Научная статья на тему 'КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОҲОТЛАРДА ИНСОН–ЖАМИЯТ– ДАВЛАТ МАСАЛАЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ'

КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОҲОТЛАРДА ИНСОН–ЖАМИЯТ– ДАВЛАТ МАСАЛАЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

73
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОҲОТЛАРДА ИНСОН–ЖАМИЯТ– ДАВЛАТ МАСАЛАЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ»

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОХОТЛАРДА ИНСОН-ЖАМИЯТ- ДАВЛАТ МАСАЛАЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСЦИЧЛАРИ

М. М. Инагамова

Тошкент Давлат транспорт университети доценти, юридик фанлар буйича

фалсафа доктори (PhD), доцент

Узбекистан Республикаси Конституцияси хамда мамлакатимизни 20172021 йилларда ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси негизида ишлаб чикилган 2022-2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси утган киска даврда давлат ва жамиятни ривожлантиришнинг мутлако янги боскичига асос солди. Бу мухим хужжат том маънода янги Узбекистонни бунёд этишнинг мустахкам хукукий пойдевори эканини амалда намоён этиб улгурди.

Тараккиёт стратегияси Узбекистон Республикаси Конституциясини такомиллаштириш учун асос булди. Бунда Конституциямиз Тараккиёт стратегиясида белгилаб берилган демократик ислохотларни амалга оширишнинг конституциявий асоси сифатида хизмат килишига алохида эътибор каратилди.

Президентимиз таъбири билан айтганда, чинакам халк мафкурасини, миллатнинг энг мукаддас орзу-интилишларини факат унинг Бош хужжати -Конституциясида тулик ифода этиш мумкин. Хрзирги тахликали замон, ён-атрофимиздаги мураккаб вазият Ватанимиз такдирига янада улкан масъулият билан ёндашиб, кечиктириб булмайдиган стратегик карорлар кабул килиш таказо этмокда. Узбекистонда инсоннинг юксак урни ва кадрини, мамлакат учун кандай кадрият ва манфаатлар устувор ахамиятга эга эканлигини Конституцияда акс эттириш - давр такозосидир .

Конституция мамлакатнинг узок муддатли тараккиёт стратегиялари, умуман юртимиз ва халкимизнинг эртанги фаровон хаёти учун мустахкам хукукий асос хамда ишончли кафолатдир. Бунда айникса «Инсон кадри учун» гояси хамда хозирги ислохотларнинг бош тамойили булган «инсон - жамият -давлат» деган ёндашувни ислохотларимизнинг мазмунига чукур сингдириб, амалий хаётда бош кадриятга айлантириш зарур.

Янги Узбекистон учун инсон кадри ва халк манфаати хамма нарсадан устун булиши тараккиёт стратегия аник белгилаб берилди. Инсон кадрини юксалтириш, хакикатан

December 1

59

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

давлат хокимияти органларининг конституциявий бурчи ва устувор вазифаси эканлиги мустахкамланган.

Дархакикат, Узбекистонда олиб борилаётган адолатли сиёсат натижасида, инсон кадрини улуглашга каратилган катор ишлар амалга оширилди. Хусусан, халк билан мулокот тизимининг йулга куйилганлиги, давлат хизматларини курсатишда экстерриториаллик принципининг жорий этилганлиги, мансабдорларнинг доимий хисобот бериб бориши, улар фаолиятининг очиклигини таъминлашга каратилган талабларнинг белгиланганлиги, мажбурий мехнатга бархам берилиб, инсон хукук ва эркинликларига булган хурматнинг янги боскичга кутарилганлиги, ахолининг канчадан-канча мушкули осонлашгани каби бир катор мисоллар шулар жумласидандир.

Конституция ва миллий тикланиш, маънавият ва маърифат, хукукий онг ва хукукий маданият, миллий узлик ва азалий кадриятлар, бу кухна замин одамлари кунглида устувор булган адолат ва одиллик, имон ва олижаноблик, багрикенглик ва мардлик, инсонпарварлик ва тантилик каби улуг хислатлар Конституциядан муносиб урин олган.

Шу бирга «инсон - жамият - давлат» шиорини узига сингдириб олгунга кадар Конституциямиз бир неча маротаба такомиллаштирилиб, узгартириш ва кушимчалар киритилди. Хусусан, Суд хокимиятининг конституциявий асосларини такомиллаштириш буйича (2017 йил 6 апрел) фукароларнинг хукук ва эркинликларини ишончли химоя килиш кафолатларини кенгайтириш; одил судловга эришиш даражасини, суд иш юритувининг самарадорлиги ва сифатини ошириш; номзодларни танлаш ва судьялар лавозимларига тайинлаш тизимини янада такомиллаштириш - суд-хукук сохасида амалга оширилаётган ислохотларнинг мухим йуналишлари сифатида мустахкамлаб куйилди (80, 81, 83, 93, 107, 110, 111-м.). Мазкур конституциявий узгартиришлар суд тизимини бошкаришдаги бир-бирини такрорловчи функцияларни бартараф этишга хамда ягона суд амалиётини шакллантиришга хизмат килиши билан катта ахамиятга эга булди .

