Научная статья на тему 'Ягона ижтимоий тўлов ҳисобини такомиллаштириш'

Ягона ижтимоий тўлов ҳисобини такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
744
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ибрагимов У. Н.

Мамлакатимизда иқтисодиёт тармоқларини барқарор ривожлантириш билан бирга, ижтимоий соҳани янада ривожлантириш, аҳоли даромадлари ва турмуш даражасини муттасил ошириб бориш иқтисодий ислоҳатларнинг муҳим йўналишларидан бири ҳисобланади. «… биз мустақил тараққиётимизнинг дастлабки йилларидан бошлаб ижтимоий адолат тамойилларини мустаҳкамлаш, аҳолининг даромадлари ва турмуш шароитида кескин тафовут бўлишига йўл қўймасликка катта эътибор қаратмоқдамиз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ягона ижтимоий тўлов ҳисобини такомиллаштириш»

Ибрагимов У.Н.

Самарканд к,ишлок, хужалик институти ассистенти

ЯГОНА ИЖТИМОИЙ ТУЛОВ ^ИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Мамлакатимизда ицтисодиёт тармоцларини барцарор ривожлантириш билан бирга, ижти-моий соцани янада ривожлантириш, ацоли даро-мадлари ва турмуш даражасини муттасил оши-риб бориш ицтисодий ислоцатларнинг муцим йуналишларидан бири цисобланади. «... биз мустацил тарацциётимизнинг дастлабки йилларидан бошлаб ижтимоий адолат тамойилларини мустацкамлаш, ацолининг даромадлари ва турмуш шароитида ке-скин тафовут булишига йул цуймасликка катта эъ-тибор царатмоцдамиз.

Кейинги ун йилда юртимизда ацоли даромадлари цажми 8,1 баробар орт-ган бир пайтда, иш цаки, ижтимоий кумакка муцтож тоифаларнинг даромадлари микдорини жадал ошириш, уларни куллаб-кувватлаш ва солик имтиёзлари бериш цисобидан ацолининг энг паст ва энг юкори даромадга эга булган гуруцлари уртасидаги тафовут, бошкача айтганда, даромадлардаги фарк коэффициенти 21,1 баробардан 8,3 баробарга кискарди»1.

Ацолининг пенсия туловларини амалга ошириш, вактинчалик мецнат кобилятларини йукотганда нафакалар бе-риш, ижтимоий ёрдамга муцтож тоифала-рини моддий куллаб-кувватлаш буйича давлат харажатларни молиялаштириш максадли давлат жамFармаларининг маблаFлари цисобидан амалга ошири-лади. Ушбу давлат жамFармаларининг маблаFларини асосий кисми корхоналар томонидан туланадиган ягона ижтимоий тулов цисобидан шаклланади.

Корхоналарнинг харажатлари тар-кибида эса мецнат цаки ва у асосида цисобланадиган ягона ижтимоий тулов

1 Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади. - Т.: «Узбекистон», 2012. -36 б.

харажатлари юкори салмокка эга булиб, ягона ижтимоий тулов пенсия фондининг асосий даромад манбаи цисобланади. Корхоналар ягона ижтимоий туловни мецнат цаки фонди ва ходимлар сони-дан келиб чикиб тулайдилар. 2012 йил учун ягона ижтимоий тулов ставкаси мецнатга цак тулаш фондига нисбатан 25 % килиб белгиланди ва давлат максадли жамFармалари цамда Касаба уюшмала-ри федерацияси Кенгаши уртасида бел-гиланган тартибга мувофик куйидаги микдорларда таксимланади:

-Бюджетдан ташкари Пенсия жамFармасига 24,8 %

-Бандликка кумаклашувчи давлат жамFармасига 0,1%

-Касаба уюшмалари федерацияси Кен-гашига0,1%

Ягона ижтимоий туловдан туш-ган маблаFларни 99,2 фоизи пенсия жамFармасига утказилади. Ягона ижтимоий тулов цисобидан тупланган маблаFлар республикамизда ацолини ижтимоий муцофаза килишга, пенсия ва нафакалар беришга йуналтирилади.

Узбекистон Республикаси Солик кодек-сига асосан мецнат цаки тарзидаги даро-мадлар ягона ижтимоий туловни солик

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 9, 2012

солиш обеъкти х,исобланади. Иш берув-чи билан мех,натга оид муносабатларда булган ва тузилган мех,нат шартномасига мувофик ишларни бажараётган жисмоний шахсларга х,исобланадиган ва туланадиган барча туловлар мех,натга х,ак тулаш тар-зидаги даромадлар деб эътироф этила-ди, уларга асосан ягона ижтимоий туловга ажратмалар х,исобланади.

