Научная статья на тему 'УЙ-ЖОЙДАН СОДИР ЭТИЛАДИГАН ЎҒИРЛИККА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ МАЗМУН-МОҲИЯТИ ВА ИЖТИМОИЙ ЗАРУРАТИ'

УЙ-ЖОЙДАН СОДИР ЭТИЛАДИГАН ЎҒИРЛИККА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ МАЗМУН-МОҲИЯТИ ВА ИЖТИМОИЙ ЗАРУРАТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
147
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
уй-жойдан ўғирлик / қарши кураш / ретроспектив таҳлил.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Одилбек Лазиз Ўғли Ўринов

Мақолада уй-жойдан содир этиладиган ўғирликка қарши курашишнинг назарий асослари, тарихий шаклланишини вақт мезонига кўра ўрганилиб, илмий асослантирилган хулосалар илгари сурилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Одилбек Лазиз Ўғли Ўринов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УЙ-ЖОЙДАН СОДИР ЭТИЛАДИГАН ЎҒИРЛИККА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ МАЗМУН-МОҲИЯТИ ВА ИЖТИМОИЙ ЗАРУРАТИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

УЙ-ЖОЙДАН СОДИР ЭТИЛАДИГАН УГИРЛИККА ЦАРШИ КУРАШИШНИНГ МАЗМУН-МОХ^ИЯТИ ВА ИЖТИМОИЙ ЗАРУРАТИ

Одилбек Лазиз уFли Уринов

Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси тезкор-кидирув фаолияти кафедрасининг укитувчиси

E-mail: odilbek96b@ mail.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада уй-жойдан содир этиладиган угирликка карши курашишнинг назарий асослари, тарихий шаклланишини вакт мезонига кура урганилиб, илмий асослантирилган хулосалар илгари сурилган.

Калит сузлар: уй-жойдан угирлик, карши кураш, ретроспектив тахлил.

КИРИШ

Уй-жойдан содир этиладиган угирликка карши курашишнинг назарий асослари хакида фикр билдиришда биринчи навбатда "уй", "жой", "хона", "хонадон", "угри", "угрилик", "угирлик" каби тушунчаларнинг лугавий маъносини "уй-жойдан угирлик" ва "карши курашиш" каби ибораларнинг этимологияси, маъновий хусусиятларини билишимиз жуда мухимдир. Чунки, бирон бир тушунча хдкида мулохаза ва мушохада юритишдан энг аввал ушбу тушунчалар кандай маънони англатишини урганиш зарур хисобланади.

Узбек тилининг изохли лугатида уй - яшаш учун ёки турли ташкилот, муассаса ва ш.к. жойлашиши учун мулжалланган бино; яшаш учун мулжалланган бино ичидаги хар бир хона; бирор ижтимоий талабни конди-ришга каратилган муассаса; бирор оила ёки хонадон урнашган бино ва шу бинога тааллукли ер; ховли; оила, хонадон; уй-жой - яшаб, истикомат кили-надиган жой, ховли ва ш.к.; оила, рузгор, хужалик[11; 270-272-б.]; хона [форсча - уй, турар жой, бино] Турар жойнинг ажратилган алохида бир булими, булма; хонадон [форсча u^J^- оила, сулола, насл] оила[12; 410-411-б.]; угри бу угирловчи, угирлик билан шугулланувчи шахс[13; 195-б.] деган маънони билдирса, "угрилик" атамаси эса угри иши, угирлаш, яъни узгалар мулкини гайриконуний, яширин равишда зурлик ишлатмасдан уз шахсий манфаати учун ишлатиш максадида олиш. Узбекистон Республикасининг "Маъмурий жавобгарлик тугрисида"ги кодекснинг 61-моддаси ва "Жиноят кодекси"нинг 135, 169, 247,

