Научная статья на тему 'СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИ – БАРКАМОЛ АВЛОД ПОЙДЕВОРИ'

СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИ – БАРКАМОЛ АВЛОД ПОЙДЕВОРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

429
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тафаккур / тиббий маданият / маънавий таҳдидлар / оммавий маданият. / thinking / peace of mind / medical culture / spiritual threats / popular culture.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Н. А. Буранова

Ушбу мақолада давлатимиз томонидан мамлакатимиз ёшларига кўрсатилаётган ғамхурлик, уларни соғлом турмуш тарзи билан тарбиялаш ҳамда баркамол авлод қилиб шакллантириш борасидаги қарашлар таҳлил этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HEALTHY LIFESTYLE – THE FOUNDATION OF A HARMONIOUS GENERATION

This article analyzes the care shown by the state to the youth of our country, their upbringing with a healthy lifestyle and views on the formation of a harmonious generation.

Текст научной работы на тему «СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИ – БАРКАМОЛ АВЛОД ПОЙДЕВОРИ»

СОГЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИ - БАРКАМОЛ АВЛОД ПОЙДЕВОРИ

Н. А. Буранова

Тошкент архитектура курилиш институти доценти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада давлатимиз томонидан мамлакатимиз ёшларига курсатилаётган Fамхурлик, уларни соFлом турмуш тарзи билан тарбиялаш хамда баркамол авлод килиб шакллантириш борасидаги карашлар тахлил этилган.

Калит сузлар: тафаккур, тиббий маданият, маънавий тахдидлар, оммавий маданият.

HEALTHY LIFESTYLE - THE FOUNDATION OF A HARMONIOUS

GENERATION

ABSTRACT

This article analyzes the care shown by the state to the youth of our country, their upbringing with a healthy lifestyle and views on the formation of a harmonious generation.

Keywords: thinking, peace of mind, medical culture, spiritual threats, popular culture.

КИРИШ

Жамият тараккиётининг асосий субъекти хисобланадиган ёшларда соFлом турмуш маданиятини шакллантириш бугунги куннинг энг мухим вазифаларидан бири хисобланади. Юртимиз келажаги булмиш ёшларга Fамхурлик килиш давлатимиз сиёсатининг устувор йуналишларидан бирига айланди. Мамлакатимизда 1998 йил "Оила йили", 2000 йил "СоFлом авлод йили", 2008 йил "Ёшлар йили", 2010 йил "Баркамол авлод йили", 2014 йил "СоFлом бола йили", 2016 йил "СоFлом она ва бола йили", 2021 йил "Ёшларни куллаб-кувватлаш ва ахоли саломатлигини мустахкамлаш йили" деб номланиши, шунингдек, "Узбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари туFрисида"ги К,онуни, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил 5 июлдаги "Ёшларга оид давлат сиёсати самарадорлигини ошириш ва Узбекистон ёшлар иттифоки фаолиятини куллаб -кувватлаш туFрисида"ги Фармони ва улар асосида кабул килинган Давлат

дастурлари, мамлакат Президенти ташаббуси билан "Камолот" ЁИХ, урнида мутлако янги ташкилот Узбекистон ёшлар иттифоки, Узбекистан ёшлар ишлари агентлиги давлат ташкилоти ташкил этилиши замирида юртимиз келажаги булмиш ёшларга билдирилган катта ишонч ётади.

МЕТОДОЛОГИЯ

Маколада мантикийлик, функционал-тизимлилик, тахлил, моделлаштириш каби методлардан, шунингдек республикамиз олимлари тадкикотларидан фойдаланилган.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда ёшларнинг онг-шуурини, тафаккурини туFри шакллантириш, жисмонан ва рухан соFлом тарбиялаш хар качонгидан хам долзарбдир. Мамлакатимиз келажаги учун кучли авлодни тарбиялаш хамда вояга етказишда соFлом турмуш тарзининг ахамияти катта. Саломатлик нафакат бир инсоннинг, балки бутун жамиятнинг бебахо бойлиги. Саломатлик - инсон хаётий кадриятлари орасида сузсиз равишда бахтнинг мухим кимларидан бирини ташкил килади. СоFломлик бу инсон организмининг нафакат касаллик ёки нуксонлардан холилигини, балки унинг тулик жисмоний, рухий тукислигини билдиради. Албатта соFломлик тушунчаси нафакат жисмоний холатга, балки инсонга хос хаётнинг барча жабхаларига тегишли хисобланади.

