Научная статья на тему 'АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ СОДИР ЭТИЛГАН ФИРИБГАРЛИКНИ ФОШ ЭТИШДА ТЕЗКОР ХОДИМЛАРНИНГ ТЕРГОВЧИ ВА СУРИШТИРУВЧИЛАР БИЛАН ҲАМКОРЛИГИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ'

АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ СОДИР ЭТИЛГАН ФИРИБГАРЛИКНИ ФОШ ЭТИШДА ТЕЗКОР ХОДИМЛАРНИНГ ТЕРГОВЧИ ВА СУРИШТИРУВЧИЛАР БИЛАН ҲАМКОРЛИГИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
97
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ахборот технологиялари орқали содир этилган фирибгарлик / кибержиноят / киберфирибгарлик / ижтимоий тармоқ / ахборот макони / банк пластик картаси / электрон манзил / аккаунт.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Анвар Алиқулович Таштемиров

Ушбу мақолада ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликни фош этишда тезкор ходимларнинг терговчи, суриштирувчилар билан хамкорлик жиҳатлари ва хусусиятларига оид муаммолар, ушбу соҳа бўйича мутахассисларнинг ҳамкорликни самарали олиб бориш борасида фикрларига асосланиб ушбу жиноятларни фош этиш бўйича тегишли хулосалар қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Анвар Алиқулович Таштемиров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ СОДИР ЭТИЛГАН ФИРИБГАРЛИКНИ ФОШ ЭТИШДА ТЕЗКОР ХОДИМЛАРНИНГ ТЕРГОВЧИ ВА СУРИШТИРУВЧИЛАР БИЛАН ҲАМКОРЛИГИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-156-164

АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ СОДИР ЭТИЛГАН ФИРИБГАРЛИКНИ ФОШ ЭТИШДА ТЕЗКОР ХОДИМЛАРНИНГ ТЕРГОВЧИ ВА СУРИШТИРУВЧИЛАР БИЛАН ХДМКОРЛИГИНИНГ

АЙРИМ ЖИХДТЛАРИ

Анвар Аликулович Таштемиров

Узбекистан Республикаси ИИВ Академияси, Маъмурий хукук кафедраси катта укитувчиси E-mail: anvartoshtemirov05031979@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликни фош этишда тезкор ходимларнинг терговчи, суриштирувчилар билан хамкорлик жихатлари ва хусусиятларига оид муаммолар, ушбу соха буйича мутахассисларнинг хамкорликни самарали олиб бориш борасида фикрларига асосланиб ушбу жиноятларни фош этиш буйича тегишли хулосалар килинган.

Калит сузлар: Ахборот технологиялари оркали содир этилган фирибгарлик, кибержиноят, киберфирибгарлик, ижтимоий тармок, ахборот макони, банк пластик картаси, электрон манзил, аккаунт.

НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ ОПЕРАТИВНЫХ РАБОТНИКОВ СО СЛЕДОВАТЕЛЯМИ И ДОЗНАВАТЕЛЯМИ ПРИ ВЫЯВЛЕНИИ МОШЕННИЧЕСТВА, СОВЕРШЕННОГО С

ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассмотрены проблемы, связанные с аспектами и особенностями взаимодействия оперативных работников со следователями и дознавателями при раскрытии мошенничества, совершенного с использованием информационных технологий, сделаны соответствующие выводы по раскрытию данных преступлений на основе мнений экспертов в этой области по эффективному сотрудничеству.

Ключевые слова: Мошенничество, совершенное с использованием информационных технологий, киберпреступление, кибермошенничество,

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-156-164

социальная сеть, информационное пространство, банковская пластиковая карта, электронный адрес, аккаунт.

SOME ASPECTS OF THE INTERACTION OF OPERATIVES WITH INVESTIGATORS AND INTERROGATORS IN THE DETECTION OF FRAUD COMMITTED USING INFORMATION TECHNOLOGY

ABSTRACT

This article discusses the problems associated with the aspects and features of the interaction of operatives with investigators and investigators in the disclosure of fraud committed using information technology, the relevant conclusions are drawn on the disclosure of these crimes based on the opinions of experts in this field on effective cooperation.

Keywords: Fraud committed with the use of information technology, cybercrime, cyberfraud, social network, information space, bank plastic card, electronic address, account.

