CC BY
66
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ
135
УДК 808.26(053)
ВЕРБАЛЬНЫЯ СРОДКІ КАМІЧНАГА Ў П’ЕСЕ “ВОЎК” МІХАЙЛЫ ГРАМЫКІ
В. І. Рагаўцоў
доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт БелАА, загадчык кафедры беларускай мовы УА “МагДУ імя А. А. Куляшова”
Найбольш пашыраныя ў п’есе неспецыялізаваныя вербальныя сродкі стварэння камічнага, для якіх гэтая функцыя з’яўляецца аказіянальнай (мастацкія этымалагізмы, трасянка, збыткоўныя адзінкі, дражнілкі, антрапонімы). Радзей ужываюцца спецыялізаваныя вербальныя сродкі, для якіх функцыя стварэння камічнага эфекту з’яўляецца асноўнай (каламбуры, іранізмы, гумарызмы). У выяўленні камічнай экспрэсіі важная роля належыць вербальным актуалізатарам, а ва ўзмацненні яе - інтэнсіфікатарам (канцэнтраванае ўжываннне моўных адзінак).
Уводзіны
Літаратурную дзейнасць М. Грамыка пачаў у 1907 г. (спачатку пісаў на рускай мове). Першая паспяховая спроба пісаць на беларускай мове - драма “Змітрок з Высокай Буды” (1918 г.). У тым самым годзе яна надрукавана ў газеце “Вольная Беларусь” (29 верасня, 6, 13 кастрычніка).
Апрача гэтай п’есы, М. Грамыка - аўтар п’ес “Скарынін сын з Полацка” (1925 г., паст. у 1926 г., рукапіс не знойдзены), “Над Нёманам” (1926 г.), “Віно бушуе” (1929 г.).
П’еса “Воўк” напісана ў 1930 г., упершыню надрукавана ў “Выбраных творах” (1985 г.), сцэнічнага ўвасаблення не атрымала. Паводле С. С. Лаўшука, найбольшую цікавасць яна выклікае “сваім прыгодніцкім, займальным ладам”, а таксама тым, што “досыць пазнаваўчая” [1, 13].
Вынікі даследавання і іх абмеркаванне
Для стварэння камічных сцэн і сатырычнай абмалёўкі персанажаў у п’есе выкарыстоўваюцца наступныя асноўныя вербальныя сродкі і прыёмы.
I. Каламбуры. Сустракаецца каламбур, у якім абыгрываецца фрагмент моўнай адзінкі (слова або выразу), якая з прычыны шырокай вядомасці не страчвае сувязі з прататыпам -агульнавядомым словам ці выразам: [Яська:] Мы ж не бунтуемся, мы ціха гаворым... а вось вы... [Станавы:] Ах ты ё...! [Яська:] Што ё, “ё” мо ё, а мо і няма. Справядлівасці няма. Зразумела, Прыставу не спадабаліся пачутыя ад Яські а вось вы... Таму ледзь не выскачылі з прыстававых вуснаў ці то лаянкавае слова ёлупень, ці то прастамоўныя фразеалагізмы як воклічы прыкрасці (ёлкі зялёныя, ёлкі маталкі, ёлкі-палкі), ці то ўвогуле непрыстойны лаянкавы выраз. Яська ж успрыняў ё...! як літаратурнае ёсць - ‘быць у наяўнасці’ (актуалізатар - мо ё, амо і няма).
У п’есе ўжываецца таксама каламбур, заснаваны на фармальным абыгрыванні разнамоўных паранамазаў - слоў з рускай (у беларускім графічным афармленні) і беларускай моў: [Станавы:] Предвадзіцельствовал. Генерал в сраженіі без вінтоўкі, а камандует. [Наста:] Ды дзе тут заражэнне, ніякага заражэння і не было ні ў каго. Параўн.: рус. сражение -‘бітва, бой’ і бел. заражэнне - ‘перадача каму-н. заразы’.
