Научная статья на тему 'МАЙИН ЖУНЛИ ЭЧКИЛАРНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ ТАРИХИ'

МАЙИН ЖУНЛИ ЭЧКИЛАРНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ ТАРИХИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

85
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
безоар / винторог / ангор / мохер / тур / экстерьер / приска / жун / безоар / винторог / ангора / мохер / тип / экстерьер / прииска / шерсть.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Матазим Аскарович Қосимов, Дилафрӯз Абдухамидовна Юлдашева

Бу мақолада майин жунли эчкиларининг келиб чиқиш тарихи хақида олимларнинг изланишлари ва фикрлари, шунингдек бу эчкиларнинг иқтисодий жиҳатдан самарадорлиги, халқ хӯжалигида тутган ӯрни ва аҳамияти тақдим этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье представлена история мягкорунных коз, исследования и мнения ученых, а также хозяйственная эффективность этих коз, их роль и значение внародном хозяйстве.

Текст научной работы на тему «МАЙИН ЖУНЛИ ЭЧКИЛАРНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ ТАРИХИ»

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

МАЙИН ЖУНЛИ ЭЧКИЛАРНИНГ КЕЛИБ ЧЩИШ ТАРИХИ

Матазим Аскарович ^осимов

к.х.ф.н., Тожикистон кишлок хужалиги фанлари академияси СуFд вилояти Чорвачилик ва яйловлар Института филиали, Тожикистон Республикаси, СуFд

вилояти Б.Fафуров шахри, matazim.k@gmail.com

Дилафруз Абдухамидовна Юлдашева

олий маълумотли катта лаборант, Тожикистон кишлок хужалиги фанлари

академияси СуFд вилояти Чорвачилик ва яйловлар Института филиали, Тожикистон Республикаси, СуFд вилояти Б^афуров шахри. dilya.yuldasheva.2020@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Бу маколада майин жунли эчкиларининг келиб чикиш тарихи хакида олимларнинг изланишлари ва фикрлари, шунингдек бу эчкиларнинг иктисодий жихатдан самарадорлиги, халк хужалигида тутган урни ва ахамияти такдим этилган.

Калит сузлар: безоар, винторог, ангор, мохер, тур, экстерьер, приска, жун.

АННОТАЦИЯ

В данной статье представлена история мягкорунных коз, исследования и мнения ученых, а также хозяйственная эффективность этих коз, их роль и значение внародном хозяйстве.

Ключевые слова: безоар, винторог, ангора, мохер, тип, экстерьер, прииска, шерсть.

ABSTRACT

This article presents the history of soft-wool goats, the researches and opinions of scientists, as well as the economic efficiency of these goats, their role and importance in the national economy.

Keywords: bezoar, vintorog, angora, mohair, type, exterior, priska, wool.

Минглаб йиллар давомида хонакилаштириш жараёнида табиий ва сунъий танлаш натижасида замонавий уй эчкилар ташки ва анатомик тузилишида узгаришлар вужудга келди. Палеонтология нуктаи назаридан улар орасидаги кариндошлик алокаларни урнатишда

May 12-13

376

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

бош суягининг тузилиши, шохининг шакли ва йуналиши энг баркарор курсаткичлар хисобланади.Уй эчкиларнинг ёввойи аждодлари т^рисида аник бир фикр мавжуд эмас. Айникса Марказий Осиё мамлакатларида, Кавказ ва Закавказьеда илк уй эчкиларнинг келиб чикиши хакида маълумот аник бир маълумотлар йук.

