Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН КОНСТИТУЦИЯСИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН КОНСТИТУЦИЯСИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Право»

180
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН КОНСТИТУЦИЯСИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ»

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

ЯНГИ УЗБЕКИСТОН КОНСТИТУЦИЯСИНИНГ ЭВОЛЮЦИЯСИ

Тула ишонч билан айтиш мумкинки, Узбекистан Республикасининг Конституцияси халкимиз сиёсий-хукукий тафаккурининг юксак намунасидир.

У хеч кимга карам булмасдан, эркин ва озод, тинч ва осойишта, фаровон яшашнинг конуний кафолати

булиб келмокда. Бозор муносабатларига асосланган хукукий демократик давлат, кучли фукаролик жамияти барпо этиш борасида мустахкам пойдевор

булиб хизмат килмокда.

Ш.М.Мирзиёев[1]

Конституция - ута жиддий ва биз томонимиздан хали тулик англаб етилмаган тарихий хамда хукукий хужжатдир. Халкнинг кунгли, юраги ва дилига олиб кириш учун уни чукур ва пухта урганиш, мутоала килиш хамда англаш лозим булади. Бунинг учун биз албатта тарихга мурожаат килишимиз лозим.

Тарих жуда бахсталаб вокеалар хамда жараёнларга бой. Масалан, Конституция хакида гап кетганда, илк комусий хужжат гарб давлатларида пайдо булгани тугрисида фикр юритилади ва бу тушунча асрлар давомида дунё хамжамияти халклари онгига сингдириб келинган. Бугун тарихий адолат ва хакикатни баралла айтиш хамда тузатиш вакти келди. Аслида Сохибкирон хазратларининг «Темур тузук»ларини том маънодаги илк урта асрлар даври конституцияси дейишга хаклимиз ва бунга илмий асослар бор.

Узбекистон Республикаси амалдаги Конституциясининг яратилиши тарихи хам жуда эътиборли ходисалар бой. Конституция (лотинча "Constitution" - тузилиш, тузук) - давлатнинг Асосий конуни. У давлат тузилишини, хокимият ва бошкарув органлари тизимини, уларнинг ваколати хамда шакллантирилиш тартиби, сайлов тизими, фукароларнинг хукук ва эркинликлари, жамият ва шахснинг

А. А. Туляганов

юридик фанлари доктори, профессор Узбекистон Республикаси ФА Давлат ва хукук институти директорининг

уринбосари

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

узаро муносабатлари, шунингдек, суд тизимини хамда давлат ва жамиятнинг узаро муносабатларини белгилаб беради.

Утган асрнинг 90 йиллари охирида бошланган сиёсий жараёнлар ва Узбекистан Республикаси Конституциясининг яратилиши халкимизнинг мустакиллик сари узок йулдаги изланишлари натижаси эканлигини хеч ким инкор этмайди.

Давлатимизнинг конституциявий "устун"нини куришда уч минг йилликдан зиёд миллий давлатчилик тажрибасига таянилган. Асосий ^онунимиз Шаркий ва Гарбий цивилизацияларни уз ичига олган жахон конституциявий тажрибалари, 193 та мамлакатлар туплаган илгор конституциявий тажрибани хисобга олган холда яратилганлиги хам эътиборга лойик.

Шунинг учун хам Узбекистон Конституциясининг гоя ва нормаларида халкимизнинг куп асрлик тажриба ва маънавий кадриятлари, бой тарихий -хукукий мероси акс эттирилгани унинг хаётийлигининг кафолатидир.

Асосий ^онунимиз куплаб демократик давлатларда конституциявий курилиш сохасидаги илгор тажрибанинг энг яхши жихатларини, Инсон хукуклари умумжахон декларациясининг умумэътироф этилган нормалари хамда мазкур сохадаги бошка халкаро хужжатларга асосланган инсон хукук ва манфаатлари, эркинлигини таъминлаш ва химоя килиш механизмини узида мужассам этган.

Конституциянинг кабул килиниши ижтимоий ва давлат курилишининг барча жабхаларидаги муносабатларни, миллий конунчилигимизнинг барча сохаларини тартибга солувчи аник хукукий тизимни ташкил этди.