Ягона ижтимоий туловни бухгалтерия х,исобида акс эттириш Бухгалтерия х,исобининг миллий стандарти (21-сон-ли БХМС)га асосан 6520-«Максадли дав-лат жамFармаларига туловлар» счёти-да х,исобга олинади. Ягона ижтимоий тулов х,исобланиши ва туланиши буйича куйидаги утказмалар тузилади:

Ягона ижтимоий тулов х,исобланганда -Дебет «Харажатларни х,исобга олувчи счётлар»,

Кредит 6520-«Максадли давлат жамFармаларига туловлар»счёти. Ягона ижтимоий тулов туланганда -Дебет 6520-«Максадли давлат жамFармаларига туловлар» счёти

Кредит «Пул маблаFларини х,исобга олувчи счётлар».

Ягона ижтимоий туловни х,исоблаб чикариш учун солик солинадиган база мех,нат х,аки тарзидаги даромадлардан ягона ижтимоий тулов х,исобланмайдиган туловлар чегирилиб аникланади. Ягона ижтимоий тулов буйича мажбурият сум-масии солик солинадиган базани ягона ижтимоий туловнинг белгиланган ставка-сига купайтириш йули билан аникланади. Ягона ижтимоий тулов юридик шахслар-нинг маблаFлари х,исобидан туланади.

Ягона ижтимоий туловнинг х,исоб-китоби солик буйича х,исобга олиш жой-идаги давлат солик хизмати органларига солик туловчи томонидан ортиб борувчи якун билан:

- микрофирмалар ва кичик корхона-лар томонидан - йилнинг х,ар чорагида х,исобот давридан кейинги ойнинг 25-ку-нидан кечиктирмай, йил якунлари буйича эса йиллик молиявий х,исобот топширила-диган муддатда;

- бошка солик туловчилар томонидан

- х,ар ойда х,исобот давридан кейинги ойнинг 10-кунидан кечиктирмай, йил якунлари буйича эса йиллик молиявий х,исобот топшириладиган муддатда такдим этила-ди. Корхона томонидан ягона ижтимоий тулов - х,ар ойда, кейинги ойнинг 10-ку-нидан кечиктирмай туланади.

Ягона ижтимоий тулов х,исоб-китобига куйидаги шаклда «Ягона ижтимоий туловнинг энг кам микдори х,исоб-китоби

- маълумотнома» илова килинган х,олда такдим этилади (1-жадвал).

Хужалик юритувчи субъектлар ягона ижтимоий туловни ходимлари-га х,исоблаган мех,нат х,акига нисбатан 25 фоиз, лекин фермер хужаликларини х,ар бир ходими учун ойига минимал иш х,акининг 50 фоизидан кам булмаган микдорда, бошка барча субъектлар-да х,ар бир ходим учун ойига бир мини-мал иш х,акидан кам булмаган микдорда х,исоблайди ва тулайди.

Шундан келиб чикиб, ягона ижтимоий туловни х,исоблаш тартиби х,ам узгарди. Агар бир ойда бир ходим учун уртача иш х,аки (ягона ижтимоий туловни ставка-си 25% эканлигини х,исобга олган х,олда) фермер хужаликларида икки мини-мал иш х,акидан, бошка барча корхона-лар учун турт минимал иш х,акидан кам булса ягона ижтимоий тулов кушимча х,исобланади. Корхонада ягона ижтимоий туловни кушимча х,исоблаш тармоклар буйича эмас, балки корхона буйича уму-мий амалга оширилади. Шунинг учун кушимча х,исобланган ягона ижтимоий туловни тармок харажатларида акс эт-тирмасдан, «Бошка операцион харажат-лар» таркибида х,исобга олиш максадга мувофик х,исобланади.

Мех,нат х,акини х,исобланиши ва туланиши тегишли х,ужжатлар билан рас-мийлаштирилади. Лекин х,озирги кунда ягона ижтимоий туловни х,исобланиши буйича махсус жужжат шакли мавжуд эмас. Ягона ижтимоий туловни (ЯИТ) х,исоблашда бухгалтерия маълумотномаси расмийлаштирилиши лозим. Тах,лилларни курсатишича, корхоналарда маълумотнома расмийлаштирилмайди ва ягона ижтимоий тулов туFридан-туFри солик х,исоб-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 9, 2012

V_/

1-жадвал

Маълумотнома- ягона ижтимоий туловнинг энг кам мик,дори ^исоб-китоби1 (микрофирмалар ва кичик корхоналар учун ЯИТ х,исоб-китобига илова к,илинади)

Курсаткичлар Сатр коди Сумма

1 2 3

ЯИТнинг энг кам микдорини цисоб-китоб килишда цисобга олинадиган ходимлар сони: 010 X

