Научная статья на тему 'Олий таълим муассасаларида модулли ўқитиш технологияларининг долзарблиги'

Олий таълим муассасаларида модулли ўқитиш технологияларининг долзарблиги Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1004
277
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
модуль / модулли ўқитиш / индивидуал / субъект / авторитар / мотив / қобилият / мустақил таълим / глобаллашув / модуль / модульное обучение / индивидуальный / субъект / авто- ритарный / мотив / способность / самостоятельное обучение / глобализация

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мирзаева С. Р.

Мақолада олий таълим муассасаларида модулли таълим технологиялари асосида ўқитишни ташкил этиш долзарблиги ҳамда унинг афзалликлари тўғрисида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АКТУАЛЬНОСТЬ ОБУЧЕНИЯ НА ОСНОВЕ МОДУЛЬНОЙ ТЕХНОЛОГИИ В ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ

В статье высказывается мнение об организации и важности обучения на основе модульной технологии в высших учебных заведениях.

Текст научной работы на тему «Олий таълим муассасаларида модулли ўқитиш технологияларининг долзарблиги»

28 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

Мирзаева С.Р.,

Тошкент давлат аграр университети «Узбек тили, педагогика ва психология» кафедраси укитувчиси

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА МОДУЛЛИ УКИТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ

МИРЗАЕВА С.Р. ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА МОДУЛЛИ УК.ИТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ

Маколада олий таълим муассасаларида модулли таълим технологиялари асосида укитишни ташкил этиш долзарблиги х,амда унинг афзалликлари туFрисида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: модуль, модулли укитиш, индивидуал, субъект, авторитар, мотив, кобилият, мустакил таълим, глобаллашув.

МИРЗАЕВА С.Р. АКТУАЛЬНОСТЬ ОБУЧЕНИЯ НА ОСНОВЕ МОДУЛЬНОЙ ТЕХНОЛОГИИ В ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ

В статье высказывается мнение об организации и важности обучения на основе модульной технологии в высших учебных заведениях.

Ключевые слова и понятия: модуль, модульное обучение, индивидуальный, субъект, авторитарный, мотив, способность, самостоятельное обучение, глобализация.

MIRZAYEVA S.R. THE IMPORTANCE OF THE MODULE TECHNOLOGY STUDY AT HIGH EDUCATIONAL INSTITUTES

The article is discussed position regarding importance of moduli technology in high educational institutes.

Keywords: module, module study (education), individual, subjectivism, authoritarian, motive, ability, self-education (study), globalization.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

Бугунги кунда модулли уцитиш олий таълим тизимида кенг татбиц цилинмоцда. Модулли уцитиш жараёнида муайян педагогик технологиялардан фойдаланиш талаб этилади. Бироц мазкур технологияларни саралаш, улардан модулли уцитиш жараёнида фанлар кесимида фойдаланиш механизмларини ишлаб чициш педагогикада уз ечимини кутаётган вазифалардан бири цисобланади.

Модулли таълим бир катор Fояларга асос-ланган холда амалга оширилади. Улар: тала-балар мустакил тарзда билимларни узлашти-ришлари, урганишлари, укитувчи эса уларнинг укув фаолиятини бошкариши лозим. Бу жара-ёнда укитувчи талабаларни укув фаолиятига йуналтириши, уларда мазкур фаолиятга нис-батан мойилликни хосил килиши, уларнинг укув фаолиятини ташкил этиши, мувофик-лаштириши ва маслахатлар бериши керак. Ушбу технология педагогика назарияси ва амалиётида тупланган барча илFор тажриба-ларни узида мужассамлаштиради.

Модулли укитиш технологияси - функционал тизимлар, фикрлашнинг нейрофизиоло-гияси, педагогик психологиянинг умумий назариясидан келиб чикади1.

Одатда модуль 3-6 соатли маърузавий машFулотлар ва шу билан боFлик булган ама-лий (семинар), лаборатория машFулотларидан иборат булади.

