Научная статья на тему 'CИЁCИЙ ПAPТИЯ ТУШУНЧACИ, ТAВCИФИ, МOҲИЯТИ ВA ИЖТИМOИЙ ТAБИAТИГА ОИД ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ҚАРАШЛАРНИНГ ТАҲЛИЛИ'

CИЁCИЙ ПAPТИЯ ТУШУНЧACИ, ТAВCИФИ, МOҲИЯТИ ВA ИЖТИМOИЙ ТAБИAТИГА ОИД ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ҚАРАШЛАРНИНГ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Право»

28
101
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «CИЁCИЙ ПAPТИЯ ТУШУНЧACИ, ТAВCИФИ, МOҲИЯТИ ВA ИЖТИМOИЙ ТAБИAТИГА ОИД ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ҚАРАШЛАРНИНГ ТАҲЛИЛИ»

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 j TSTU Conference 2 j 2G22 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

СИЁСИЙ nAPTTO ТУШУНЧACИ, ТABCИФИ, МО^ИЯТИ BA ИЖТИМОИЙ табиатига оид илмий-назарий КАРАШЛАРНИНГ

ТАХДИЛИ

Инсоният сиёсий онгининг давр билан хамнафас ривожланиб бориши сиёсий жараёнлар, сиёсий тизим ва унинг таркибий кисмларини такомиллаштиришга хам уз таъсирини курсатмокдат«3амонавий фукаролик жамиятининг бардавом фаолияти бир неча, серкирра жамоат ташкилотлари билан узвий алокани талаб этади, дейди Ю.А.Юдин, уларнинг энг асосийси сиёсий партиялардир»[1]. Сиёсий партияларнинг фукаролик жамиятини шакллантиришдаги ахамияти хусусида М.^иргазбоев фикримизча куйидаги асосланган фикрларни билдиради: "Фукаролик жамиятини шакллантириш омилларидан бири сиёсий майдон кенгликларида демократик мамлакатларга хос булган партиявийлик тизимини карор топишидир. Факат куппартиявийликка асосланган ижтимоий-сиёсий муносабатлар мажмуасигина фукаролик жамияти куриш учун шарт-шароитлар яратади"[2. 15-16]. Сиёсий партиялар жамият сиёсий тизимининг асосий элементларидан бири хисобланади ва сиёсий партиялар жамият сиёсий тизимининг асосий таркибий кисми ва сиёсий институт сифатида давлат хокимияти механизмининг ишлашида фаол иштирок этадилар, ёки унга муайян таъсир утказадилар, фукароларнинг сиёсий онги шаклланишида ва сиёсий маданияти даражасини ортишида катта роль уйнайдилар. Бизга маълум жамият сиёсий тизими доимий харакатдаги ижтимоий ходисадир.

Сиёсий партиялар хусусида фикр юритганда, биринчи навбатда, уларнинг тушунчаси ва ташкил этилиши тугрисида мулохаза билдириш максадга мувофикдир. Партия сузининг лугавий маъносига эътибор каратсак, «партия (лот, partió буламан, ажратаман) зоявий жщатдан маслакдош, манфаатлари муштарак булган, шунингдек муайян ишни бажариш учун ажратилган кишилар гурууи»[3. 698]. сифатида эътироф этилади.

Бугунги кунга кадар сиёсий партиялар, уларнинг тушунчаси, тавсифи, мохияти ва ижтимоий табиатини ифода этувчи турлича караш ва ёндашувлар шаклланиб улгурганлигини кузатишимиз мумкин, Биз сиёсий партиялар тугрисида олимлар томонидан илгари сурилган фикр ва карашларни

Хамидова Камола

Узбекистон Респyбликaси Конституциявий суди

гypyxлaштиpишгa xapaкaт ки^шю.