Камізм каламбура можа грунтавацца на эфекце “падманутага чакання”. Пачуўшы ад Яські пра разбойніка Ваўка, якому дапамаглі людзі ўцячы з турмы праз кватэру начальніка, Ляксей так пагрозліва адрэагаваў: А злавіў бы [Ваўка], сам бы скуру сваімі рукамі здзёр бы з плячэй! Выраз скуру <сваімі рукамі> здзёр бы спачатку рэалізуе фразеалагічнае значэнне -разм. неадабр. ‘моцна пабіў бы’ (актуалізатар - А злавіў бы...). Потым пад уплывам постпазіцыйнага прыназоўнікава-назоўнікавага спалучэння з плячэй у гэтым выразе актуалізуецца прамы сэнс.
II. Іранізмы. Гранічнае значэнне моўныя адзінкі набываюць часцей за ўсё ў кантэксце і рэалізуюць з дапамогай пэўных актуалізатараў:
1. [Ляксей:] Тут, недалечка, нашым суседам быў, га? Добры сусед, што? Каб яму дабра не было! Як іранізм ужыта вылучанае спалучэнне (актуалізатар - праклён Каб яму дабра не было!).
2. [Яська:] Я працую не горай за іншых, механік кажа... [Цыбульскі:] Механік... Палюбіўся Гайковічу... Ха-ха! Ну, добра, паглядзім, што далей будзе... З іранічным значэннем
136
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
ужываецца Цыбульскім дзеяслоў палюбіўся (паказчык - постпазіцыйны вербальны кантэкст ха-ха! Ну, добра, паглядзім, што далей будзе...).
3. [Сымон:] Ну, што ж, нічога! Абодва вольныя - хлапец і дзяўчына, толькі і бяды. А табе ажаніцца час, Яська, гэта праўда. [Яська:] Ды не, тата, я толькі... [Сымон:] Пакуль што “толькі”, ды каб не было болей чаго, чуеш? Каб не было “гэтулькі”. З твора вядома, што Яська сустракаецца з Кацярынай. Бацька, ведаючы гэта, звяртаецца да сына: А табе ажаніцца час, Яська, гэта праўда. Пачуўшы ад яго: Ды не, тата, я толькі... [трэба разумець: заляцаюся], Сымон па-бацькоўску шчыра папярэджвае Яську: Каб не было “гэтулькі” (каб не было болей чаго). Тонкі іранічны намёк “хаваецца” за ўжытым у Сымонавай рэпліцы гэтулькі, якое абыгрываецца з блізкагучным папярэдне ўжытым толькі ‘не больш як’ (сустракаюся) і набывае ў кантэксце значэнне ‘так многа праблем, клопатаў’.
4. [Кацярына:] Яська пасмялеў, ведаеце, дзяўчаткі. Такі стаў, спрытней за якога іншага з хлопцаў! [Наста:] Ці не ты яго, Кацярына, спрытным зрабіла, ды калі ж гэта паспела? [Дзяўчына адна:] Кацярынку мы пакінулі з ім удвох, дык, мусіць, яна... Пра іранічнае ўжыванне прыметніка спрытным сведчыць рэпліка трэцяга персанажа - адной з дзяўчынак.
5. [Броня:] Во дзе спаткацца давялося. Нездарма кажуць, што турма - царскі ўніверсітэт. [Яська:] Уцяку з гэтага ўніверсітэта... У функцыі камічнага ўжываецца перыфраза-іранізм царскі ўніверсітэт (турма), (з гэтага) універсітэта.
Насычаны камічны эфект дасягаецца ўжываннем у рэпліках персанажа некалькіх іранізмаў:
1. [Цыбульскі:] Тры гады ў турме... па зямельнаму дзелу судзілі яго... [Станавы:] Стойце, стойце, а фамілія? [Цыбульскі:] Мікула, Яська Мікула з Дубраўлян. [Станавы:] Та-та-та! Стары прыяцель! Го-го! Так я ж его атлічна знаю!.. [Цыбульскі:] Ах так, Іван Сцяпанавіч... [Станавы:] Ну, я ж яго арэстовывал... О, эта гусь харошый... Іранізмы стары прыяцель (актуалізатар іранічнай канатацыі - трыплікаваны выклічнік та-та-та!, ужыты ў функцыі выклічнікавых фразеалагізмаў-сінонімаў тыпу вось дык так!; вось дык штука!; вось табе і на! -‘вокліч здзіўлення з-за чаго-н. нечаканага’), атлічна (знаю), гусь харошый (паказчыкі іранічнага ўжывання - адпаведна выклічнік-рэдуплікат го-го! і фрагмент рэплікі я ж яго арэстовывал...).
