CC BY
64
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ
95
УДК 808.26(053)
В. І. Рагаўцоў
ВЕРБАЛЬНЫЯ СРОДКІ СТВАРЭННЯ КАМІЧНАГА Ў П’ЕСЕ «ЗАЛЁТЫ» В. ДУНІНА-МАРЦІНКЕВІЧА
У артыкуле разгдядаюцца найбольш пашыраныя неспецыялізаваныя вербальныя сродкі стварэння камічнага, для якіх гэтая функцыя з’яўляецца аказіянальнай (дыялектызмы, экспрэсіўна зніжаныя моўныя адзінкі, іншамоўныя ўкрапіны, метафары, прыказкі, ідыялектныя клішэ, кантрастывы). Прыкметна радзей ужываюцца спецыялізаваныя вербальныя сродкі, для якіх функцыя стварэння камічнага эфекту з’яўляецца асноўнай (іранізмы і каламбуры). У выяўленні камічнай экспрэсіі важная роля належыць вербальным і невербальным актуалізатарам, а ва ўзмацненні яе - інтэнсіфікатарам (канцэнтраванае ўжываннне моўных адзінак).
Уводзіны
В. Дунін-Марцінкевіч - заснавальнік новай беларускай прафесійнай драматургіі, дзейнасць якога стала «значнай з’явай у нацыянальным духоўным жыцці» [1, 11]. У яго п’есах «даволі ярка праявілася камедыяграфічнае майстэрства, уменне ствараць не толькі камічныя сітуацыі, але і тыповыя мастацкія характары з адпаведнымі камедыйна-сатырычнымі рысамі» [2, 21].
Адна з такіх п’ес - сатырычная камедыя «Залёты». Напісана яна ў 1870 г. у традыцыях двухмоўя (польска-беларускага), упершыню апублікавана ў 1918 г. у газеце «Вольная Беларусь» (№ 10-12). Гэта, паводле слоў яе аўтара, «смяхотная штука ў 3-х дзеях».
Асноўны крытычны пафас у камедыі «скіраваны супраць новай, але надзвычай характэрнай сацыяльна-псіхалагічнай з’явы - росту індывідуалізму, умацавання эгаістычнай маралі ва ўсіх сферах грамадскага жыцця» [3, 90].
У гэтым камедыйным творы, дзе «асноўнай плынню віруе сатыра, у якую зрэдку ўрываюцца лірычныя сцэны, вадэвільныя эпізоды і сітуацыі, глыбока адлюстраваны працэсы, што адбываліся ў сельскай мясцовасці ў парэформенны перыяд» [4, 307].
У цэнтры п’есы вобраз вясковага гандляра Антона Сабковіча, асноўныя прынцыпы якога «індывідуалізм, цынічны разлік, эгаізм» [5, 380]; гэта «натура хцівая, самаўпэўненая, дзялок, нягрэблівы ні да якіх самых подлых сродкаў, абы нажыцца, абы разбагацець» [6, 163].
Вынікі даследавання і іх абмеркаванне
Для стварэння камічных сцэн і сатырычнай абмаўлёўкі персанажаў у п’есе выкарыстоўваюцца наступныя асноўныя вербальныя сродкі і прыёмы.
Іранізмы. Гранічнае значэнне, якое моўныя сродкі набываюць часцей за ўсё ў кантэксце, выяўляецца з дапамогай адпаведных актуалізатараў - як вербальных, так і невербальных.
Арандатар Сабковіч неаднойчы папракаў парабка Петрука за тое, што той звяртаўся да яго «паночык»: Дурны! Колькі разоў казаў я табе, каб ты, адказваючы, казаў на мяне - ясны пане. Не без іроніі гучаць словы Петрука як адказ-«абгрунтаванне» свайму гаспадару, бо пачынаецца зварот не словамі «ясны пане», а тым самым (толькі недагавораным) «паночак»: Эт, пано... хацеў сказаць: ясны пане; - я чалавек бывалы, зубы з’еў на дворскай службе, - і па Вільні не раз цягаўся; ото ж часта мне здаралася сустрэцца памеж шляхтай з гутаркай, што «ясне - згасне, а маспане - застане». Потым, не раз звяртаючыся да Сабковіча, Пятрук пачынаў з формы па.. .[ночак], а затым «папраўляўся», але найперш як бы папракаў самога сябе, што «лезе ў галаву» не тая форма: Вось я да па... цьфу! - прападзі ты з панам! Хацеў сказаць: да яснага пана, -маю просьбу. Гэтае «прападзі ты з панам» успрымаецца дваяка: і як дакор самому сабе, Петруку, што не так, як належыць, звяртаецца да Сабковіча, і (хутчэй за ўсё) як адмоўнае стаўленне да самога арандатара.
