Научная статья на тему 'Ягона ижтимоий тўловни мувофиқлаштириш масалалари'

Ягона ижтимоий тўловни мувофиқлаштириш масалалари Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
112
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Султанов Т.

Ўзбекистон танлаган ислоҳот йўли ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини шакллантиришга қаратилган. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётида бу кучли ижтимоий кафолатларни, бозор механизмининг самарали ишлашини ва аҳоли турмуш даражасини меъёр бўйича таъминлаш ҳамда уни оширишга хизмат қилади. Ушбу ривожланиш ислоҳотларни олиб боришнинг ўзига хос “ўзбек модели”даги асосий тамойилдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ягона ижтимоий тўловни мувофиқлаштириш масалалари»

г~60 ДДВЛДТ^ЮДЖЁТИВДТДЗНАЧЙЛЙКТЙЗЙМЙ/-ч_ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА_,

Султанов Т.

Узбекистан Республикаси

Солик, академияси тадк,ик,отчиси

ЯГОНА ИЖТИМОИЙ ТУЛОВНИ МУВОФИКЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Узбекистон танлаган ислоцот йули ижтимоий йуналтирилган бозор ицтисодиётини шаклланти-ришга царатилган. Ижтимоий йуналтирилган бозор ицтисодиётида бу кучли ижтимоий кафолат-ларни, бозор механизмининг самарали ишлашини ва ацоли турмуш даражасини меъёр буйича таъминлаш цамда уни оширишга хизмат цилади. Ушбу ривожла-ниш ислоцотларни олиб боришнинг узига хос "узбек модели"даги асосий тамойилдир.

Кучли, максадга йуналтирилган ижтимоий сиёсатни амалга ошириш ва ах,олини ижтимоий х,имоялашнинг таъсирчан меха-низмини яратиш мамлакатда бозор меха-низмларини шакллантириш ва ижтимоий-сиёсий баркарорликка эришишнинг оми-ли булиб колди.

Президентимиз И.А.Каримов таъкидла-ганидек: «Бизнинг бозор муносабатлари-га утиш моделимиз республиканинг узига хос шароитлари ва хусусиятларини, анъ-аналар, урф одатлар турмуш тарзини х,ар томонлама х,исобга олишга, утмишдаги иктисодиётни бир ёклама, бесунакай ри-вожлантиришнинг мудх,иш меросига бардам беришга асосланади. Айни чоFда бизнинг моделимиз жах,он тажрибаси, мамлакат ва жамиятни янгилаш х,амда узгартиришнинг мураккаб йулини бо-сиб утган мамлакатлар туплаган тажриба-ни энг мух,им жих,атларини узида мужас-сам этган». Шу сабабли, ах,олини ижтимоий х,имоялаш, ах,олини кам таъминлан-ган кисмини кушимча маблаF билан таъминлаш каби масалаларига - давлат ва хукуматимиз диккат марказидаги асосий масалалар сифатида каралмокда.

Республикамиз солик солиш тизими-ни тубдан янгиланиши ва уни янада та-комиллаштириб борилишидан кузланган асосий максад давлатнинг иктисодий сиё-сатини амалга оширишдан, ах,олини ижтимоий жих,атдан х,имоя килишнинг мо-

лиявий манбасини таъминлаш ва солик туловчиларнинг ишлаб чикариш-тижорат тадбиркорлик фаолиятларини тартибга солиб туришдан иборат.

Ислох,отларнинг айнан боскичма-боскич амалга оширилиши, мамлакатда-ги демократик ва бозор ислох,отларини кучли ижтимоий сиёсат, ах,олининг но-чор катламларини мух,офаза килиш билан уЙFун олиб борилиши ижобий натижалар бермокда.

Жумладан "Карийиб йигирма йиллик мустакиллик тараккиётимиз мобайнида ижтимоий-гуманитар сохада эришилган марралар - ахолини ижтимоий химоя килиш учун йуналтирилган давлат хара-жатларининг 5 баробар купайган"1 лиги давлат томонидан ахолини ижтимоий куллаб-кувватлаш ва унинг турмуш дара-жасининг изчил ва баркарор оширишга алохида эътибор каратаётганидан дало-лат беради.

Мехнатга хак тулашни ва ахоли тур-муши сифатини изчил оширишни таъ-минлашда иш хакининг муттасил оширилиши ахоли истеъмол талабининг усишида кучли омилга айланади, бу эса иктисодиётимизда ишлаб чикариш хажмларининг келажакда янада орти-

1 Каримов И. А. Мамлакатимизда демократик ислох,отларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси.- Т.: Узбекистон, 2010.- 4 б.