Фаннинг тушунтирув аппаратининг катъий тизимли (куп киррали) тахлили асосида энг самарали модуль тузилади. Бу эса фундамен-тал иборалар гурухини ажратиш, материални мантикан ва ихчам гурухлаш имкониятини беради. Модуль - мустакил таркибий бирлик булгани учун, баъзи холларда, алохида тала-баларга фанни тулалигача эмас, балки факатгина бир катор модулларини тинглаш имкониятини беради. Бу эса иктидорли тала-баларнинг индивидуал ва мустакил ишларини оптимал режалаш имкониятини тугдиради.

Модулли укитишда укув дастурларини тула, кискартирилган ва чукурлаштирилган табака-лаш оркали укитишни табакалаш имконияти яратилади, яъни укитишни индивидуалашти-риш мумкин булади.

1 Сафарова Р.Г. ва бошкалар. Умумий урта таълим мак-табларида модулли укитиш жараёнида кулланиладиган педагогик технологияларни фанлар кесимида тасниф-лаш. / Методик кулланма. - Т.: «Узбекистан миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2016. -32-б.

Модулли укитишга утишда куйидаги мак-садлар кузланади: укитишнинг (фанлар ора-сида ва фаннинг ичида) узлуксизлигини таъ-минлаш, укитишни индивидуаллаштириш, укув материалларини мустакил узлаштириш учун етарли шароит яратиш, укитишни жадал-лаштириш, фанни самарали узлаштиришга эришиш.

Шундай килиб, модулли укитишда талабаларни уз кобилиятига кура билим олиши учун зарур шарт-шароитлар яратилади.

Укитишнинг модуль тизимига утиш самара-дорлиги куйидаги омилларга боFлик булади:

- укув муассасасининг моддий-техникавий базаси даражаси;

- профессор-укитувчилар таркибининг малакавий даражаси;

- кузланган натижаларни бах,олаш;

- дидактик материаллар ишлаб чикиш;

- натижаларнинг тах,лили ва модулларни оптималлаштириш.

Шуни унутмаслик лозимки, модулли укитиш жараёнида талабаларнинг укув-билув фаолиятини ташкил этишнинг барча шакллари, усул-лари, методлари, технологиялари жуда яхши коришиб кетади. Жумладан, талабалар билан яккама-якка ишлаш, жуфтликларда ишлаш, гурух, булиб х,амкорликда ишлаш усуллари кабилар.

Олий таълим муассасаларида модулли укитишнинг узига хослиги унинг бошка укитиш тизимларидан фаркини намоён кили-шидадир. Улар:

1. Укув жараёнининг мазмуни якунланган мустакил блоклар сифатида намоён булади. Мазкур мазмунни узлаштириш таълим мак-садига мувофик тарзда амалга оширилади. Дидактик максадлар талабалар учун шакллан-тирилиб, нафакат узлаштириладиган укув материаллари кулами, балки уни узлаштириш даражасини хам белгилаб беради. Шу билан бир каторда хар бир талаба укитувчи томони-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

дaн ^й дapaжaдa унумли xapa^ килиш, зapуp укув мaтepиaллapини кaepдaн тйпиш хaкидa ёзмa шaклдa кypcaтмa oлaди.

2. Taлaбa хaмдa Укитувчи opacидaги мулй-Кйтнинг шaкли yзгapaди. У мйдуль x1aмдa Luax-cий индивидуaл мулйКйт шaклидa aмaлгa oшaди. Айнaн мoдуллap yкув-тapбия жapaё-нини cубъeкт-cубъeкт мунocaбaтлapи acocидa тaшкил этиш имшнини бepaди.