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

Eupumu zypyx^a cuëcufi napTuanapHH «TamKHnoT» cu^amga эtтнpo$ jiyBHH onHMnapuMH3HHHr ^HKpnapuHH ^aMnamHH MaKcagra MyBO^u; geö TongHK. MacanaH, öup rypyx, Fap6 cuëcaTmyHOC onuMnapuHHHr TanKHHuna, «cuëcufi napTHanap pacMaH HHCTHTyinamraH, gaBnai xokhmhhth Ba öom;apyB th3hmh yciugaH Ha3opaT Kunum y^yH Kypamga umiupoK jram MaKcagnapura ^yH^HOHan uxTucocnamraH TamKunoTgHp»[2. 30-32]. Ymöy TanKHHra acocnaHraH xonga Kynnaö napiuamyHoc onHMnap y3 acapnapuga cuëcufi napTHanapra MyafiaH TamKHnoT cu^amga Tatpu^ öepumHH no3HM Tonagunap. MacanaH, O.^yMaeBHHHr ^uKpuna, «Cuëcufi napiua 6y h^thmohh rypyx, ëKH TaöaKaHHHr iyö MaH^aarnapuHH y3 ^aonuaiuga H^oga jiyBHH, ynapHHHr энг unFop Ba энг $aon BaKHnnapuHH y3 aipo^uga ^uncnamiupyBHu x£Mga ynapHHHr MyafiaH Ma;cag-MaH^aamapu, op3y-yMHgnapHra эpнmнmnapн y^yH Kypamnapuga ynapra cuëcufi pax,6apnHK KHnyBHH Ba cHëcHfi xpKHMuai y^yH Matpu^ufi Kypam onuö öopyBHH TamKHnoTgHp»[4.3]. ^Ha öup KaTop onuMnapHHHr unMHfi umnapuga ymöy rypyxra KHpum y^yH acoc öynraH Kyfiugaru Tatpu^napHH ynpaiaMro: «Cuëcufi napiua MyKaMMan TamKHnoT öynuö, geMoKpaiHK öom;apyB ^apaëHuga MyxuM öynraH öup Kaiop y3apo öoFnaHraH ^yH^uanapHH aManra omupagH»[5.6]. Ëkh, «Cuëcufi napTHanap H^THMoufi rypyxnap MaH^aamapuHH H^oganoBHH, ynapHHHr энг $aon BaKHnnapuHH ÔHpnamiHpyBHH cuëcufi TamKHnoT. Cuëcufi napiuanap ^aMuai cuëcufi iH3HMHHHHr MyxuM a^panMac khcmh öynuö, ynap gaBnai ^aonuaiHHHHr fiyHanumnapHHH aHHKnamga umiupoK этagн, gaBnaiHHHr BaKunnHK Ba H^po этyвнн opraHnapuHH maKnnaHTHpHmga KarnamagH»[6.5]. Ymöy rypyx, onHMnap ^HKpnapugarH yMyMHfinuK cuëcufi napiuanapra «TamKHnufi öupnuK» cu^araga öa^o öepumga y3 H^ogacuHH Tonagu. AnöaiTa, cuëcufi napTHanapra xoc öynraH öy öenru ynap ^aonuai wpHTumHHHHr acocugup.

Hurnmu zypyx, omMxap cuëcufi napiuanapra «MyafiaH rypyx» cu^araga öa^o öepagunap. MacanaH, XX acpHHHr cyHrruga ^..HananaMöapa Ba ^.AHgepcoHHHHr «Eom;apyB Ba cuëcai энцнкnonegнacн» acapuga cuëcufi napiuanapHHHr Kyfiugaru Tatpu^H KeniupunagH: «napTHa pacMHfi Ma;oMra эгa öynum Ba pacMHfi TamKHnoT öynum öunaH öoFnu; MapKa3HH neKKa ^ofinap öunaH öornoBHH Ba gaBnai opraHnapura y3 HoM3ognapuHH cafinoBnap Bocuiacuga yiKa3Hmra ;ogup öynraH ucTanraH rypyxgup»[2.30-32]. ^eMaK, WKopugaru onHMnapHHHr ^HKpuna, cuëcufi napiuanap MyafiaH MaKcagnu «rypyx,» cu^aiuga ^aonuai onuö öopagu. Ëkh Ma3Kyp MacanaHH TagKHK этгaн TaHHKnu onHM ^.CapTopu napiuanap ^aonuaiura goup Kyfiugaru aHHKnHKHH KupuiraH эgн: «CafinoBnapga umiupoK этyвнн Ba yHHHr HaiH^acuga y3 HoM3ognapuHH gaBnai opraHnapura yiKa3a onumra Kognp öynraH xap naHgafi cnecnfi rypyx naprHagHp»[2.30-32], Yinöy

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

Kapamnap Tapa^gopnapuHHHr chöchh napiuanapra «xap KaHgaH» ökh «ucTanraH» rypyx, cu^aragaru ^HKpnapura ÖH3 KymunMafiMro. ^yHKH, «xap KaHgaH» ökh «ucTanraH» rypyx, napTHfl öyna onMaHgu. MyaHflH rypyx, chöchh napTHfl öynumH y^yH geMoKpaiHK Me30Hnapra ^aßoö öepaguraH, эзгynнкнн Ky3nafigHraH, HHcoHHfli y^yH ^apoßOH TypMym mapoHTHHH flpaiumHH y3 ongura MaKcag KunraH, xokhmhat y^yH Matpu^amH Kypam onuö öopaguraH yromMa öynumH no3HM.

