Научная статья на тему 'ЯҚИН ҚОРИНДОШ УРЧИТИШНИНГ ОҚИБАТЛАРИ'

ЯҚИН ҚОРИНДОШ УРЧИТИШНИНГ ОҚИБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маҳсулдорлик / ўсиш / ривожланиш / бонитировка / насл ўзаги / жинс / така / танлаш / саралаш / озиқлантириш / завод кондицияси.

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — Эшматов Изатулла Янгибоевич, Асқаров Акобир Абдусалом Ўғли

Мақолада соф зотли ангор эчкиларни урчитиш ва уларнинг авлодларидан самарали фойдаланишда, ҳар бир улоқ билан индивидуал шуғулланиш, уларнинг ота-она авлод аждодлари, ҳамда хўжалик учун фойдали селекция белгиларига қараб танлаш ва саралаш ишларини юритиш масалалари ёритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯҚИН ҚОРИНДОШ УРЧИТИШНИНГ ОҚИБАТЛАРИ»

ЯЦИН ЦОРИНДОШ УРЧИТИШНИНГ ОЦИБАТЛАРИ 1Эшматов Изатулла Янгибоевич, 2 Аскаров Акобир Абдусалом ^ли

1Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадкикот институти , куйчилик ва эчкичилик"

булими рахбари, к-х.ф.н.

2Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадкикот институти, куйчилик ва эчкичилик"

булими (PhD) таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.11181646

Аннотация. Мацолада соф зотли ангор эчкиларни урчитиш ва уларнинг авлодларидан самарали фойдаланишда, уар бир улоц билан индивидуал шугулланиш, уларнинг ота-она авлод аждодлари, уамда хужалик учун фойдали селекция белгиларига цараб танлаш ва саралаш ишларини юритиш масалалари ёритилади.

Калит сузлар: маусулдорлик, усиш, ривожланиш, бонитировка, насл узаги, жинс, така, танлаш, саралаш, озицлантириш, завод кондицияси.

Аннотация. В статье приводятся данные об индивидуальном подходе к козам шерстной породы при использовании в производственных работах, а также отбор и подбор с учётом родительских данных и хозяйственно-селекционных признаков, кормление, осеменение шерстных коз с козлами шерстной породы и применение меры по своевременному естественные осеменению бесплодных коз.

Ключевые слова: продуктивность, рост, развитие, бонитировка, происхождение, пол, козёл, отбор, подбор, кормление, заводская кондиция.

Тадкикот максади ва вазифалари. Жундор ангор зотли генофонд эчкиларни купайтиришда урчитиш усулларидан фойдаланилади наслли авлодларининг жун махсулдорлигининг ортириш. Жундор эчкичилик селекциясида генофонд эчкиларни саклаб колиш хамда улар авлодларини тугри асраш ва парваришлаш технологиясига мувофиклигини таъминлаш, сурув эчкиларидаги мажуд линияларни аниклаш, танлаш ва саралаш, соф зотли урчитишда улар наслли такалари ва она эчкиларининг жун махсулдорлиги буйича ирсий сифат белгиларини юзага чикариш.

Тадкикот материаллари ва услублари: Ангор зотли такалар, она эчкилар, ёш эркак ва ургочи улоклар. Зоотехнияда танлаш усулини куллаш оркали эчкиларнинг жун махсулдорлигини бахоланади.

Тадкикотнинг долзарблиги: Ангор зотли жундор эчкилар селекциясида генофондини саклаб колиш хдмда улар авлодларини асраш ва устириш усулларини куллаш, сурувдаги мажуд линияларни аниклаш, танлаш ва саралаш, соф зотли урчитишда насллдор таканинг махсулдорлик белгиларини бахолаш билан бирга, жундор эчкилар сифатини яхшилаб жун махсулоти етиштиришни купайтириш долзарб вазифалардан хисобланади.

Тадкикотни утказиш жойи ва услублари. Тадкикотлар Наманган вилоятининг Чуст туманидаги "Чуст дашт ок сув" фермер хужалигида жундор ангор зотли эчкиларида бахолаш услубларига мувофик олиб борилди.

Тадкикот натижалари. Ангор зотли эчкилар жун йуналишидаги эчкилар гурухига киради. Жундор эчкилар селекциясида урчитиш бир зотга мансуб ангор зотли эркак ва ургочи улокларни узаро жуфтлаштириш демакдир. Хужалик шароитида соф зотли ангор эчкларни урчитишнинг бир нечта усуллари мавжуд. Соф зотли урчитиш усули оркали жундор ангор зотли эчкиларда куллаш, ангор зотли эчкиларнинг хужалик фойдали

белгиларини саклаб колиш максадида хужаликда эчкиларнинг жундорлик белгиларини асраш билан бирга, ангор зотининг наслини яхшилаш ва насл кийматини такомиллаштириш хисобланади.