96
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
Тонкі іранічны эфект звязаны з ужываннем Петруком сінтаксічнага амоніма «Цьфу табе! Ясны пане!»: Па... Цьфу табе! Ясны пане! Яны ж не на нашай, да на сваёй пасуць сенажаці. Вылучаны паўтлустым шрыфтам фрагмент рэплікі ў вусным маўленні дапускае дзве сэнсавыя інтэрпрэтацыі (у залежнасці ад таго, якая паўза робіцца пасля табе - працяглая ці непрацяглая). Можна меркаваць, што Пятрок робіць папрок сабе, бо зноў «не так, як трэба» звяртаецца да арандатара (па...[ночак|). Аднак ёсць падставы сцвярджаць, што выраз-выклічнік, якіх стаіць побач са звароткам «ясны пане!», сведчыць пра абразлівыя адносіны парабка да арандатара, які ніколі не быў сумленным, чалавечным у дачыненні да батракоў. Тое ж назіраецца і ў наступнай рэпліцы Петрука: Паночак... Цьфу ты, пропасць! - хацеў сказаць - ясны пане... Выклічнікавы фразеалагізм «цьфу ты, <пропасць!>» (вокліч прыкрасці), з аднаго боку, як бы адрасаваны самому сабе (Петруку), пра што сведчаць словы «хацеў сказаць», а з другога боку - пану, бо ўжываецца гэты фразеалагізм у суседстве з «паночак». Выкарыстаны Петруком сінтаксічны амонім сведчыць пра яго незвычайна тонкае адчуванне слова, уменне праз ледзь улоўныя нюансы, як бы прыхавана перадаць пачуццё незадавальнення «ясным панам».
Сабковіч, апраўдваючыся перад наймічкай Марысяй за тое, што яна «чэраз цэлы год ні граша ад пана не мела», нагадаў ёй: ...На каляды, памятаеш - прасілася ты на два дні да хворай маткі, дык што... я маю мяккае сэрца, пазволіў табе пайсці, а ты, заместа двох, праседзела тамака шэсць дзён. З іроніяй успрымаюцца словы арандатара, што ў яго мяккае сэрца. Паказчыкам іранічнага ўжывання вылучанага паўтлустым шрыфтам словазлучэння з’яўляецца прэпазіцыйны кантэкст, з якога вядома, хто такі Сабковіч і якое «мяккае» сэрца ён мае.
Дыялектызмы. Камічную канатацыю маюць лексічныя адзінкі, якія сваёй формай або значэннем разыходзяцца з сучаснымі літаратурнымі адпаведнікамі. Паколькі ў той час, калі была напісана п’еса, яшчэ не ўсталяваліся цвёрдыя нормы беларускай літаратурнай мовы, то такія адзінкі толькі «ўмоўна можна назваць дыялектызмамі» [7, 170]: [Сабковіч:] А! а! ці ты ведаеш, сястрыца, што я ўжо і кантраданса ўмею скакаць... Дрыгальскі мяне крыху падмуштраваў, толькі другая хвігура неяк нядобра ідзе; [Пятрук:] Палаты амаль усе каменныя, вуліцы так вузкі, што нельга размінуцца; як стрэчацца дзве хвурманкі, то хоць ты колам іхразнімай...; [Станіслаў:] Праз няпоўных сорак пяць мінут я быўужо ў хворткі мілага для мяне з памятак вашага саду...; [Пятрук:] Хоць старшы, да рукі меў крыху прыдоўгі: як стаяў гдзесь на квацеры, то падхваціў пявуна дый схаваў у шапку. У запазычаных словах замест не ўласцівага беларускай мове гука [ф/ф’] ужываецца спалучэнне [хв/хв’]: хвігура, хвурманкі, хворткі. Гук [т] (літ. ква[т]эры) у адпаведнасці з цеканнем вымаўляецца як [ц’] (дыял. ква[ц’э]ры).
Камізм выклікае і дыялектызм пявун ‘певень’, які гучаннем цалкам супадае з літаратурным адпаведнікам са значэннем ‘той, хто вельмі любіць пець, многа спявае’.
