Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИ ИЖТИМОИЙ ҚИЁФАСИ ВА УНГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИ ИЖТИМОИЙ ҚИЁФАСИ ВА УНГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

40
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миллий урф-одатлар / фан ва техника ютуқлари / жаҳон цивилизацияси / компьютер технологияси / илм-фан ва инновациялар / таълим муассасалари / соғлом турмуш тарзи

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Муҳаммад Ёқуб Ўғли Султонов

Бугунги кунда мукаддас ислом динига юртбошимиз ва халкимиз томонидан юксак эьтибор каратилиб келинмокда. Ислом дини ва унинг кадриятларини янада мустахкамлаш, мукаддас динимиз ва унинг маьнавий хаѐтимиздаги урнини ошириш, юртимизда соґлом еьтикодини шакллантириш ва унинг ѐшлар онгига сингдидиш, илм-фан ривожида ислом таьлимотинг урни ва ахамиятини ѐритиш шахс маьнавий киѐфасининг шаклланиш тадкикотнинг асосий максади ва вазифаси килиб белгиланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИ ИЖТИМОИЙ ҚИЁФАСИ ВА УНГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР»

ЯНГИ УЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИ ИЖТИМОИЙ ЦИЁФАСИ ВА УНГА

ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР

Мухаммад Ёкуб уFли Султонов

ЖДПУ мустакил тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Бугунги кунда мукаддас маслом динига юртбошимиз ва халкимиз томонидан юксак эьтибор каратилиб келинмокда. Ислом дини ва унинг кадриятларини янада мустахкамлаш, мукаддас динимиз ва унинг маьнавий хаётимиздаги урнини ошириш, юртимизда соглом еьтикодини шакллантириш ва унинг ёшлар онгига сингдидиш, илм-фан ривожида ислом таьлимотинг урни ва ахамиятини ёритиш шахс маьнавий киёфасининг шаклланиш тадкикотнинг асосий максади ва вазифаси килиб белгиланган.

Калит сузлар: миллий урф-одатлар, фан ва техника ютуклари, жахон цивилизацияси, компьютер технологияси, илм-фан ва инновациялар, таълим муассасалари, соглом турмуш тарзи

КИРИШ

Бугунги тараккий этган анъанавий давлатлар турмуш тарзига, хаёт даражасига, иктисодий ривожланиш куламига назар ташласак улар узларининг тарихий, миллий урф-одатлари, кадриятлари, дунёкарашлари ва диний эътикодлари уз миллий менталитетига мос равишда давлатчилик тизимини яратганлигининг гувохи буламиз. Бирок миллий маънавият ва кадриятларимиз глобаллашув жараёнлари тезлашиб кетган хозирги даврда улар жиддий узгаришга учраётганлиги хеч кимга сир эмас. Давлатимиз рахбари Ш.Мирзиёев таъкидлаганидек: "... ёш авлод тарбияси хамма замонларда хам мухим ва долзарб ахамиятга эга булиб келган. Аммо биз яшаётган XXI асрда бу масала, хакикатдан хам, хаёт-мамот масаласига айланиб бормокда"[1].

Хрзирги замон жахон цивилизациясининг узига хос энг мухим хусусияти фан ва техника ютуклари инсон турмуш тарзининг барча жабхаларига жадаллик билан кириб бораётганлиги билан ажралиб туради. Фан ва техника ютукларининг инсон турмуш тарзига кириб келиши кишиларнинг фан ва техникага булган кизикишини орттириб юборди. Худди шу холат, бир томондан, одамларнинг яшаши, ишлаши учун кулайликларни

яратган булса, иккинчи томондан, инсоннинг мустакил шахс

August, 2022

114

булиб

шаклланиши учун зарур булган шарт-шароитларда амал килиб келган парадигмалар узгаришига хам олиб келмокда.