3. Taлaбa укув жapaёнининг aкcapият ^c-мидa муcтaкил ишлaйди. Улap уз фaoлиятлa-pини peжaлaштиpиш, муcтaкил тaшкил этиш, нaзopaт килиш вa бax1oлaшгa Уpгaнaдилap. Бу эca тaлaбaгa мaзкуp фaoлият жapaёнидa уз-узини aнглaш имкйнини бepaди. Улap yзлaштиpгaн билимлapи дapaжacини муcтaкил aниклaйдилap, уз билим, кyникмaлapи opa^-дaги бушликни кypa oлaдилap. Укитувчи хaм тaлaбaлapнинг укув-билув фaoлиятлapини мйдулли бoшкapиш имкoниятигa эгa бyлaди. Мухими, ушбу бoшкapув муaйян мaкcaдгa йyнaлтиpилaди. Бунинг учун пeдaгoглap тaъ-лим тexнoлoгиялapидaн мaкcaдгa мувйфик тapздa мйдулли фoйдaлaниш тaжpибacигa эгa бyлишлapи кepaк.

4. Ëзмa тapздaги aник мoдуллap укитув-чилapгa тaлaбaлap фaoлиятини индивидуaл-лaштиpиш имкйнини бepaди. Бу ypиндa яккa тapтибдaги мacлaхaтлap бepиш, ёpдaм ^a-мини кeнгaйтиpиш мacaлacи нaзapдa тутил-мaйди. Бунинг учун, биpинчи нaвбaтдa, уки-тувчилap мйдулли дacтуpгa эгa бyлишлapи кepaк. Ушбу дacтуp мужaccaмлaшгaн дидaктик мaкcaдлap вa мoдуллap мaжмуидaн ибopaт булиши лйзим.

Мaзкуp мoдуллap кУйилгaн мaкcaдгa эpи-шишни тaъминлaшгa xизмaт килиши зapуp. Бундaй дacтуpни тузиш учун йлий тaълим муaccacacи пpoфeccop-yкитувчилapи укув ^^нинг acocий илмий Foялapини aжpaтa йлиши кepaк. Шундaн кeйингинa укув мaз-муни вa укув блoклapини мaзкуp Foя aтpo-фидa тapкиблaштиpиш тaлaб этилaди. Шу acocдa мужaccaмлaшгaн дидaктик мaкcaд шaкллaнтиpилaди. Дидaктик мaкcaд узининг иккитa дapaжacигa эгa: тaлaбaлapнинг укув мaтepиaллapини yзлaштиpишлapи вa yзлaш-тиpилгaн билимлapдaн кeлгуcидaги aмaлий

фaoлиятлapидa тyFpи фoйдaлaнa oлишлapи. Шунингдек, иcтикбoлдaги укув мaтepиaллa-pини yзлaштиpиш хaм нaзapдa тутилaди. Дacтуp уз нoмигa э^ булиши кepaк. Шундaн кeйингинa мужaccaмлaшгaн дидaктик мaк-caддaн интeгpaллaшгaн дидaктик мaкcaд aжpaтилaди хaмдa мoдуллap шaкллaнтиpи-лaди. Чунки xap биp мйдуль узининг интeгpaл-лaшгaн дидaктик мaкcaдигa эгa бyлaди. Мaз-куp мaкcaдлapнинг eчимлapи йиFиндиcи мужaccaмлaшгaн дидaктик мaкcaдлapгa эpи-шишни тaъминлaйди. Мйдуль тapкибигa тaъ-лим мaзмунининг йиpик блoклapи киpити-лaди. Шунинг учун х^м xap биp уЙFунлaшгaн дидaктик мaкcaд xуcуcий дидaктик мaкcaдлapгa бyлинaди. Улap нeгизидa укув элeмeнтлapи aжpaтилaди. Xap биp xуcуcий дидaктик мaкcaд битга укув элeмeнтигa мувйфик кeлaди. Ha™-жaдa эca мaкcaдлap дapaxти шaкллaнтиpи-лaди. Мaзкуp дapaxт:

а) юкopи кaтлaм - мйдулли дacтуp учун мужaccaмлaшгaн дидaктик мaкcaд;

б) ypтa кaтлaм - мйдуль куpиш учун зapуp бyлгaн интeгpaллaшгaн дидaктик мaкcaд;

в) куйи кaтлaм - укув элeмeнтлapини куpиш учун зapуp бyлaдигaн xуcуcий дидaктик мaкcaдлapдaн ибopaт бyлaди.