2. [Яська (зноў напявае):] На волі пакінуў я родных сваіх... [Надзірацель:] Іш, распелась, пцічка! Да клетачка хараша! Каторы тут Яська Мікула? Для стварэння камічнага эфекту выкарыстаны іранізмы пцічка (літ. птушка) ‘свабодны, ні ад кога не залежны чалавек’ (актуалізатар іранічнай канатацыі - іш, распелась...), хараша (клетачка) (маецца на ўвазе турэмная камера).
Ш. Гумарызмы. Гэта вербальныя сродкі, з дапамогай якіх перадаюцца розныя адценні гумару: [Наста:] Ён жа ў цябе, як баранчык той, так і туліцца да кожнага, так і туліцца. Ды васількамі сваімі - зір-зір!.. [Крыстына:] Дзевятнаццаты гадок пайшоў, а як дзіцянё малое. І люблю ж я яго, цётачка Наста, што год, то болей, нібы толькі-толькі з калыскі... У дыялогу выкарыстаны гумарызмы (параўнальныя звароты), якія выклікаюць дабрадушную ўсмешку. Настаў сын, якому дзевятнаццаты гадок пайшоў, як баранчык той, нібы толькі-толькі з калыскі... Лагодны гумар выклікаюць метафара васількамі (‘вочкамі блакітнага, як валошкі, колеру’), дзеяслоўная форма-рэдуплікат са значэннем імгненнага дзеяння зір-зір!..
IV. Мастацкія этымалагізмы. Да іх адносіцца слова аблакат, якое ўтварылася ад перайначання запазычанага слова адвакат у выніку суаднясення яго з сугучным дзеясловам роднай мовы (аблакаціцца) на аснове сумежнасці з’яў (прасторавай): [Наста:] Навошта бацька браўяго ў горад да аблаката -усю справу пра зямлю раскрыўяму той аблакат; [Сымон:] Бо пан! Мы аблаката, ён двох! Адзін аж з Піцярбургу. І планы новыя папрывозіў З панам судзіцца - гэ-гэ!; [Сымон:] Скарыцца. Аблакат толькі рукамі развёў!; [Яська:] Я і бяруся, Кацярынка. Я, не смейся! Я не магу гэтай несправядлівасці перацярпець. Я ведаю ўсю праўду, што зямля нашая, аблакат усё нам растлумачыў, я ж з бацькам ездзіўу горад...; [Крыстына:] А куды ж цябе вядуць, сыночак, куды? [Сымон:] Зацягаюць па халодных каморах, а пасля суд! На загубу браў яго ў горад, да аблаката таго... Каб жа ведаць, на колькі год засудзяць! Параўн.: аблакат (ад аблакаціцца -‘абаперціся локцем на што-н.’) - літ. адвакат.
V. Трасянка. Трасянку складае “мноства стыхійна і па-рознаму зрусіфікаваных індывідуальных варыянтаў беларускага маўлення” [2, 19]. У трасянкавых ідыялектах “няма пэўнай, аднолькавай прапорцыі беларускіх і рускіх слоў, інакш кажучы, у змяшэнні беларускіх і рускіх моўных элементаў няма узусу” [3, 255].