КИРИШ

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "20222026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги ПФ-60-сон Фармони билан тасдикланган 2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясида "Инсон кадрини юксалтириш ва эркин фукаролик жамиятини янада ривожлантириш оркали халкпарвар давлат барпо этиш" сифатида, кайд этилган биринчи устувор йуналишнинг туккизинчи бандида, куйилган максаддан келиб чикиб амалга оширилиши лозим булган вазифалардан бири, интернет тармоклари оркали хизмат курсатиш сифатини янада оширишга каратилганлиги ва бугунги кунда мазкур соха жамият тараккиётида мухим ахамият касб этиши сабабли, соха ривожида амалга оширилиши лозим булган катор вазифалар белгиланган.

Ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарлик буйича жиноятга оид далилларни (маълумотларни) уз вактида аниклаш, кайд этиш ва туплаш жиноят содир этишда гумон килинаётган шахсни топиш ва ушлаш хамда ишнинг барча холатлари хар томонлама, тулик ва холисона

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-156-164

текширилишини таъминлаш учун тергов-тезкор гурухининг уз вактида тулик таркибда чикиши алохида ахамият касб этади[1]1.

Ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарлик буйича жабр курган шахсни курсатувларни олишда жиноят содир этилишидаги барча холатлар аникланиши керак. Шуни назарда тутиш керакки, баъзи вактларда аризачилар содир этилган жиноят тугрисида етарли булмаган курсатув берадилар ва холатнинг муайян жихатларини яширишга харакат киладилар. Тезкор ходим бу холатларни эътиборга олиб у билан психологик алока урнатишга харакат килиши керак ёки шундай холат яратиш керакки, ундан курсатма олиш вактида узини эркин хис этиши лозим.

Ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликни фош этишда фирибгарларнинг алохида ва кузга ташланиб турадиган белгиларини аниклаш мухим ахамиятга эга. Баъзи холларда курсатма

берувчига ахборот-коммуникацион технологиялар ускунуларидан фойдаланиш

2

тугрисида маълумотларни такдим этиш мумкин[1] .

Ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликда жабр курган шахсдан курсатув олишда куйидаги холатлар имкон кадар аникланиши керак: фирибгарлик качон ва кандай холатда содир этилганлиги; жабрланувчи ва гумонланувчи уртасида кечган мулокот тафсилотлари; содир этилган жиноят буйича жабрланувчининг гумонланувчи хакидаги дастлабки тасаввурлари; фирибгарлар томонидан мулокотга кириш усуллари; кайси ижтимоий тармок оркали кандай ракамлар, ботлар ёки профилга эга NIK лар оркали мурожаат килинганлиги; агарда фирибгар билан юзма-юз мулокот булган такдирда у узини кандай тутганлиги, кандай муомала килганлиги, узини ким сифатида таништиргани, ишончга кириш максадида кандай предмет ёки хужжатлар берганлиги, кандай буюмларни олганлиги каби жихатларга эътибор каратилиб, сунгра содир этилган жиноят тугрисида жабрланувчи кимга ва качон хабар берганлиги.

Ушбу жиноятларнинг изларни ва бошка ашёвий далилларни кидириб топиш, кайд этиш ва олиш максадида куздан кечириш утказилади. Ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарлик натижасида аризачиларда мавжуд электрон куринишдаги маълумотлар дархол визуал

1 Сафонов О. М. Уголовно-правовая оценка использования компьютерных технологий при совершении преступлений: состояние законодательства и правоприменительной практики, перспективы совершенствования: Автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - М., 2015. - 22 с.

2 Семенов Г.В. Расследование преступлений в сфере мобильных телекоммуникаций: дис. ... канд. юрид. наук / Г.В. Семенов.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-156-164

тартибда куздан кечирилиши лозим, бу уз навбатида жиноятчининг шахси тугрисидаги маълумотларни туплаш имкониятини беради[1]3.