чоракнинг биринчи ойи учун 0101 10

чоракнинг иккинчи ойи учун 0102

чоракнингучинчи ойи учун 0103

Хисобот ойида барча ходимларнинг цак,ик,атда ишлаган кунлари: 020 X

чоракнинг биринчи ойи учун 0201 235

чоракнинг иккинчи ойи учун 0202

чоракнингучинчи ойи учун 0203

Хисобот даврида иш кунлари сони: 030 X

чоракнинг биринчи ойи учун 0301 25

чоракнинг иккинчи ойи учун 0302

чоракнингучинчи ойи учун 0303

ЯИТ нормативи: 040 X

чоракнинг биринчи ойи учун 0401 31460

чоракнинг иккинчи ойи учун 0402

чоракнингучинчи ойи учун 0403

ЯИТнинг энг кам микдори: (0501-сатр + 0502-сатр + 0503-сатр) 050

чоракнинг биринчи ойи учун (0201-сатр / 0301-сатр х 0401-сатр) 0501 295724

чоракнинг иккинчи ойи учун (0202-сатр / 0302-сатр х 0402-сатр) 0502

чоракнинг учинчи ойи учун (0203-сатр / 0303-сатр х 0403-сатр) 0503

Хисобот даврида ЯИТнинг цисобланган суммаси, шу жумладан: 060

чоракнинг биринчи ойи учун (цисобот даври учун ЯИТ цисоб-китобининг 0501-сатри - аввалги цисобот даври учун ЯИТ цисоб-китобининг 050-сатри 0601 265000

чоракнинг иккинчи ойи учун (цисобот даври учун ЯИТ цисоб-китобининг 0502-сатри - цисобот даври учун ЯИТ цисоб-китобининг 0501-сатри 0602

чоракнинг учинчи ойи учун (цисобот даври учун ЯИТ цисоб-китобининг 0503-сатри - цисобот даври учун ЯИТ цисоб-китобининг 0502-сатри 0603

цисобот даврида ЯИТнинг кушимча цисобланган суммаси (0701-сатр + 0702-сатр + 0703-сатр) 070

чоракнинг биринчи ойи учун (0501-сатр - 0601-сатр) 0701* 30724

чоракнинг иккинчи ойи учун (0502-сатр - 0602-сатр) 0702*

чоракнинг учинчи ойи учун (0503-сатр - 0603-сатр) 0703*

Аввалги цисобот даври охирида ЯИТнинг кушимча цисобланган суммаси (аввалги Маълумотнома-цисоб-китобнинг 090-сатри) 080

Хисобот даври охирида ЯИТнинг кушимча цисобланган суммаси, шу жумладан (070-сатр + 080-сатр) 090

I ой охирида (0701-сатр + 080-сатр) 0901 30724

II ой охирида (0702-сатр + 0901-сатр) 0902

III ой охирида (0703-сатр + 0902-сатр) 0903

*) Агар 3-устуннинг «0601», «0602» ва «0603»-сатрлари киймати 3-устуннинг тегишинча «0501», «0502» ва «0503»-сатрлари кийматига тенг ёки катта булса, 3-устуннинг «0701», «0702» ва «0703»-сатрларида «0» киймати курсатилади.

1 Самарканд вилояти ПастдарFом тумани фермер хужалиги маълумотлари

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 9, 2012

СОЛИК СИЁСАТИ / НАЛОГОВАЯ ПОЛИТИКА

2-жадвал.

Ягона ижтимоий туловни х,исобга олиш ^айдномаси1 Пастдаргом туман «Фарход» фермер хужалиги (Корхона номи)

Ягона ижтимоий туловни ^исобга олиш ^айдномаси №4 (2012_ йил_апрел_ой учун)

ш ^

ю о

ю о

го

т О ^ X

I

го

Ю

I

:<и ш

I

о

X

о

X

о

I Х'

01

00

X

о ^

ю о

3

Проводка

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ш ю ш

д

ш

р

2

10

11

12

13

Пахтачилик

125

25

31460

157300

500000

25

125000

2011

6521

Кузги буFДOЙ

60

25

31460

75504

288000

25

72000

2012

6521

Маъмурият

50

25

31460

62920

320000

25

80000

9420

6521

Жами

10

235

25

295724

1060000

265000

30724

9430

6521

Тузувчи: Бош х,исобчи:

(Ф.И.Ш.)

(Ф.И.Ш.)

Имзо

Имзо

Сана: «__30_апрел__2012 й__»

китобларида ва бухгалтерия х,исоби ре-гистрларида акс эттирилади.

Шулардан келиб чикиб ягона ижтимоий туловни 'исоблаш учун асос буладиган дастлабки х,ужжат «Ягона ижтимоий туловни 'исобга олиш кайдномаси» шак-ли ишлаб чикилди (2-жадвал).