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ
137
Маўленне, перанасычанае рускамоўнымі ўкрапінамі, уласціва станавому прыставу: [Станавы:] Малчаць! “Ды мы што”! А с косамі на чыновніка пры іспалненіі служэбных абязанасцей - так это вам “ды мы што”? Ураднік, стараста, панятыя - взяць! Даставіць в стан, сейчас же, вмесце са мной едзем... Я вам пакажу бунтаваць! Пусць там ва всей Расіі -рэвалюцыя, у меня в стане - я навяду парадак! У рэпліцы побач з беларускамоўнымі лексічнымі адзінкамі ўжываюцца рускамоўныя ўкрапіны:
а) поўныя: с, это, в, сейчас же, всей, меня;
б) частковыя (падпалі пад беларускамоўнае фанетычнае асваенне і перадаюцца сродкамі беларускай графікі): служэбных, пусць, вмесце;
в) кантамінаваныя руска-беларускія. У іх сумяшчаюцца элементы дзвюх моў: у слове ўжываюцца рускія і беларускія графемы: чыновніка, взяць. Такія ўкрапіны ўспрымаюцца як інтэрферэмы - моўныя адзінкі са “зрушанымі ў выніку кантакту моў формамі” [4, 150]. Так, дзеяслоў-інтэрферэма взяць часткова аформлена паводле арфаграфічных правілаў і арфаэпічных нормаў беларускай літаратурнай мовы і часткова рускай: ужыты руская графема “в” і беларуская графема “ц” (параўн.: рус. взять і бел. узяць). Тое ж датычыць назоўніка-інтэрферэмы чыновніка і іншых інтэрферэнцыйных адзінак (малчаць!, іспалненіі, абязанасцей). Да якой мовы належыць інтэрферэнцыйная адзініка, адназначны адказ часам даць немагчыма. Калі зыходнай лічыць беларускую форму чыноўніка, то ў форме чыновніка інтэрферэнцыйнай будзе графема “в” (і адпаведна тая ж самая фанема). Калі ж зыходным варыянтам інтэрферэнцыйнай формы прызнаць рускае чиновника, то ў такім выпадку ў інтэрферэме ўжыты беларускія графемы “ы”, “і”, а таксама фанема <ч>). Паводле высновы Н. Б. Мячкоўскай, у такім маўленні “русіфікацыя ахоплівае перш за ўсё лексіку, у той час як фанетыка і граматыка захоўваюць сваю беларускамоўную аснову” [3, 252]. Трэба адзначыць, што найбольш насычаны камічны эфект дасягаецца ўжываннем не поўных рускамоўных украпін, а частковых і (асабліва) кантамінаваных.
Трасянкавае маўленне яскрава выяўляецца і ў наступнай рэпліцы Станавога, які звяртаецца да ўрадніка: Ты не плутай! (Да Сымона.) Ты, стары, гаварыш “несправядліва зямлю абразаюць”. А ізвестна вам, што зямля спакон веку панская была і только государ імператар Александр второй ізволіл собственнаручна перадаць часць землі на предмет землепользованія кресцьянам, а? У рэпліцы ўжыты рускамоўныя ўкрапіны: поўныя -плутай (тут: ‘не махлюй’), только, Александр второй, частковыя (перадаюцца графічнымі сродкамі беларускай мовы): ізвестна, ізволіл, собственнаручна, часць землі, кантамінаваныя (руска-беларускія): государ (пад уплывам беларускай мовы вымаўляецца зацвярдзелы [р]).
VI. Збыткоўныя адзінкі. У п’есе ўжываюцца словы-паразіты, якія не нясуць ніякай сэнсавай нагрузкі і таму надаюць маўленню адзнаку пустаслоўя. З імі сустракаемся ў маўленні станавога прыстава і канторшчыка Цыбульскага: [Цыбульскі:] Она, кажется, тут, на гуце... [Станавы:] Н-да! Так, па-вашаму, нічэго себе для... так сказаць... Ха-ха!; [Цыбульскі:] А вот я, ізвіняюсь, не знаю вашэго, так сказаць, імені і такжэ імені вашэго папашы...; [Цыбульскі:] Собственна, канечне, мне нужны вы без папашы, но па імені і отчэству прынята называць? (Заўважыўшы Яську.) Пастойце-ка! Пастойце! Т-с-с!
Вось як рэагуюць станавы прыстаў і канторшчык на гуце, калі даведаліся, што Яська ўцёк з турмы: [Цыбульскі:] Рэвальвер у яго, Іван Сцяпанавіч! [Станавы:] Н-да, знаеце лі! [Цыбульскі:] Н-да, знаеце!
