат)да юзага келган муаммони аниклаш.

2. Холатни тахлил килиш, муаммони ифо-далаш.

3. Муаммонинг ечимини топиш.

4. Ечимнинг туFри ёки нотуFри эканлигини аниклаш.

Муаммоли вазиятни хал килиш борасида «Божхона иши» йуналиши талабаларига бери-ладиган ушбу топширикни мисол тарикасида келтирамиз:

куйидаги суцбат матнлари билан тани-шиб, ушбу цолатларда кандай муаммо бор-лигини топинг. Матнларни давом эттириб,

муаммонинг конуний цал килинишини ифода-ланг.

1) - Илтимос, сумкангиздан ана у кузани (вазани, картинани, китобни) чикаринг.

- Мархамат.

2) - Бу гилам кулда тукилганми?

- Билмайман.

- Сиз уни каердан сотиб олдингиз?

- Бозордан.

Топширикни бажаришда талабалар «Мада-ний бойликлар ва уларни асрашда божхона хо-димларининг роли» мавзуси буйича олган би-лимларини амалда куллайдилар, муаммонинг ечимини излайдилар, уни мухокама киладилар. Бу мулокот компетенциясини ривожлантириш билан бирга, фукаролар билан муомала килиш маданияти, конун хужжатларини узбек тилида тушунтириш ва конуний хатти-харакатларни асослаб бериш малакаларини ривожланти-ради. Шунингдек, юкоридаги сухбатлар иш-тирокчилари сифатида муаммонинг ечимини топиш касбий уйинлар технологиясининг эле-ментларини хам уз ичига олади.

Муаммоли таълим технологиясида укитуви ва талабаларнинг иштироки куйидаги даража-ларда акс этади:

1. Укитувчи муаммони талабалар билан бирга аниклайди, унинг ечимини топади ва мухокама килади.

2. Талаба укитувчи томонидан куйилган муаммонинг ечимини узи топади, укитувчи эса унга факат йуналиш беради.

3. Талаба мустакил равишда муаммони топади, укитувчи унга ечимни топишда ёрдам беради.

4. Талаба муаммони узи аниклайди ва унинг ечимини хам мустакил равишда топади. Ушбу даража муаммоли таълимнинг «кейс-стади» усули деб аталади1.

Муаммоли таълим технологиясида тадкикот усулини куллаш хам талабаларда мустакил фикрлашни ривожлантиради. Унда талаба уз билимларини узи кенгайтиради, илмий ме-тодларни урганади ва куллайди, ахборотни излаб топади, уни саралайди, режалайди, ху-

1 Абдукодиров А. «Педагогика» ва «Психология» фан-ларидан кейслар ва улардан фойдаланиш услубиёти. - Т.: «Фан ва технология», 2015. -10-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 2

лосалар чикаради. Буларнинг барчаси талаба-нинг фаолиятини ташкиллиштиради, фикрлаш кобилиятини ривожлантиради, унда масъули-ят, уз ишидан коникиш хиссини пайдо килади. Мустакил тарзда олинган билимлар яхширок узлаштирилади.

Бирок, мазкур технологияни куллашда бир катор муаммолар учрайдики, бу унинг амал-да кенг кулланишига тускинлик килади. Улар-дан асосийси укитувчидан хам, талабадан хам куп вакт хамда саъй-харакат, масъулият, креа-тивлик талаб килинишидир. Бундан ташкари, талабанинг касбий лаёкатини шакллантириш жараёни самарали кечиши учун узбек тили укитувчиси унинг булажак касбига оид хусуси-ятларни билиши, касбга доир вазиятлар билан якиндан таниш булиши лозим.

Узбек тили машFулотларида талабаларнинг нуткий компетенцияларини ривожлантиришга каратилган куйидаги топшириклар уларни сод-да конструкциялар тузишга ургатади, мустакил фикрлашини ривожлантиради.

Тасаввур килингки, соцангиздан мутлако бехабар шахс Сизга касбингиз цакида савол-лар беряпти. Сиз унинг куйидаги саволларига содда, тушунарли тилда кандай жавоб бер-ган булар эдингиз?

• Божхона идоралари нима билан шугул-ланади?

• Божхона ходимлари каерларда ишлайди-лар?

• Божхона ходими булиш учун кайси фан-ларни чукур урганиш керак?

• Божхона ишини нималар ташкил килади?

• Божхона чегарасидан утаётганда кандай хужжатлар керак?

• Товарларни божхона чегарасидан кандай олиб утиш мумкин?

• Божхона чегарасидан канча накд пул олиб утиш мумкин?

Бу тарздаги топширикларни куллаш жа-раёнида уларни бахолаш мураккаб экан-лиги маълум булади. Шу туфайли улардан асосан ривожлантирувчи таълим технология-ларида фойдаланиш максадга мувофик. Куйида бахолаш мезонлари бирмунча кулай булган жадвал тарзидаги топширикларга мисол кел-тирамиз.