~ДДВЛДТ^ЮДЖЁТИВДТДЗНАЧЙЛЙКТЙЗЙМЙ/ бТ^ _ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА_,

1-жадвал

Мисол тарик,асидаги корхонанинг харажатлари тах,лили

№ Харжатлар моддалари Харажатлар суммаси, сум

А махсулот Б махсулот

Материаллар сарфланди:

- махсулот тайёрлашга 400 000 600 000

1. - умумишлаб чикариш эхтиёжларига 50 000

- умумхужалик эхтиёжи учун 10 000

Ёрдамчи ишлаб чикаришга хом ашё сарфланди 23 080

2. Махсулот тайёрлашга бошка корхоналарнинг бажарилган ишларнинг киймати кабул килинди: 50 000 75 000

Иш хаки хисобланди:

- асосий ишлаб чикариш ишчиларига 100 000 150 000

3. - умумишлаб чикариш ишчиларга 60 000

- маъмурий бошкарув ходимларга 30 000

- ёрдамчи ишлаб чикариш ишчиларга 20 000

Иш хаки фондидан (25%)ягона ижтимоий тулов (ЯИТ) хисобланди:

- асосий ишлаб чикариш ишчиларига 25 000 37 500

4. - умумишлаб чикариш ишчиларга 15 000

- маъмурий бошкарув ходимларга 7 500

- ёрдамчи ишлаб чикариш ишчиларга 5 000

Асосий воситаларга аммортиза ция ажратмалари хисобланда:

5. - асосий ишлаб чикариш 15 400 23 100

- умумишлаб чикариш 6 480

- умумхужалик фойдаланишдаги асосий воситаларга 3 000

Бошка харажатлар сарфланди:

6. - умумишлаб ишлаб чикариш эхтиёжи учун 5 600

- умумхужалик эхтиёжи учун 11 620

7. Асосий ишлаб чикаришга сарфланган тyFри харажатлар жами 590 400 885 600

8. Ёрдамчи ишлаб чикариш харажатлар жами 48080

9. Умумишлаб чикариш харажатлар жами 137 080

10. Умумхужалик харажатлар жами 62 120

шини раFбатлантиришга хизмат килиши тyFрисида Президентимиз И.А.Каримов "... бизнинг як,ин истикболдаги энг мухим вазифамиз бошлаган ишларимизни изчил давом эттириш истеъмол талабини кен-гайтириш максадида социал сохани ри-вожлантириш, мехнатга хак тулашни янада оширишга алохида эътибор беришдир".1 деб таъкидлайдилар.

Фикримизча юртбошимиз томонидан белгилаб берилган вазифаларни хал этиш-нинг йулларидан бири бу, мехнатга хак тулаш фондидан ягона ижтимоий тулов микдорини пасайтириш хисобланади яъни

1 Каримов И. А. Мамлакатимизда демократик ислохатларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси.- Т.: Узбекистон, 2010.- 53 б.

хужалик юритувчи субъектларнинг иш хаки фонди таркибидан махсулот таннар-хига кушиладиган харажатлардан ягона ижтимоий тулов (ЯИТ)га хисобланадиган мажбурий ажратма микдорини 5 фоизга камайтиришни таклиф этамиз. Мазкур та-клифни куйидаги ишлаб чикарувчи кор-хона мисолида куриб чикамиз.

Корхона хисобот ойида асосий ишлаб чикаришда 2 хил турдаги махсулот ишлаб чикарди;

• 1000 дона А махсулот

• 500 дона Б махсулот.

Мазкур махсулотни ишлаб чикариш учун корхона ёрдамчи ишлаб чикариш ташкил этилган булиб, у иссиклик энер-гиясини етказиб беради. Ушбу иссиклик энергияси асосий ишлаб чикаришда тех-

' 62 ДЛВ^

ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

2- жадвал

Мисол тарик,асидаги корхонанинг харажатлари бухгалтерия ^исоби

№ Хужалик муомалаларнинг мазмуни Корреспонденцияла-нувчи счётлар Сумма, сум

Дебет Кредит

1. А махсулот тайёрлашга кетган тyFри ишлаб чикариш харажатлари хисобланди 2010 1010, 6010, 6990, 6710, 6520 590 400

2. Б махсулот тайёрлашга кетган тyFри ишлаб чикариш харажатлари хисобланди 2010 1010, 6010, 6990, 6710, 6520 885 600

ник максадлар учун, хамда корхонанинг цехларга хизмат курсатиш ва маъмурий бошкарув ходимларининг биноларини исситишда фойдаланилади. Хисобот ойи-да ёрдамчи ишлаб чикариш харажатлари 48080 сумни ташкил этиб, шундан ишла-тилган иссиклик энергияси куйидагича хисобдан чикарилган:

• асосий ишлаб чикаришга - 30 000 сум;

• цехларни хизмат курсатишга - 15 000сум;

• маъмурий бошкарув ходимларининг биноларини иситишда- 3 080 сум.