Мйдуль уз ичигa 2-3 мaъpузa вa шу мaъpу-зaлap билaн бoFлик бyлгaн aмaлий дapcлap хaмдa лaбopaтopия ишлapини кaмpaб йлиши мумкин.

Олий тaълим муaccacaлapи укув-метйдик мaжмуaлapи мйдули бyйичa куйидaги укув мaтepиaллapи тaйёpлaнaди:

1. Силлaбуc.

2. Мйдулни yзлaштиpишдaн мaкcaд.

3. Мйдуль билaн ишлaш учун методик тaв-cиялap.

4. Haзapий axбopoт бaнки вa тaянч тушун-чaлap.

5. Сeминap, aмaлий вa лaбopaтopия ишлa-pининг мaзмуни, тoпшиpиклap вa улapни бaжapишгa ёpдaм бepувчи тaвcиялap.

6. Жopий нaзopaт тoпшиpиклapи.

7. Индивидуaл хoлдa бaжapилaдигaн му^ тaкил тoпшиpиклap.

8. Taлaбaлapнинг билимини нaзopaт килиш учун тecтлap (нocтapдapт тecтлap).

ЗAMOНAВИЙ TA'^M / СОВРЕМЕННОЕ OБPAЗOВAНИЕ 2017, S

9. Уз-узини текшириш учун саволлар.

10. Талаба йиFиши мумкин булган рейтинг баллари.

Хар бир модуль тест-синовлари билан тугалланиши лозим: жорий модуль учун бу утилган материалнинг назорати булса, кейинги модуль учун эса кириш (бошланFич) назорати булади.

Хар кайси модуль учун таркатма ва тас-вирли материаллар туплами тузилади ва улар талабага машFулотдан олдин берилади. Модуль тавсия килинадиган адабиётлар билан таъминланади. Хар бир талаба материалларни узлаштира бориб, бир модулдан иккинчи модулга утади. Иктидорли талабалар бошка-ларга боFлик булмасдан тест синовларидан утишлари мумкин.

Модулли укитиш фаннинг асосий масала-лари буйича умумлаштирилган ахборотлар берувчи муаммоли ва йурикли маърузалар укилишини такозо этади. Маърузалар талаба-ларнинг ижодий кобилиятини ривожланти-ришга каратилмоFи лозим.

Модулнинг амалий ва лаборатория машFу-лотлари маърузалар билан бирга тузилади, улар маърузалар мазмунини урганиладиган янги материал билан тулдиради. Талабалар маълум амалий куникмаларга эга буладилар.

Маърузалар матнини тайёрлашда, струк-туралаш ва тизимлаш усулларини цуллаб, материалларнинг блок-схема, расмлар блоки куринишида тацдим этилиши мац-садга мувофиц булади. Бунда материалнинг узлаштириш самарадорлиги ошади, чунки:

• модулнинг пировард максади тушуниб етилади;

• укув материалининг элементлари ораси-даги боFланишлар ва унинг утишлари яккол курсатилади;

• укув материали (модуль)нинг бутун хажми талабанинг куз олдида гавдаланади.

Модуль тизимида укув материалининг мазмунини структуралашда энг аввало ахборотни ихчамлаштириш вазифаси кузланади.

Билимларнинг тула фойдаланиш учун кулай холда такдим этилишига харакат килиш лозим.

Укув ахбороти бир вактнинг узида 4 хил -расмли, сонли, белгили ва оFзаки куринишда узатилганида энг мустахкам узлаштиришга эришилади.

Хар кайси модуль буйича расмлар блокла-рида белгили аломатларни (саволлар куйи-лиши тарзида) жойлаштириш, саволларни расм тарзида тасвирлаш, формулалар, жад-валлар, графиклар ва услубий курсатмаларни такдим этиш максадга мувофик булади.