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

251, 252, 267, 271-моддалари хамда бошка юридик адабиётларда "угрилик", "угирлик" атамалари ишлатилса-да, бир хил маънони англатади. Мазкур тушунчалар, ибораларнинг мазмунини норматив-хукукий хужжатларда тугри куллаш, талкин этилиши ушбу йуналишда ишни тугри ташкил этишга хизмат килади. Жумладан, Узбекистан Республикаси Жиноят кодекси 169-моддаси 2-кисми "г"бандида: "уй-жой, омборхона ёки бошка хонага гайриконуний равишда кириб содир этилган булса" [14]. мазмунида коиданинг белгилангани; Узбекистон Республикасининг Уй-жой кодексига биноан турар жойларни куйидаги: "уйлар; куп квартирали уйлардаги квартиралар; бошка иморатларда яшаш учун мулжалланган хоналар хамда узга турар жойлар" [15]. каби турларга ажратилганлиги, Узбекистон Республикасининг Олий суди Пленумининг 1999 йил 30 апрелдаги 6-сон карорида: "уй-жой" деганда кишиларнинг доимий ёки вактинчалик туришига мулжалланган (шахсий уй, хонадан, мехмонхонадаги, санаториядаги хона, дала ховли, бог ховли ва бошкалар) бино, шунингдек, унинг таркибига кирувчи дам олиш учун, мулкни саклаш учун ёхуд инсоннинг бошка эхтиёжларини кондириш учун (балконлар, ойнабанд айвонлар, омборлар ва бошкалар); "омборхона" деганда, товар-моддий бойликларни доимий ёки вактинча булсада саклаш, ташиш, талон-торож килишдан, табиий офатлардан, айнишдан ва йук булиб кетишдан асраш учун махсус жихозланган, мослаштирилган алохида курилма ёки жой" [16]мазмунидаги коидаларнинг баён этилгани юкорида таъкидлаб утилган узбек тилининг изохли лугатига асосланганликдан далолат беради.

"Уй-жойдан содир этилган угирлик" деганда айбодор шахс томонидан жабрланув-чининг доимий ёки вактинчалик яшашига мулжалланган шахсий уй-жойи, хонадан, ишхона, мехмонхона, санаториядаги хона, дала ховли, бог ховли, бино, шунингдек, унинг таркибига кирувчи дам олиш учун, мулкни саклаш учун балкон, ойнабанд айвон, омборларга эркин ёки гайриконуний равишда кириб мулкни талон-тарож килиши тушунилади.

"Карши курашиш" ибораси кенг маънони англатиб, ушбу иборадан хукукшунослик сохасида "Терроризмга карши курашиш тугрисида"ги (2000); "Коррупцияга карши курашиш тугрисида"ги (2017); "Экстремизмга карши курашиш тугрисида"ги (2018); "Одам савдосига карши курашиш тугриси-да"(2020)ги конунларнинг номланиши хамда мазмунида кулланилиб, асосан жиноятларни олдини олиш, профилактика килиш, бартараф этиш, аниклаш, фош

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

этиш ва кидирув ишини амалга ошириш жараёнини камраб олади деб таъкидлаш мумкин.

Мулкка карши жиноятларнинг энг кадимийларидан бири бу угрилик хи-собланиб, тарихий, классик манбаларида мазкур жиноят хакида кизикарли маълумотлар ёзиб колдирилган.

Жумладан, кадимги Авесто китобида ёзилган маълумотларда уй-жойдан содир этилган угирликни олдини олиш ва фош этишда тунги коровуллар асосий вазифани бажариб, ушбу жиноятни содир этган шахсларга жиддий жазо чоралари кулланилган [2; 121-б.].

Рим империясининг конунларида уй-жойдан содир этилган угирликни олдини олиш, фош этишда сокчи, коровулларга махсус куролдан фойдала-нишга рухсат берилган булиб, угирлик устида кулган тушган шахсга унинг мавкеидан келиб чиккан холда турли жазо чораси, хатто энг олий жазо кулланиши хакида кайд этилгани уй-жойдан угирлигига кадим замонлардан буён курашиб келинаётганлигидан далолат беради.