П.Ф. Кияткин, Л.Адамец, В.И. Бойко, Е.В. Эйдригеевич, А.И. Жандеркин(цит. Мишарев С.С., 1971)маълумотларига мувофикбизнинг уй эчкиларининг энг куп аждоди сарга жинсининг учта ёввойи намояндалари: тур ёки безоар эчки (Сарга aegagгus), маркур ёки морхур (винторог) эчкиси (Сарга Falconeгi) ва европа эчкиси (Сарга pгisca) хисобланади.Бу ёввойи турлар билан бизнинг уй эчкиларимиз орасида калла суягининг, шохининг тузилиши, шунингдек экстерьерда, рангида ва яшаш тарзида жуда куп ухшашликлар мавжуд. Марказий Осиё территориясида бу уч тур эчкилар учрайди. Ю.Л. Горощенконинг ёзмалари буйича, КирFизистон, ^озокистон, Тожикистон ва Монголияда бошка турдаги аралаш гибрид келиб чикишининг яна бир гурухини ташкил килади, ки уларнинг шаклланишида приска ва бошка турлархам иштирок этган.

И.Дюрст Ашхобод якинидаги Анауда олиб борилган пайтида мис даврига оид эчки суякларини, Г.А.Григорьев Тошкент атрофидаги казилмалардан милоддан аввалги иккинчи минг йилликка (бронза асри маданияти) тегишли булган эчки суякларини топишган. Шимолий СуFд вилоятининг Курама тоF тизмасидан тош ва коятошлар юзасига уйилган жуда характерли узун шамшир шаклидаги шохли безоаров эчкисининг куплаб тасвирлари топилган. Бу тасвирлар безоаров эчкилари одамларнинг илк улжаси булганлигидан далолат беради. Шундай килиб, уй эчкилари хозирда мавжуд булган - безоаров ва шохли эчкилардан (винторог эчкиларидан) келиб чикканлигига кайта ишониш мумкин.

Муаллиф барча турдаги ёввойи эчкилар уй эчкилари билан эркин чатишиб, яшовчан ва унумдор насл беришини таъкидлайди.Дунёда майин жунли эчкиларнинг икки зоти: ангор эчкилари ва совет майин жунли эчкилари мавжудэди. Бу эчкилар барча китъаларда таркалган булиб, асосан Жанубий Африка, А^Ш, Туркия, Австралия, Лотин Америкаси ва Марказий Осиё мамлакатларида ривожланган.Бу соха халк хужалигига майин жун, гушт, ёF, тери ва бошка махсулотлар етиштириб беради.

Революция давригача кучманчи ахоли Туркиядан хайдаб утган ангор эчкилари колдиклари хисобидан дан 30-йилларда собик СССР худудида бир неча пода ташкил килинди. Улар кичик отарлари билан Арманистондан, Озарбайджон ва ^римда урчитилди. Туркманистон ва Узбекистондаги бир неча гурух эчкилар

May 12-13

377

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari

jy

революциядан олдин махаллий савдогарлар томонидан Туркиянинг Кор вилоятидан сотиб олинди. 1326 йилда Самарканд районлари барча ангор зотли эчкилар Узбекистоннинг Аболин зоотехника - тажриба станциясига жойлаштирилди. Лекин буларнинг хаммаси янги зотнинг яратилишига сезиларли даражада уз таъсирини курсата олмади.

Янги сержунли эчкилар яратилишида 1936-1937 йилларда АКТТТдан СССРга келтирилган 360 така ва 381 она эчки сезиларли туртки булди.

Собик совет Иттифоки уз сержун эчки базасини яратиш максадида бу эчкиларни деярли барча регионларига таркатди. Бундан махаллий жойларга мослашган ангор эчкисига хос жун берадиган янги зот яратиш максади кузда тутилган эди. Лекин шулар факат СССРнинг жанубий зоналарида (Марказий Осиё) уз самарасини курсата олди, халос.

Янги зотни яратиш буйича барча илмий - методик ишлар бутун- иттифок куйчилик ва эчкилик илмий-тадкикот институти (ВНИИОК) илмий ходимлари томонидан олиб борилди. Шундай килиб, янги совет сержунли эчкилари дунёда майин жун (мохер) бериш йуналишида ангор эчкиларидан кейинги ягона янги зот хисобланди. Ушбу зот 1936-1962 йилларда Марказий Осиё Жумхуриятларида махаллий даFал жунли эчкиларни АКТТТдан келтирган ангор зотли такалар билан чатиштириш йули билан яратилган эди.

