Научная статья на тему 'Информатика фанини ўқитиш самарадорлигини оширишда замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш'

Информатика фанини ўқитиш самарадорлигини оширишда замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2440
486
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогика / технология / информатика / информатика фани / педагогик технологиялар / давлат таълим стандартлари / pedagogue / technology / informatics / informatics discipline / pedagogical technologies / public (state) educational standards

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Отабаева Ф.

Ушбу мақолада замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш асосида информатика фанини ўқитиш самарадорлигини ошириш, олий таълим муассасаларида информатика фанини ўқитишни давр талаблари даражасида амалга ошириш имконини берадиган объектив шартшароитларнинг яратилиши ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF MODERN INFORMATION TECHNOLOGIES IN TECHING OF INFORMATICS DISCIPLINE

There is considered in the article the issues of informatics discipline teaching perfection implementing progressive pedagogical technologies, creation of due conditions of the discipline teaching in the highest education institutions, in accordance with growing demands.

Текст научной работы на тему «Информатика фанини ўқитиш самарадорлигини оширишда замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш»

Отабаева Ф.,

Наманган давлат университети укитувчиси

ОТАБАЕВА Ф. ИНФОРМАТИКА ФАНИНИ УЦИТИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Ушбу маколада замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш асосида информатика фанини укитиш самарадорлигини ошириш, олий таълим муассасаларида информатика фанини укитишни давр талаблари даражасида амалга ошириш имконини берадиган объектив шарт-шароитларнинг яратилиши х,акида суз юритилади.

Таянч иборалар: педагогика, технология, информатика, информатика фани, педагогик тех-нологиялар, давлат таълим стандартлари.

ОТАБАЕВА Ф. ПОВЫШЕНИЕ КАЧЕСТВА ОБУЧЕНИЯ ПРЕДМЕТА ИНФОРМАТИКИ НА ОСНОВЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СОВРЕМЕННЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ

В статье рассмотрены вопросы повышения качества преподавания предмета информатики на основе использования педагогических технологий, создания объективных условий преподавания информатики в высших образовательных учреждениях на уровне требования времени.

Ключевые слова: педагогика, технология, информатика, предмет информатики, педагогические технологии, государственные образовательные стандарты.

OTABAEVA F. IMPLEMENTATION OF MODERN INFORMATION TECHNOLOGIES IN TECHING OF INFORMATICS DISCIPLINE

There is considered in the article the issues of informatics discipline teaching perfection implementing progressive pedagogical technologies, creation of due conditions of the discipline teaching in the highest education institutions, in accordance with growing demands.

Keywords: pedagogue, technology, informatics, informatics discipline, pedagogical technologies, public (state) educational standards.

Олий таълим муассасалари талабалари томонидан информатика фанига оид билимларнинг пухта эгалланиши, Давлат таълим стандартлари даражасидаги билимларнинг узлаштирилиши цамда уларнинг мустакил булишларини таъминлаш муцим ацамиятга эга.

Дарх,акикат, информатика фанини урганиш жараёнида такдим этилаётган маълумотлар та-лабаларнинг мустакил онгини шакллантиришга имкон беради. Информатика фанини укитиш самарадорлигини оширишга йуналтирилган иш-ларнинг бош максади - таълим муассасаларида талабаларга керакли ахборотни етказиб бериш, уларда мустакил онгни шакллантириш, юкори курсаткичларга эришиш омилларини аник-лашдан иборат. Ушбу максаднинг ижо-бий ечимини таъминлаш бугунги кун тала-би ва ижтимоий муносабатлар мазмунининг чукурлашуви натижасида юзага келаётган

х,аётий зарурат туфайли информатика фанини укитиш жараёнини такомиллаштиришга нисбатан янгича ёндашувни шакллантириш-ни такозо этади. Олий таълим муассасаларида амалга оширилаётган информатика фанини укитиш самарадорлигини оширишга каратилган максаднинг ижобий натижа бериши бу йулда бир катор педагогик вазифаларнинг бажари-лишини талаб этади. Бизнинг фикримизча, улар куйидагилардан иборат:

1. Олий таълим муассасаларида информатика фанини укитишни давр талаблари даражасида амалга ошириш имконини берадиган объектив

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

шарт-шароитларнинг яратилиши (информатика фанини укитиш жараёнининг замонавий укув жихозлари, техника воситалари, укув-методик адабиётлар, фан дастури, дарслик, укув хамда методик кулланмалар, шунингдек, кургазмали куроллар билан таъминланишига эришиш).

