CC BY
94
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ
127
УДК 811.161.3’42:821.161.3-3
АСНОЎНЫЯ ТЫПЫ СУАДНОСІН КІНЕСІЧНЫХ І ВЕРБАЛЬНЫХ АДЗІНАК КАМУНІКАТЫЎНАГА АКТУ Ў БЕЛАРУСКАЙ МАСТАЦКАЙ ПРОЗЕ
А. М. Чарнышова
аспірант другога года навучання кафедры беларускай мовы УА “Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Ф. Скарыны”.
Навуковы кіраўнік: доктар філалагічных навук, прафесар кафедры беларускай мовы УА “Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Ф. Скарыны” А. А. Станкевіч
Артыкул мае на мэце выявіць і ахарактарызаваць тыпы узаемадзеяння кінесічных і вербальных адзінак камунікацыі ў беларускім мастацкім тэксце. На багатым фактычным матэрыяле твораў І. Мележа, В. Быкава, У. Караткевіча вызначаны тыпы суадносін невербальных і вербальных адзінак камунікатыўнага акту ў беларускай мастацкай прозе. Сярод іх выдзелены наступныя: дубліраванне, субстытуцыя, контрадыкцыя, рэгуляванне. Аналізуюцца асаблівасці ўзаемадзеяння вербальных і невербальных сродкаў зносін. Выяўляецца залежнасць кінесічных і моўных кампанентаў камунікацыі і немагчымасць існавання аднаго без другога ў аўтарскім тэксце.
Уводзіны
Як вядома, кінесічныя сродкі зносін могуць перадаваць інфармацыю разнастайнага характару як пры сумесным ужыванні з вербальным кантэкстам, так і пры ізаляванай рэалізацыі ў камунікатыўным акце. У адрозненне ад слова, якое называе, апісвае пэўны прадмет, з’яву ці сітуацыю, кінесічныя адзінкі з’яўляюцца поліфункцыянальнымі. Кінемная лексіка не проста абазначае нейкія рухі розных частак цела чалавека, яна ўжываецца для перадачы пэўнага эмацыянальнага паведамлення падчас зносін.
На сённяшні дзень у лінгвасеміётыцы дастаткова поўна распрацавана агульная тэорыя моўнага знака, у тым ліку праблема суадносін вербальных і невербальных адзінак зносін. Але ўсе даследаванні выкананы на рускамоўным матэрыяле, што вызначае актуальнасць нашай працы.
Мэтай артыкула з’яўляецца выяўленне і характарыстыка тыпаў узаемадзеяння кінесічных (невербальных) і вербальных адзінак камунікацыі ў беларускім мастацкім тэксце.
Аб’ектам нашага даследавання з’яўляецца мова твораў класікаў беларускай літаратуры Ул. Караткевіча, В. Быкава і Г. Мележа. Творы гэтых пісьменнікаў - сапраўдная скарбонка, якая змяшчае вялікую колькасць кінесічных адзінак, што даюць падставу для грунтоўнага вывучэння праблемы ўжывання ва ўзаемадзеянні вербальных і невербальных сродкаў зносін у мастацкім творы.
Вынікі даследавання і іх абмеркаванне
Праблема суіснавання вербальных і невербальных сродкаў зносін не мае адназначнага вырашэння. Адны з даследчыкаў (Ю. С. Сцяпанаў, Т М. Нікалаева) адзначаюць магчымасць паралельнага, раўнапраўнага ўжывання вербальных і невербальных адзінак, паколькі любы элемент невербальных паводзін, як і элемент мовы, можа набыць кантэкстуальнае значэнне, змяняцца ў прасторы, часе і пад уздзеяннем некаторых сацыяльных, культурных умоў. Акрамя таго, кінесічныя адзінкі, як і моўныя, у большасці сваёй з’яўляюцца сімвалічнымі знакамі і ўтвараюць лексікон мовы цела [1, 167-168].
Большасць лінгвістаў (Г. У Калшанскі, Р Я. Крэйдлін) лічаць, што дамінантнай у працэсе камунікацыі з’яўляецца моўная знакавая сістэма, а невербальныя адзінкі выступаюць як другасныя элементы і, нягледзячы на самае разнастайнае іх паходжанне, па сваёй функцыі толькі прымыкаюць да мовы, выкарыстоўваюцца ёю [2, 16-25].