Са збыткоўнымі адзінкамі сустракаемся ў маўленні эпізадычнага персанажа -пісара (яно перадаецца Ляксеем): Пісар сённі казаў: “Шукайце, калі бога баіцёся, шукайце, а то, каа, усім бяда будзе. Разбой, каа, будуць злачынствы... А як хто яго зловіць, каа, дык мы яго зараз у турму, каа...”
VII. Дыялектызмы. З камічным эфектам ужываюцца фанетычныя дыялектызмы:
[Ляксей:] А ён узяў ды ўцёк, гад, ды за рабочага на нейкую хвабрыку з хвалшывым пашпартам прыстаў, два гады жыў так. У запазычаных словах замест гука [ф] ужываецца спалучэнне [хв]. Апрача таго, у другім вылучаным слове вымаўляецца цвёрды [л] (трэба - [л’]). Камічны эфект дасягаецца выкарыстаннем фанетычнага дыялектызма рэвальверт ‘рэвальвер’: [Рабочы:]
Нам не прывыкаць! З нас не надта возьмеш, а рэвальверт ты бяры сабе, прыгадзіцца, нам без патрэбы пакуль...; [Яська (узрушаны):] Татка, татачка, што вы з імі? Хіба не бачыце? Рэвальверт на бяззбройных навёў Хіба гэта людзі?
138
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
VIII. Дражнілкі. Г эта адзін з жанраў дзіцячага фальклору, словы або кароткія выразы, у якіх незласліва, жартам высмейваецца “супраціўнік” (яго рысы характару, знешні выгляд, імя). У п’есе Кацярына дражніць Яську, называючы яго баранчык (часам з эпітэтамі): [Яська:] Чаго ты дражніш мяне, смяешся... Я ж не хлапчанё якое... я... [Кацярына:] Баранчык беленькі, кучаравенькі... Во і зачырванеў...; [Кацярына:] Ого, нешта ты, баранчык, паспрытнеў. Ха-ха!; [Яська:] Каб ты не дражнілася, не маніла мяне баранчыкам. Я, Кацярынка, зусім ужо вялікі хлапец, бачыш?; [Яська:] Не пусцім зямлю абмяраць. [Кацярына:] Гэта ты не пусціш, баранчык кучаравенькі? У Кацярыніных “разавых” назвах Яські не адчуваецца ніякай зласлівасці, пра што сведчаць ужыты ёю дэмінутыў баранчык і эпітэты з суфіксамі дадатнай суб’ектыўнай ацэнкі (беленькі, кучаравенькі).
IX. Антрапонімы. Камізм выклікае прозвішча, семантыка словаўтваральнай асновы якога кантрастуе з сацыяльным статусам яго носьбіта. Параўн.: ураднік, потым наглядчык Храпакоў і храпа - груб. ‘твар чалавека’, храпці - разм. ‘моцна спаць, пераважна з храпам’. Камічныя асацыяцыі выклікае таксама прозвішча станавога прыстава - Трубнікаў (Іван Сцяпанавіч), паколькі яно суадносіцца ў свядомасці чытача з дзеясловам-экспрэсівам трубіць - перан. разм. 1) ‘многа есці’; 2) ‘настойліва распаўсюджваць якія-н. чуткі’.