Агарда ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарлик ижтимоий тармокларга уланган стационар курилмалар оркали амалга оширилган булса, вактни инобатга олган холда вокеа жойида куздан кечириш утказилиши мумкин. Ушбу жиноят иши буйича виртуал жойи тушунчаси кенгрок маънога эга. Ушбу турдаги фирибгарлик билан бир жойда танишиб олиши мумкин, бошка жойда уни алдаши ва учинчи жойда эса ундан электрон пул ёки активларни яшириниши мумкин. Аник вазиятга караб каерни ва кандай холатларни куздан кечиришни ишни олиб борувчи узи хал килади[1]4. Шу билан бирга, жиноят содир этилидан олдин фирибгар ва жабрланувчининг узаро учрашуви амалга ошган булса, жабрланувчидан бу хакда янада кенгрок маълумотлар сураб олиниши талаб этилади.

Ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликни фош этиш фирибгар шахс аниклангандан кейин уни ушлаш чоралари курилади. Шу боис ушланганларнинг хатти-харакати зимдан кузатилмоги керак, чунки уларнинг кочиб колиши, жиноят куроллари (ахборот технологиялар, комьютер, Интернет тармоги)дан фойдаланиб содир этилган фирибгарликни фош этиш, жабрланувчидан олган моддий бойликларни йук килиш мумкин. Шундан келиб чикиб, фирибгарликда гумон килинган шахслар ушланган захоти дархол шахсий тинтувдан утказилиши ва ундан фирибгарлик билан олинган предмет ва буюмлар, ёки ушбу жиноятни содир этиш воситаси сифатида фойдаланган курилмалари дархол олиб куйилиши шарт[1]5.

Ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликни содир этган шахсларни ушлаш тезкор ходимлари томонидан терговчи билан хамкорликда ишлаб чикилган режа асосида амалга оширилади. ЖПКга асосан ушлаб туриш жиноятни содир этишда гумон килинаётган шахсни унинг жиноий фаолият билан шугулланишига бархам бериш, кочиб кетишининг, далилларни яшириши ёки йук килиб юборишининг олдини олиш максадида киска муддатга озодликдан махрум килишдан иборатдир.

Ахборот технологияларидан фойдаланиб фирибгарлик жиноятини содир этишда гумон килинаётган шахсни ушлашга пухта тайёргарлик куриш

3 Тлиш А. Д. Проблемы методики расследования преступлений в сфере экономической деятельности, совершаемых с использованием компьютерных технологий и пластиковых карт: Автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - Краснодар, 2002. -29 с.

4Берова Д. М. Применение специальных познаний по преступлениям, связанным с использованием пластиковых карт / Д. М. Берова, В. А. Гаужаева // Пробелы в российском законодательстве. - 2015. - № 3. - С. 136-139.

5 Шаевич А. А. Особенности использования специальных знаний в сфере компьютерных технологий при расследовании преступлений: Автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - Иркутск,2007. - 24 с.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-156-164

лозим[1]6. Ушлашга тайёргарлик куришда куйидагиларга эътибор каратиш зарур: жиноят иши материалларини урганиш; ушланиши лозим булган шахслар тугрисида дастлабки маълумотларга эга булиш; ушлаш жойи ва вактини белгилаш; ушлаш амалга ошириладиган жойдаги шароитни урганиш; гумон килинувчиларни бир вактда ва турли жойларда ушлаш учун уларни бир-биридан ажратиш буйича чоралар куриш.

Гумон килинувчининг илтимосига кура суриштирувчи ёки терговчи ишда муайян химоячининг иштирок этишини таъминлайди. Танланган химоячи адвокатлик гувохномасини курсатганидан ва муайян ишни юритишга ваколатли эканлигини тасдикловчи ордерни такдим этганидан сунг ишда иштирок этиши мумкин.

Купинча жиноятчилар хеч кандай жиноят содир этмаганлиги тугрисида гапириб, унинг ушланиши ноконуний эканлигини билдирадилар. Агар фирибгар узининг жиноий шериклари билан бирга ушланса, уларни биринчи марта кураётганлигини гапириши мумкин, иштирокчи эканликлари исботланган холларда эса, улар билан учрашув тасодифий булганлигини тушунтиришга утиб оладилар[1]7.

Гумон килинувчидан курсатмалар олишда ундан фирибгарликни содир этиш усули аниклаб олинади, зарурати булса, уни кайта курсатиш таклиф этилади. Фирибгарликда ушланган шахснинг курсатмасини кайта текшириш усули фирибгарга куйилган айбни инкор этса, унга ушлаш тугрисидаги баённома, ушлаш вактида иштирок этган ИИО ходимининг курсатувлари, шахсий тинтув баённомаси такдим этилади ва жабрланувчи билан юзлаштириш утказилади.