Чап устундаги сузларга унг устундаги сузлардан мосларини топиб, суз бирикмалари цосил килинг. Зарур цолларда отларга эгалик кушимчасини куйинг. Х,осил булган суз бирик-маларини ёзинг.

бозор асосий

бошкарув божхона

буFИH давлат

вазифа дунё

валюта жамоат

йуналишлар замонавий

кодекс иктисодий

тартиб миллий

технологиялар молиявий

хавфсизлик фискал

хизмат юридик

шахс урта

хужжатлар харбий

Жадвалнинг иккала устунидаги сузлар алифбо тартибида берилган булиб, чап то-мондаги сузга унг томондан факат битта сузни боFлаш керак. Топширикнинг мураккаблиги шундаки, чап томондаги сузларга мантикан унг томондаги сузлардан бир нечтаси туFри келиши мумкин. Масалан: миллий бозор, дунё бозори, замонавий бозор каби. Бирок, вазифа-ни туFри бажариш учун куйидаги суз бирикмалари х,осил килинади: божхона хизмати, замонавий технологиялар, дунё бозори, миллий валюта, асосий йуналишлар, иктисодий хавфсизлик, фискал вазифа, урта бугин, мо-лиявий цужжатлар, царбий хизмат, давлат бошкаруви, жамоат тартиби, юридик шахс.

Ушбу топширик талабаларнинг грамматик ва нуткий малакаларини ривожлантиришга каратилган булиб, уларнинг булFуси фаолия-тида расмий хужжатлар билан ишлашга замин яратади.

Талабаларнинг билим, малака ва куник-маларини бахолашда самарасини курсатаётган усуллардан бири «Ассесмент» техникасидир. «Ассесмент» (ингл. assessment - бах,о) - уз-узини такдимот килиш, маълум бир синовдан утишни англатади1. Унинг кулайлиги шундаки, у укитувчига укув дастуридаги бир катор мав-зулар буйича барча талабаларнинг билим, малака ва куникмаларини киска вакт ичида хам

1 Ишмухамедов Р., Юлдашев М. Таълим ва тарбияда инновацион педагогик технологиялар. - Т., 2013. -55, 279-б.

1-жадвал. Ассесментнинг куринишларидан бири.

ТЕСТ

1. Куйидагилардан кайси бири божхона назоратининг шаклларига кирмайди?

a) оFзаки суров;

b) божхона куриги;

d) хужжатларни топшириш;

e) шахсий курик.

СИМПТОМ

1. Божхона иши деб нимага айтилади?

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Божхона чегараси нима?

МУАММОЛИ ВАЗИЯТ

Йуловчи божхона баённомасини тулдиришда хатоликка йул куйди. Сизнинг божхона ходими сифатида хатти-харакатларингиз кандай булади?

АМАЛИЙ КУНИКМА

Гапларни узбек тилига таржима килинг. Уларнинг турларини курсатинг.

1. Позвольте, я Вам объясню, как правильно заполнить таможенную декларацию.

2. Так как эти предметы не указаны в таможенной декларации и не заявлены при устном опросе, они будут задержаны.

3. Пожалуйста, сохраните свою копию таможенной декларации до отъезда из страны.

4. В то время как я проверял документы пассажиров, мой коллега пропускал их багаж по ленте.

назарий, хам амалий жихатдан бахолаш им-конини беради. Ассесмент «тест», «симптом» (илмий-назарий фикрлар, Fоялар, таъриф-лар), «муаммоли вазият» (аник хаётий вазият, ходисага асосланган, ечимини топиш керак булган муаммо), «амалий куникма» (иш фао-лиятида куллаш куникмасини аниклайдиган топширик) деб номланган булимлардан ибо-рат. Масалан, божхона йуналишларида узбек тили машFулотларида куйидаги куринишдаги ассесментни куллаш мумкин (1-жадвал).

Ушбу ассесментни бахолашда укитувчи назорат тури ва хусусиятига караб баллар микдорини белгилаши мумкин. Ассесментнинг хар бир кисми алохида бахоланади ва умумий бахо хосил булади. Бундай топшириклардан укув дастурининг маълум бир булими якун-ланганда, шунингдек укув модули якунида фойдаланиш максадга мувофик.

Амалиёт узбек тили таълимида инноваци-он технологияларнинг яна куплаб усуллари-ни куллаш мумкинлигини курсатмокда. Дарс-ни кандай технологиялар ёрдамида утказиш машFулот мавзуси хамда максади, укитувчи хамда укув аудиториясининг имкониятлари, талабаларнинг кизикишлари ва кобилиятлари, шунингдек бошка куп омилларга боFлик. Бирок, инновацион усулларни таълимга жо-рий килиш анъанавий таълимни бутунлай инкор этмайди, балки турли методларни уЙFунлашган холда куллашни такозо этади, чунки таълим жараёнини бошкариш ва туFри йуналтириш укитувчининг бевосита вазифаси эканлиги шубхасиз. Юкорида кайд этилгани-дек, мазкур технологиялар укитувчидан катта

масъулиятни, уз устида мунтазам ишлашни, хар бир фаннинг мазмуни ва хажмидан келиб чиккан холда энг макбул ва самарали методларни куллашни талаб килади. Бу жараёнда, албатта, тажриба орттирилади, баъзан хато-ларга хам йул куйилади. Энг мухими - тала-баларни кундалик мулокотга, касб сохасида давлат тилида фикрини тулик ва равон ифо-далашга, мустакил фикрлашга хамда турли ва-зиятларда касбий компетенциясини намойиш кила олишга ургатиш зарур.