Инсоннинг шахсий мол-мулкига каратилган ижтимоий хавфли килмиш турли замон ва маконда, хар кандай хукук тизимида жиноят деб хисобланган. Уй-жойдан содир этилган угирликни олдини олиш хамда фош этишнинг тарихий шаклланишини вакт (давр) мезонига кура ретроспектив жихатдан шартли равишда турт боскичга булиб урганамиз. Булар: биринчи боскич - эрамиздан аввалги V асрдан VII асрларгача булган давр; иккинчи боскич - VIII асрдан XIX асрнинг биринчи ярмигача булган давр; учинчи боскич - XIX асрнинг урталаридан XX асрнинг 90-йилларига булган давр; туртинчи боскич -Узбекистоннинг мустакиллик даври. Ушбу даврларда уй-жойдан содир этилган угирликни олдини олиш, фош этишда кандай чора-тадбирлар курилганлигини тахлил килиб курамиз.

Биринчи боскич ^эрамиздан аввалги V асрдан VII асрларга булган давр). Кадимги даврда уй-жойдан содир этилган угирликнинг предметини асосан уй-рузгор, хужалик буюмлари, кийим-кечак, кимматбахо такинчоклар ташкил этган. Сабаби, уй-жойдан угирланган ашё, буюмларга эгалик килиш, фойдаланиш ва тасарруф килиш угри шахс учун анча кулай булган.

Уй-жойдан содир этилагандиган угирлик кадимда асосан задогон ва бой хонадонларда купрок содир этилиб, угри, гох уй коровули билан келишиб, гохида уни чалгитиб уз максадига эришган. Кишлокларда яшовчи фукаролар уй-жойларида бундай жиноят деярли содир этилмаган. Бой хонадонлардан

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

угирланган ашё, буюмлар, арзон гаровга кишлок ахолисига утказилган. ^ишлокдарда содир этилган хонадон угирлигининг предметини угри, узи истеъмоли учун ишлатган холос [19]. Шу боисдан, шахар, кишлок марказларида жойлашган уй-жойлардан угрилик купрок содир этилган деган хулосага келиш мумкин.

Илк урта асрларда Европада тезкор-кидирув фаолиятининг таназзули билан ажралиб турган. V-VI асрларда франклар жамияти феодаллашиши, жамоат ерлари талон-торож килиниши, жамиятнинг узи ва уругчилик алокалари парчаланиши билан угирлик энг куп таркалган хавфли жиноятга айланди. Шу сабабли франклар кироли Лотарь угриларга карши курашиш учун махсус полиция отрядлари тузди. Полиция отрядлари угирликларга карши курашишда махаллий фукароларнинг имкониятидан угирларни аник-лашда, кидириб топишда самарали фойдаланишган[6; 15-б.].

Шунингдек, ушбу даврда уй-жойдан содир этилган угирликни олдини олишда ахоли уйини каровсиз колдирмалик (масалан, курикчи итлардан фойдаланган ёки уйида одам булган ва бошк.), мулкини эхтиёт килиш чорасини курган. Жабрланувчи угирлатган мулкининг масалан, кимматбахо такинчокларини алохида узига хос белгисини таниши, сотиб олган шахснинг ушбу буюмни келтириб берган шахсга берган курсатмаси асосида жиноят фош этилиб, айбдор шахсга уша даврдаги оксоколлар кенгашининг карори билан тегишли жазо чоралари кулланилган.

Иккинчи боскич fVIII асрдан XIX асрнинг биринчи ярмигача булган давр). Мукаддас Ислом динимизда бировнинг мулкига каратилган жиноятлар огир жиноятлар сирасига киритилиб, жамиятда бундай хукукбузарликнинг олдини олиш максадида маълум даражадаги жазо шариат конунларида белгилаб куйилган. Жумладан, Куръони каримнинг Моида сурасида "Угри эркак ва угри аёлнинг килмишларига яраша жазо ва Аллохдан (берилган) азоб сифатида кулларини кесингиз! Аллох кудрат ва хикмат эгасидир" [17; 114-б.] деб кайд этилади. Уша даврда угирлик учун кескин жазо чораси кулланилиши, ушбу жиноятнинг самарали олдини олишга хизмат килган.