Yuumu zypyxgdazunapHum Kapamnapuna, chöchh napiuanap yromMa, Ty3H-Ma, öupnamMa[7.25], htth^ok cu^araga HaMOöH öynagu. MacanaH, chöchh napiuflnap «y3 ongura chöchh xoxum Ba HciaKHHHr maK—naHumura gouMHH Tatcup этнmнн MaKcag Kh-hö KyHraH, yHH aManra omupum HynugarH öapKapop TamKunuH Ty3H—Ma»[8.16] cu^amga HaMOöH öynagu. myHHHrgeK HeMuc TagKHKOTHHcu B.XacöaxHHHr chöchh napTHflra KyHugaruna Tatpu^HHH KenTHpHmHMH3 MyMKHH: «napTHfl öup xun chöchh MaKcagnap Ba Kapamnapra эra öynraH, y3 maxcuH Ma^aainapuHH KOHgupum MaKcagnapuga chöchh xokhmhsthh эraппamгa HHTHnaöiraH KumunapHHHr HTTH$OKugHp»[9.205]. Ey rypyx, onuMnapu napimnapra öaxp öepumga yHHHr MOXHflTHra KynpoK эtтн6op KapairaHnap. Ey epga chöchh napiHflHHHr TamKHn этнпнmн Ba pacMHHnamTHpHnumHHH xaM эtтнöopgaн neiga KongupMacnHK no3HM.

Typmumu zypyxfia chöchh napTuanapHHHr geMOKpaiHK HHcTHTyi cu^araga эtтнpo$ этraн onHMnapHHHr Kapamnapu y3 aKcuHH TonraH. MacanaH, X.T.OgunKopueBHHHr ^HKpuna, «chöchh napiHflnap a^onu MyaHflH KainaMnapuHHHr, ^yKaponap xaMga ynap yromManapuHHHr ^hkphhh xaMga HyKiau Ha3apuHH H^oganamHHHr MyxuM geMoKpaiHK BocHTacHgHp»[10.89]. 3.M.HcnoMoBHHHr KyHugaru ^HKpu x£M эtтнöоpra mo-hk. «chöchh napiuanap xp3Hpra 3aMoH geMoKpaiufl TH3HMHHHHr a^panMac TapKHÖHH khcmh, cafinoB KaMnaHHflnapuHHHr acocuH HmTHpoKHHnapugaH öupu cu^araga HHHaKaM chöchh paKOÖai Bocuiacu, xpKHMHfli y^yH Kypam ycynu xucoönaHagH»[11.29]. Mamxyp HHrnH3 chöchh apöoöu reHpu Цeнт ^oh EonHHröpoK chöchh napTHflHH geMoKpaiHK HHcTHTyi cu^araga эtтнpo$ этн6, «napTHfl MHnnaTHHHr obo3h» экaнннн KaHg этagн[2.30-32].

Chöchh napiHflnapra oug ^HKpnap KaHcu HyHanumga öynMacuH ynapHHHr y ökh öy ^HxainapHHH H^oganafigu. OuKpuMrona, chöchh napiuflnapHHHr xyKyKHH HHcTHTyi cu^araga эtтнpo$ sthö Ba ynapHHHr KyHugaru yn ^hx3.thhh anoxuga Kypcaium no3HM:

goupacuga ^aonuflT wpuiyBHH, acocuH MaKcaguHH chöchh ^apaöHnapga umiupoK этнm Ba y3 MaKcagnapuHH aManra omupumra HyHanTupraH ^aMoai TamKHnoTHgup;

Chöchh napTHfl öy aMangaru Kohctht^ha, CafinoB KogeKCH Ba KoHyHnap

Chöchh napTHfl öy chöchh MaKcagnapu, Kapamnapu,

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

ёндашувлари умумий ва бир максадга йуналтирилган бир гурух шахсларнинг уюшмаси булиб, уларнинг максадлари уз дастурларида акс эгади ва мамлакагнинг асосий сиёсий йуналишларини белгилаб беришга каратилган;

- Сиёсий партия бу шундай бирлашмаки, у муайян максадда ташкил этилади, доимий асосда амалда булади ва жамоат ташкилотлари орасида расмий макомга эга булади хамда мухим урин эгаллайди.