2. Информатика фани укитувчиларининг мустакил билим ва педагогик махоратларини ошириб боришлари учун шароит яратиш.

3. Информатика фани укитувчиларига замонавий педагогик технология назарияси мазмуни хусусида маълумотлар беришга эришиш.

4. Информатика фани укитувчиларида информатика фанини укитиш жараёнида замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш борасидаги куникма ва малакаларни шакллан-тириш.

5. Укитувчиларда информатика фанини укитишни ташкил этишга нисбатан янгича, тех-нологик ёндашувни ривожлантириш.

6. Олий таълим муассасаларида эришилган информатика фанини укитиш самарадорлиги-нинг мавжуд даражасини тахлил этиш.

Олий таълим муассасаларида информатика фанини укитиш самарадорлигини ошириш куйидагилар ёрдамида таъминланади: маз-кур таълим муассасаларида фаолият юрита-ётган информатика фани укитувчиларининг мутахассислик фанлари хамда педагогик би-лимлар асосларини пухта узлаштирганликлари; эгаллаган мустакил ва педагогик билимларни амалиётда куллай олиш малакасига эгаликла-ри; информатика фани укитувчиларининг уз устида ишлаш ва ижодий фаолиятни ташкил этиш куникмасига эгаликлари; талабаларда информатика фани асосларини узлаштиришга нисбатан кизикиш, эхтиёж ва раFбатни карор топтира олишлари; ташаббускорлик ва ташки-лотчилик лаёкатларига эгаликлари; информатика фанининг мохиятини чукур англашлари; замонавий педагогик технологиялар ва улардан таълим жараёнида самарали фойдалана олиш-нинг мохиятини чукур англашлари; таълим муассасаларининг етарли даражада укув моддий-техник базасига эгалиги; информатика фанини укитиш самарадорлигини таъминлашга хизмат киладиган мониторингнинг ташкил этил-ганлиги кабилар.

Информатика фанини укитиш самарадорлигини оширишга хизмат килувчи энг макбул шакл, метод ва воситалар мавжуд. Информатика

фани укитувчилари томонидан куйидаги шакл, метод ва воситалардан муваффакиятли фой-даланган холда, мазкур фанни укитиш самара-дорлигининг ошишига эришиш мумкин: маъру-за, маъруза-мунозара, семинар, давра сухбати, учрашув максадида уюштирилган мусобака, амалий фаолият каби машFулот шакллари; оFзаки баён килиш, кургазмалилик, лаборатория ва амалий машFулотлар, муаммоли вази-ятларни хал этиш, "Кластер", "6х6х6", "Аклий хужум", "Фикрларнинг шиддатли хужуми", "Карорлар шажараси", "Кубик" каби методлар; укув-техник воситалар - радио, телевидение, видео-курилма, компьютер, слайд ва нусха кучирувчи курилмалар, шунингдек, информатика фани укитувчиларининг билимларини бойитиш, уларда мустакил таълимни ташкил этишга нисбатан янгича ёндашувни шакллан-тиришга йуналтирилган фаолият жараёнида хаётий вокеа-ходисалардан мисоллар келти-риш ва х.к. Ушбу холатлар асосида куйидаги вазифалар бажарилади: информатика фани машFулотлари максадини аниклаб олиш; максад доирасида амалга ошириладиган вазифаларни белгилаш; информатика фани машFулотлари мазмунини ишлаб чикиш; мазмунни тулаконли ёритишга хизмат киладиган шакл, метод ва во-ситаларни аниклаш; талабалар томонидан мавзу ёки укув материали мохиятининг узлаштирилиш даражасини белгиловчи назоратни йулга куйиш; талабалар томонидан мавзу ёки укув материали мохиятининг узлаштирганлигини ифодаловчи натижаларни умумлаштириш, тахлил этиш ва ху-лосалаш; информатика фани машFулотларининг самарадорлик даражасини эътироф этиш асосида навбатдаги фаолият йуналишини белгилаб олиш.

Энди педагогик технологиялар асосида лойихалашга оид "Таълимда ахборот техноло-гиялари" мавзусидаги дарс ишланмасини куриб чикайлик.

Мавзу: Таълимда ахборот технологиялари.

Машгулот босцичлари ва вацт тацсимоти:

1-боскич. Кириш - 5 дакика. 2-боскич. Асосий кисм - 55 дакика. 3-боскич. Якуний кисм - 20 дакика.