Чингизхон даврида угрилик ва бошка иллатларни йукотиш, тартиб -интизом урнатиш учун 1206 йилда «Ёсо конунлари туплами» жорий этилди. Унда ёзилишича, мулкка карши жиноятлардан бири булган уй-жойдани содир этилган угирликларни олдини олишда юзбоши, ясовул, сокчи каби лавозимларида хизмат килган шахслар шугулланган. Уша даврда мугуллар

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

тезкор-кидирув фаолиятининг ноошкора усули асосида савдогар, дарвиш, аскарларни махфий хамкорлика жалб этиб, угирлик содир этган шахсларни аниклашда фойдаланилган хамда айбдор шахсларга шариат коидалари асосида содир этган угирликнинг микдори ва хусусиятидан келиб чиккан холда козилар томонидан тегишли жазо тури кулланилган [8; 150—151-б.].

Амир Темур даврида давлатда содир этилган угирликларни ким содир этганлиги асосан мунхий, яъни хабарнавис вазифасини бажарувчи каландар, савдогар, фолбин, дарвишлик билан шугулланувчи шахслар томонидан аникланиб, ушбу жиноятларни содир этган шахсларга энг огир жазолар козилар томонидан кулланилган. Темур "Тузуклари"да угирлик жинояти хакида куйидаги: "Угирлик ва талончиликни барча йулларини бекитишнинг чораларини курдим. Угрилар хусусида буюрдимки, улар каерда булмасин, тутиб олинса, Ёсо буйича жазолансин" каби коидаларнинг белгилангани, угриликка карши чора-тадбирларни ижро этиш ва риоя килиниши устидан каттик назоратнинг булиши, шубхасиз, конунчиликни мустахкамлашга хизмат килган. Тузуклардан куринадики, Амир Темур очиклик, рахм-шафкат билан халкни узига ром килиб, адолат урнатилишига харакат килиб, иложи борича жабр-зулмдан узокрокда булишга интилган. Айникса, фукаролар томонидан уй-жойдан содир этилган угирлик холатларида одиллик билан иш тутганлигини куриш мумкин. Ушбу даврда уй-жойдан содир этилган угир-ликни мунтазам равишда олдини олиш буйича сокчи, аскарлар, шунингдек, фукаролар томонидан курикчи итлардан фойдаланиш оркали самарали чора-тадбирлар амалга ошириб келинган[7; 106-б.].

Бухоро, Хива, Кукон хонликлари (XVI - XIX асрлар) даврида мулкка тажовуз килиш, шу жумладан, уй-жойдан содир этиладиган угрилик огир жиноят турларидан бири булиб, ушбу жиноятнинг олдини олиш сокчи, коровул хамда махаллий ахоли томонидан амалга оширилган. Ушбу хон-ликларда миршаблар, посбонбошининг махфий алокасида булган шахсларни берган тезкор маълумотга кура, уй-жойдан угирлик содир этган шахслар аникланиб, уларнинг ушбу фаолияти пул ва бошка мол билан такдирланган. Миршаблар томонидан уй-жойдан угирлик юзасидан суриштирув утказилиб, айбдорларнинг килмиши фош этилган. Уй-жойдан угирлик содир этган шахс хаттоки, жабрланувчининг кариндош булса хам афв этиши мумкин булмай, жиноят ишлари козилик судлари томонидан куриб чикилиб, айбдорга тегиш-ли жазо кулланилиши хакида хукмлар чикарилган[5; 205 - 219-б.].

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

Учинчи боскич (XIX асрнинг урталаридан XX асрнинг 90-йилларига булган давр). Чор Россия мустамлакачилиги (1847-1917 йиллар) даврида уй-жойдан содир этилган угирликни олдини олиш ва фош этишда махсус кидирув полицияси ташкил этилган[6; 27-б.].

1903-1904 йилларда кабул килинган "Халк судяларининг Фавкулодда Конгресси карорлари туплами"да "Оддий угирлик" [3]. жинояти буйича суд ка-рорлари туплами мавжуд булган. Шунингдек, 1903 йилдаги Жиноят кодекси-да уй-жойдан угирлик ва талончилик килмишлари тенглаштирилиб, ушбу икки килмиш конун тилида "Угрилик" атамаси билан номланган[4; 64-б.]. Полиция департаментининг махфий йурикномаси асосида махфий хамкорликка жалб этилган фукаролардан олинган ишончли маълумотлар асосида мулкий турдаги жиноятлар аникланиб (1904 йилда бировнинг мулкини талон-торож килиш 206 та; 1906 йилда эса ушбу жиноятлар 251 тани ташкил этган) айбдор шахсларга нисбатан ваколатли суд томонидан тегишли жазо чоралари тайинланган[1].

