Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ЁШЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШ – ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ БАРПО ЭТИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШИ СИФАТИДА'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ЁШЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШ – ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ БАРПО ЭТИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Право»

27
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ЁШЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШ – ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ БАРПО ЭТИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШИ СИФАТИДА»

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ЁШЛАРНИНГ ХУКУКИЙ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШ - ФУКАРОЛИК ЖАМИЯТИ БАРПО ЭТИШНИНГ УСТУВОР

ЙУНАЛИШИ СИФАТИДА

Алимова Дилноза Гулям-Хасанова

Зангиота туман ФХДЁ булими мудираси

Демократик хукукий давлат ва фукаролик жамияти юксак даражада ривожланган хукукий онг ва маданиятга таянади. Таракккиёт стратегиясининг 20 максадида ахолининг хукукий маданияти ва онгини юксалтириш, бу борада давлат органларининг фукаролик жамияти институтлари, оммавий ахборот воситалари ва таълим ташкилотлари билан узаро самарали хамкорлигининг йулга куйилиш масалаларини бажариш, фаол фукаролик жамиятини ривожлантириш уз хиссамизни кушишимиз энг мухим жихатларидандир.

Хукукий маданиятнинг бирламчи унсурларидан бири эса шахснинг хукукий фаоллигидир. Демак, хукукий давлат барпо этиш учун авволо, жамиятда хукукий онг ва маданиятни юксалтириш ва уз навбатида, ушбу максадларга эришиш учун ахолининг хукукий фаоллигини ошириш талаб этилади. Жамият таракккиёти бутун инсоният, айникса, уларнинг асосий таркибий кисми хисобланган ёшлардан алохида хукукий фаолликни талаб этмокда.

Ёшлар мамлакатнинг келажаги, эртанги кунимиз ворислари булгани учун юртимизнинг такдири уларнинг бугунги интилишлари, хукукий билимдонлиги ва салохиятига хамда хукукий фаоллигига бевосита боглик. Ахолининг хукукий фаоллигини юксалтиришда узига хос хусусиятга эга булган гурух - ёшлар алохида ахамият касб этади. Мамлакатимиз ахолисининг ярмидан ортигини ёшлар ташкил этишини инобатга олсак, уларнинг катта куч ва салохият эканига амин буламиз. Ёшларга уз вактида каратилган эътибор эса, мамлакатнинг эртанги кунига, келажагига хамда унинг буюклигига куйилган мустахкам пойдевордир.

Хукукий фаоллик шахсдан амалдаги хукукий нормаларга риоя этиш баробарида уларнинг мазмун ва мохияти, ижтимоий ахамияти ва натижаси билан кизикишга ундайди. Хукукий фаоллик нафакат хукукий коидаларга амал килишда, балки бошкаларни хам белгиланган коидаларга амал килишга ундашда намоён булади. Фукаролик жамиятининг мухим белгиси - фаол, узини узи бошкарадиган шахслар уюшмаси эканлигидадир.

Ёш авлоднинг хукукий фаоллиги уларнинг ижтимоий хаётдаги хукукий вокеликларга кизикишига, хукукий

December 1

103

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

MyHocaSaraapgaru $aon umTupoKura, aMangaru ko^hhuhuk th3hmh Ba yHuHr aManufi u^pocura HucSaraH MyHocaSarura KapaS SenrunaHagu. ffly ypuHga, «xyKyKufi ^aonnuK» araMacura эtтнSop KaparaMu3. XyKyKufi ^aonnuK -h^thmohh ^aonnHKHHHr anoxuga maKnnapugaH Supu xucoSnaHagu. H^thmohh ^aonnHK - cySteKTHuHr ^aMuaT xaëTuga OHran xonga MycTaKun umTupoK 3THmH, yHHHr MatnyM H^THMOHH-MatHaBHH coxaga By^ygra KenaguraH MyaMMonapHH xan этнmгa KaparanraH xapaKaTugup. CySteKT cu^aruga maxc, h^thmohh rypyx, KaraaM, yMyMaH ^aMuaT Synumu MyMKHH. H^thmohh ^aonnuK H^THMOHH-xyKyKHH OHrHHHr maK.naHHmura oug ^yHgaMeHTa. TymyHna SynuS, ^yKaponuK ^aMH^THHHHr MyxuM Metëp.apugaH SupuHu Tamm. jragu [1].