Умумий мацсадлар. Мавзу юзасидан талабаларда кандай билим, куникма ва малакаларни шакллантириш мухимлиги аниклаштирилади, шу асосда мавзу максадлари белгилаб олинади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

Уцитувчи мацсади. Мавзуни баён килиш жараёнида таълимий максад талабаларда эгалланган билимларни амалиётда кул-лаш куникмаларини шакллантириш би-лан белгиланади. Тарбиявий максад мавзуни баён килиш жараёнида талабаларда узаро муносабат, мустакил фаолликка асос булувчи мотивларни шакллантириш билан белгиланади. Ривожлантирувчи максад эса мавзуни баён килиш билан талабаларда нутк, энг макбул ечимларни излаб топиш куникмаларини шакллантиришда намоён булади.

Талаба мацсадлари. Илмий-техник ривож-ланиш жараёнида замонавий ишлаб чикариш асосларининг узгариши, янги курилма ва тех-нологияларнинг кулланилиши аклий мех,нат х,иссасининг, ишчининг мех,натдаги ижодий кобилиятининг, унинг касбий мах,оратининг ошишига олиб келмокда. Когнитив уцув мацсади соцасида талаба информатика укитиш методикаси, унинг предмети нималигига оид маълумотларни эгаллайди. Психомотор уцув мацсади соцасида мавзуга оид олган билим-ларини турли топширикларни бажариш оркали мустах,камлайди. Аффектив укув мацсади соцасида мазкур мавзунинг ах,амиятини бах,олай олади, улардан максадга мувофик х,олда фойдаланиш зарурлигини англайди.

Таянч тушунча ва иборалар: методика, дидактика, методология, педагогик технология, когнитив, психомотор, аффектив, тест.

Педагогик вазифалар: мавзунинг назарий ва амалий асослари х,акида маълумот бериш.

Дарс турлари: иллюстратив ва тушунтириш, муаммоли.

Дарс шакли: маъруза, бах,с-мунозара усули; намойиш, оFзаки баён.

Методи: техник диктант, фаоллаштирувчи саволлар, инсерт тузиш, суровнома.

Дарсда фойдаланиш мумкин булган укитиш технологиялари.

Лойицалаш. Педагогик жараён чизмаси асо-сида дарс олиб борилади.

Муаммоли. Дарсда педагог томонидан талаба учун муаммоли вазият ташкил этилади. Му-аммони ечиш, саволларга жавоб бериш йули билан эгалланган билимлар мустах,камланади.

Дарс воситалари. Педагог учун: методик кулланма, ишланмалар, укув дастури, дарс ре-жаси, маъруза матни. Талаба учун: дарслик,

жадваллар, таркатма материаллар, технологик харита, топширик варакаси.

Дарсни утказишда куйидаги воситалардан фойдаланиш мумкин: слайдлар, дарс вазифа-ларини ишлаб чикишни енгиллаштириш учун фойдаланиш мумкин булган феъллар руйхати -айтиб беринг, такрорланг, изоцланг, амалга оширинг, умумлаштиринг, лойицаланг, муносабат билдиринг, назорат килинг.

Мавзуни баён цилиш жараёнида тала-баларни ацлий ^ужумга тортиш учун фаоллаштирувчи саволлар:

1. Мавзуга оид кандай маълумотларга эга-сиз?

2. Бу туFрида сиз олдиндан нималарни била-сиз?

3. Кандай таклифларингиз бор?

Таянч тушунча ва иборалар: ахборот тех-нологияси, дастурий ургатиш, методология, ав-томатлаштирилган ургатиш тизимлари, CD-ROM компакт диски, мультимедиа, гиперматн, мультфильм, видеофильм.

Кириш. Илмий-техник ривожланиш турли сох,аларда кулланилувчи техника ва техно-логияларнинг тез алмашиб туришини такозо килмокда. Бугунги кун учун фан ва техниканинг сунгги ютукларини узида жамлаган янги во-сита ва технологияларнинг ишлаб чикаришда кулланилиши оддий х,олга айланиб колди. Илмий-техник ривожланиш жараёнида за-монавий ишлаб чикариш асосларининг узга-риши, янги курилма ва технологияларнинг кулланилиши аклий мех,нат х,иссасининг, ишчининг мех,натдаги ижодий кобилиятининг, унинг касбий мобиллигининг ошишига олиб келмокда. Касбий таълимни компьютерда куллаб-кув-ватлаш сох,асининг тизимли урганилиши узок тарихга эга. Бу давр ичида АКШ, Франция, Япония, Россия ва бошка давлатларнинг таъ-лим муассасаларида турли ЭХМлар учун таъ-лимга мулжалланган куплаб компьютер тизимлари ишлаб чикилган. Бундан ташкари, ривожланган мамлакатларда янги мураккаб курилма ва технологияларни урганиш ва амалга киритиш жараёнларини тезлаштириш учун уларга компьютерли урганиш тизимлари-ни киритиш одатий х,олга айланиб бормокда. Саволларга жавоб беринг:

1. Илмий-техник ривожланиш нималарнинг тез алмашиб туришини такозо килмокда?