Утган давр мобайнида мамлакатимиз парламенти Конституция нормаларига мувофик 750 дан ортик конунларни кабул килди, 200 дан ортик куп томонлама халкаро шартномани ратификация килди ва шу тарика Асосий ^онунимизни амалга оширишнинг яхлит хукукий механизми яратилди. Унинг самарадорлигини вакт узи курсатиб турибди ва бу бугун жахон хамжамияти томонидан эътироф этилмокда.

Конституциямиз хакикатан хам демократик Конституциядир. Тарихда синалган умуминсоний, умумбашарий кадриятларни, халкаро андозаларни узида мужассам этган хужжатдир. Эслатиб утмокчимизки, биринчи конституциямиз лойихасининг кенг мухокамасида (19911992 йилларда) мамлакатимиз фукароларидан 6000 дан ортик; таклиф ва тавсиялар келиб тушган эди.

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

Бош комусимиз энг ривожланган, тараккий топган давлатларнинг тарихий тажрибасига таянган холда яратилган. Бунда кайсидир давлатнинг тайёр Конституциясини кур-курона кучириб олиш йулидан бормай, балки энг илгор хорижий конституциявий тажрибаларни ургандик ва эътиборга олдик. Натижада эндиликда Бош Комусимиз дунё микёсида хам хар кандай тараккий топган давлат Конституцияси билан бемалол куч синашмокда.

Асосий конунимизнинг гоя ва нормалари узбек халкининг теран тарихий илдизларига асосланган булиб, у куп асрлик тажриба ва маънавий кадриятларни, улуг аждодларимизнинг хукукий меросини уз ичига олган.

Узбекистон Республикасининг Конституциясини яратиш борасидаги энг мухим кадамлардан бири 1990 йил 21 июн куни Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов раислигида давлат арбоблари, депутатлар ва мутахассислардан иборат 64 нафар аъзодан иборат Конституциявий комиссиянинг тузилиши булган.

Бу уринда мазкур кенгаш таркибида Узбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Миромонович Мирзиёев хам булганлиги хамда комусимизнинг яратилиши ишларига жуда катта хисса кушганлиги алохида эътиборга лойик. Ушбу комиссия томонидан 2 йилдан купрок вакт давомида олиб борилган мехнат натижасида мамлакатимиз Конституцияси лойихаси тайёрланган.

Конституциянинг биринчи лойихаси 1992 йил 26 сентабр куни матбуотда чоп этилиб, умумхалк мухокамасига куйилган[2].

Амалдаги конституциямиз инсон хукукларини олий кадрият сифатида куриб, демократия тамойилларини узида мужассам этган ва юртимизда яшаётган хар бир фукаронинг фаровон хаёт кечиришини, конун устуворлигини, барчанинг конун олдида тенглигини таъминлашга каратилган тарихий хужжат хисобланади.

Галдаги асосий вазифамиз замон талабларидан келиб чикиб амалдаги бош конунимизга узгартиришлар ва тулдиришлар киритишдир. Конституцияга киритиладиган узгартишлар демократик жамиятни янада ривожлантириш учун ута зарур йуналишларни белгилаб беради хамда унинг хукукий заминини яратади. Хрзирга келиб кенг жамоатчилик томонидан амалдаги Конституциямизга узгартириш ва тулдиришлар киритиш борасида янги конун лойихаси буйича 170 000 га якин таклиф ва тавсияларнинг билдирилганлиги хам жамиятда бу масалага кизикишнинг нихоятда катта эканлигидан далолат беради.

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

Хулоса урнида шуни таъкидлаш жоизки, мамлакатимизда «Халк давлат органларига эмас, балки давлат органлари халкка хизмат килиши керак»

деган асосий тамойилга таянган холда одамларнинг дардини эшитиш, улар билан очик мулокотда булиш, огирини енгил килиш тамойили асосида халк билан мулокотнинг янгича тизими жорий этилди. Давлатимиз рахбари ташаббуси билан ташкил этилган Президентнинг виртуал ва Халк кабулхоналари хусусида хам ана шундай фикр билдириш мумкин.

Узбекистон Республикаси Конституцияси негизида ишлаб чикилган Хдракатлар стратегияси утган киска даврда давлат ва жамиятни ривожлантиришнинг мутлако янги боскичига асос солди. Хрзирда мамлакатимиз Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан Янги Узбекистонни барпо этиш йулида кенг куламли ва улкан ислохотлар олиб борилмокда. Ушбу стратегияни амалга оширишда Бош ^омусимиз хам улкан ахамият касб этади, сабаби Янги Узбекистон стратегиясининг барча йуналишларининг амалиётга жорий этилиши комусимиз билан чамбарчас богликдир.