Бундан ташкари хисобот ойида корхона томонидан ишлаб чикариш, умумишлаб чикариш ва умумхужалик харажатларни амалга оширган (1-жадвал).

Демак корхона хисобот ойида асосий ишлаб чикариш хамма тyFри харажатлар суммаси (590 400 + 885 600) 1 476 000 сум ташкил килган. Ушбу хужалик жараёнла-ри хамда харажатларни махсулот турлари буйича таксимлаш бухгалтерия хисобида куйидагича акс эттирилади (2- жадвал).

Корхона хисобот ойида ёрдамчи ишлаб чикариш харажатлар суммаси 48 080 сум

3- жадвал

Мисол тари^асидаги корхонанинг хужалик муо

ташкил килган. Ушбу харажатлар бухгалтерия хисобида куйидагича акс эттирилади (3- жадвал).

Корхона хисобот ойидаги ёрдамчи ишлаб чикаришнинг асосий ишлаб чикаришга курсатилган хизматлар киймати 30 000 сумни ташкил килиб, у махсулот турига караб пропорцианал равишда тyFри хара-жатларга кайта таксимланган:

• А махсулотга - 12 000 сум. (30 000 : 1 476 000 х 590 400);

• Б махсулотга - 18 000 сум. (30 000 : 1 476 000 х 885 600).

Ёрдамчи ишлаб чикаришнинг харажатлари хисобга олган холда умумий ишлаб чикариш харажатлари - 152 080 сум (137 080 + 15 000).

Ёрдамчи ишлаб чикаришнинг харажатлари хисобга олган холда умумхужалик харажатлари - 65 200 сум (62 120 + 3 080).

Шундай килиб, корхонанинг умумий ишлаб чикариш ва умумхужалик харажатларни хисобга олган холда билвосита харажатлари хаммаси 65 200 сумни (62 120 + 3 080) ташкил килган. Билвосита харажатларни уз навбатида махсулот турига караб кайта таксимлаб чикилган (4- жадвал).

аларининг бухгалтерия ^исоби

№ Хужалик муомалаларнинг мазмуни Корреспонденцияланувчи счётлар Сумма, сум

Дебет Кредит

Ёрдамчи ишлаб чикариш харажатлар хисобга олинди 2310 1010, 6710, 6520 48080

1. Ёрдамчи ишлаб чикаришнинг хакикий таннарх харажатлар асосий ишлаб чикариш харажатларига утказилди 2010 2310 30 000

2. Умумий ишлаб чикариш эхтиёжи учун ёрдамчи ишлаб чикаришнинг хакикий таннарх харажатлар хисобдан чикарилди 2510 2310 15 000

3. Ёрдамчи ишлаб чикаришнинг хакикий таннарх харажатлари умумхужалик харажатларига утказилди 9420 2310 3 080

~ДАВ^ _ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА_,

4 - жадвал.

Мисол тарикасидаги корхонанинг харажатлар турига кура тахлили

Махсулот тури Кайта таксимлаш базаси Билвосита харажатлар

Тугри харажат-лар Кайта таксимланган фоизи Махсулот турлари буйича суммаси, сум

А 590 400 (590 400 : 1 476 000) х 100 = 40 % (217 280 х 40 % ): 100 % = 86912

Б 885 600 (885 600 : 1 476 000) х 100 = 60 % (217 280 х 60 % ): 100 % = 130 368

Юкоридаги келтирилган маълумотлар асосида корхонанингхисоботойидахамма ишлаб чикрилган А ва Б махсулотларнинг хакикий таннархини аниклаймиз (5- жадвал).

Юкоридаги жадвал маълумотларидан куриниб турибдики корхона хисобот ойида А махсулот тури буйича 689 312 сум ва Б махсулот тури буйича 1 033 968 сум жами 1 723 280 сумлик тайёр махсулотлар омборга кирим килинган.

Ушбу тайёр махсулотлар корхонанинг харидорлар билан тузилган шартномасига мувофик 2 180 000 сумга сотилган.

Корхонанинг ишлаб чикаришдаги иш-чиларнинг хисобланган иш хакларидан мехнатга хак фондидан ягона ижтимоий тулов микдорини 5 фоиз пасайтирилган холда хисоблаб чикамиз.

Демак корхонанинг хисобланган иш хакларидан мехнатга хак тулаш фондидан ягона ижтимоий тулов микдорини амал-даги ставка буйича суммаси 90 000 сумни,

5- жадвал.

Мисол тарикасидаги корхонанинг таннархининг

махсулот хакикий таннархига кушиладиган ЯИТ ставкасини 5 фоиз пасайтирилган холда хисоблаб чикилган ЯИТ суммаси 73 500 сумни ташкил килиб, махсулот тан-нархи эса 16500 сумга камайишига олиб келади.