СоFлом авлодни тарбиялаб вояга етказишда тиббиёт ходимлари зиммасида хам катта масъулият мавжуд. Уз навбатида бу масала ечимини туFри хал килишда ёшларимиз олдига хам бир катор талаблар куйилади. Жумладан:

- репродуктив саломатликни мухофаза килиш коидаларига амал килиш;

- турмуш куришга тайёрланаётган йигит-кизлар соFлом, жинсий хаёт гигиенаси буйича етарли билимга эга булиши;

- жамоа ва шахсий гигиена коидаларига амал килиш;

- жисмоний фаоллик;

- кун тартибига риоя килиш;

- зарарли одатлардан тийилиш;

- туFри овкатланиш;

- узаро муносабатларни яхшилаш;

- рухий хотиржамлик;

- тиббий маданият кабилар, айникса, эътибор талаб этадиган масалалардир.

Афсуски, соFлом турмуш тарзини издан чикарадиган сабаблар хам йук

эмас.

- ирсий касалликларга сабабчи буладиган якин кариндош-уруFлар уртасидаги никох;

- ёшлар орасида эрта никох куриш, кизларни психофизиологик жихатдан тулик шаклланмасдан оила куриши;

- дори-дармонларнинг нотуFри кулланиши, гигиеник коидаларга риоя килмаслик, зарарли одатларга ружу куйиш кабилар шулар жумласидандир.

Мамлакатимизда ёшларнинг турмуш куриши учун "Оила кодекси"га асосан эркакларга хам аёлларга хам 18 ёш этиб белгиланган. Мутахассислар фикрига кура оила куриш учун энг кулай давр кизларда 20-24 ёш, йигитларда 2426 ёш ва ёшлар орасидаги фарк 3-6 ёшни ташкил этиш керак.

Турмуш остонасида турган ёшлар табиийки турмуш куришдан олдин тиббий курикдан утишлари белгилаб куйилган. Бу энг аввало, хар икки ёшдаги ирсий касалликларни олдиш олишда мухим ахамият касб этади. Бундай касалликларни келтириб чикарувчи омилларга биринчи навбатда эндогамик (якин кариндош-уруFлар уртасидаги) никохлар киради. Шунингдек, соFлом турмуш тарзига амал килмайдиган яъни зарарли одатлар (мунтазам спиртли ичимликлар истеъмол килиш, тамаки чекиш, гиёхвандлик)га ружу куйган оилаларда туFма нуксонли акли заиф фарзандлар дунёга келиш эхтимоли юкори. Бу каби омиллар ёш оилалар орасида ажралишларнинг купайишига, репродуктив саломатликнинг заифлашувига, бепуштлик каби нохушликларга сабаб булиши мумкин, колаверса, ёш авлодни рухан ва жисмонан баркамол килиб тарбиялашга тусик буладиган аянчли окибатларни келтириб чикариши табиий.

Шуларни инобатга олган холда никохланувчи шахслар фукаролик холати далолатномаларини ёзиш (ФХДЁ) булимига ариза берганларидан сунг турмуш куришга тайёрлигини аниклаш максадида тиббий курикдан утадилар. Никохланувчи шахсларнинг тиббий куриги ФХДЁ идоралари томонидан берилган йулланма буйича бепул утказилади. Улар рухий, наркологик, захм, сил, ОИВ/ОИТС каби касалликлар буйича текширишдан утадилар. Зеро, соFлом ва мустахкам оила жамиятга жисмонан ва аклан етук ёш авлодни етказиб беради.