Прыслоўе гдзесь - запазычанне з польскай мовы (польск. gdzies - ‘дзесьці’).
Экспрэсіўна зніжаныя моўныя адзінкі. Яны выконваюць функцыю стварэння камічнага эфекту, таму што, маючы зніжаную экспрэсію, не зусім адпавядаюць эстэтычным патрабаванням да нормаў літаратурнай мовы: [Сабковіч:] А ты, асёл [Пятрук], чаго яшчэ чакаеш? Ідзі ў гумно!; [Пятрук:] Панас - стары хрыч, якое табе [Марыся] жыццё з ім будзе?; [Куліна:] Не зважай на яго [Гапонаву] брахню, мой Петручок, яшчэ не выцверазіўся. Тут асёл - (перан., разм., лаянк.) ‘тупы, упарты чалавек’, стары хрыч - выраз са зневажальнай ацэнкай, брахня - (перан., разм., пагард.) ‘няпраўда, мана, паклёп, нагавор’.
Насычаны камічны эфект ствараецца пры канцэнтраваным ужыванні зніжаных экспрэсіваў (у межах рэплікі): [Пятрук:] А паганец, а нехрошчоная сабака! А яшчэ кажа [Сабковіч] велічаць ясным панам. Яго, анцыпара, цёмным, нячыстым маніць трэба. Экспрэсівы абазначаюць: паганец - (разм.) ‘нягоднік’, нехрошчоная сабака! - зневажальны выраз, анцыпар -‘чорт’, нячысты - ‘злы дух’.
Селянін Гапон, калі пачуў ад жонкі, што няма іхняй кабылы, так адказвае ёй:
Ты ж наперадзе сядзела, - // Дык на вошта ж ты глядзела? // Што жа перад носам мела? // Што маўчыш, - чы асавела? // Гавары, каб ты хварэла!.. // Чаго, гадзюка, збядзела, // Вось як бы сем дзён не ела? - // Блёкату нажрацца спела? // З чаго ж ты так адурэла? Камічны эфект дасягаецца ўжываннем экспрэсіваў асавела - (разм.) ‘стала санлівай’, каб ты хварэла! - праклён, гадзюка - (перан., разм., лаянк.) ‘небяспечная, шкодная жанчына’, нажрацца -(праст., груб.) ‘наесціся праз меру’, адурэла - ‘страціла здольнасць усведамляць што-н.’.
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ
97
Лірызацыя. Адценне камізму маюць квяцістыя рэплікі персанажаў, празмерна насычаныя тропамі (метафарамі, параўнаннямі, эпітэтамі і інш.). Так, малады памешчык Станіслаў Зацнеўскі, адкрываючы сваю душу Адэлі, дачцы суддзі, праспяваў ёй раманс:
Адэлька-анёлак, - ты сонца, ты кветка!
Зрачыла мяне ты паглядам І сэрца ўзяла мне, як колас з палетка,
Спакой мой забіла, як звадам.
Наяве абраз твой у думках свяціцца,
І сон мне абраз твой салодзе,
Майго адчування і дум ты царыца,
Дух твой ад мяне не адходзе.
І воблік анельскі, і погляд анельскі,
Анельска душа твая пэўна.
Тваіх не злічу ўсіх аздоб я няземскіх.
Ты сэрца майго каралеўна.
Як бура душы маёй сум мне нагоне,
Верх людскай твая мусіць сіла,
Бо голас твой шчыры вясёласцю звоне,
Пагоду ў душу мне лье міла.
Шчырае прызнанне Станіслава ў каханні празмерна квяцістае - таму ўспрымаецца чытачом у пэўнай ступені як ненатуральнае, што і выклікае лёгкую ўсмешку. Камізм ствараецца рознымі сродкамі, з якіх найперш адзначым наступныя: прыдатак ('Адэлька-анёлак), імпліцытна выражанае прэдыкатыўнае параўнанне-гіпербала (ты сонца), уласна параўнанне (І сэрца ўзяла мне, як колас з палетка), аказіянальныя і/або гіпербалізаваныя метафары (Спакой мой забіла; абраз твой у думках свяціцца; І сон мне абраз твой салодзе; дум ты царыца; Ты сэрца майго каралеўна; Пагоду ў душу мне лье міла), эпітэты з «пяшчотнай» семантыкай (І воблік анельскі, і погляд анельскі, //Анельска душа твая пэўна).