Некаторыя ж вучоныя (В. А. Лабунская, Г. Н. Гарэлаў) сцвярджаюць, што большую частку інфармацыі падчас зносін чалавек атрымлівае менавіта пры дапамозе невербальных (кінесічных) адзінак у сувязі з тым, што невербальныя працэсы камунікацыі (жэстыкуляцыя, мімічныя рухі)
128
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
выступаюць генетычнымі прыметамі чалавека, якія ўжо на ўзроўні падсвядомасці выражаюць пэўныя пачуцці, эмацыянальныя характарыстыкі і ў адносінах да вербальных выконваюць функцыю апераджэння, эканоміі, удакладнення, замяшчэння моўнага выказвання, узмацнення яго эмацыянальнага тону [3, 79].
На наш погляд, пры аналізе мастацкага тэксту вербальны і невербальны кампаненты камунікацыі трэба разглядаць як двуадзінства гэтых сродкаў зносін. Мы не будзем вылучаць прыярытэтнасць існавання кінесічных або моўных адзінак у творы. Мэта нашага даследавання -паказаць, что гэтыя кампаненты камунікацыі залежаць адзін ад другога і тым самым не могуць існаваць паасобку ў аўтарскім тэксце, паколькі невербальныя элементы, як і элементы мовы, маюць знакавы характар.
Праблема суіснавання вербальных і невербальных сродкаў зносін у цэласным камунікатыўным акце звязана ў першую чаргу з вызначэннем асноўных тыпаў суадносін моўных і кінесічных адзінак.
У рабоце выдзелены наступныя тыпы ўзаемадзеяння вербальных і невербальных складнікаў: дубліраванне, субстытуцыя, контрадыкцыя і рэгуляванне [4, 14-15]. Самымі пашыранымі, асабліва ў мастацкіх тэкстах, з’яўляюцца першыя два тыпы - дубліраванне і субстытуцыя.
Першы тып - дубліраванне - вызначаецца тым, што невербальныя кампаненты камунікацыі пацвярджаюць, удакладняюць змест моўнай часткі або суправаджаюць вербальны бок камунікацыі. Моўны складнік камунікатыўнага акту выступае ў дадзеным выпадку на першы план, але гэта не гаворыць аб тым, што невербальны кампанент не з’яўляецца значным. У кантэксце, дзе дубліруюцца вербальны і невербальны складнікі, апошні звычайна выконвае ролю падсобнага, дапаможнага элемента дасягнення адназначнасці камунікацыі, але невербальныя сродкі не толькі пацвярджаюць слоўную інфармацыю, яны надаюць мове экспрэсію і нагляднасць.
У мастацкіх творах даволі часта сустракаюцца прыклады дубліраванага ўжывання вербальных і невербальных адзінак: Ганна гнеўна рванулася, з усяе сілы кулаком таўханула яго ў грудзі. «Адыдзі, чорт слінявы!..» [5, 50]; Першая на стук у акно ў Грыбковай хаце прачнулася жонка. Яна хвіліну слухала, не разумела добра, што стукаюць ім, - слухала і спала. - «Ахрэм, устань...» - нарэшце, паварушыла яна мужа за плячо [5, 53]; Яна першая пайшла ў калідор, у баковачку кухні, у кухні заўважыла: мачыха, прыціхлая, пільная, азіраецца, разглядвае ўсё навокал, бацька стаіць няёмка, не зварухнецца - трымае на руках клунак. Ганна ўзяла клунак, ускінула на печ, каб не маўчаць, растлумачыла: «Ето - кухня. Тут я гатую...» Мачыха кіўнула спрытнай галоўкай: «Аге» [6, 8-9]; «Іншай дарогі для мяне няма». - Алесь развёў рукамі: «Каб жа ж можна было хоць што-небудзь зрабіць!.. Не паўстанеш - будзеш жыць, як усе... А паўстанеш -таксама страшна.» [7, 315]; Здзіўлена прыўзняліся бровы: «Гэта што?» [8, 158]; Галіна Іванаўна з камічным неспакоем пляснула далонямі: «Андрэйка, ты што ж гэта сабе думаеш?» [8, 82]; «Што рабіць, браткі? Прападзём жа, га?» - Во калі знікла яго заўсёдная наглаватая самаўпэўпенасць, вось і збаяўся ён, гэты наш хвалёны смяляка. На яго гладкім твары - спалох, вочы мітусяцца, і ён нават не спрабуе саўладаць з сабой [9, 173]; Рыбак, не знімаючы шапкі, піхнуўся за стол. - «Давай паямо», — сказаў ён да Сотнікава. Той пакруціў галавой: «Еш. Я не буду» [10, 157].