Юкоридаги фикрларни умумлаштириб шундай хулоса килиш мумкин, сиёсий партиялар конун асосида ташкил этилиши ва фаолият олиб бориши, бир максадли шахсларни бирлаштириши, муайян дастури ва йуналишига эга булиши, бошка жамоат ташкилотлари орасида узининг расмийлиги ва мухимлиги билан ажралиб туришини таъкидлаш лозим. Сиёсий партияга олимлар томонидан билдирилган турли фикр ва карашларга асосланиб, унинг куйидагича таъ-рифимизни баён этамиз: «Сиёсий партиялар бу конун асосида ташкил этилган, умумий максад ва карашлари муштарак булган кишилар гурухини бирлаштирган, уларнинг мухим сиёсий манфаатларини таъминлашни уз олдига максад килган, уз дастури ва йуналишларига эга булган, хокимият учун маърифий кураш олиб боришни кузлаган сиёсий ташкилот хдсобланади».

REFERENCES

1. Юдин Ю.А. Политические партии и право в современном государстве. M.: Издательская группа «ФОРУМ-ИНФРА-М», 1998. C.36.

2. ^иргазбоев М. Фукаролик жамияти: сиёсий партиялар, мафкуралар, маданиятлар. Тошкент, 1998 15-16-6

3. Узбекистон миллий энциклопедияси, 7-жилд. Парчин-Соли;. Тахрир хайьати: А.Абдувохитов, А.Азизхужаев, М.Аминов, Т.Даминов, Т.Долимов ва 6. Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2004. 698-бет.

4. Жумаев О. Сиёсий партияларнинг сайлов жараёнидаги этикаси, Т.: ТДЮИ. 2004. 3-бет

5. Беков И.Р., Аббосхужаев Ш.А. Сайлов ва сиёсий партиялар, Т.: ТДЮИ. 2004 . 6-бет.

6. Хдмидова К.Т.Сайловлар ва сиёсий партиялар фаолиятини молиялаштириш, Т.: ТДЮИ. 2004. 5-бет.

7. Ахмедов Д., Асадов Ш. Сайлов хукукига оид изохди лугат. T.: 2007. 25-бет.

8. Рахматуллаев Т. Сиёсий партия ва демократик тамойиллар. T.: 2000. 16-бет.

9. ^иргизбоев М. Демократик куппартиявийлик ва парламентаризм тамойилларини ривожлантириш масалалари. Узбекистон: фукаролик жамияти сари Узбекисан на пути к

December 1

156

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

гражданскому обществу, Сборник статей. Отв. ред.: Р.Алимов., T.: Шарк. 2003. 205-бет.

10. Одилкориев X.T. Конституция ва фукаролик жамияти. T.: 2002. 89-бет

11. Исломов 3.M. Сиёсий ракобат ва демократах сайловлар, Икки палатали парламента сайлов: назария ва амалиёт масалалари (илмий-амалий конференция материаллари) ТДЮИ. 2004. 29-б.

12. Dadasheva, A. A. (2022). PUBLIC OPINION AND GOVERNMENT EVALUATION IN NEW UZBEKISTAN. The American Journal of Interdisciplinary Innovations Research, 4(01), 16-19.

13. ДАДАШЕВА, А. (2021). Взаимодействие органов представительной власти на местах и самоуправления граждан в осуществлении действенного общественного контроля. Fuqarolik jamiyati. Гражданское общество, 22(2), 70-

14. Инагамова, М. М. (2022). ЯНГИ УЗБЕКИСТОННИНГ ТАРАККИЁТ СТРАТЕГИЯДА КОНУН УСТУВОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА МАДАЛЛА ИНСТИТУТИ ФАОЛИЯТИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ-ДУКУКИЙ МАСАЛАЛАРИ (ТАДЛИЛИЙ-СТАТИСТИК МАЪЛУМОТЛАР АСОСИДА). Academic research in educational sciences, 3(10), 315-321.

74.

December 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.