Бу жараённинг муайян маънода чукурлашиб боришига яна бир сабаб технологиянинг кучайиши, телевидение, компьютер технологияси, интернет тизимидан кириб келаётган шиддатли ахборотлар юки остида колган кишиларнинг миллий маънавият, умуминсоний кадриятларнинг хаётбахш тамойилларидан ибрат олишга булган иштиёкининг сусайишига олиб келди.

АДАБИЕТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Интернетнинг жамият иктисодий, сиёсий, ижтимоий ва маънавий хаёт сохалари тараккиётидаги урни бекиёс. Унинг улкан кудратини тан олиш ёки олмаслик хакида гап булиши мумкин эмас. Интернет инсон тафаккури, акли ва билим кудратининг махсули ва инъикосидир. Глобал тармок афзалликларини инкор этмаган холда унинг инсоният маънавиятига тугдираётган хавф-хатарлари тугрисида хам суз юритишга тугри келади. Бу нохуш гайриинсоний холатлар муайян кучларнинг глобал тармокнинг ахборотларни сифатли ва тез узатиш хамда таркатиш буйича имкониятларидан фойдаланиш оркали жамоатчилик фикрини тугри йулдан чалгитиш, узлари таргиб этаётган нопок гоя ва манфаатлар томон йуналтириш учун уларга ахборот етказиш борасида олиб бораётган харакатлари билан богликдир. Сузсиз, бундай таъсирга Интернет аудиториясининг энг фаол ва энг куп кисми - тафаккури, дунёкараши пухта шаклланиб улгурмаган ёшлар берилувчан булади. Замонавий ёшлар

Интернетга маълумот олишнинг асосий манбаи ва коммуникациянинг бош воситаси деб карайдилар. Улар он-лайн тизимига асосан янгиликларни излаш, дустлар билан мулокот килиш, мусика ёзиб олиш учун кирадилар. Ше ерда ёшларга Интернет ва ижтимоий тармоклар оркали кандай маънавий ва рухий озука бераяпмиз?-деган хакли савол тугилиши табиийдир.

Афсуски, хеч биримиз бунга ижобий жавоб бера олмаймиз. Ёшларда ёт гояларга нисбатан маънавий иммунитет шаклланмас экан, "Бу - яхши, бу -ёмон" деган катъий фикр пайдо булмас экан, мафкуравий хатарларга карши туриш кийин булади. [2.].

IDC тахлилчиларининг таъкидлашларича, ёш америкаликлар Россия ва Бразилияликлардан фаркли равишда Интернетга одатдаги хол деб

карайдилар. Узбекистон ёшлари хам дунёдаги тенгдошлари

August, 2022

115

каби

асосан

янгиликларни укиш, курс ишлари ва рефератлар учун материаллар кидириш, дустлар билан мулокот килиш, янги дустлар орттириш ва ахборот олиш максадида Интернетдан фойдаланадилар.

Аммо виртуал макондан ёгилаётган ахборот окими шунчалик купки, унинг кайси бири фойдали, тугри ва кайси бири гаразли эканлигини ажратиб олишга хар бир йигит-киз хам кодир эмас. Интернетда жамиятнинг маънавий тараккиёти, шахснинг, айникса хали онги шаклланиб улгурмаган ёш бугинларнинг дунёкарашига, гоявий тарбиясига ута салбий таъсир курсатувчи манбалар оз эмас. Чунки ахборот окими тезлашгани ва ахборотлар гирдобида яшаш каби мураккаб, зиддиятли вазиятнинг юзага келиши бевосита шахс тафаккурининг, инсон дунёкарашининг кескин узгаришига сабаб булмокда [3].