Демак, юкоридаги чизмадан куриниб турибдики, соFлом авлодни шакллантириш учун энг, аввало, соFлом оила булиши яъни никохланувчи шахсларнинг хар томонлама талаб этилган меъёрларга мослиги, иккинчидан, унинг соFлом турмуш тарзига амал килиши кабилар мухимдир.

Шунинг баробарида, мамлакатимиз "Болаларни асрайлик" (SAVE THE CHILDREN) халкаро ташкилоти томонидан тузилган 161 мамлакатдан ёш авлод саломатлиги хакида энг куп Fамхурлик курсатаётган давлатлар орасида энг илFор етакчи унта мамлакат каторидан жой олган. Албатта, бу мамлакатимизда ёшлар саломатлигини мустахкамлаш борасида курсатилаётган Fамхурликларнинг халкаро даражада эътироф этилишидир.

Инсон онги ва тафаккурининг стандартлашуви ОАВга хам боFлик. Замон билан хамнафас инсоннинг мухим сифатларидан бири, бу унинг ахборот тазйикидан озод ва эркин булишида, уз атрофида кечаётган вокеа ва ходисаларга булган муносабатида, аввало, узининг мустакил фикрига эга булиши лозим. Афсуски, маънавиятимиз ва миллий кадриятларимизга зид тобора урф булаётган янги йуналишдаги (реп, поп, жаз) кушикчилик, ранг-баранг мусикий шоулар, жангари ва порнографик кинофильмлар, шунингдек, турли хил компьютер уйинлари ва уларда тарFиб килинаётган шафкатсизлик, зуравонлик, ахлок категорияларига зид келувчи куринишлар усмирлар ва ёшларнинг маънавиятига салбий таъсир килмокда ва уларда диструктив мойилликларни келтириб чикармокда.

Дархакикат, бугунги даврда инсонларнинг онги-шуурини эгаллаш учун килинаётган турли-хил маънавий-мафкуравий тахдидлар бутун дунёхамжамиятини бирдек хавотирга солиб куймокда. Кадриятларимизга мутлако ёт FOялар, бехаёликни маданият деб тарFиб этиш каби мафкуравий хужум турлари кундан-кунга ортиб бораётганлиги хеч биримизга сир эмас. Бугунги кунда, ушбу хужумлар гирдобига аксарият усмир ёшлар тушиб колишмокда. "...маълумки бугунги кунда фарзандларимизнинг маънавий оламини юксалтириш, уларни миллий ва умуминсоний кадриятлар рухида

тарбиялаш масаласи биз учун энг долзарб масала булиб колмокда. Айникса, жозирги мураккаб ва тахликали замонда миллий узлигимиз, азалий кадриятларимизга ёт ва бегона булган турли хил хуружлар ёшларимизнинг онги ва калбини эгаллашга каратилган Fаразли интилишлар тобора кучайиб бораётгани барчамизни янада хушёр ва огох булишга даъват этиши табиийдир"[1].

Ёшларимизни турли FOявий тахдидлардан асраш, жамиятимиз аъзоларида мафкуравий иммунитетни шакллантириш учун энг аввало миллий FOя, истиклол мафкураси билан куроллантириш зарур. Мамлакатимизда таълим-тарбия сохасига каратилаётган эътиборнинг йилдан-йилга ошиб бориши натижасида ёш авлодни миллий FOя асосида тарбиялаш, улуF аждодларимизга муносиб ворис сифатида камолга етказиш учун зарур шарт-шароитлар яратилди. Шу муносабат билан мамлакатимизда юксак ишлар амалга оширилиб келинмокда. Биргина мисол ёш авлодни рухан ва жисмонан соFлом килиб тарбиялаш борасида мунтазам равишда спорт сохасида таъкидлаб утиш керакки, дунёнинг хеч бир давлатида кузатилмайдиган "Кичик олимпида" деб ном олган уч буFинли "Умид нихоллари" (мактаб укувчи ёшлари уртасида), "Баркамол авлод" (академик лицей ва касб-хунар коллеж техникумлари укувчи ёшлари уртасида), "Универсиада" (олий укув юртлари талабалари уртасида) спорт мусобакалари утказилиб келинмокда. Ушбу мусобакаларда зафар кучган ёшларимиз етарлича тобланиб, жахон ва олимпиада уйинларида юксак натижалар курсатиб халкаро ареналарда юртимиз обрусини мустахкамлаётганлиги барчамизга маълум. Илм-маърифат борасида "Ёш китобхон" республика танлови мамлакатимизнинг илмга чанкок ёшларини кашф этмокда. Бу каби мисолларни бошка сохаларда хам жуда куп санаб утиш мумкин. Бу ислохотларнинг барчаси ёшларимиз келажагига хизмат килиши шак-шубхасиз.