YMyMaH, u^tumouh ^aonnuK geraHga, uHCOHHuHr Typ.u coxagaru, atHu umnaS nuKapum, MexHar, н^тнмoнн-cнëcнн, MagaHufi-Ma^KypaBufi coxagaru ^aonnuru HuruHgucu TymyHunagu [2]. «Oaon.uK Ba TamaSSycKopnuK TymyHnanapu xaM Sup-Supu SunaH y3Bufi SornuKgup. ^yHKu TamaSSycKopnuK yHuHr acocuHu TamKun этyвнн ^aonnuKcro M3ara Ke.Mafigu. By epga MatnyM MatHoga TamaSSycKopnuKHu ^aonnuKHuHr puBO^naHraH maKnu cu^araga Kapam MyMKuH. TamaSSycKopnuK maxc ^aonnuruHu aHuK HaMoëH SynumuHuHr onufi maKnugup» [3].

OyKaponapHuHr xyKyKufi ^aonnuru xyKyKufi oHr Ba xyKyKufi MagaHuaTHuHr KypcaTKunnapugaH Supugup. MpuguK agaSuëTnapga «xyKyKufi ^aonnuK» TymyHnacura Typnuna roox Sepunagu. Bat3u xyKyKmyHoc onuMnap xyKyKufi ^aonnuKHu ogaMnapHuHr xyKyKufi coxagaru aManufi ^aonuaTra тafiëpпнrн cu^aruga, yHu maxcHuHr xyKyKufi oHrugaH, xyKyKufi HopManap Ba xyKyKufi ®;apaëHnapra MyHocaSarugaH xynoca nuKapraH xonga Taxnun Kunagunap^].

BomKanapu xyKyKufi ^aonnuKHu xyKyK coxacugaru uxT^pufi, u^tumouh axaMuarau, oHrnu, u^ogufi ^aonuaT ^yMnacura KupuTagunap [5]. B.K.BoSoeBHuHr ^uKpura Kypa, $aon KoHyHufi xynK-aTBop - Sy ^yKaponapHuHr, MaHcaSgop maxcnapHuHr KymuMna BaKT, Kyn-rafipaT cap^namu, Sat3aH эca Moggufi xapa^araapu SunaH Sof.uk aHuK MaKcagnu, TamaSSycKopnuK ^aonuaTugup [6].

TrouMnu ëHgamyB HyKTau Ha3apugaH xyKyKufi ^aonnuKHu cySteKTuB MyHocaSaT Ba xyKyK coxacugaru TamaSSycKopnuK SunaH Sof.uk KoHyHufi ^aonuaTra TafiëpnuK cu^aruga Kapam KepaK Synagu. OaonnuKHuHr TamKu HaMoëH Synumu maxcHuHr ^oro Ba no3uM SynraH xynK-aTBopra KyfiunaguraH ogaTgaru TanaSnapgaH ycTyHpoK u^oSufi aHuK MaKcagnu, TamaSSycKopnuK SunaH aManra omupunaguraH ^aonuaTuga y3 u^ogacuHu Tonagu. "Koнcтнтyцнaвнfi HopManapra acocnaHaguraH Sy ^aonnuK geMoKparaaHu, KoHyHufinuKHu, xyKyKufi TapTuSoTHu MycTaxKaMnamra, кoнcтнтyцнaвнfi Ty3yM SapKapopnuruHu TatMuHnamra кapaтнnraнgнp"[7].