Як бачна з прыведзеных прыкладаў, дубліраванае ўжыванне вербальных і невербальных сродкаў зносін у мастацкім тэксце вельмі распаўсюджаная з’ява. На наш погляд, гэта звязана з тым, што перадача інфармацыі ад субяседніка да субяседніка і падчас сапраўдных зносін, і ў адносінах паміж персанажамі аўтарскага твора з’яўляецца цэласным працэсам, калі выкарыстоўваецца не толькі слоўны кампанент, але і невербальныя элементы камунікацыі. Аўтары, ствараючы малюнак зносін, максімальна набліжаны да жывога дыялогу, імкнуцца выкарыстаць усе магчымыя элементы перадачы інфармацыі паміж людзьмі.
У тэкстах, якія мы даследуем, бачна, што аўтары могуць ставіць на першае месца як слоўны, так і кінесічны кампанент, але ж яны суіснуюць у творах дастаткова арганічна. Так, мы можам адзначыць ужыванне некаторых самадастатковых жэстаў, якія ў асноўным не патрабуюць слоўнага пацвярджэння: ‘кіўнуць галавой ’, ‘пакруціць галавой’ (са значэннем згоды ці нязгоды з субяседнікам) разам з адпаведнымі ім моўнымі рэплікамі. І дадзены кантэкст не з’яўляецца залішнім, бо натуральнае суіснаванне слоўных і кінесічных кампанентаў дазваляе чытачу (адрасату) пазбавіцца непаразумення той інфармацыі, якая перадаецца міміка-жэставымі
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ
129
паводзінамі, і ў той жа час удакладніць сэнс моўнага выказвання. Такім чынам, зносіны паміж персанажамі паказаны як цэласны камунікатыўны працэс.
Субстытуцыя - другі тып узаемадзеяння вербальных і невербальных адзінак камунікацыі, у якім невербальныя сродкі аўтаномна перадаюць сэнс вербальнай часткі. У гэтым выпадку кінесічныя адзінкі зносін замяшчаюць моўную частку паведамлення і кампенсуюць некаторую збыткоўнасць моўных сродкаў.
У такім разе вельмі важна выкарыстаць правільны кінесічны рух, каб з яго дапамогай перадаць менавіта тую інфармацыю, якая патрабуецца ў адпаведнай сітуацыі, тым больш, што невербальныя паводзіны - гэта свайго роду «мова цела», якая павінна самастойна выражаць пэўную семантыку, не патрабуючы пацвярджэння словам. Менавіта таму ў некаторых выпадках кінесічныя адзінкі выкарыстоўваюцца асобна, без вербальнага кампанента ці проста замяшчаюць яго.
У мастацкіх творах беларускіх пісьменнікаў пры апісанні камунікатыўных зносін часта ўжываюцца толькі невербальныя сродкі. Безумоўна, такі тып суадносін вербальных і невербальных адзінак, як субстытуцыя, у мастацкім тэксце патрэбны перш за ўсё для эканоміі моўнага матэрыялу. Больш жыва і проста намі будзе ўспрымацца пры чытанні твораў апісанне рэальных міміка-жэставых паводзін герояў, замест вялікага набору намінатыўных адзінак, якія часта толькі “затуманьваюць” першасны сэнс паведамлення. Выкарыстанне толькі невербальных сродкаў у тэксце дазваляе аўтару спрасціць яго, наблізіць да жывых зносін і, акрамя таго, выклікаць у свайго чытача пачуццё дынамікі сюжэту.