Ушбу 'ужжат ойига бир марта тузилади ва бутун корхона ва уни тармоклари ёки харажат обеъктлари буйича ягона ижтимоий туловни 'исоблаш учун асос булади. Ушбу кайдномада ягона ижтимоий туловни 'исоблаш ва кушимча 'исоблаш учун барча зарур маълумотлар курсатилади. Маълумотлар жамланиб, корхона буйича умумий курсаткичлар аникланади. Сунгра жадвални 7- устунинг жами суммаси-дан 10-устуннинг жами суммаси айири-либ кушимча 'исобланган ягона ижти-

1 Самарканд вилояти ПастдарFOм тумани фермер хужалиги маълумотлари асосида муаллиф иш-ланмаси

моий тулов суммаси аникланади ва бу сумма 11-устуннинг жамида курсатилади (295724-265000=30724). Агар 7- устунинг жами суммаси 10-устуннинг жами сумма-сидан кичик ёки тенг булса 11-устуннинг жамида «0» курсатилади, яъни бундай хо-латда ягона ижтимоий тулов кушимча 'исобланмайди.

«Ягона ижтимоий туловни х,исобга олиш кайдномаси»даги маълумотлар ягона ижтимоий тулов буйича солик ор-ганларига такдим этиладиган х,исоб-китобларни тайёрлаш ва такдим этиш-да кулайлик яратади. Таклиф этилаётган «Ягона ижтимоий туловни х,исобга олиш кайдномаси»ни амалдаги «Ягона ижтимоий тулов 'исоб-китоб маълумотномаси» билан таккослаганимизда, уларнинг мос-лашувчанлиги куйидагича булади (3-жад-вал).

Юкоридаги жадвалдан куриниб турга-нидек солик органларига корхоналар то-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 9, 2012

3

4

5

6

7

8

9

5

х

3

х

2

х

х

х

х

х

V_/

3-жадвал

Таклиф этилаётган «Ягона ижтимоий туловни цисобга олиш к,айдномаси»нинг амалдаги маълумотнома билан мослашувчанлиги

Курсаткичлар «Ягона ижтимоий туловни цисобга олиш кайдномаси» Ягона ижтимоий тулов цисоб-китоб маълумотномаси (микрофирма ва кичик корхоналар учун, жумладан фермер хужаликлари учун)

ЯИТ буйича цисобга олинадиган ходимлар сони 3-устун,жами 3-устун, 0101,0102,0103-сатрлар

Жами ишланган кунлар сони 4-устун,жами 3-устун, 0201,0202,0203-сатрлар

Мазкур ойдаги иш кунлари сони 5-устун,жами 3-устун, 0301,0302,0303-сатрлар

Бир ходим учун ЯИТ меъёри 6-устун 3-устун, 0401,0402,0403-сатрлар

ЯИТ нинг энг кам микдори, сум 7-устун,жами 3-устун, 0501,0502,0503-сатрлар

Мецнат цак,и фонди 8-устун,жами

ЯИТ ставкаси, % 9-устун

Хисобланган ЯИТ суммаси 10-устун,жами 3-устун, 0601,0602,0603-сатрлар

Кушимча цисобланган ЯИТ суммаси, сум 11-устун,жами 3-устун, 0701,0702,0703-сатрлар

монидан ягона ижтимоий тулов буйича такдим этиладиган цисоб-китоблар «Ягона ижтимоий туловни цисобга олиш кайдномаси»да акс эттирилган маълу-мотлар асосида тайёрланади ва такдим этилади. Натижада давлат солик хизма-ти органларига такдим этиладиган «Ягона ижтимоий туловнинг цисоб-китоби» ва «Ягона ижтимоий тулов цисоб-китоб

маълумотномаси»ни тузишда цисоб хо-димлари иш вактини тежалишига цамда цисоб юритиш ва цисобот тузиш тезкор-лиги ошиб, ягона ижтимоий тулов цисоби изчиллиги таъминланишига олиб келади. Шу билан бирга «Ягона ижтимоий туловни цисобга олиш кайдномаси» ягона ижтимоий туловни цисоблаш ва тармоклар ха-ражатига олиб бориш учун асос булади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикасининг Конуни. Солик кодексини тасдиклаш туFрисида. - Т.: 2007 йил 25 декабр, УРК - 136 .

2. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади. - Т.: «Узбекистон», 2012. - 36 б.

3. Бухгалтерия цисобига доир низомлар. - Т.: <^ОКМА», 2007. - 272 б.

4. Гадоев Э.Ф. ва бошк. Бухгалтерлар учун амалий кулланма: П-жилдлик. -Т.: «^ОКМА», 2010. - 424 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Пошерстник Н.В. Самоучитель по бухгалтерскому учету. 15-е изд. - СПб.: Питер, 2011. - 416 с.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 9, 2012

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.