December 1

104

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

Ёшларнинг ижтимоий-хукукий фаоллиги турли шаклларда намоён булиши мумкин [8]. Намоён булиши табиатига кура ёшлардаги хукукий фаоллик конструктив ва деструктив турларга ажратилади. Уларнинг конструктив ижтимоий-хукукий фаоллиги шунда намоён буладики, улар муайян зиддиятлар билан тукнашувда ана шу зиддиятларни мавжуд ижтимоий тизим, конуний, хукукий дастурлар ёрдамида йук килишга интилади. Мавжуд конунлар асосида уз манфаатларини ифодалаш, муаммоларни хал килиш учун хар-хил тадбирларни режалаштирадилар. Хукук нормаларидаги барча имтиёзлардан фойдаланишга харакат киладилар. Бу харакатларни хукук нормаларига асосланган ва улар доирасидан чикмаган холда амалга оширилгандагина, ижобий бахолашимиз мумкин.

Ёшлар уртасидаги деструктив деб белгилаш мумкин булган ижтимоий фаолликнинг мазмуни узгачадир. Бундай фаоллик мавжуд ижтимоий тизимга карши каратилган булиб, уни йук килишга интилишни ифодалайди. У мавжуд хукукий дастурлар билан уз максадига эришиш, ижтимоий ахамиятга эга муаммоларни хал килиш имкони йук, деб хисобланган вазиятда юзага келади. Бундай холларда ижтимоий-хукукий фаоллик аник хукукий чегараларга эга булмайди. Бу эса ижтимоий бухронларнинг кескинлашувига олиб келиши мумкин. Бу холатларда купинча ёшлар томонидан хукукни менсимаслик, хукукий нигилизм, хукукка очикчасига буйсунмаслик холлари кузатилади. Ижтимоий-хукукий фаолликнинг ушбу тури ижтимоий муносабатлардаги бекарорлик даврларида купрок шаклланади.

Хукукий давлат ва фукаролик жамиятини шакллантириш барча ижтимоий муаммоларнинг осонлик билан бартараф этилишини англатмайди. Бунда шундай хукукий тизимни яратиш назарда тутиладики, унинг доирасида доимо вужудга келадиган зиддиятлар барча ижтимоий катламлар манфаатлари мутаносиблиги саклангани холда, фукароларнинг юксак хукукий онги ва маданияти хамда фаоллиги асосида муътадил тарзда хал килинади.

Демократик жамиятда фукароларнинг уз-узини англаш, хукукий харакатланиш воситаси ижобий маънодаги ижтимоий-хукукий фаолликдир. Ижтимоий фаоллик маданияти шахс умумий маданиятининг узвий кисмидир. Манфаатлар фаолиятнинг аник максадини белгилаш учун асос булади. Инсон ёки ижтимоий гурух учун бутун фаолият жараёни у ёки бу тарзда кечиши мумкин. Фаолиятнинг жадаллиги фаоллик курсаткичи билан белгиланади. Демак, хукукий фаоллик субъектнинг муайян хукукий фаолият тури билан шугулланишга мойиллигининг ифодаланишидир.

Янги Узбекистонда амалга оширилаётган кенг

камровли жадал суръатларда олиб борилаётгаи ислохотлар

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

муваффакиятининг мухим шарти халкимизнинг, хар бир фукаронинг, айникса, ёшларнинг ижтимоий-хукукий фаоллигига таянишдир.