Нима сабабдан биз маънавий киёфанинг шаклланишида ибратнинг урнини курсатиш хусусидаги мулохазаларимизни хозирги замон ахборот коммуникацион технологияларининг таъсиридан бошладик? Ушбу жараёнга сабаб булаётган ахборот технологиялари тизимидаги микдорий узгаришлар хам фикримизни тасдиклайди. Масалан, 2020 йилнинг феврал ойигача булган маълумотларга кура фойдаланувчиларнинг сони буйича Facebook ижтимоий тармоги етакчилик килмокда. Бугунги кунда тармокдан 2,5 миллиард инсонлар руйхатдан утган хамда фойдаланувчилар сони бир йилда 8 фоизга усган. Ижтимоий тармокнинг даромади хам шунга яраша булиб 2019 йилда 70,697 миллиард А^Ш долларини ташкил этган ва 2018 йилга нисбатан 27 фоизга купайган. Рекламадан тушган маблаг 69,655 миллиард долларни ташкил этган. Ундан кейинги уринларда Twitter булиб, унда 336 миллиондан ортик фойдаланувчи булиб, улар хар куни 500 миллион твит эълон киладилар. MySpace (255 миллион фойдаланувчи), Одноклассники (205 миллиондан ортик фойдаланувчи), Windows Live Spaces (120 миллион фойдаланувчи) ижтимоий тармокларни келтириш мумкин [4]. Бизнинг шаркона ахлок-одобимиз, миллий менталитетимизга ёт ана шундай салбий иллатлардан сакланишимизда ибрат тарбияси гоят мухим ахамият касб этади. Президент Ш.М.Мирзиёев таъкиди билан айтганда, «... бизнинг кадимий ва саховатли заминимизда куп асрлар давомида турли миллат ва элат, маданият ва дин вакиллари тинч-тотув яшаб келган. Мехмондустлик, эзгулик, калб саховати ва том маънодаги багрикенглик бизнинг халкимизга доимо хос булган ва унинг менталитети асосини ташкил

этади» [5].

August, 2022

Бугунги баъзи ёшлар менталитетида учраб турадиган миллий кадрият, урф-одатларга беписанлик ва демократик узгаришларга нисбатан бефарклигидан хайратга тушамиз. Улар максадлари унчалик аник булмаган, бирон-бир касб ёки хунар, илмни урганиш максадидан йирок тоифадаги ёшлардир. Бундай ёшлар нафакат жахонда балки мамлакатда булаётган узгаришларни аник идрок этмайдилар. Уларда жамият ва халк такдирига бефарклик билан караш кайфияти сезилиб туради. Бефарк булиш уларнинг онгига сингиб, миллий менталитетда мавжуд меъёрлардан тобора узоклашиш холатларини кузатиш мумкин.

Албатта, бундай ёшлар озчиликни ташкил этади. Аммо мазкур муаммо сабабларини урганадиган булсак, унинг илдизлари ёшларнинг бевосита оилавий тарбиясига, жамиятда янгича карашларни онгига сингдира олмайдиган, рухиятида стереотиплар мавжуд шахсларнинг уларга таъсир килиши ва бошка омилларга бориб такалади. Бунинг натижаси уларок, бундай ёшларда бокимандалик кайфияти, сиёсий ва ижтимоий жараёнларга бефарклик каби иллатлар кузатилади. Демак, бугун ёшларнинг нимани куриб, нимани тинглаётгани биринчи навбатда у вояга етаётган оила, шу билан бир каторда таълим муассасалари эътиборидан хам четда колиши керак эмас [6].

Таъкидлаш жоизки, мазкур жараён миллий менталитетимиз билан узвий боглик. Муаммонинг ечимини хам уз рухиятимиздан, хаттихаракатимиз ва кундалик турмушимиздаги одатий булиб колган стреотиплар хамда фикрлаш тарзимиздан излашимиз керак.