Давлат тили таълимини касбга йуналти-ришда инновацион технологиялардан фойдаланиш уларни машFулотлар тизимида куллаш, билим ва малакаларнинг бутун комплексини узлаштириш таъминлангандагина самара беради. Бу эса таълим натижаларининг келажак-да мутахассиснинг касбий фаолиятида ижобий тарзда акс этишини таъминлайди. Албатта, таълим жараёнида анъанавий усуллар технологиялар каби тез узгармаслиги мумкин. Бирок, инновацияларнинг ривожланиши инкор этиб булмайдиган хакикатдир. Укитувчининг бу борадаги вазифаси эса замонавий техноло-гияларни тил урганиш жараёнининг табиий ва ажралмас кисми сифатида узлаштириб, мулокотнинг хакикий моделини яратишдан иборатдир.

Шу тарика, таълимнинг инновацион техно-логиялари укитувчининг фаолиятини куйидаги жихатларга йуналтиради:

• касбий куникмаларни шакллантириш оркали талабанинг фаол фукаролик позиция-сига, мураккаб вазиятларда туFри йул топиш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 2

ва муаммоларни ижобий х,ал килиш лаёкатига эга шахс булиб етишишига кумаклашиш;

• таълим субъектларининг узаро муно-сабатлари характерини узгартириш, яъни укитувчи ва талабанинг х,амкор эканлигини, бир максадга хизмат килишларини англаш;

• таълим жараёнининг куп кирралилиги оркали талабаларнинг ушбу жараёнга ва фанга нисбатан мотивациясини кучайтириш;

• таълим жараёнини ташкиллаштириш усулларини тубдан узгартиришга имкон бера-

диган замонавий педагогик технологияларни урганиш ва жорий этишга эътиборни кучайтириш.

Инновацияларнинг таълимда кулланиши бугунги кунда таълим, фан ва амалиётнинг ин-теграциясига олиб борувчи асосий йул экан-лиги маълум булмокда. Бу эса замонавий олий таълим муассасаларида инновациялар таълим сифатини оширишнинг асосий воситасига айланмоFи кераклигини англатади.

Адабиётлар:

1. Мансурова Г. Узбек тили сабоклари. - Т.: F.Fулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 2000. -93-б.

2. O'zbek tili fanidan namunaviy dastur (bakalavr yo'nalishi uchun). / Tuzuvchilar: Rafiyev A., Muhammedova S., Usmonov S., Lafasov U. - Т.: O'zMU, 2011. -20-b.

3. Mirzayev I., Boltayev M. O'zbek tili. / Oliy o'quv yurtlarining rus guruhlari talabalari uchun darslik. - T.: A.Qodiriy nomidagi Xalq merosi nashriyoti, 2004.

4. Rasutov R., Mirazizоv A. O'zbek tili. / ОПу o'quv yurtlari rus guruhi talabalari uchun darslik. - T.: «A^qachi», 2005. -228-b.

5. Ahmedova G.T., Karimjonova V.A. O'zbek tili. - T.: «Ijod dunyosi» NU, 2001.

6. Adilova S., To'xtamirzayev M. O'zbek tili. / Bakalavriatning barcha yo'nalishlari rusiyzabon talabalari uchun o'quv qo'llanma. - T.: TDPU, 2007. -167-b.

7. Хуторской А.В. Педагогическая инноватика: методология, теория, практика: Научное издание. - М.: Изд. УНЦ ДО, 2005.

8. Доможирова М.А. Деловая игра в обучении профессионально-ориентированному общению на иностранном языке студентов неязыковых вузов: Дис. канд. пед. наук. -Санкт-Петербург, 2002.

9. Сунцова Е.Н. Обучение монологическому высказыванию в условиях профессионально ориентированного общения с использованием аутентичных видеодокументов (английский язык, неязыковой вуз): Автореф. дис. канд. пед. наук. - Тамбов, 2005. -С. 18.

10. Ли Пэн. Терминологическое тестирование в системе обучения профессиональной речи студентов экономических специальностей: Дис. канд. пед. наук. - М., 2004. -С. 158.

11. Васичкина О.Н. Информационно-коммуникационные технологии как средство формирования профессиональной коммуникативной компетентности студентов экономических специальностей: Дис. ... канд. пед. наук. - Ставрополь, 2009. -С. 223.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.