Фикримизча, бугунги кунда мамлакатимизда ёшларнинг хукукий онги ва маданиятини юксалтиришда, уларнинг хукукий фаоллигини оширишда куйидаги масалаларга эътибор каратиш лозим:

Биринчидан, жамиятнинг асосий бугини хисобланган оиладан бошлаб фарзандларнинг хукукий онги ва маданиятини шакллантириш масаласига чукуррок ёндошиш лозим. Хукукий онг ва маданиятнинг илк куртаклари оилада шаклланади. Оиладан бошлаб хукукий фаолликни юксалтиришга алохида эътибор каратиш керак. Ота-оналар фарзандларининг оиладаги урнатилган коидаларга амал килишини назорат килишлари, ижобий харакатларни рагбатлантиришлари, салбийларини олдини олишлари ва тугри йулни курсатган холда эртанги хаётга, кичик оила коидаларидан мухим хукук нормаларига, булгуси хукукий муносабатларга тайёрлашлари лозим;

Иккинчидан, ёшлар тарбия гушаси хисобланган: мактаб, коллеж ва бошка укув юртларида хукукий таълим-тарбия жараёнларига купрок вакт ва дарс соатлари ажратилиши лозим. Чунки, ёшлар «Конституция», «конун», «хукук», «бурч» ва «масъулият» хакидаги тушунчалар ва уларнинг мохиятини айнан юкоридаги масканларда урганадилар. Таълим масканларида хукукий фаолликни шакллантириш керак. Бунинг учун укитишнинг замонавий усулларини куллаш самарали натижалар беради;

Учинчидан, мамлактимизда фаолият олиб бораётган сиёсий партиялар ёшларнинг сиёсий-хукукий фаоллигини юксалтиришда алохида жонбозлик курсатишлари лозим. Чунки, уларда бунга имконият, шароит, хукукий асослар етарли. Улар уз таркибидаги «ёшлар каноти» каби гурухлар билан ишлар механизмини такомиллаштиришлари, уларга хукукий фаолликнинг сир-асрорларини ургатишлари керак;

Туртинчидан, жойлардаги махаллий уз узини бошкариш органлари, махаллалар, нодавлат, жамоат ташкилотлари, махаллалар кошидаги хукукни мухофаза килувчи таянч пунктлари билан хамкорликда ёшларнинг хукукий онги ва маданияти хамда хукукий фаоллигини юксалтиришнинг узига хос йуналишларини излаб топишлари ва бу борадаги ишларини кучайтиришлари давр талабидир.

Мухтасар килиб айтганда, ёшларнинг хукукий фаоллигини юксалтириш адолатли фукаролик жамияти барпо этишда доимо устувор вазифалардан бири хисобланади. Зеро, хукукий фаол шахсларгина, хукукий демократик давлат ва фукаролик жамияти барпо этишга кодир булади.

December 1

106

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

REFERENCES

1. Кодирова З.р., Шарипов А.Ж., Алимасов В.А., Каримова Э.Г., Мадаева Ш.О. Ёшлар ижтимоий фаоллиги ва толерантлигини юксалтиришнинг ижтимоий-фалсафий масалалари. -Тошкент. Фалсафа ва хукук институти нашриёти. 2008. -Б. 114-120.

2. Кейзеров Н. Политическая и правовая культура. (Методологические проблемы). -Москва. Юридлит. 1983. - С. 167.

3. Турдибоева Р. Талаба ёшларда хукукий фаоллик. Давлат ва хукук. 2000 йил. № 2 -Б. 33.

4. Швыдак Н.Г. Факторы формирования правомерного поведения и социально-правовой активности граждан в условиях развитого социализма. Автореф. дис. к.ю.н. М., 1980.

5. Щербакова Н.В. Правовая установка и социальная активность личности. М., 1986. С.55.

6. Бабаев В.К. Правомерное поведение Правонарушения // Общая теория права. Курс лекций. Нижний Новгород, 1993. С. 430.

7. Дадашева, А. А. (2022). УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ-КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОХ,ОТЛАР ДАВР ТАЛАБИ. Academic research in educational sciences, 3(10), 288-291.

8. Назарова, Н. Ж. (2022). ЁШЛАР РАКОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ЛИДЕРЛИК ОМИЛИ. PEDAGOG, 1(2), 431-442.

December 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.