Бу зот жун махсулдорлиги буйича ангор эчкиларидан колишсада, тирик вазни ва конституциянинг мустахкамлиги буйича ундан устун келади ва энг асосийси яратилган жойи табиат иклими шароитига яхши мослашган. Бирок баъзи селекцияланган гурппалари узида шу устунликларни саклаган холда жун махсулдорлиги ва унинг сифати буйича дунёнинг бошка бурчакларидаги ангор эчкиларига тенглаша олади.

Янги зотнинг яратиш жараёни Марказий Осиё мамлакатларида деярли бир вактда утди. Маълумки, бу зоналарнинг жойдори (махаллий) даFал жунли эчкилари экстерьерларининг улчамларида ва конституциялари жихатидан бир биридан фарк килар эди. Шунинг учун Тожикистон, Узбекистан, ^озокистон ва ^ирFизистонлардаги совет сержун эчкилари орасида хам шу хусусиятлар фаркияти сакланиб колган. Бундан ташкари, унлаб йиллар давомида узаро урчитилиши сабабли бу регионда узига хос алохида экологик зоналарга мослашган майин жунли эчкилар популяциялари пайдо булди.

Ангор эчкилари дунёда энг кадимий майин жунли эчкилардан хисобланади. Унинг келиб чикиш тарихи ва яратилиш жойи кейинги юз йил ичида куп тадкикотчиларнинг кизикишини узига жалб килди. Аммо унинг келиб чикиши ва яратилиш жойига нисбатан хам

May 12-13

378

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari

jy

ягона фикр йук. G. Thoupson (1908) ва W. Lamberti (1937)лар хабарига кура ангор эчкилари Кичик Осиёда бизнинг эрагача хам яратилган экан. Исан Абидин машхур грек географи Стробоннинг о; майин жунли эчкиларини эслатишига асосланиб ангор эчкилари Анкарада камида 2400 йил бурун урчитилган деб ёзади.Соди; Габит Бай ва Хакки Низим 1926 йил чоп этилган Турк иктисодий географиясидаги маълумотларга биноан ангор эчкилари Анатолий аборигенлари (махаллий) эмас, улар бу ерга Помир ва Олтойдан келтирилган деб кайд килган. Н. Зейдлицнинг (1963) маълумотига кура ангор эчкилари Урта Осиё территориясининг Амударё кирFOкларида туркман кабилалари парвариш килишган. Кичик Осиёда эса бу ипак жунли эчкилар XIII асрларда таркалган. Унинг фикрича Сулеймон Шох кабиласи Чингизхон зулмидан кутулишга харакат килиб узлари билан эчкилар подасини Кичик Осиёга олиб утганлар.Шунга ухшашакидани S. Baty (1939) хам айтиб утган.

XIII асрларда Туркиянинг Ангора (Анкара) вилояти ангор эчкиларини урчитиш марказига айланган. Бу зотнинг Ангор эчкиси деб аталиши хам шундан келиб чиккан. Ангор эчкиларидан мохер (шоИа1г)деб аталадиган ялтирок толали жун олинади. "Мохер" сузи (ангора типидаги майин жун) арабча "мукхайар" сузидан келиб чиккан булиб - луFавий маъноси эчки жунидан тайёрланган кийимни англатса, кучма маънода майин буралган шойи тушунчаларини ифодалайди.Мохер баъзи холларда "ангорка", "серебрянка" номлари билан хам машхурдир.