У даследуемых намі мастацкіх тэкстах аўтаномнае ўжыванне невербальных адзінак камунікацыі дэманструюць наступныя прыклады: «Значыцца, у той вечар вы сядзелі з Дзятлам Васілём...» - паслухаўшы яе, не запытаўся, а як бы паўтарыў Ганніны словы Шабета. - Ганна кіўнула. - «I вы нічога не чакалі, ні пра якіх бандытаў не думалі?..» [5, 67]; «Работку даў стары, -адказаў няпэўна Яўхім. I каб змяніць небяспечны кірунак размовы, непрыемныя роспыты, запытаў: - Ну, а вы як тут?» - «Дзякуй богу, - адказала Ганна, - не сумавалі адны!» - Хадоська ціха, з дакорам шмарганулаяе за рукаў. Яўхім жа як бы не пачуў, не зразумеў кпіны... [5, 114]; «Не можно - штоб брат на брата!» - выказала яна зацята, непахісна. - Сын угневаны саскочыў з палацяў. Зірнуў злосна на старую, захадзіў нецярпліва. - Башлыкоў узняўся з лаўкі, сказаў, што пара ісці. Час не чакае... [6, 126-127]; «Стойце... Вазьміце з сабой лекара... Спадзяюся, пан Юры дазволіць...» - Бацька моўчкі схіліў галаву ў знак дазволу [6, 95]; «Дзядзечкі, перавязіце!» -Няспрытны на язык Стафан толькі галавою пакруціў [8, 204]; «Сацыяліста! Гверыльера!» -Вежа з удаваным непаразуменнем паціснуў плячыма [7, 229]; «Самы цудоўны баль, які я калі-небудзь бачыў», - адказвае важны Франс. - А яна не адказала, толькі кіўнула галавой [7, 124]; За сталом пачаў натужліва кашляць Сотнікаў. Яна пакасілася на яго, нахмурылася, але змоўчала, не пакідаючы прыбіраць, - тузанула брудную фіранку над дзіркай у падпечча. Рыбак устаў. Здаецца, ён даў маху - абыходзіцца з ёй, мабыць, трэба было стражэй, з гэтаю сварлівай раззлаванай бабай [10, 198].
Вышэйпададзеныя прыклады сведчаць, што ўжыванне кінесічных адзінак незалежна ад слоўнага кампанента не толькі магчыма, але і вельмі арганічна перадае дыялагічнае маўленне персанажаў. Аўтары ў тэкстах ужываюць такія кінесічныя адзінкі, як ‘кіўнуць’ (са значэннем пагадзіцца), ‘пакруціць галавой’ (са значэннем не пагадзіцца), ‘нахмурыцца’ (у значэнні злавацца) і інш. без дадатковага ўжывання слоўных рэплік персанажаў. Значэнне невербальных сродкаў мы разумеем у кантэксце, які з’яўляецца дастаткова празрыстым і адназначным. Але існуюць і такія прыклады, дзе аўтар самастойна прыходзіць да прыёму ўдакладнення той ці іншай кінесічнай адзінкі. Тады ў тэксце з’яўляюцца так званыя ідэнтыфікатары - словы, якімі аўтары падкрэсліваюць, паясняюць семантыку невербальных адзінак: ‘схіліць галаву ў знак дазволу’, ‘з непаразуменнем паціснуць плячыма’, ‘з дакорам шмаргануць за рукаў’ Робіцца гэта з мэтай пазбавіцца двухсэнсоўнасці пры разуменні значэння кінесічных адзінак, якія, як і звычайныя лексемы, характарызуюцца мнагазначнасцю. Такім чынам, аўтаномнае ўжыванне невербальных кампанентаў - дастаткова распаўсюджаны прыём пры апісанні камунікатыўных зносін у мастацкім тэксце.
Наступны тып суадносін - контрадыкцыя. Гэты тып заснаваны на супярэчнасці: невербальная частка супярэчыць зместу вербальнай. Пісьменнікі, імкнучыся стварыць дакладную карціну камунікатыўных зносін, могуць выкарыстоўваць прыём контрадыкцыі, паказваючы
130
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
неадназначнасць тых узаемаадносін паміж персанажамі, якія ён уплятае ў сюжэтную канву мастацкага твора.
Калі гаварыць аб сэнсавай нагрузцы, то трэба адзначыць, што больш праўдзівай псіхолагі лічаць тую інфармацыю, што перадаецца пры дапамозе невербальных дзеянняў, чым слоў. Гэта тлумачыцца тым, што невербальныя сігналы нясуць больш даставерную інфармацыю, бо яны бяруць свой пачатак у несвядомым. За словамі ж, у адрозненне ад кінесічных сродкаў, можна схаваць сапраўдныя эмоцыі і пачуцці, перавесці іх у іншы бок, інакш, схлусіць.