Бугун хукумат аъзолари айникса, юртбошимиз парадигмалар узгаришини тугри англаб етиб унга жамиятда асосий катлам саналган ёшларни мослаштиришга оид сиёсат юритмокда. Зеро, янги муаммоларни эски методлар билан хал этиб булмайди. Шу боис миллий менталитетдаги парадигмалар узгариши шароитида бу жараёнга хам инновацияларни олиб киришни замон талаб килмокда. Табиийки, хар бир ёш уз фукаролик позициясини аниклашга, ижтимоий киёфасини шакллантириб, мукаммаллаштиришга интилмоги даркор. Бу эса энг аввал узида бефарклик ва бокимандаликни йук этишдан бошланади [7].

ХУЛОСА

Янгича фикрлаш, ишлаш ва яшаш маданиятига эга булган мустакил шахсни шакллантирмок учун, энг аввало, айрим кишилар

хулк-атворида,

August, 2022

хатти-харакатида хозирча устуворлик килиб турган, утмишдан бугунга ижтимоий инерция туфайли утиб келган салбий холатларни бартараф этишимиз лозим. Эскиликка карши муросасиз булиш, янгиликни зудлик билан жорий килиш - инсонпарвар, демократик жамият талабидир. Шунинг учун барча тарихий даврларда менталитетда парадигмалар узгариши ёшлар хулк-атвори, юриш туришида сезилади. Шу боисдан хам Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга килган мурожаатномасидаги маърузасида: "...Биз уз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуг максадни куйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, Мирзо Улугбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган мухит ва шароитларни яратишимиз керак. Бунда, аввало, таълим ва тарбияни ривожлантириш, соглом турмуш тарзини карор топтириш, илм-фан ва инновацияларни тараккий эттириш миллий гоямизнинг асосий устунлари булиб, хизмат килиши лозим.Ушбу максад йулида ёшларимиз уз олдига катта марраларни куйиб, уларга эришишлари учун кенг имкониятлар яратиш ва хар томонлама кумак бериш -барчамиз учун энг устувор вазифа булиши зарур. Шундагина фарзандларимиз халкимизнинг асрий орзу-умидларини руёбга чикарадиган буюк ва кудратли кучга айланади. Шу максадда, "Янги Узбекистон — мактаб остонасидан, таълим-тарбия тизимидан бошланади", деган гоя асосида кенг куламли ислохотларни амалга оширамиз."[8], деган фикрлари хам ёш авлод тарбиясига хар доимгидан купрок масъулиятли ва бефарк булмасликни талаб этади.

Айнан шу нуктаи назардан келиб чиккан холда хулоса мумкинки,бугунги кунда содир булаётган миллий менталитетимиздаги парадигмалар узгариши шахс ижтимоий ва маънавий киёфасини хамда эртанги кун истикболини белгилаб беради.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш. Жисмоний ва маънавий етук ёшлар - эзгу максадларимизга етишда таянчимиз ва суянчимиздир / «Халк сузи» 2017 йил 1 июль.

2. Ш.М.Мирзиёев. 2020 йил ёшларга оид давлат сиёсатида туб бурилиш йили булади. 2019 йил 27 декабрь. Узбекистон Республикаси Президенти расмий веб-сайти.https://presidentuz/uzЛistsMew/3178

3. Б.Умаров, М.Ахмедова. Очик ахборот тизимларида ахборот-психологик хавфсизлик. Тошкент. —Chashma print, 2013.7-б

4. http : //xs.uz/uzkr/post/facebook-foj dalanuvchilari-soni-25-

milliardga-etdi

August, 2022

5. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. Ж.1. - Тошкент.: Узбекистон, 2017.295-б

6. Убайдуллаев Б. Узбекистоннинг бугунги ёшлари: ижтимоий киёфага чизгилар // Фукаролик жамияти. - Тошкент, 2004. - №1.

7. https://cyberleninka.ru/article/n/globallashgan-ahborot-sharoitida-uvchi-yoshlarning g'oyaviy mafkuraviy-immunitetini-ommaviy-ahborot-vositalari-asosida-shakllantirish.

8. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. 2020 йил 29 декабрь // Манба: www.president.uz

August, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

119

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.