Хужаликда ангор зотли эчкиларда селекция -наслчилик ишларини юритишда биринчи навбатда зоотехник хужжатларни тугри йулга куйиш мухим хисобланади. Жундор ангор зотли эчкиларнинг ота ва она шакллари зотга хос хусусий белгиларига ва наслни авлодларига яхши утказиши керак булади. Жундор ангор зотли эчкилар канчалик тарихан эски булса, ундай зотлар соф холда урчитилади. Соф зотли урчитиш усули билан зотнинг жундорлик селекция белгилари навбатдаги авлодларида хам мустахкамланиб боради. Соф ангор зотли урчитишда сурувнинг наслли такалари вакти-вакти билан алмаштирилиб турилиши керак. Жундор ангор зотли эчкилар селекцияси ва наслчилик ишларини яхшилашга эътибор бериш, тармокдан куплаб самара олиш мумкинлиги хисобга олинади. Сурув эчкиларида соф зотли ангор эчкиларини урчитишда хужалик шароитида наслли таканинг етишмаслиги окибатида кариндош урчитиш усулидан фойдаланилади.

Жундор эчкиларни урчитишда линиялараро урчитиш усули хам кулланилади, бу усулда кариндошлик инбридинг усули хам кулланилади.

Жундор ангор зотли эчкиларда соф зотли эчкининг 1-авлод такаси ва ургочиси ёки ота билан 1-авлод ургочиси, она билан 1-авлод эркаги сараланса, бунга якин кариндошларни узаро урчитиш дейилади.

Бундан ташкари, уртача кариндошлик даражасидаги яъни узокрок ва узок кариндошлар хам урчитилиши эътиборга олинди.

^ариндош урчитишнинг афзалликлари ва камчиликлари мавжудлигига хам эътибор каратилади. ^ариндош эчкиларни мутассил бир-бирлари билан урчитилиб инбред дипрессияга олиб келиши, яъни эчкилар конституциясини заифлашишига, улар танасининг кичиклашишига, физиологик кобилияти-нинг пасайишига, майиб-мажрух ва хаётга нокобил авлодлар пайдо булишига хам эътибор берилади.

Эчкичилик тармогидаги аксарият олимлар якин кариндошлар мутассил бир -бири билан урчитилганда, мутация ходисасининг кучайиши кузатганган. Уз даврида Ч.Дарвин узининг "Усимликлар дунёсида четдан ва узидан чангланишнинг таъсири" номли асарида уз узидан чанглашнинг, яъни уругланишида бир-бирига жуда ухшаш булган гаметалар иштирок этадиган усимликлардагина содир буладиган энг якин кариндошларининг узаро урчитилишининг зарарлигини хам таъкидлаган.

Назарий томондан каралганда, инбред депрессия ходисаси яширин салбий мутациянинг гомозигота холати кучайиб борган сари, рецессив аллеларнинг йуколиши хисобига ирсият бирмунча бушашади, яъни гетерозисга карама-карши ходиса руй беради.

Инбред депрессия сабабларини генетика фанининг таълимотчиси Ч.Дарвиннинг фикрига карши булмаган, чунки кариндош эчкилар гаметалари генлар мажмуаси буйича хам ухшаш булади, аммо цитоплазманинг ухшашлиги хам, эхтимол маълум даражада мухим ахамият касб этиши мумкин.

Энг якин кариндош эчкиларни соф зотли урчитиш йули билан урчитиб купайтиришнинг яхши томони шундаки, бунда ирсий белгилар мустахкамланади, урчитилаётган ота ва она шакли тезда бирикиб кетиш холати юзага келади. Ангор зотли эчкилар генотипида гомозиготанинг мунтазам ортиб бориши сабабли ирсий белгиларни наслдан-наслга мутассил ирсийланиши кузатилади. Бундай холат наслдор эчкиларда хам, айникса ота-она жундорик белгиларини авлодларида хам тупланиши билан янги зот

яратилади. Ангор зотли эчкиларни соф зотли урчитишда якин кариндошлик усулидан фойдаланиш жуда катта ахамият касб этади.

Жундор ангор зотли эчкиларда маълум максадини кузлаб, кариндош урчитиш ва чатиштириш усуллари онгли равишда кулланилганда, бундай холатда эчкиларда учрайдиган турли салбий окибатларнинг олдини олиш учун конституцияси заиф эчкилар мутассил яроксиз гурухларга чикариб борилади.

Хужаликда наслчилик ишларини юритиш маданияти паст булса, наслдор эчкиларнинг келиб чикиши тугрисидаги маълумотлар, танлаш ва жуфтлаш режаси булмаса, бундай хужаликларда купинча кариндош, баъзан эса жуда якин кариндош эчкилар тартибсиз холатда урчитиш давом эттирилади.

Масалан, эчкичилик хужалкларида уз хужалигида етиштирилган аммо келиб чикиши номаълум булган такалардан узок вакт яъни унинг I авлод ургочилари кочириш ёшига етгунча фойдаланишда уларнинг келиб чикиши хисобга олинмайди. ^ариндош эчкиларни тартибиз равишда ана шундай урчитиш товар хужаликларига иктисодий зарар келтиради, чунки бундай хужаликларнинг асосий вазифаси куп микдорда арзон махсулот етиштириш булганлги учун эчкилар чидамли булиши билан бирга унчалик махсулдорлигига талабчан булмайди

^ариндош эчкиларни урчитишдан зарар курмаслик учун ота-она эчкиларнинг келиб чикиши хисобга олиниши хамда жуфтлаш ёки такаларни тез-тез алмаштириш режасини тузиш билан бирга, унга амал килиш чораларини куриш мухим хисобланади.