Ушбу тузатишларга мувофик, Олий хужалик суди ва Олий суд фукаролик, жиноий, маъмурий ва иктисодий суд иши юритуви сохасидаги суд хокимиятининг ягона олий органига - Узбекистон Республикаси Олий судига бирлаштирилди.

Конституцияга суд хокимиятининг фаолиятини тубдан яхшилашга, нуфузини оширишга, судлар тузилишини такомиллаштиришга хамда судьяларни танлаш ва

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

лавозимларга тайинлаш тизимини демократлаштиришга каратилган узгартиш хамда кушимчаларнинг киритилиши фукаролар ва тадбиркорлик субъектлари хукуклари, эркинликлари, конуний манфаатлари судда ишончли химоя килинишини таъминлаш, мамлакатда конун устуворлигини мустахкамлашнинг мухим омилига айланди.

Иккинчи узгартириш, ижро этувчи хокимият тизимини такомиллаштириш (2017 йил 31 май). ^онунимизнинг 80 ва 93-моддаларига киритилган узгартишларга кура, Узбекистон Республикаси Табиатни мухофаза килиш давлат кумитаси Узбекистон Республикаси Экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш давлат кумитаси этиб кайта ташкил этилгани ва у уз фаолиятида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасига хисобот бериши хамда кумитанинг раиси ва раис уринбосарлари Узбекистон Республикаси Президенти томонидан Узбекистон Республикаси Бош вазирининг такдимномасига биноан лавозимга тайинланиши хамда лавозимидан озод килиниши белгиланди.

Яна бир катта ислохотлардан Конституциявий суд фаолиятининг конституциявий асослари Конституциянинг 108-моддасига киритилган тузатишларга мувофик, Конституциявий суд Узбекистон Республикаси Президентининг такдимига биноан Олий Мажлис Сенати томонидан Судьялар олий кенгаши тавсия этган шахслар орасидан, ^оракалпогистон Республикасининг вакилини кушган холда сайланадиган булди.

Конституциянинг 108 ва 109-моддаларига киритилган тузатишларда конституциявий конунларнинг, халкаро шартномаларни ратификация килиш тугрисидаги конунларнинг имзолангунига кадар Конституцияга мувофиклигини текшириш, Олий суднинг муайян ишда кулланилиши лозим булган норматив-хукукий хужжатларнинг Конституцияга мувофиклиги тугрисида судлар ташаббуси билан киритилган мурожаатларини куриб чикиш, шунингдек, хар йили Олий Мажлис палаталарига ва Узбекистон Республикаси Президентига мамлакатдаги конституциявий конунийликнинг холати тугрисида ахборот такдим этиш борасида Конституциявий суднинг ваколатларини кенгайтириш назарда тутилди.

Учинчи узгартириш: Тошкент шахри туманлари фаолиятининг конституциявий асослари (2017 йил 29 август) Конституциянинг 99-моддасидаги "шунингдек, шахар таркибига кирувчи туманлардан" деган сузлар чикариб ташланди. Конституциянинг 99-моддасига узгартириш киритиш оркали

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

Тошкент шахри туманларида халк депутатлари кенгашларини ташкил этишнинг конституциявий асоси мустахкамлаб куйилди.

Конституциянинг 102-моддасига хам учта узгартириш киритилди. Яъни Тошкент шахри таркибидаги 11 та туманнинг барчасида халк депутатлари кенгашлари ташкил этилиши муносабати билан Конституциянинг 102-моддасида туман ва шахар хокимларини тайинлаш ва лавозимидан озод килишнинг ягона тартиби урнатилди.

Ушбу конституциявий узгартиришлар, авваламбор, пойтахт жамоатчилигига Тошкент шахридаги ижтимоий-иктисодий ва сиёсий-хукукий ислохотларни амалга оширишдаги иштироки ва ролини кучайтириш, туманларни ривожлантиришга уз хиссасини кушиш имконини бермокда.

Шу билан бирга, махаллий бюджетни шакллантириш ва ижро этиш, худудларни ривожлантиришнинг устувор дастурларини амалга ошириш, туманларнинг бош режалари ва курилиш коидалари, махаллий соликлар ва бошка мажбурий туловларнинг микдорини белгилаш, конун хужжатларига мувофик улар буйича имтиёзлар бериш устидан назорат килиш механизми урнатилишини таъминламокда.