Маълумки, бугун ёшлар республикамиз ахолисининг 60 фоизидан купини ташкил этмокда. Шу боис, ёшларнинг миллий FOяни англаши, уни ишонч ва эътикодга айлантириши, кандай янги кадриятларни шаклланганлиги мухим ахамиятга эга. Чунки, миллий FOя, бир томондан ёшларни узининг объекъти сифатида караса, иккинчи томондан, ёшлар миллий FOянинг илFор ривожлантирувчилари ва келажак авлодга етказувчилари хисобланади. Учинчидан, ёшлар канчалик миллий FOя билан куролланган, адолат, халоллик ва эзгулик туЙFулари юксак шаклланган ва уни англаб олган булса, колаверса, давлат ва жамият манфаатлари йулида фукаровий масъулиятини чукур хис килиши, жамиятнинг ижтимоий-иктисодий, хукукий муносабатларида, айникса

касбий йуналишларини танлашда собиткадам, шижоатли, жасоратли ва янгиликка интилувчан фазилатларини намойиш кила олиши жамиятни шунчалик тараккиётга олиб чикади.

Мухтарам Президентимиз Ш.М.Мирзиёев "Камолот" ёшлар ижтимоий харакати марказий Кенгашининг IV курултойида куйидагиларни келтириб утдилар: "Барчангизга аён, хозирги кунда дунё микёсида бешафкат ракобат, карама-каршилик ва зиддиятлар тобора кескин тус олмокда.

Диний экстремизм, терроризм, гиёхвандлик, одам савдоси, ноконуний миграция, "оммавий маданият" каби хавф-хатарлар кучайиб, одамзот асрлар давомида амал килиб келган эътикодлар, оилавий кадриятларга путур етказмокда.

Бугунги учрашувимизда ана шу мураккаб вазиятни хисобга олган холда, мамлакатимизда ёшларга оид давлат сиёсати кандай амалга ошириляпти, бу сохада кандай муаммолар бор, уларни кандай хал килишимиз керак, бу борада ёшлар ташкилотининг урни кандай булиши лозим, деган масалалар хакида атрофлича гаплашиб олсак, уйлайманки, максадга мувофик булади."?[2]

Дархакикат, мамлакатда амалга оширилаётган демократик ислохотларга тула конли иштирок этувчи, замонавий илм-фан, технология ютукларини эгалловчи, соFлом ва баркамол, эркин фикр ва дунёкарашга эга шахслар сифатида тарбиялаш, миллий кадриятларимизга ёт булган турли салбий таъсирлардан асраб-авайлаш долзарб вазифалар каторига киради.

Бугун ёшлар фаолиятини кенг камровли йуналишларини белгилашда оила, махалла, таълим ва таълимдан ташкари муассасалар фаолиятлари уртасида узвий хамкорлик ишларини янги сифат даражасига кутариш мухим. Ёшларнинг интеллектуал салохиятини, жисмоний ва рухий имкониятларини аниклаш ва уни максад сари самарали йуналтириш, хар бир ёш усмирга миллий узлигини англаш, хаётий позициясини белгилаш шароитини яратади. Шундай экан, ёшларнинг муваффакиятга эришиш сирларидан сабок бермасдан, маънавий салохиятларини оширмасдан кузланган натижаларга эришиш кийин. Зеро, хар бир ёш бетакрор уз хусусият фазилатлари билан шаклланадики, уни руёбга чикаришнинг илмий-амалий дастурларини яратиш билан ютук ва марралар забт этилади. "Миллий узликни англашни учта компонентдан иборат деб караш лозим. Биринчиси, уз-узини билиш, иккинчиси, уз-узини кадрлаш, бахолаш ва эмоционал холатини англаб етиш, учинчиси, миллий уз -узини бошкаришидир"[3]. Дархакикат, юксак маънавиятгина ёшларимизда миллий