Расмлар блоки, схемалар блоки ва бошка суратли (кургазмали) материаллар талабалар учун таркатма материал вазифасини хам бажаради. Шу билан бир каторда хар бир фан, жумладан, модуль учун атамаларнинг изохли лугатини тузиш максадга мувофик булади.

Модулни укитишнинг самарадорлигини оширишга эришиш учун укитишнинг куйидаги усулларни куллаш лозим: аклий хужум, муаммоли мулокотлар, эвристик сухбатлар, укув уйинлар, укув лойихалар, саволли ва топши-рикли кейслар ва х.к.

Модулли укитиш тизимининг куйидаги устунликлари намоён булади:

• фанлар, фанлар ичидаги модуллар ора-сидаги укитиш узлуксизлиги таъминланади;

• хар бир модуль ичида ва улар орасида укув жараёни барча турларининг методик жихатдан асосланган мувофиклиги ургати-лади;

• фаннинг модулли тузилиш таркибининг мослашувчанлиги таъминланади;

• талабалар узлаштириши мунтазам ва самарали назорат килинади;

• талабаларнинг зудлик билан кобилиятига кура табакаланиши амалга ошади (дастлабки модуллардан сунг укитувчи айрим талаба-ларга фанни индивидуал узлаштиришни тавсия этиши мумкин);

• ахборотни ихчамлаштириш натижасида укитиш жараёни жадаллашади ва укув вакти таркиби, маърузавий, амалий (тажрибавий) машFулотлар, индивидуал ва мустакил ишлар учун ажратилган соатлар оптималлашади.

Модулли укитиш технологиясида талабанинг укув-билув фаолиятини юкори даражада узини-узи ташкил этиши укув максадларини мустакил куйиш, фаолият усулларини танлаш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

кyникмacи, уз xapa^™ вa мунocaбaтлapини бoшкaлap билaн мocлaштиpиш вa мувйфик-лaштиpишгa acocлaнгaн. Мйдулли укитиш шapoитидa бу шу билaн тaъминлaнaдики, тaлaбaлap уз вaктлapининг ^rra киcмидa

муcтaкил ишлaйдилap. Taлaбa мaкcaд куйиш, уз фaoлиятини тaшкил этиш, нaзopaт килиш вa бaхoлaшни ypгaнaди. Haтижaдa xap биp киши узининг билим вa кyникмaлapидaги мaвжуд кaмчиликлapни кypиши мумкин бyлaди.

Aдабиётлар руйхати:

1. Узбе^^сн Рecпубликacининг «Кaдpлap тaйёpлaш миллий дacтуpи». - T.: <^apK», 1997. -62-б.

2. Авлиёкулйв Н.Х. ^бий фaнлapни мйдулли укитиш тexнoлoгияcи. - T.: «Янги acp aвлoди». 2004. -106-б.

3. Олимйв K.T. Пeдaгoгик тexнoлoгиялap. - T.: «Фaн вa тexнoлoгия». 2011. -27Б-б.

4. Сaфapoвa Р.Г. вa бйшк. Умумий ypтa тaълим мaктaблapидa мйдулли укитиш жapaёнини тexнoлoгик тaъминлaшнинг нaзapий-мeтoдoлoгик acocnap^ I Мoнoгpaфия. - T.: Чулпйн нoмидaги НМИУ, 201Б. -100-б.

Б. Сaфapoвa Р.Г. вa бoшкaлap. Умумий ypтa тaълим мaктaблapидa мйдулли укитиш жapaёнидa кУллaнилaдигaн пeдaгoгик тexнoлoгиялapни фaнлap кecимидa тacнифлaш. I Методик кУллaнмa. - T.: «Узбе^^сн миллий энциклспедия^» дaвлaт илмий нaш-pиёти, 2016. -176-б.

6. www.ziyonet.uz

7. www.booksee.org

8. http:IIsgp.uz

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COВPЕMЕННOЕ OБPAЗOВAНИЕ 2017, S

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.