Махалла ва Конституция туртинчи узгартириш, (2018 йил 15 октябр) бунда Конституциянинг 105-моддаси биринчи кисмидаги "икки ярим йил муддатга раисни (оксоколни) ва унинг маслахатчиларини" деган сузлар "раисни (оксоколни)" деган сузлар билан алмаштирилди.

Бешинчи узгартириш: 2019 йил 18 февралда Конституциянинг 80-моддаси 7-бандидаги ва 93-моддаси биринчи кисмининг 24-бандидаги "Миллий" деган суз "Давлат" деган суз билан алмаштирилди.

Вазирлар Махкамасининг конституциявий макоми олтинчи узгартириш: (2019 йил 5 март) Конституциянинг учта моддасига узгартиришлар киритилди. Бу янгиланишларга мувофик, эндиликда Президент Узбекистон Республикаси Бош вазирининг Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ^онунчилик палатаси маъкуллаганидан кейин киритилган такдимига биноан Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси аъзоларини тасдиклайди ва лавозимларидан озод килади.

Еттинчи узгартириш, Конституция ва сайловлар (2019 йил 4 сентябр) Конституциянинг иккита моддасига узгартиришлар киритилди. Шунга мувофик, суд томонидан муомалага лаёкатсиз деб топилган фукаролар, шунингдек, суд хукми билан озодликдан махрум

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

этиш жойларида сакданаётган шахслар сайланиши мумкин эмас.

Суд томонидан муомалага лаёкатсиз деб топилган, шунингдек, огир ва ута огир жиноятлар содир этганлиги учун суднинг хукми билан озодликдан махрум этиш жойларида сакланаётган шахслар сайловда иштирок этмайди. Бошка хар кандай холларда фукароларнинг сайлов хукукларини тугридан-тугри ёки билвосита чеклашга йул куйилмайди.

Утган уч-турт йил давомида хаётимизнинг барча сохалари катори суд-хукук тизимида хам шиддатли ислохотлар амалга оширилди. Кейинги даврда Узбекистон суд-хукук тизимига халкаро стандартларни жорий килиш оркали судья ва адвокатларнинг мустакиллигини таъминлаш Хдракатлар стратегиясининг асосий вазифаларидан бири этиб белгиланган.

Хулоса килиб айтганда, Конституциямиз мустакиллик йилларида ижтимоий-иктисодий ва сиёсий-хукукий хаётнинг барча сохаларида изчил ва боскичма-боскич, узвий ва тизимли равишда амалга оширилаётган кенг камровли демократик ислохотларнинг мустахкам юридик манбаи хамда асосий хукукий кафолатидир.

Хукукий давлатчилик сари интилган хар кандай демократик жамиятда Конституция устувор ахамият касб этади. Бинобарин, Конституция инсониятнинг ижтимоий муносабатларни хукукий тартибга солиш ва ташкил этиш борасида кашф этган энг мухим ютукларидан биридир.

REFERENCES

1. Дадашева, А. А. (2020). МАХДЛЛИЙ ИЖРО ^ОКИМИЯТИ ФАОЛИЯТИ УСТИДАН ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИНИ НАТИЖАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ЕЧИМЛАРИ. ЖУРНАЛ ПРАВОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, (SPECIAL 2-2).

2. Dadasheva, A. A. (2022). PUBLIC OPINION AND GOVERNMENT EVALUATION IN NEW UZBEKISTAN. The American Journal of Interdisciplinary Innovations Research, 4(01), 16-19.

3. ДАДАШЕВА, А. (2021). Взаимодействие органов представительной власти на местах и самоуправления граждан в осуществлении действенного общественного контроля. Fuqarolik jamiyati. Гражданское общество, 22(2), 7074.

4. Инагамова, М. М. (2022). ЯНГИ УЗБЕКИСТОННИНГ ТАРАККИЁТ СТРАТЕГИЯДА КОНУН УСТУВОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА МАХДЛЛА ИНСТИТУТИ

December 1

63

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

OAO-HHflTHHHHT CAMAPA^OP.nHrHHH OmHPHmHHHr TAmKHHHH-XY^Y^HH MACA.HA.nAPH (TA^mnHH-CTATHCTHK MAL-HYMOTHAP ACOCH^A). Academic research in educational sciences, 3(10), 315-321.

5. ^agarneBa, A. A. (2020). MA^A^^HH H^PO ^OKHMH^TH OAO^H^TH YCTH^AH ^AMOAT^HttHK HA3OPATHHH HATH^A^OP^HrHHH OmHPHmHHHr H.HMHH-HA3APHH E^HM^APH. :YPHAH nPABOBBIX HCC^E^OBAHHH, (SPECIAL 2-2).

6. Ha3apoBa, H. (2022). Ëm^AP PA^OBATBAP^Offl^HrHHH TALMHHHAm^A ^H^EP^HK OMHHH. PEDAGOG, 1(2), 431-442.

December 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.