Ангор эчкилариХ1Х асрдан бошлаб А^Ш ва Африкадаги айрим мамлакатларга, хамда Австралияга таркалди. Ангор эчкисининг эволюцион келиб чикиш жараёни рецессив мутациянинг пайдо булиши ва куп асрлик танлаш йули билан боFланади. Фикримизча, ангор эчкиси жунидаги кемпнинг (улик жун, кил) мавжудлиги бахорги тулак ва ангор эчкиси туFилган улоFи билан даFал жунли (жайдари) эчкилар жун тери копламлари баъзи морфологик хусусиятларининг ухшашлиги, уларнинг узок кариндошликларидан далолат беради. Ангор эчкилари эволюцясида танлаш асосан жун махсулотлари буйича утказилган. Бу эса хилланган узун кандил (кумушранг) яркирок коникарли даражада ёFли хамда яхши механик хусусиятли жунли эчкилар яратилишига олиб келди. Лекин бир томонлама танлаш окибатида нозик ва буш конституциялик хайвонларни хам вужудга келтирди.

Турли асрларда булган купчилик географ-сайёхлар бу ерда курган ипаксимон буралган ва майин жунли эчкиларни хайратланиб ёзганлар.

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning^azariy^a amaliy asoslari

jy

XVI -XVIII асрдарда тукимачилик саноатининг ривожланиши Туркияда ангор эчкиси жунининг кайта ишланишида катта роль уйнайди. Туркия иктисодиётида ангор эчкичилиги узок вактлар давомида етакчи тармоклардан бир хисобланиб келган.

Жунни сотишда хам кайта ишлашда монополияни саклаш учун XVIII асрнинг урталарида Туркия ангор эчкисини ташкарига чикариш катъий таъкикланади. Х,атто яйловларда эчкиларга куролли коровуллар куйилди. Шунга карамасдан Европанинг баъзи мамлакатлари эчкини чикариб кетишга эришган: Швеция - 1740 йилда, Испания - 1765 йилда, Францияга - 1787 йилда, кейинчалик Африкага, Франция колонияси Жазоирга ва бошка Марказий Шимолий Африкага, хамда Англия, Италия, Германия, Австрия, Болгарияга хам ангор эчкилари келтирилган эди. Бирок Европа континентида табиий об-хаво шароитиниг тугри келмаслиги сабабли бу эчкиларни урчитишга эришилмади. Марказий ва Шимолий Африкага келтиришга уринишлар хам карийб шундай муваффакиятсизликларга олиб келди. Шундай килиб то XIX асрнинг иккинчи ярмига кадар Туркия ангор жуни ишлаб чикариш ва сотишда лидерликни саклаб турди.

П.Ф.Кияткин (1968) маълумотларига кура Туркиядан Америкага мулкдор шахслар 1849 йилдан ангор эчкиларини келтиришни бошлаган. А^Ш ва Жанубий Африкага кейинги келтиришлар XIX асрнинг иккинчи ярмида амалга оширилган. Бу мамлакатларда табиий шароитнинг кулайлиги ва дунё бозорида ангор жунига талабот катталиги туфайли бу соха тез суръат билан ривожлана бошлади. Нисбатан киска муддат ичида мол сони ва умумий жун микдори буйича улар Туркиядан узиб кетдилар.

XIX асрнинг охирида ангор эчкилари Фиджи оролларига, Мадагаскар ва Австралияга келтирилди ва бу ерларга эчкилар яхши мослаша олди.

Ангор эчкилари Туркиядан Россияга биринчи булиб 1811 йилда келтирилган. 1884, 1901 ва 1903 йилларда хам кичик-кичик группалари келтирилган.

Маълумки Марказий Осиё мамлакатлари иклим шароити жихатидан майин жунли эчкичилигини ривожлантириш учун купгина кулайликларга эга. Бу территорияларда турли хил тупрок ва иклим шароитлари мавжуд булиб баъзи жойлари усимликлар бойлиги билан ажралиб туради. Бунда шакли ва тузилиши жихатидан турли хил 5 мингдан ортик усимликлар усади. Бу тоFли жойларда кадимдан чорвачиликнинг тармоFи булмиш эчкилчилик (махалий зоти) ривожлантириб келинган.