Антрапонімы. Камічны эфект, што дасягаецца ўжываннем прозвішчаў, абумоўлены тымі адмоўнымі асацыяцыямі, якія яны выклікаюць як сугучныя з экспрэсіўна зніжанымі сваямоўнымі апелятывамі. Аднак сапраўдная «семантыка» прозвішча нярэдка можа выяўляцца пры супастаўленні яго са значэннем іншамоўнага апелятыва. Прыкладам з’яўляецца прозвішча арандатара Сабковіча (параўн.: з польск. sobkiewicz - ‘эгаістычны, сабедбайны’) [8, 507], [9, 186]. Сапраўды, Сабковіч - «грубы і некультурны чалавек, які, адчуўшы сілу грошай, робіць усё для таго, каб разбагацець» [10, 68], «такі ўжо жывадзёр і махляр, якога яшчэ свет не бачыў» [4, 314]. Яскравым сведчаннем нізкіх маральных якасцей Сабковіча могуць служыць яго словы, якія ён, застаўшыся сам-насам з сабою, выказаў як апраўданне, што «ўсе кажуць, што я жыву людскою крыўдай...»: Ось у тым і розум, гэта і штука, каб умець выкарыстаць абмылкі і някемлівасць другіх. А сумленне? (Думае.) Глупства сумленне!
Экспрэсіўна афарбаванай з’яўляецца і мянушка Сабковіча - Дарабковіч: [Адэля (далей):] Ёсць тут пан з паноў Сабковіч, // Што ўсе дражняць «дарабковіч». Камізм оніма становіцца відавочным, калі высвятляецца яго «сапраўднае», апелятыўнае значэнне (параўн.: польск. dorobkiewicz - ‘выскачка’) [8, 507].
Камічна маркіраваны таксама антрапонім Дрыгальскі, які словаўтваральна суадносіцца з дзеясловам дрыгаць - (разм.) ‘рабіць рэзкія адрывістыя рухі’. Насамрэч гэты персанаж -адмысловец на танцы: [Сабковіч:] А! а! ці ты ведаеш, сястрыца, што я ўжо і кантраданса ўмею скакаць... Дрыгальскі мяне крыху падмуштраваў...
Іншамоўныя ўкрапіны. Яны выклікаюць камічны эфект, паколькі на фоне беларускамоўнага тэксту ўспрымаюцца як моўныя «экзатызмы» (сустракаюцца ў маўленні яўрэя Мордкі), напрыклад: Хас ду гэгэрт, - цікавасць! Як жа строіць [свіран], калі пан псы ўгаворы патрабаваў цаго інсага, а цяперака, калі я, дзеля пэўнасці, каб каго інсага не ўзяў да працы, даў сэсць рублёў задатак; пан ставіць мне куды цязэйсыя варункі. Ны... агруль - гэтакім парадкам я і да паловы работы даедзе, а праем усё, колькі ўгаварыўся; Ны! А ці гэта будзе па-нанску - бедных майстроў асуківаць - хас ду гэгэрт? Сродкі выражэння камічнага:
98
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
а) частковыя іншамоўныя ўкрапіны (з яўрэйскай мовы) хас ду гэгэрт? - ‘ці чуеш ты?’, агруль - ‘жах’;
б) кантамінаваныя (беларуска-яўрэйскія): фанетычныя - псы (параўн.: польск. przy, бел. пры), цаго, інсага, сэсць, цязэйсыя, асуківаць, сінтаксічныя - я даедзе. Не характэрныя для яўрэйскай мовы шыпячыя зычныя ў маўленні яўрэя замяняюцца на свісцячыя.
Метафары. Як камічна афарбаваныя ўспрымаюцца дзеяслоўныя метафары, калі дзеясловы ўжываюцца ў нязвыклых для іх у прамым значэнні спалучэннях слоў, у прыватнасці з назоўнікамі абстрактнай семантыкі: [Сабковіч:] О, я хаця і не лізнуў кніжнай адукацыі, дык што... але згадаў сваім дурным розумам, што грошы ўвядуць мяне ў вышэйшыя сферы, дык што... Параўн.: не лізнуў (талерку) - (прам.) ‘не правёў языком’ і не лізнуў (адукацыі) -(перан., разм.) ‘не атрымаў’.
Параўнанні. У п’есе сустракаюцца разгорнутыя параўнанні (з адным ці некалькімі залежнымі словамі), у якіх даецца дэталізаваная характарыстыка рэмы, а з дапамогай яе -і тэмы. Аказіянальныя параўнанні даюць магчымасць вобразна, з выразным камічным эфектам апісаць прадмет ці асобу: [Пятрук:] На галаве яго - то така шапка, як заслонка ад печы; [Сабковіч:] Ці даўно там ясны пан // Дуўся, як парожны жбан...