Ишлаб чикарилган махсулотларни реализация килиш натижасидаги корхонанинг молиявий натижаси ва ЯИТ пасайтирилган солик ставкаси куллаган холдага молиявий натижаси куйидаги жадвалда куриб чикамиз.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Жадвал маълумотларидан куриниб турибдики корхонанинг якуний молиявий натижаси 332 969 сумни ташкил этган, ЯИТ пасайтирилган солик ставкаси кулланилганда махсулот таннархи 16 500 сумга камайган, бюджетга туланадиган фойда сол иFи 1 485 сумга ошган булиб, соф фойда 1 5015 сум ошганлигини куришимиз мумкин.

Демак юкоридаги мисолдан хулоса килар эканмиз, агарда ишлаб чикариш

таркиби

№ Харжатлар моддалари А махсулот Б махсулот

Харажатлар суммаси Жамига нис-батан фо-изда Харажатлар суммаси Жамига нис-батан фо-изда

1. Сарфланган материаллар киймати 400 000 58.0 600 000 58.0

2. Бошка корхоналарнинг курсатган хизматлар киймати 50 000 7.4 75 000 7.3

3. Ишлаб чикаришдаги ишчилар-нинг хисобланган иш хаклари 100 000 14.5 150 000 14.5

4. Ишчиларнинг мехнатга хак тулаш фондидан хисобланган ЯИТ 25 000 3.6 32 500 3.2

5. Хисобланган амортизация сум-малари 15 400 2.2 26 100 2.6

6. Ёрдамчи ишлаб чикаришнинг харажатлари 12 000 1.7 18 000 1.8

7. Билвосита харажатлар 86 912 12.6 130 368 12.6

8. Жами ишлаб чикарилган махсулотнинг хакикий таннархи 689 312 100 1 033 968 100

64 ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FАЗНАЧИЛИК ТИЗИМИ / _ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

6- жадвал.

Мисол тарикасидаги корхонанинг ижтимоий туловни 5 фоизга камайтирилишининг тах,лили

Корхона ишчи хо-димлари ^исобланган иш ^а^и Амалдага тартиб буйича Таклиф этилаётган та-клиф буйича Таклиф на-тижалари

ЯИТ ЯИТ

Ставкаси % Суммаси Ставкаси % Суммаси

Асосий ишлаб чикаришда 250 000 25 62 500 20 50 000 - 12 500

Умум ишлаб чикаришда 60 000 25 15 000 20 12 000 - 3 000

Ёрдамчи ишлаб чикаришда 20 000 25 5 000 20 4 000 - 1 000

Маъмурий бошкарувда 30 000 25 7 500 25 7 500 -

Жами 360 000 х 90000 х 73500 -16 500

7- жадвал.

Мисол тарикасидаги корхонанинг янги шароитдаги тулайдиган солигининг х,исоби

№ Курсаткичлар Махсулот сотиш-нинг молиявий натижаси ЯИТ пасайтирил-ган солик, ставкаси ^уллаган х,олдага моливий натижаси Фарки (+;-)

1. Махсулотларни сотишдан соф тушум 2 180 000 2 180 000 -

2. Сотилган махсулотларнинг таннархи 1 723 280 1 706 780 -16 500

3. Сотиш харажатлари 12 400 12 400 -

4. Маъмурий харажатлар 38 000 38 000 -

5. Бошка операцион харажатлар 22 400 22 400 -

6. Фойда сол иFи 32931 34416 - 1 485

7. Корхонанинг соф фойдаси 332 969 347 984 + 15 015

фаолияти билан шуFулланувчи корхонанинг асосий ишлаб чикариш ишчилари-нинг мехнатга хак тулаш фондидан ягона ижтимоий тулов узгарувчан ставка-ларни куллаш натижаси биринчидан, махсулот таннархи камайишига; иккин-чидан, махсулот таннархи камайиши эва-зига соликка тортиладиган база купайиб,

бюджетга туланадиган фойда солиFи купайишига; учинчидан махсулот таннархи камайиши уларнинг ишлаб чикариш ва сотиш хажмининг купайишига ва уз на-вбатида арзонлашган махсулотнинг бо-зордаги ракобатдошлигини оширишга имкониятлари вужудга келди.

Адабиётлар руйхати;

1. Каримов И. А. Мамлакатимизда демократик ислохатларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси.- Т.: Узбекистон, 2010.- 56 б.

2. Узбекистон Республикасининг Солик Кодекси - Узбекистон Республика-си конун хужжатлари туплами. - Т.: Адолат, 2010

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 24 декабрдаги ПК,-1449-сонли "Узбекистон Республикасининг 2011 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози Давлат бюджети параметрлари тyFрисидаги" карори.

4. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Махсулот (иш ва хизмат)ларни ишлаб чикариш ва сотиш харажатлари таркиби хамда молия-вий натижаларни шакллантириш таркиби тyFрисида»ги Низом. 54- карори. -Т.: 1999 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.