У беларускай мастацкай літаратуры адзначаны тып суадносін вербальных і невербальных адзінак сустракаецца не часта: Дзед колькі дзён таму, ловячы рыбу, вымак і прастудзіўся - учора пластам ляжаў на печы, а сёння - на табе, таксама падняўся. «Мо паправіліся ўжэ?» - кінуў Васіль, саскочыўшы з каня. «Эге, паправіўся!» - панура пакруціў галавой дзед [5, 7]; «Унь бач! Яна не пойдзе!» - не вытрывала старая, не дачакаўшыся Цімохавай падтрымкі. - «Хай матка старая лепей! Ёй нядобра, бачыце, не да ўпадобы ёй!» - Чарнушка паморшчыўся на гэтыя словы, лагодна, спачувальна сказаў: «Трэба ісці, Гануля... I так еты доўг - як скула...» [5, 98]; Копцеў засмяяўся. Дырэктар закрыў вусны рукою, але вочы яго смяяліся таксама. «Андрэй, - сказаў Копцеў сваім мяккім, вельмі ласкавым тонам, - вы павінны папрасіць прабачэння ў прафесара, і тады справа не выйдзе з гэтага кабінета» [8, 249]; Неўзабаве прыйшоў з вадой Пшанічны, падаў кацялок Свісту ціха сеў на сваё месца ў куце. Свіст, міргнуўшы белымі вейкамі, хітравата паглядзеў на яго. -«Братачка Пшанічны, ці няма ў цябе якога куса да агульнай кучы?» - Пшанічны моўчкі пакруціў галавой. Свіст зноў падміргнуў сябрам. - «Ну, што ж... Абыдземся грэчка-аўсянай сумессю» [9, 44]; «Люся, ты дужа баішся?» - пытаюся я, зазіраючы ў яе вочы. - Яна сумна неяк паглядвае на мяне і ўсміхаецца аднымі куточкамі вуснаў. - «Цяпер ужо не. Можа адаб ’ёмся. Ты ж смелы, казалі. Партызан. Ваяваць умееш» [9, 208].
На наш погляд, невялікая колькасць прыкладаў, якія пацвярджаюць існаванне гэтага тыпу суадносін, тлумачыцца тым, што аўтары не ставілі на мэце, ствараючы камунікатыўныя сітуацыі паміж персанажамі, супярэчлівае ўжыванне жэстаў і слоў. Пісьменнікі вымалёўвалі вобразы сумленных людзей, якія не прыхоўваюць свае думкі і эмоцыі за словамі. Таму мы бачым большую колькасць прыкладаў, дзе вербальныя і невербальныя кампаненты зносін паміж героямі кангруэнтныя, г.зн. іх семантыка супадае.
Апошнім тыпам узаемадзеяння кінесічных і моўных сродкаў зносін з’яўляецца рэгуляванне. Для гэтага тыпу характэрна тое, што невербальныя сродкі ўдзельнічаюць у арганізацыі працэсу камунікацыі. Сюды адносяцца сімвалічныя жэсты дазволу ці забароны размовы, этыкетныя жэсты прывітання ці развітання, увогуле жэсты, якія паказваюць на гатоўнасць да дыялогу.
Калі разглядаць такі тып суадносін вербальных і невербальных сродкаў, як рэгуляванне, то на першы план па наяўнасці прыкладаў у мастацкіх тэкстах вылучаюць жэсты прывітання або развітання. Яны выступаюць у якасці элементаў, якія дапамагаюць субяседнікам на старонках кніг пачынаць ці заканчваць сваю камунікатыўную дзейнасць: Яўхім, дайшоўшы да іх, дужай рукой прыпыніў неслухмянага каня, весела паздароўкаўся. Вольную руку падаў спачатку Хадосьцы, якая пры гэтым адразу паружавела, потым Ганне. Ён і знаку не паказаў, што між ім і Ганнаю было штосьці асаблівае [5, 106]; Башлыкоў перастаў мераць пакой, энергічна пакіраваў да тэлефона. Выклікаў Харчава. У нецярплівым чаканні ўзяўся пераглядаць паперы. Калі ўвайшоў Харчаў, адразу ўзняўся за сталом, моцна паціснуў руку. Башлыкоў з самага пачатку даў зразумець, што гаворка будзе самая сур’ёзная. Ні аднаго пытання папярэдне, выгляд засяроджаны, афіцыйны. Як бы падкрэсліў афіцыйнасць тым, што сеў на сваё месца, па другі бок стала [6, 99]; Бацька паважна схіляе галоўку з падплоенымі на канцах валасамі, робіць рукой гасцінны жэст і кажа: «Bonjour, monsier» [7, 84]; Яна не адразу пазнала яго... Алесь схіліўся і пацалаваў ёй руку. - «Я вельмі ўзрадаваны, - голас чамусьці асекся. - Мы так даўно не бачыліся» [7, 344]; Яны паднялі Хакімава і як-колечы выбраліся з рова. З насыпу Дзюбін яшчэ азірнуўся - развітанне атрымалася таропкае, невыразнае, і Іваноўскі махнуў рукой. -«Шчасліва!» [10, 78].