Совет хукмронлиги (1917 - 1990 йиллар) даврида уй-жойдан содир этилган угирлик кенг таркалган жиноят туридан бири булиб, ушбу килмиш учун анча жиддий чоралар курилган Жумладан, 1920 йил 2 декабрда Козогистон Автоном Совет Социалистик Республикасининг "Мулкий жиноятларга карши кураш тугрисида"ги декрет кабул килинди. Ушбу декрет совет республикасининг биринчи жиноят конуни хисобланиб, уй-жойдан угирлик содир этган шахсга жазо чораси сифатида айбдорнинг шахсий мол-мулки мусодара килинган[20].

Уй-жойдан содир этилган угирликларига карши курашишнинг хукукий асоси сифатида 1921 йил 10 ноябрдаги Козогистон Марказий ижроия кумитасининг "Угирликларга карши курашиш тугрисида"ги декретида уй-жойдан содир этилган халкнинг хужалигига тахдид сифатида белгиланиб, милиция тезкор аппаратининг ходимларидан олинган ишончли маълумотлар асосида хонадон угирлари аникланиб, фош этилган. Уша даврда рецидивистлар томонидан мулкни угирлаш, айрим холларда боскинчилик йули билан куч ишлатиб олиб кочганлик учун энг юкори ва каттик жазо чоралари кулланилган[6; 35 - 38-б.].

Уй-жойдан содир угирлик предмети (нарса, буюм, ашё)ни яширадиган, сотишга ёрдам берган шахсларга хам энг юкори жазо чоралари курилиши мумкин булган. Худди шу декретга кура, куп ва жуда куп микдорда уй-жойдан содир этилган угирликлар жиноят ишлари халк судлари томонидан вилоят харбий трибунал булинмаларида утказилган.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

1921 йил 19 ноябрь куни Козогистон Автоном Совет Социалистик Республикасининг Адлия халк комиссарлигининг навбатдан ташкари йигилишида уй-жойдан содир этилган угирликка карши курашиш масаласи курилиб, мазкур жиноятни содир этган шахсларга нисбатан кескин чора сифатида камокка олиш эхтиёт чораларини куллаш хакида карор кабул килинган.

1922 йил 1 июнда РСФСР Жиноят кодексининг 180-моддаси 1-кисми «а» бандида уй-жойдан содир этилган угирлик оддий угирлик сифатида бахолан-ган. Узбекистон ССРнинг биринчи Жиноят кодекси 1926 йил 16 июнда кабул килинди. Мазкур кодекснинг "Мулкий жиноятлар" деб номланувчи 7-боби 162-моддасида уй-жойдан содир этилган угирлик учун жазо белгиланиб, мустакил жиноят сифатида назарда тутилди, фукароларнинг хонадони, умумий ётокхоналар, дала ховли ва бошка турар жойлар мазкур жиноятнинг объекти сифатида бахоланди[9]. Кейинчалик, 1960 йилдаги Жиноя кодексини 144-модасида уй-жойдан содир этилган угирлик жинояти учун жавобгарлик белгиланиб, бир гурух шахслар, уюшган гурух, ута хавфли рецидивист шахс томонидан уй-жойдан содир этилган угирлик учун жавобгарлик масаласи белгиланди[10].

Шуни алохида таъкидлаш жоизки, ушбу даврда уй-жойдан содир этиладиган угирликликни олдини олишда асосан ахолининг хушёрлигини ошириш борасида хукук-тартибот ходимлари томонидан таргибот ва ташвикот ишлари утказилган. Доимий равишда калит танлаш усули билан угирлик содир этган шахслар ва калит ясовчи устахона эгалари, кунгилли фукаролар билан махфий хамкорлик килиниб, ушбу жиноятларни "иссик изи"дан фош этиш чоралари курилган. РСФСР Жиноят кодекс (1922, 1926, 1960 йил)ларида уй-жойларда содир этилган угирлик учун жавобгарлик икки гурухга, хусусий уй -жойлар ва корхона, муассаса ва ташкилотларнинг омборхоналари мулкни угирлашга ажратилган булиб, ташкилот мулкини угирлаш учун анча жиддий жазо чоралари кулланилган[21].