кадриятларимиз ва маданиятимизга булган чинакам чукур хурмат ва Fурурни шакллантира олади.

Тажрибалар шундан далолат берадики, айрим ёшлар максад деб, уз майли ва истакларини кондиришга каратилган мавсумий хамда тор интилишларини тасаввур киладилар. Максад ахлокий мазмун-мохиятига кура эзгу ва бунёкорлиги билан инсон "максад"ига айланади. Агар у комилликка, фаровонликка, бахт-саодатга хизмат килмаса, уни максад деб булмайди. Инсон максади халкка, керак булса башариятга хизмат килмоFи лозим. Зеро, инсон мехнат билан уз киёфасини яратади.

Шундай экан, максадга эришишнинг сирлари нимада, унинг кандай йуллари бор?! Максадга каратилган интилишларимизнинг амалий ифодаси кандай амалларда белгиланади? Менимча, бундай саволлар барча ёшларни уйлантиради. Чунки ёшлар энг фаол, кизикувчан, айни пайтда ишонувчан, эхтиросли катлам булиб, ижтимоий ва маърифий химояга мухтож. Айникса, ёшларни хаётнинг мураккаб, баъзан зиддиятли карама-карши сукмокларидан олиб утиш учун хам маълум тажрибаларни оммалаштириш зарурати туFилади. Инсон факат узининг саъий-харакатлари натижасидан бахтли булади. Максадга эришиш учун эса унга озрок жасорат, дид, уз ишига мухаббат ва даставвал фаолият мантиFи керак булади. Шу нуктаи назардан олим Т.Алимардонов бу борадаги айрим мулохаза, тавсия ва карашларини ёшлар билан бахам куради:[4]

• Баъзан хою хавасга хам максад, деб караймиз. Зеро, инсоннинг максади ана шу орзу-хаваслардан бошланса-да, унга ички салохиятларимизни сафарбар этмагач, максадга эришиш мураккаб булиб колади. Натижада узимиз билан боFлик булган муваффакиятларимизни орзулар гирдобига Fарк киламиз. Айбни эса харгалгидек ижтимоий омиллардан ёки бизни тушунмаган якинларимиздан кидирамиз.

• Максад кучли хохиш ва истакнинг хосил булиши билан бошланади. Хохиш, оддий ейиш ва ичишга булган хохишдан фаркли равишда бизни комилликка етаклайдиган кучли даражадаги маънавий эхтиёжга айланмоFи зарур. Чунки барча ютукларнинг гарови ана шундай кучли дард ва истаклардан бошланади. Аммо, максад йулида сабр ва каноатли булиш талаб этилади.

• Узаро муомала ва муносабатларда иззат, хурмат, одоб-ахлок меъёрларига, жамият конунларига риоя килинг. Оилавий муносабатларларда, хамкасблар ва дустлар билан муносабатларда одоб-ахлок меъёрларига катъий риоя килинг. Миллий кадриятларимизга зид харакатларни амалга оширманг.

• Интернет ва бошка ахборот технологиялари оркали узатилаётган маълумотларни саралашга урганинг ва уларнинг жамият учун ижтимоий жихатларини тахлил килишга харакат килинг;

• Максадни амалга ошириш йулида иродани мустахкамланг. Ирода оркали биз максадга эришишга каратилган харакатларимизнинг мунтазамлигини, собиткадамлигини таъминлаймиз. Агар биз максадга эришиш амалларини билсагу, унга риоя килмасак, максадимиз йулида силжимаймиз.