X. Комплекснае ўжыванне вербальных сродкаў камічнага. Гэты прыём дае магчымасць з дапамогай розных моўных сродкаў дасягнуць у межах адной рэплікі або цэлага палілога насычанай камічнай экспрэсіі, напрыклад:
1. [Яська:] Татка, дык і тая ж наша, адсуджаная! Як жа так? Ты ж сам увесь час казаў з аблакатам, памятаеш, як гутарылі, планы ён паказваў, алавіком па іх вадзіў. Як жа так? Я нязгодны на замірэнне, татка! [Малады хлапец:] І я! [Сымон (перадражніваючы):] І я! Ты глядзі, дзе твая свіння, свінапас! Малако на губах амый раней, соплі вытры! Ія! Вербальныя сродкі камічнага: мастацкі этымалагізм аблакат ‘адвакат’, іранізм і я! (ужываецца ў пачатку і канцы Сымонавай рэплікі; актуалізатар іранічнай канатацыі - рэмарка перадражніваючы), зніжаны экспрэсіў свінапас, мадыфікаваны фразеалагізм малако на губах амый - разм. неадабр. ‘замоўкні, не ўмешвайся ў справу, бо яшчэ малады і зусім нявопытны’ (параўн. з фразеалагізмам <матчына (мамчына, маміна) > малако на губах не абсохла) [5, 15], выраз соплі вытры [параўн.: вытры малако на губах - зневаж. ‘замоўкні, не ўмешвайся ў якую-н. справу (у адносінах да малодшага, менш вопытнага)’] [6, 42].
2. [Яська:] Кацярынка, чаму ты так кажаш? [Кацярына:] Сарамлівы занадта, каб смелым быць! Во, як дзяўчына, і вочы ў зямлю. Ну, які з цябе завадар? Ха-ха-ха! І цалавацца, мусіць, не ўмееш. [Яська:] Кацярынка, што ты кажаш? Як жа так - цалавацца? Цалавацца ж, вядома, страшней, як з начальнікам якім... [Кацярына:] Ха-ха-ха! Ну і смешны ты, Яська, далібог! Ну, што з табой рабіць? Бывай, пабягу, дзяўчатам скажу пра цябе, які ты смелы. Камічны эфект выклікаюць гумарызм-параўнанне як дзяўчына, іранізм Ну, які з цябе завадар? (актуалізатар іранічнай канатацыі - трыплікаваны выклічнік ха-ха-ха!). З гумарам успрымаецца папрок Кацярыны Яську (18 гадоў): І цалавацца, мусіць, не ўмееш. Светлы гумар выклікае шчыры Яськаў адказ-“разважанне”, які сведчыць пра наіўнасць юнака: Цалавацца ж, вядома, страшней, як з начальнікам якім... У рэпліцы Кацярыны ўжыты іранізм смелы (іранічнае значэнне вынікае з прэпазіцыйнага вербальнага кантэксту).
3. [Яська:] Ага! Прафэсар багаслоўя! Бручка параная, апостал бубновы! [Першы:] Свалата ты! З табой па-добраму, як з чалавекам, а ты... Зладзюга! Табаку маю хто злімзіў учора? Давай! [Яська:] Во, пазбірай во тут ды пакуры, патэльня лысая! [Першы:] Душагуб, колькі забіў? [Яська:] Я, можа, калі і забіў, дык гада такога, як ты, а ты, стары чорт, дзяўчынку згвалціў! [Першы:] Брэшаш, ніколі таго не было! Вось вам крыж, браточкі, не за такое я! Ах ты... Воўк, аў-аў... (Падвывае.) Вербальныя сродкі камічнага: іранізм прафэсар багаслоўя! (пра першага арыштанта), канцэнтраванае ўжыванне зніжаных экспрэсіваў (слоў і выразаў) бручка параная, апостал бубновы, свалата, зладзюга, злімзіў, патэльня лысая, душагуб, гад, стары чорт, брэшаш, воўк, гукаперайманне аў-аў (імітацыя воўчага выцця).
4. [Станавы:] Мне ісправляцца незачэм, не прахвост, не прэступнік... Ну, да шуткі в сторону! Цебе, галубчык, здесь не места, я не пазволю, я данесу куда следует... [Яська:] На гэта вы майстра! Не турбуйцеся, навошта крывёй налівацца... Сам пайду. Тут ужыты
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ
139
іншамоўныя ўкрапіны: поўныя (да, в сторону!, здесь, куда следует, частковыя (места), кантамінаваныя руска-беларускія (ісправляцца незачэм, прэступнік, данесу), зніжаны экспрэсіў прахвост (разм. пагард. ‘нягоднік’), іранізмы майстра, (не) турбуйцеся (іранічнае значэнне выяўляецца з дапамогай сегмента рэплікі Станавога я данесу куда следует...).