May 12-13

380

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning^azariy^a amaliy asoslari

jy

Эчкилар уз табиати ва биологияси жихатидан бошка чорва молларидан алохида фарк килади. Улар энг кояли тоFларга чикиб, у ерларда усаётган баъзи усимликлар билан озикланиши мумкин. Шунинг учун эчкиларни бошка чорва моллари учун кийин булган тоFли жойларда ривожлантириш мумкин.

Бундан ташкари эчкилар бошка молларга нисбатан камсукум хисобланади. Масалан, 320 (100%) - тур усимликлардан корамол 100 (31%) хилини истеъмол килади, куйлар 160 (50%), эчкилар эса 187 (58%) хилини. Яъни ушбу холда корамол истеъмол килмайдиган 87 усимлик тури эчки учун озик хисобланади. Шу нуктаи назардан тоF ва тоF этаклари яйловларида эчкичиликни ривожлантириш йули билан самарали фойдаланиш мумкин.

Ангор эчкисининг такалари урта хисобда 50-55 кг, йилига 5-7 кг жун беради, урFOчилари 32-36 кг га борад\и, 3,1 кг жун беради. 65 - 70% тоза жун чикади. Х,ар юз бош Ангор эчкисидан йилига 105 улок олинади. СоFин эчкидан 70-100 кг сут соFиб олиш мумкин, ёFлик даражаси 4,2 - 4,4 фоизни ташкил килади.

Ангор эчкиси ривожланиш учун климат шароити туFри келган мамлакатларида бу соха нихоят сердаромад хисобланади. Шу жумладан А^Ш ангор эчкилари ривожлантиришда жахонда етакчи уринлардан бирин эгаллайди. Масалан, Оклахома штатида фермерлар хар бир бош эчкидан урта хисобда 115 доллар даромад олади.

Ангор эчкисининг иктисодий жихатдан самарадорлигини ушбу мисолда тасдик килиш мумкин. А^Шнинг агро илмий махсус текшириш лабораториясида олиб борилган тажрибага кура, Америка рамбульеси (дунёга машхур майин жунли куй зоти) 1 кг тоза жун толасига кура 159 бирлик озик сарф килади. Шунча тоза мохер толаси учун ангор эчкиси 88 бирлик озик сарф килади, халос.

Фактларга мурожиат килайлик. 1985 йилда 1 кг эчки майин жуни давлат секторида 24 сум булиб, шу давр нархига нисбатан 6,8 кг эчки гуштига ёки 150160 кг арпага, ёки 200-220 кг комбикормга эквивалент эди (вахоланки шу вактда бозорда 1 кг жун 60 сум эди).

Х,озир эса, 1 кг эчки майин жуни бозорда нархи жихатидан 1,2-2,0 кг эчки гуштига, ёки 20-25 кг арпага, ёки 30-35 кг комбикормга туFри келади. Бундан маълумки эчки жуни нархи шу таккосланган махсулотлар нархига нисбатан бир неча баробар (унлаб) оркада колган, яъни пропорция сакламаган. Бу уз навбатида соха иктисодиётига катта путур етказди.

Жахон бозорида эса 1 кг ангор эчкиси жуни 8-12 долларни, айрим юкори сифатли хиллари 26-28 доллар ва ундан юкор нархларни ташкил килади.

May 12-13

381

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning^azariy^a amaliy asoslari

iy

Хулоса килиб айтиш мумкинки, сохани ривожлантириш лозимлиги шак-шубха "^дирмайди. Шу кунларда бозор иктисодиётига утиш даври купгина кийинчиликларни юзага келтирди, лекин вакти келиб хар соха иктисодий жихатида уз урнини топиши мукаррар.

Маълум, ки натурал жун толаларининг ташки кавати устма-уст тангасимон катламларидан иборат. Мохер толасидан бу катламларнинг бошка толалар катламига нисбатан камройк туртиб чиканлиги сабабли улар силликрок ва мулойимрокдир. Шунинг учун кул тукимачилигида бу тола жуда кенг ишлтилиб келмокда. Шунинг учун кул тукимачилигида бу тола жуд кенг ишлатилиб келмокда. Ундан халк хунармандчилигидаги турли румоллар, шарфу - кофталар, аёллар телпакларию, одеялалар хаммага маълум.