Х,озирги пайтда эчкичиликда кариндош урчитишнинг салбий таъсирини аниклашнинг биотехнолгик усулидан фойдаланиш мумкин булади, уларнинг келиб чикишини тест оркали катъий текшириш мумкин.

Умуман олганда эчкичилик тармокларида, кариндош эчкиларни урчитишда наслчилик ишларини юртиш конунчиликнинг талабларидан хисобланади. Айникса, ангор зотли эчкиларда инбридинг усулини куллаш наслли така ва эчкиларда мухим белги хисобланган гомоген, нихоят баркарор ирсий белгиларга эга булган эчкилар келтириб чикаришга имкон беради.

Жундор ангор зотли эчкиларда линиялар буйича урчитиш инбридинг усулининг энг мукаммаллашган шакли хисобланади. Соф зотли эчкилар ва улар наслини такомиллаштиришда завод линияси, махсулот бериш жихатидан энг машхур такадан -уругбошидан келиб чиккан ва унинг белгиларини ва махсулдорлик хусусиятларини бир неча авлод давомида саклаб келаётган зот ичидаги кариндош гурух хисобланади. Бундай усулни куллаш махсулдорлиги юкори линияларни такомиллаштиришда мухим ахамият касб этади.

Агар сурувда насл сифати кузга куринган таникли така ва она эчкилар авлодларидан насл олишда уларнинг сифат белгиларига эътибор берилмаса, авлодларининг ирсий белгилари мустахкамланмаса, селекция-наслчилик ишларида максимал равишда фойдаланилса, яхши натижалар бериши мумкин бирок, хусусан, така етарли дражада гомозигота булмаса, унинг кимматли сифатлари тезда йуколади, яъни "зот ичида сурилиб" кетади. Агар бу такадан авлодбоши яратилса, яхши самарага эришилади.

Селекцияда линия асосчиларини яратишда якин кариндошлар урчитилади. Яъни уругбоши жундорлик сифат белгиларига караб, узига якин булган эчки-онаси, тенгдошлари билан урчитилади. Шундай килиб, узининг кимматли сифат белгиларини наслдан-наслга

баркарор утказадиган эчкилар гурухи - линия вужудга келади. Кейинчалик, линиялар устида наслчилик ишлари олиб борилганда узок кариндош эчкилар урчитилади.

Жундор ангор зотли эчкичиликда линиялар билан селекция- наслчилик ишлари олиб борилганда, жуда якин инбридинг усулидан хам фойдаланилади. Инбридинг усулининг IV, IV-III, IV кариндошлик даражалари селекция самарасини оширади.

^ариндош урчитиш усули билан бир неча авлод олишда кулланилади. Бундай усулда (5-6) авлоддан сунг, линияда янги уругбоши танланади ва мавжуд линия урнига янги линия шакллантирилади. Яратилган линияларни кейинчалик узаро бир-бири билан урчитиш, яъни линиялар кроссларини яратиш мумкин, бунда насл авлодларнинг хаётчанлгини, махсулдорлигини оширади ва бир-бирига мос булган линиялар урчитилганда кимматли насл ва сифат белгилари пайдо булишига замин яратилади.

REFERENCES

1. Жандеркин А.И. Советкие шерстые козы. Алма-Ата,1964

2. Кушнер Х.Ф. Наследственность сельскохозяйсвенных животных. М. 1964.

3. Кияткин П.Ф. Пути и методы выведения новой породы шерстных коз. Издтельство "Узбекистан", Ташкент . 1968

4. Mowlen A. Goat farming London, Farming Press, 1992. Р. 22-30.

5. Peaker. M. Distribution of milk in the goat mammary gland and its rela-tionto the rate and control of milk secretion. J.Dairy Res. 1988 vol. 55, № 1-Р. 41-48.

6. Кадырова Ч.Т. Генетические факторы, влияющие на биологические и хозяйственно-полезные признаки коз молочного направления юга Кыргызстана. Автореф.дисс. к.с.х.н., Бишкек, 2013, с.11.

7. Исмаилов М.Ш. ва бошк.. Сутдор эчкиларнинг селекцион гурухини шакллантириш тажрибалари. "Зооветеринария".ж. 2017. №7., -39-40 б.

8. Эшматов И.Я. Эчкиларнинг сермахсул гурухларини яратиш. "Зооветеринария".ж. 2017. №3 - 33-34 б.

9. Memisi, N., Bauman, F/, Stojanovic, S., Pavlov, B and Jovanovic, S. (2004). Production characteristics of domestic Balkan goats. Animal Genetic Resources information, №. 35: 8794.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.