5. [Старшы:] Как хочаш, дурак, тут насілія быць не можэт, патаму мужчынскі ты пол! Вот дурак-та! Бабёнка ешчо - сметана, можна сказаць! [Яська:] Цьфу! Брыдота! [Старшы:] Ну, “брыдота”! Пабрэдзёш і ты! [Яська:] У камеру мне? Я пайду... Вербальныя сродкі камічнага: макаранічнае маўленне старшага арыштанта (апрача беларускіх слоў, ужываюцца рускамоўныя ўкрапіны: поўныя (как, дурак, вот, бабёнка - праст. ‘маладзіца’, сметана -‘нічога сабе маладзіца’), частковыя (насілія, можэт, патаму), кантамінаваныя (вынік уплыву беларускай мовы: ешчо, пабрэдзёш) і змешаныя (дурак-та). Камізм выклікае паранамазійны каламбур: абыгрываюцца блізкагучныя словы брыдота (пагард. ‘агідны чалавек’) і пабрэдзёш (руск. побрести / бел. пабрысці - тут: ‘пайсці ў месца зняволення’). На рэалізацыю кантэкстава абумоўленага значэння дзеяслова пабрэдзёш паказвае апошняя рэпліка Яські: У камеру мне? У выніку такога абыгрывання назоўнік-паранамаз брыдота сэнсава ўзбагачаецца - ‘агідны чалавек, якога чакаерасплата (.зняволенне)’.
Вывады
Для стварэння камічнага эфекту ў драме выкарыстоўваюцца як спецыялізаваныя вербальныя сродкі (каламбуры, іранізмы, гумарызмы), так і неспецыялізаваныя (мастацкія этымалагізмы, трасянка, збыткоўныя адзінкі, дыялектызмы, дражнілкі, антрапонімы). У выяўленні іранічнага эфекту важную ролю адыгрываюць актуалізатары - вербальны кантэкст. Комплекснае ўжыванне вербальных сродкаў садзейнічае стварэнню насычанай камічнай экспрэсіі.
Літаратура
1. Лаўшук, С. Усё гэта трэба нам / С. Лаўшук // Грамыка М. Змітрок з Высокай Буды; Над Нёманам; Каля тэрасы; Віно бушуе; Воўк // Грамыка М. Родная пушча : п’есы, вершы, паэмы, успаміны, лісты / уклад.
С. П. Шушкевіча ; аўтар прадм. С. С. Лаўшук. - Мінск : Маст. літ., 1987. - С. 3-14.
2. Мечковская, Н. Б. Языковая ситуация в Беларуси: этические коллизии двуязычия / Н. Б. Мечковская // Сацыякультурная прастора мовы (сацыяльныя і культурныя аспекты вывучэння беларускай мовы) / С. Ф. Гванова, Я. Я. Гваноў, Н. Б. Мячкоўская. - Мінск : Веды, 1998. - С. 5-32.
3. Мячкоўская, Н. Б. Мовы і культура Беларусі: нарысы / Н. Б. Мячкоўская ; Беларус. дзярж. ун-т. -Мінск : Права і эканоміка, 2008. - 347 с.
4. Гируцкий, А. А. Белорусско-русский художественный билингвизм: типология и история, языковые процессы / А. А. Гируцкий ; под ред. П. П. Шубы. - Минск : Университетское, 1990. - 175 с.
5. Лепешаў, Г. Я. Слоўнік фразеалагізмаў [беларускай мовы] : у 2 т. / Г. Я. Лепешаў. - Мінск : БелЭн, 2008. - Т 2. - 704 с.
6. Даніловіч, М. А. Слоўнік дыялектнай фразеалогіі Гродзеншчыны / М. А. Даніловіч. - Гродна : ГрДУ, 2000. - 267 с.
Summary
Different verbal means, specialized and non-specialized (more often) are used for creating a comic effect in the play by Belarusian playwright Mikhaila Hramyka “The Wolf’. An important role in revealing the comic connotation belongs to special means (means of verbal context); in intensification of such connotation - to intensifiers (a concentrated use of lingual means).
Паступіў у рэдауцыю 03.08.12.