• Максад йулида узингизнинг кусурларингизга карши боришни урганинг хамда шу йуналишда моддий, маънавий ва жисмоний имкониятларингизни такомиллаштиришиб боришга эришинг. Зарарли булган иштиёкларингизни максад учун фойдали харакатларга айлантиринг, вактни кадрлаш, тежаш, самарали фойдаланиш малакасини шакллантиринг. Керакли ва кераксиз нарсаларни фаркланг.

• Узингизга нисбатан бешавкат булинг. Иллатларинигизни айёвсиз фош килинг ва уларни бартараф этиш чора-тадбирларини тузинг.

• Муваффакиятсизликнинг куплаб сабаблари эътиборсизлик, локайдлик ёки ярим чала килинган ишлардан коникиш туфайли содир булади. Бу FOянинг мавхумлиги ва эътикоднинг заифлиги, интизомсизлик ва иродасизликнинг белгисидир.

• Бундан ташкари сиёсий партиялар ва мутасадди ташкилотлар томонидан иктидорли ёшларни хусусан уюшмаган ёшларни куллаб-кувватлаш буйича дастур, меёрий-хукукий хужжат лойихаларини тайёрлаб уни амалиётга жорий этиш керак.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, республикамизда олиб борилаётган ислохотлар оркали биз уз олдимизга узок ва давомли миллий манфаатларимизни амалга ошириш масаласини куяр эканмиз, ушбу масалани самарали хал этиш энг аввало, усиб келаётган ёш авлоднинг ахлокий баркамоллигига FOявий-сиёсий етуклигига, миллий узлигини чукур англаб олганлигига хам боFлик. Мустакил фикрлай оладиган, дунёкараши ва тафаккури кенг инсонлар юртимиз такдирини хал килувчи кучлардир. Хусусан, буюк турон заминида туFилиб усган, жахон маданияти ва цивилизациясига катта хисса кушган Хоразмий, Имом Бухорий, Форобий, Беруний, Ибн Сино, Мирзо УлуFбек каби куплаб буюк аждодларимиз колдирган маънавий-маданий мерос бугун хам уз кадр-кимматини саклаб келмокда. Халкимизнинг гузал маънавий кадриятларига йуFрилган ор -номус,

уят, шарм-хаё каби тушунчалари хаётимизга сингиб кетган. Айникса, ота-онага хурмат, аёлга эхтиром, мардлик ва жасурлик сингари туЙFуларимиз бутун дунё халкларини ром этиб келади. Ёш авлоднинг мамлакатимиз ижтимоий -иктисодий, сиёсий-хукукий ва маънавий-маърифий хаётга жадал ижтимоийлашуви, улар саломатлигини саклаш ва мустахкамлаш буйича комплекс чора-тадбирларни такомиллаштириш лозим. Ёшлар тарбияси ва уларнинг соFлом турмуш тарзига амал килиб хаёт кечириши борасида мутасадди ташкилотлар томонидан изчил дастурлар ишлаб чикилиб хаётга татбик этилмокда.

REFERENCES

1. Каримов И. Узбекистон Конституцияси - биз учун демократик тараккиёт йулида ва фукаролик жамиятини барпо этишда мустахкам пойдевордир.// Халк сузи. 2009 йил 9 декабрь.

2. Мирзиёев Ш. "Жисмоний ва маънавий етук ёшлар - эзгу максадларимизга етишда таянчимиз ва суянчимиздир". Президент Шавкат Мирзиёевнинг "Камолот" ёшлар ижтимоий харакатининг IV курултойидаги нутки. Халк сузи, 1 июль, 2017 й.

3. Кучкаров В. (2007) Миллий узликни англаш ва ижтимоий-сиёсий жараёнлар. - Тошкент: "Академия".- Б. 6.

4. Алимардонов Т. (2014) Максадга элтувчи йул ёхуд ёш дустимга маслахат (рисола). / Тошкент архитектура-курилиш институти. - Т.: "ТАКИ".

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.