Хозир жахонда ишлаб чикарилаётган эчки жуни, янги мохернинг асосий кисми Япония, Буюк Британия, Франция ва А^Ш да кайта ишланади.

Эчки гуштини истеъмол килиш махаллий халкда кадимдан кенг таркалган. Маззаси жихатидан энг олий сифатли гушт 8-10 ойлик улоклардан тоF яйловидан кайтгандан кейин олинади. Эчки гушти таркибида бошка кишлок хужалиги моллари гуштига нисбатан А (ретинол), В1 (тиамин) ва В2 (рибофлавин) витаминлари анча юкорилиги балан ажралиб туради. Эчкилардан урта хисобда 1,5-4 кг чарви (ички) ёFи олинади. Унинг эриш температураси бошка мол ёFлариникидан пастдир. Шунинг учун хам эчки ёFи туберкулёз ва силекоз касалликларини даволашда ишлатилади.

Эчки териси яхши санитар - гигиеник хосиятларга эгадир. Ундан кимматбахо замши, лайка, шевро ва сафъян каби ишланган тери махсулотлари тайёрланади. Кузда суйилган эчки териси калин жун каватидан иборт булиб мех тайёрлаш учун ошланади.

Эчки сути ошкозон - ичак касаллига чалинган болаларни даволашда ишлатилади. Европа давлатларида ундан сыр (пишлок) тайёрлаш кадимий анъанадир. Буларга сабаб эчки сути таркибидаги ёF шарикларининг майдалиги ва оксилларнинг узига хос структурасига эгалиги хисобланади. Олинадиган кушимча махсулотлар: шох, туёк, суяк ва ичаклари саноатнинг турли тармокларида ишлатилади. Эчки гушти кимматли органик уFит сифатида, уз таъсири жихатидан корамол гунгидан 5 баробар устун туради.

REFERENCES

1. Мишарев С.С. К вопросу о происхождении коз // Тр. ВНИИОК/ Ставрополь, 1971, вып.31. - Т.1. - С.155-173.

May 12-13

382

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

iy

2. Кияткин П.Ф. Пути и методы выведения новой породы шерстных коз. -Ташкент, 1968. - с.6-9, 10-13, 60-61, 264.

3. Богданов Е.А. Происхождение домашних животных. М., 1937, - 118с.

4. Боголюбский С.Н. Происхождение и преобразованиен домашних животных. М.: Сельская наука. - 1959. - 114 с.

5. Thompson G.F. The angora goat U.S. Deparament of Agroculture Formers Bulletin no. 137. (Revised E. L.haw). Washington, 1908.

6. Lamberti W.V. Breeding problems with Angora goats //Year-book of Agriculture. -

7. Batu S. Neue fertsteellungen Uber die Gasohiche, Herkunft und Ansammung der Angora Ziege // Ztsohr.f. Tierzuohtung u. Zuohtungsbiologie. - 1939. - B.44.

8. Громова И.В. Об ископаемых остатках козы и других домашних животных. /Проблемы происхождения, эволюции и породооброзования домашних животных/ - М. -Л., 1940. - С.15.

9. Зеленский Г.Г. К вопросу о происхождении ангорской породы коз и изучении путей эволюции кожно-волосяного покрова древних пород мелкого рогатого скота //Тр.Костромского СХИ/ 1966. -Вып.7. - С.73-86.

10. Даулетбаев Б.С. Основные тенденции и проблемы развития овцеводства и козоводства в зарубежных странах. //Обзорная информация по материалам Консультативного совета экспертов ФАО/ -Алма-Ата, 1986. - С.4-5.

11. Samim V. Die Zuchtung und Verbreitung der Angora Ziege in der Turkei //Zeitschrift fur Zuchtung, - 1932. - B.28 - H.I. - Berlin/.

1937.P.38

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

May 12-13

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.