Энг асосийси, Узбекистон олдида турган стратегик вазифаларни амалга ошириш учун 2016 йилдан буён олиб борилаётган ижтимоий-иктисодий ислохотлар самарали ва янги талабларга жавоб бера оладиган Конституция ёрдамидагина муваффакиятларга эришиши мумкин. Шу билан бирга, у глобал инкирозлар ва ноаниклик даврида ташки таъсирларга яхширок бардош бериш хамда баркарор иктисодиёт куриш учун пойдевор булиб хизмат килишига хам шубха йук.

REFERENCES

1. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 25 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузаси. Тошкент, 2017 йил, 7 декабрь.

2. https: //constitution. uz/oz/pages/Konstitusiyamizning_yaratilishi

3. Саидов А.Х. Янги Узбекистон ва баркарор конституциявий ривожланиш. Халк сузи газетаси, 2020 йил 26 ноябрь сони.

4. Туляганов А.А. Амир Темурнинг давлатни бошкариш тугрисидаги гоялари (Темур тузуклари асосида). Т.1997 йил.

5. Adams, J. 1787-88. A Defence of the Constitutions of Government of the United States of America. 3 vols. London: Dilly.

6. Adams, J. 2000. Thoughts on Government. In J. Adams, The Revolutionary Writings of John

December 1

40

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

7. Adams. Ed. C.B. Thompson, 287-293. Indianapolis: Liberty Fund. (1st ed. 1776.)

8. Aristoteles. 1957. Politica. Ed. W.D. Ross. Oxford: Oxford University Press.

9. Harrington, J. 1977. The Commonwealth of Oceana. In J. Harrington, The Political Works of

10. James Harrington, Ed. J.G.A. Pocock, 1-266. Cambridge: Cambridge University Press. (1st ed. 1656.)

11. Livius, T. 1974. Ab urbe condita. Libri I-V. Ed. R.M. Ogilvie. Oxford: Oxford University Press.

12. Livius, T. 1919. Ab urbe condita. Libri VI-X. Ed. C.F. Walters and R.S. Conway. Oxford:Oxford University Press.

13. Machiavelli, N. 1531. Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio. Rome: Antonio Blado.

14. Machiavelli, N. 1513. Il Principe. (First print edition 1532. Rome: Antonio Blado)

15. Milton, J. 1991. Political Writings. Ed. M. Dzelzainis. Cambridge: Cambridge University Press.

16. Montesquieu, C. de Secondat, baron de la Brede et de. 1748. De l'Esprit des lois. Geneva: Barillot. Plato. 1902. Opera. Ed. I. Burnet. Oxford: Oxford University Press.

17. Plutarchus, L. Mestrius. 1949-1971. Vitae. Ed. C. Lindskog and K. Ziegler. Leipzig: Teubner.

18. Polybius. 1922. Historiae. Ed. W.R. Paton. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

19. Dadasheva, A. A. (2022). PUBLIC OPINION AND GOVERNMENT EVALUATION IN NEW UZBEKISTAN. The American Journal of Interdisciplinary Innovations Research, 4(01), 16-19.

20. Дадашева, А. А. (2020). МАДАЛЛИЙ ИЖРО ^ОКИМИЯТИ ФАОЛИЯТИ УСТИДАН ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИНИ НАТИЖАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ЕЧИМЛАРИ. ЖУРНАЛ ПРАВОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, (SPECIAL 2-2).

21. Rousseau, J.-J. 1762. Du contrat social. Amsterdam: Marc Michel Rey.

22. Sallustius Crispus, C. 1931. Bellum Catilinae et Bellum Iugurthinum. Ed. J.C. Rolfe. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

23. Sellers, M. 1998. The Sacred Fire of Liberty: Republicanism, Liberalism, and the Law. Basingstoke: Macmillan.

24. Sellers, M. 2009. The Influence of Marcus Tullius Cicero on Modern Legal and Political Ideas. Ciceroniana XIII: 245-80.

25. Sellers, M. 2014. What is the Rule of Law and Why Is It So Important? In The Legal Doctrines of the Rule of Law and the Legal State. Ed. R. Silkenat, J.E. Hickey, Jr., and P.D. Barenboim.

December 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.