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

2. Кайси давлатларда таълимга мулжалланган куплаб компьютер тизимлари ишлаб чикилган?

Асосий босцич. Методологик томондан касбий тайёргарликни куллаб-кувватлашда компьютер воситаларининг ишлаб чикилиши ва кулланилиши бошидан бошлаб бир-бири билан боFл и к булмаган турли сохаларда ри-вожлана бошлаган. Биринчи йуналиш дас-турий ургатиш Fояларига асосланади. Бунда турли фанлар буйича автоматлаштирилган ургатиш тизимлари (АУТ) ишлаб чикилади ва кулланилади. АУТга мисол сифатида чет элдаги ПЛАТО ёки Россиядаги АОСБ тизимларини кел-тирсак булади. Иккинчи йуналиш, умумтаълим ва касбий тайёргарликни компьютерда куллаш, инсон фаолиятининг турли сохаларини компью-терлаштириш хисобланади. Булар кийин хисоб-китобларни амалга оширувчи, математик мо-деллар асосида жараёнлар ёки объектларнинг хусусиятларини урганувчи алохида дастурлар ёки дастур пакетларидир.

Тестларни бажаринг:

1. Компьютер воситаларининг ишлаб чики-лиши ва кулланилишидаги биринчи йуналиш кандай ургатиш Fояларига асосланади?

А) илмий; В) назарий; С) дастурий; Д) аклий.

2. Умумтаълим ва касбий тайёргарликни компьютерда куллаш, инсон фаолиятининг турли сохаларини компьютерлаштириш кандай дастурлар ёки дастур пакетлари асосида амалга оширилади?

A) маълумотларни кайта ишловчи;

B) хисоб-китобларни амалга оширувчи, математик моделлар асосида жараёнларнинг хусусиятларини урганувчи;

C) моделлар асосида объектнинг хусусиятларини урганувчи;

Д) барчаси туFри.

Сохавий дастурларни укитишга мослаштириш буйича ишлар олиб борилган куплаб дастурлар ичидан дидактик ва техник умумлаштириш ури-нишларининг тизимлилиги билан ажралиб ту-ради. Утган асрнинг 80-йиллари бошидан бошлаб таълимни компьютерлаштиришнинг янги йуналиши - сунъий заковат сохасида ишлашга асосланган интеллектуал ургатувчи тизимлар (ИУТ) тез ривожлана бошлади. Бошкарилувчи укиш жараёни модели ИУТнинг мухим кисми хисобланади, улар асосида талаба учун махсус укитиш стратегияси ишлаб чикилиши мумкин.

ИУТдаги маълумотлар базалари шакллантирил-ган билимлардан ташкари, урганилаётган соха учун эксперт билимларига эга булишни такозо этади. ИУТни яратиш йуналишидаги ишлар-нинг келажаги порлок курингани билан бугунда улар лабораториядаги изланишлар даражасида колмокда, бир нечта омадли уринишлар булгани билан уларни ишлаб чикариш х,али оммавий тус олгани йук. Таълим компьютер тизимларида тасвирий такдимотларнинг ишла-тилиши нафакат талабага маълумот узатиш тез-лиги ва тушуниш даражасини оширади, балки укувчида хар кандай соха вакили учун мухим булган интуиция, касбий сезиш, тасвирли уйлаш каби кобилиятларни хам ривожлантиради.

Компьютер технологиялари бозорларида касбий тайёргарликка янада купрок имконият-лар бера оладиган янгиликлар пайдо булмокда. Булар катта хажмдаги маълумотни узида саклай оладиган CD-ROM компакт дискларига асосланган ташки оптик эслаб колиш курилмалари, гиперматнли дастурий воситалар, мульти- ва гипермедиа воситалари, виртуал борлик тизимлари ва бошкалар. Мультимедиали техник воси-таларга эга булган компьютерлар видео ва аудио ахборотларнинг дидактик имкониятларидан фойдалана олади. Компьютер имкониятларини оширувчи янги техник ва дастурий воситалар-нинг пайдо булиши секин-аста компьютер технологиялари атамасининг ахборот технологиялари атамаси билан сикиб чикарилишига олиб келмокда. Бу атама остида электрон воситалар ёрдамида ахборотни йиFиш, саклаш, кайта иш-лаш, такдим этиш ва ишлатиш жараёнлари ту-шунилади.