Прыказкі. Камізм выклікаюць тыя з іх, якія, ужываючыся з фігуральным (прыказкавым) значэннем як асноўным, у свядомасці (ва ўяўленні) чытача выклікаюць асацыяцыі, звязаныя з прамым (алагічным) значэннем: [Куліна:] Так за што жа мяне лаеш? // Чы ж прыгаворкі не знаеш? // Не вер у свеце нікому: // Каню ў полі, жонцы ў дому; // Бо хто толькі жонцы верыць, // Той, як сітам ваду мерыць. Зразумела, другая частка прыказкі сама па сабе не можа ўспрымацца як праўдападобная і таму не ўжываецца як самастойны выраз. Хоць у дадзенай рэпліцы і няма спецыяльна створанага кантэксту, у якім бы прыказка рэалізавала два значэнні (іншасказальнае і прамое), тым не менш «алагізм» другой яе часткі чытачу відавочны, што і прыводзіць да ўзнікнення камізму.
Ідыялектныя клішэ. Гэта словы або выразы, якія часта выкарыстоўваюцца персанажам у яго маўленні. Яны звычайна пазбаўлены сэнсу і выступаюць сродкам маўленчай характарыстыкі персанажа (сведчаць пра яго невысокі адукацыйны ўзровень) і адначасова надаюць маўленню камічную афарбоўку.
Так, больш як у палове рэплік Сабковіча ўжываецца яго ўлюбёны выраз-часціца «дык што.» (радзей варыянт «дык што ж...»): Задатак твой прападзе, а я вазьму другога майстра, дык што...; Праўда, праўда, мая даражэнькая [Марыся], дык што... Прыбліжся і паслухай: трэба нам яшчэ парахавацца. (Сеўшы, вымае з бумажніка картачку і чытае.) Паступіла ты да мяне 17 траўня, - дык што... ; Дык што ж... або я не маю грошай?.. У разгорнутых рэпліках колькасць такіх клішэ можа дасягаць 9 [8, 165], а то і 11 [8, 138].
Часам ужываецца скарочаны варыянт клішэ - часціца «дык», якой Сабковіч запаўняе паўзы, звязаныя з яго трывожным станам. Так, калі ён пачуў словы маршалка (Як ты пасмеў лезці ў дом справядлівых людзей?), то вельмі перапалохаўся, што выяўляецца ў яго абрывістым маўленні: Дык... дык... дык... пане маршалак; дык.... дык... я прыехаў, дык... да пана суддзі, дык... даведацца, дык што... можа, мае прадаць жыта ці лён. На словы маршалка, каб Сабковіч як найхутчэй пакінуў дом суддзі, арандатар, спалоханы і разгублены, зноў «задыкаў»: Дык... дык што, пане маршалак, дык пан праз меру суровы да мяне, дык што... дык што...
Амаформавыя каламбуры. Камічны эфект выклікаецца абыгрываннем аднолькавых паводле гучання семантычна неаднародных (далёкіх) слоў (формаў): [Пятрук:] Прыедзь ка мне -рада буду, // Я з спаднічкі зраблю буду. // Нашмаруеш дзёгцем кола // Дый паедам да касцёла! У аснове каламбура - гукавое супадзенне граматычных формаў слоў розных часцін мовы: дзеяслова быць у форме цяперашняга часу 1-й асобы адзіночнага ліку і назоўніка буда ў форме вінавальнага склону адзіночнага ліку.
Кантрастывы. Яны выклікаюць камічны эфект, таму што з дапамогай іх па-рознаму характарызуецца той самы персанаж: станоўча (самім персанажам) і адмоўна, (іншым персанажам) - як, напрыклад, у наступным фрагменце песні: [Сабаковіч:] Глянь! Як поўзам ходзяць ногі, // Стан схілісты і павабны. [Даміцэля:] Ах, які ж ты ўвесь нязграбны! У рэпліках персанажаў ужываюцца кантрастывы з дадатнай экспрэсіяй і зніжанай: схілісты - ‘гнуткі’, павабны - ‘прыемны’ // нязграбны - ‘няспрытны’.