Уй-жойдан содир этилган угирлик МДХ, давлатлари худудида хар доим долзарб муаммолардан хисобланган. Жумладан, Козогистон, Киргизистон, Россия вилоятларининг марказ худудларида вазият жудаям огир булиб, уй-жойдан содир этилган угирликка карши курашишда давлат органлари томонидан тегишли хукукий таъсир чоралари ишлаб чикилиб, уй-жойдан содир этиладиган угирликни олдини олиш ва фош этишга жиддий эътибор беришган[4; 67-б.].

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

Туртинчи боскич (Узбекистоннинг мустакиллик даври) Мустакиллик даврида Узбекистонда ички ишлар идораларининг фаолияти мавзусида илмий изланишлар олиб борган олим КБКодировнинг "Узбекистонда жиноятчиликка карши кураш жараёни икки боскични босиб утди. Биринчи боскич - 1991 йилдан 2000 йилгача давом этди. Бу энг мураккаб давр булиб, айникса истиклолнинг илк йиллари хукукбузарликлар энг юкори нуктага етган вакт хисобланади. Иккинчи давр - 2001 йилдан 2011 йилгача давом этган. Бу даврнинг хусусияти, авваламбор, мамлакатда олиб борилаётган суд-хукук тизимини эркинлаштириш, жиноий жазоларни либераллаштириш рухияти билан изохланади. Ички ишлар ходимлари "Копкон", "Тур", "Тун", "Усмир", "Комплекс" каби тадбирлар натижасида уюшган жиноий гурух аъзолари, жиноят содир этишга мойил шахслар, дайдилар ва бошкалар руйхатга олинган"лиги[18; 16-б.] хакидаги фикр-мулохазалари, уй-жойдан содир эти-ладиган угирликка карши курашишда ички ишлар ходимлари томонидан махсус чора-тадбирлар курилганлигидан далолат беради.

Юкорида таъкидлаб утилган фикр-мулохазарларга асосланиб, уй-жойдан содир этилган угирликка карши курашиш узининг узок тарихига эга дейиш мумкин.

Уй-жойдан содир этиладиган угирликка карши курашнинг тарихий шаклланишини ретроспектив тахлил килиш шуни курсатдики, мазкур жиноятга самарали карши курашишда курилган махсус чора-тадбирлар узининг ижобий самарасини бериб, уй-жойдан содир этилган угирликни камайишига, содир этилганларини фош этилишига хизмат килган деб айтишимиз мумкин.

Уй-жойдан содир этиладиган угирликка карши курашишнинг тарихий усулларини урганиш, тахлил килиш оркали илмий асосланган куйидаги: биринчидан, уй-жойда содир этиладиган угирликка карши курашишда хар бир фукаро яшаш хонадони ва кушимча хужалик хонасининг хавфсизлик чорасини куриши, масалан мустахкам химоя воситаларини урнатиш, курикчи итлардан фойдаланиш, мазкур жиноятнинг сезиларли даражада олди олини-ши ва фош этилишига имконият яратиши; иккинчидан, уй-жойдан содир этиладиган угирликка карши курашишда хукукий жавобгарлик масаласига хам жиддий эътибор каратилиши; учичнидан, "Уй-жойдан содир этилган угирликка карши курашиш" махсус чора-тадбирларни самарали амалга ошириш лозимлиги хакида хулосаларни илгари суриш мумкин.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш жоизки, уй-жойдан содир этиладиган угирликка карши курашишнинг мазмун-мохиятини билиш, ушбу килмишга самарали карши курашишга ёрдам беради.

REFERENCES

1.Абдурахимова Н.А., Эргашев Ф.Р. Туркистонда Чор мустамлака тизими: Рисола. - Т., 2002.- Б.133-137.; https: // www.urgfïltma.uz/uz.(мурожаат вакти:30.11.2022).

2.Авесто. Тарихий-адабий ёдгорлик. Аскар Махкам таржимаси. - Т.: «Шарк», 2001. - Б.121.