Саволларга жавоб беринг:

1. Кайси йиллардан бошлаб таълимни компьютерлаштиришнинг янги йуналиши -сунъий интеллект сохасида ишлашга асосланган интеллектуал ургатувчи тизимлар (ИУТ) тез ривожлана бошлади?

2. Сизнинг фикрингизча, таълим компьютер тизимларида тасвирий такдимотларнинг ишла-тилиши талабада интуиция, касбий сезиш, тасвирли уйлаш каби кобилиятларни ривожланти-радими?

3. АУТга мисол сифатида чет эллардаги кайси тизимни келтирсак булади?

Укитувчи жавобларни умумлаштириб, те-гишли хулоса чикаради. Талабаларга мурожаат килади ва туFри жавоблар хамда фикрларни

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

кайд килади. Уларга эркин фикр айтишга рух-сат берилади ва раFбатлантирилади. Талаба тинглайди, ёзади, аниклайди, саволлар беради, саволларга жавоб кайтаради. Хар бир таянч ту-шунча ва ибораларни мухокама килади. Кичик гурухга булиниб, куйилган масалани белгилан-ган вакт ичида узаро мулокот оркали ечади.

Якуний босцич. Укитувчи мавзу буйича умумий хулосага келади. Талабани бахолайди. Навбатдаги дарс вазифаларини эълон килади. Мустакил тайёргарлик куришларини су-райди. Уларга уйга мустакил бажариш учун топшириклар беради. Талаба тинглайди, мустакил ишлаш учун топширикларни ёзиб олади.

Техник диктант: Мультимедиали техник во-ситаларга эга булган компьютерлар ... (тизим-лари) ва ... (компьютер) ахборотларнинг дидактик имкониятларидан фойдалана олади. ... (Компьютер) тизимлари ёрдамида матннинг узида мурожаатларни ташкил килса булади, бу ... (дастурлар) сузлар ёрдамида керакли маъ-лумотларни излашни осонлаштиради. Гипермедиа тизимлари факат ... (сузлар)ни эмас, балки ... (матн)ни, ракамлаштирилган ... (сонлар)ни, ... (тасвир)ларни, ... (расм) ва ... (жадвал)ларни узаро боFлаш имконини беради. Бундай тизим-лардан фойдаланиш ... (методик) кулланмалар, луFатлар, китоблар, энциклопедияларни яратиш

ва компакт дисклар ёрдамида таркатиш имконини беради. Ахборот телекоммуникацион тармокларнинг ривожи эса ... (интернет)нинг турли нукталарида сакланаётган катта хажмдаги маълумотга эришиш имконини яратади ва шу билан бирга ... (республикадаги) таълим тизимлари ривожига туртки беради.

Мустацил иш учун топширицлар. Мавзуга оид инсерт тузинг.

Бу мавзуда талабани бахолаш юкоридаги курсатмалардаги каби амалга оширилади.

Уйга вазифа: 1. Мавзуга оид эссе ёзиб ке-линг. 2. Мавзуга оид Т-схема тузинг. Фойдала-нилган адабиётлар руйхатини келтиринг.

Шундай килиб, олий таълим муассасалари-да информатика фанини укитиш самарадор-лигини оширишнинг мухим омили - мазкур жараёнда илFор методлар, хусусан, замонавий педагогик технологиялар билан информатика фани укитувчиларининг куролланганликлари ва улардан мазкур фанни укитишни ташкил этиш-да фойдалана олишлари хисобланади. Шунинг учун хам, информатика фани укитувчиларининг мутахассислик ва педагогик билимлари даража-сини ошириш, шунингдек, уларни замонавий педагогик технологиялар билан куроллантиришга алохида эътибор каратиш лозим.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Баркамол авлод - Узбекистон тараккиётининг пойдевори. - Т.: "Шарк", 1997.

2. Икромова Х.З. Ахборот ва коммуникация технологиялари. - Т.: ЮНЕСКО, 2004.

3. Имамов Э.З., Фаттахов М. Ахборот технологиялари. - Т: "Молия", 2002.

4. Азизхужаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик махорат. - Т., 2003.

5. Голиш С.В. Таълимнинг фаол усуллари: мазмуни, танлаш ва амалга ошириш. Экспресс-кулланма. - Т.: УМКХТ ривожлантириш институти, 2001.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.