Прыведзеныя прыклады паказваюць, што кінесічныя паводзіны дазваляюць рэгуляваць працэс камунікацыі ад пачатку (жэсты ўплываюць на тое, як пачнецца дыялог) і да яго лагічнага канца (жэсты падказваюць, як дарэчна можна закончыць зносіны).
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ
131
Вывады
Такім чынам, разгледжаныя тыпы суадносін кінесічных і вербальных адзінак камунікатыўнага акту ў кантэксце розных аўтараў паказваюць магчымасць суіснавання моўных і невербальных адзінак, ужывання толькі кінесічных сродкаў без дадатковага пацвярджэння словам, існавання супярэчнасці ва ўжыванні вербальнага і невербальнага кампанентаў камунікацыі і ўздзеяння кінесічных сродкаў на рэгуляванне камунікатыўных зносін. Трэба адзначыць, што ступень адпаведнасці паміж моўнымі і невербальнымі паводзінамі вызначае паспяховасць камунікацыі. Кінесічныя адзінкі ў працэсе зносін адыгрываюць важнае значэнне і ў некаторых выпадках з’яўляюцца адзінай крыніцай перадачы інфармацыі і рэгуляцыі камунікатыўных зносін.
Літаратура
1. Крейдлин, Г Е. Семиотика, или Азбука общения [Текст] : учеб. пособие / Г. Е. Крейдлин, М. А. Кронгауз. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Флинта : Наука, 2004. - 252 с.
2. Колшанский, Г. В. Коммуникативная функция и структура языка / Г. В. Колшанский. - М. : Наука, 2005. - 221 с.
3. Горелов, И. Н. Невербальные компоненты коммуникации / И. Н. Горелов ; отв. ред. В. Н. Ярцева. -М. : Наука, 1980. - 104 с.
4. Хлыстова, В. Г Функционально-структурная и семантическая характеристика кинематических речений, отражающих коммуникативный аспект кинесики (на материале английского языка) : автореф. дис. ... канд. фил. наук: 10.02.04 / В. Г. Хлыстова ; НГЛУ им. Н. А. Добролюбова. - Нижний Новгород, 2005. - 24 с.
5. Мележ, Г. Людзі на балоце / Г. Мележ. - Мінск : Маст. літ., 1991. - 402 с.
6. Мележ, Г. Завеі, снежань : раман / Г. Мележ. - Мінск : Маст. літ., 1978. - 240 с.
7. Караткевіч, Ул. Каласы пад сярпом тваім : раман. / Ул. Караткевіч. - Мінск : Юнацтва, 1981. -Кн. першая. - 381 с.
8. Караткевіч, Ул. Нельга забыць : раман / Ул. Караткевіч. - Мінск : Маст. літ., 1982. - 335 с., іл.
9. Быкаў, В. Збор твораў : у 4-х т. / В. Быкаў ; [Аўт. прадм. Д. Бугаёў]. - Мінск : Маст літ., 1980. -Т. 1 : Аповесці . - 432 с., 4 л. іл. 1 парт.
10. Быкаў, В. Збор твораў : у 4-х т. / В. Быкаў. - Мінск : Маст літ., 1981. - Т 2 : Аповесці. - 447 с.,
4 л. іл.
11. Узерина, М. С. Этика делового общения : учеб. пособие / М. С. Узерина. - Ульяновск : УлГТУ, 2004. - 72 с.
12. Крейдлин, Г Е. Невербальная семиотика: Язык тела и естественный язык / Г Е. Крейдлин. - М. : Новое литературное обозрение, 2002. - 592 с.
Summary
The purpose of article is identification and characterization of interaction types of kinesic and verbal communication units in Belarusian literary text. On the basis of rich actual material of I. Melezh, V. Bykov, V. Karatkevich the ratio of non-verbal and verbal communicative act units in the Belarusian prose is defined. Among them are the following: duplication, substitution, contradiction, regulation. Characteristics of the interaction of verbal and non-verbal communication are analyzed. Dependence of kinesic and linguistic components of communication and the inability of existence of one without the other in the copyright context are revealed.
Паступіўурэдакцыю 20.03.13