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУКІ
99
Кампаненты кантрастыўнай бінармы могуць характарызаваць адну і тую ж асобу і адрознівацца ласкальнай або зневажальнай экспрэсіяй: [Пятрук (блізка падышоўшы да Марысі):] Што ты, мая ягадка, так надулася, вось пузыр валовы? Параўн.: ягадка - разм. ‘ласкавая назва жанчыны’ // надулася - (перан., разм.) ‘пакрыўдзілася, нахмурылася, зрабіла нездаволены выраз твару’, пузыр валовы - «прыхаванае», экспрэсіўна зніжанае параўнанне.
Вывады
Для стварэння камічнага эфекту В. Дунін-Марцінкевіч у камедыі па-майстэрску выкарыстоўвае розныя вербальныя сродкі: часцей за ўсё неспецыялізаваныя, радзей -спецыялізаваныя. Выяўленню камічнай экспрэсіі ў моўнай адзінцы садзейнічаюць актуалізатары, у ролі якіх выступаюць сродкі вербальнага кантэксту (фрагменты рэплік), а таксама сітуацыйны кантэкст. Камізм узмацняецца з дапамогай інтэнсіфікатараў (канцэнтраванага ўжывання моўных адзінак).
Літаратура
1. Янушкевіч, Я. «Ён першы сеяў зярняты...» / Я. Янушкевіч // Дунін-Марцінкевіч В. Творы / [уклад., прадм. і камент. Я. Янушкевіча]. - Мінск : Маст. літ., 1984. - С. 3-16.
2. Семяновіч, А. А. Гісторыя беларускай драматургіі: ХГХ - пач. ХХ стст. : [вучэб. дапам. для філал. фак. пед. ін-таў] / А. А. Семяновіч. - Мінск : Выш. шк., 1985. - 167 с.
3. Грынчык, М. М. Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч / М. М. Грынчык // Гісторыя беларускай літаратуры: ХГХ - пачатак ХХ стст. : падруч. для філал. фак. пед. ВНУ / пад агул. рэд.: М. А. Лазарука, А. А. Семяновіча. - 2-е выд., дапрац. - Мінск : Выш. шк., 1998. - С. 61-93.
4. Сабалеўскі, А. Дзейнасць В. Дуніна-Марцінкевіча ў 60-80-я гады [ХГХ ст.] / А. Сабалеўскі // Гісторыя беларускага тэатра : у 3 т. / [М. Каладзінскі [і інш.] ; рэдкал.: У. І. Няфёд (гал. рэд.) [і інш.] ; рэд. тома: Г. І. Барышаў, А. В. Сабалеўскі]. - Мінск : Навука і тэхніка, 1983. - Т. 1 : Беларускі тэатр ад вытокаў да Кастрычніка 1917 г. - С. 299-315.
5. Грынчык, М. М. Дунін-Марцінкевіч Вінцэнт / М. М. Грынчык // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі : у 5 т. / рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) [і інш.]. - Мінск : БелСЭ, 1985. - Т. 2. -
С. 379-381.
6. Лойка, А. А. Гісторыя беларускай літаратуры: дакастрычніцкі перыяд : у 2 ч. / А. А. Лойка. -Мінск : Выш. шк., 1977. - Ч. 1. - 304 с.
7. Лепешаў, І. Я. Лінгвістычны аналіз тэксту / І. Я. Лепешаў. - Мінск : Выш. шк., 2009. - 287 с.
8. Дунін-Марцінкевіч, В. Творы / [уклад., прадм. і камент. Я. Янушкевіча]. - Мінск : Маст. літ., 1984. - 527 с.
9. Юдзянкова, Г. Гаваркія онімы ў п’есах В. Дуніна-Марцінкевіча / Г. Юдзянкова // Актуальныя праблемы мовазнаўства і лінгвадыдактыкі : матэрыялы рэсп. навук. канф. (да 70-годдзя з дня нараджэння праф. Галіны Мікалаеўны Малажай) / пад агул. рэд. М. І. Новік. - Брэст : БрДУ, 2008. -С. 185-188.
10. Няфёд, У. Беларускі тэатр / У. Няфёд. - Мінск : выд-ва АН БССР, 1959. - 400 с.
Summary
Different verbal means (specialized and non-specialized) are used for creating a comic effect in the comedy by Belarusian playwright V. Dunin-Martsinkevich «Courtship». An important role in revealing the comic connotation belongs to special means (means of verbal and non-verbal context); in intensification of such connotation - to intensifiers (a concentrated use of lingual means).
Паступіў у рэдакцыю 20.01.11.