3.Атанова С.А. Из туркменского адата. Неопубликованная рукопись Г.И. Карпова// Восточный архив № 2 (42), 2020.

4.Бышевский Ю. В. Ответственность за кражу по уголовным кодексам советского периода // Научный вестник Омской академии МВД России № 4(55), 2014.С.67. https : //cyberlenmka.ru/article/n/otvetstvennost-za-krazhu-po-ugolovnym-kodeksam-sovetskogo-perioda. (мурожаат вакти: 26.11.2022).

5.Мукимов Зиёдулло Узбекистон давлати ва хукуки тарихи: Олий укув юртлари талабалари учун дарслик. - Т.: Адолат , 2003. - Б.205-219.

6.Саитбаев Т.Р. Ички ишлар органлари тезкор-кидирув фаолиятининг шаклланиши ва ривожланиши: Монография. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2020. - Б.15, 27, 37-38.

7.Темур тузуклари / Тахрир хайъати: Б.Абдухалимов ва бошк., Форсча матндаги А.Сугоний ва Х,.Кароматов тарж. - Т.: «O'zbekiston», 2012. - Б.106.

8.Тошкулов Ж., Авазов Н. Узбекистон Республикасида давлат ва хукук тарихи. Урта асрлар: Укув кулланма. - Т.: МХХ институти, 2006. - Б.150-151.

9.Уголовный кодекс РСФСР редакции 1926 года (с изм. И доп., внесенными Постановлениями ЦИК СССР от 19.02.1926 - СЗ, 1926, № 9, ст. 71; от 05.03.1926 - СЗ, 1926, № 15, ст. 106) // Электрон манба:https: // ru.wikisource.org/wiki. (мурожаат вакти: 25.11.2022).

10.Уголовный кодекс РСФСР (утв. ВС РСФСР 27.10.1960) (ред. от 30.07.1996)// http : //www.consultant.ru/document/cons doc LAW 2950/(мурожаат вакти: 25.11.2022).

11.Узбек тилининг изохли лугати: 80.000 дан ортик суз ва суз бирикмаси. Ж. V. У -Тартибли / Тахрир хайъати: Т.Мирзаев (рахбар) ва бошк. Уз. Рес. ФА Тил ва

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-37-46

адабиёт ин-ти. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2006. - Б.271-272.

12.Узбек тилининг изохли лугати: 80.000 дан ортик суз ва суз бирикмаси. Ж. IV. Х -Тартибли / Тахрир хайъати: Т.Мирзаев (рахбар) ва бошк. Уз. Рес. ФА Тил ва адабиёт ин-ти. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2006. - Б.410-411.

13. Узбек тилининг изохли лугати: 80.000 дан ортик суз ва суз бирикмаси. Ж. V. У-Тартибли / Тахрир хайъати: Т.Мирзаев (рахбар) ва бошк. Уз. Рес. ФА Тил ва адабиёт ин-ти. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2006. - Б.195.

14.Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси // https://lex.uz/acts/111453 (мурожаат вакти: 20.11.2022).

15.Узбекистон Республикасининг Уй-жой кодекси /// https://lex.uz/docs/106136 (мурожаат вакти: 21.11.2022).

16. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 30 апрелдаги "Узгалар мулкини угрилик, талончилик ва боскинчилик билан талон-торож килиш жиноят ишлари буйича суд амалиёти тугрисида"ги 6-сон Карори // Электрон манба: http: // www.lex.uz. мурожаат вакти: 22.11.2022.

17. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф Тафсири хилол 7-жуз. Куръони карим маънолар таржимаси. Моида сурасининг - 8-ояти. - Т.:«Шарк»,2008. -Б.114.

18. Кодиров КБ. Мустакиллик даврида Узбекистонда Ички ишлар идораларининг фаолияти: Тарих фан. буйича фал. д-ри (PhD) дис. Автореф. - Т., 2019. - Б.16.

19. http://www.refbzd.ru/viewreferat-1592-8.htm (мурожаат вакти: 23.11.2022).

20. https: // www.centrasia.ru / news 2.php?st=1053727020. (мурожаат вакти: 24.11.2022).

21.https: // ru. wikipedia. org/wiki / История уголовного права России. (мурожаат вакти: 26.11.2022).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.