Жиноят содир этилгандан кейин бир мунча вакт утгандан кейин ушланган фирибгарлар жиноят содир этилганда бошка жойда эканлигини важ килиб жиноят содир этмаганликлари тугрисида курсатма берадилар, бундай вактда терговчи тупланган материаллар асосида уни фош этиши зарур.

Ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликни фош этишда купрок утказиладиган тергов харакатларидан бири шахс ва буюмларни таниб олиш учун курсатиш хисобланади. Фирибгарлик ишлари буйича шахсни таниб олиш учун курсатиш тактикаси узига хос хусусиятларга эга. Жумладан, фирибгарларни таниб олиш учун курсатишда улар ишлатадиган

6 Ян Вэй Фэн Расследование компьютерных преступлений в Китайской народной республике: Автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - М.,2006. - 23 с.

7 Очилов X. Р. Узгалар мулкини компьютер воситаларидан фойдаланиб талон-торож килганлик учун жавобгарлик: Юрид. фан. ном. дисс. автореф. - Т., 2017. - 63 б.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-156-164

турли найрангларни хисобга олиш зарур булади. Купинча улар жиноятни содир этишдан олдин узларининг ташки куринишларини узгартиришлари мумкин: кийимини узгартириши, сочини ясама соч билан алмаштириши, сокол-муйловини устириб юбориши, кузойнак такиб олиши ва хоказо. Шунинг учун хам шахсни таниб олиш учун курсатишда жабрланувчини шошилтирмаслик керак, у таниб олинаётганнинг атрофидан айланиб куриши, ташки куриниш белгиларини синчиклаб урганиши учун тулик имконият яратиб берилиши керак.

Гумон килинувчидан маълумот олишда фирибгарлик жинояти содир этилган пайтда унинг каерда эканлигини аниклашдан бошланади. Жиноят содир этиш вактида ушланган шахс асосан тугри курсатув беради. Гумон килинувчи сифатида ушланган шахслар эса жиноят содир этилган вактда бошка жойда эканлигини айтиб жиноятга хеч кандай алокаси йуклиги тугрисида курсатув беради. Бундай холларда унинг берган курсатувлари деталлаштирилиб, текширилиб курилади. Бунинг учун вокеа жойидан топилган излар, тинтув вактида олинган ашёвий далиллар, фирибгарлик жинояти содир этилаётганини уз кузи билан курган гувохлар курсатувлари жиноятчиларнинг ёлгон курсатувларини фош этиш максадида фойдаланилади. Агар гумон килинувчи уз айбига икрор булиб, жиноят содир этилганини тан олса, жиноятни содир этиш билан боглик барча холатлар, унга тайёргарлик куриш, кандай куроллардан фойдаланганлиги, иштирокчилар аникланади.

Гумон килинувчидан олинган курсатувларида катор масалалар хал этилиши лозим. Уларга куйидагилар киради: гумон килинувчининг шахси тугрисидаги маълумотлар; фирибгарликнинг каерда содир этилганлиги; уни содир этиш вакти ва усули; олиб кетилган буюмлар ва уларнинг эгаллангандан кейин каерда сакланаётганлиги каби масалалар аникланиши лозим.

Агар иш буйича бир неча гумон килинувчи иштирок этаётган булса, унда терговчи кайси бирини олдин сурок килиш масаласини хал этиши керак. Бунинг учун ушланган шахснинг шахсий хусусиятлари, иштирокчилик холати урганилиши лозим.

Айбини тан олган шахслардан курсатувларни олишнинг асосий шарт-шароитлардан бири бу - уларнинг берган курсатувлари тафсилотларини урганишдир. Фирибгарлик содир этилган жой аниклангандан кейин сурок килинаётган шахсдан фирибгарлик содир этилган объект каерда жойлашганлиги, унинг ташки куриниши, унга бориш йуллари ва фирибгарлик

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-156-164

содир этилган хона, дукон, омбор ва бошкаларнинг ички холати кандайлиги хам аникланиши керак. Ахборот технологиялар ёрдамида содир этилган фирибгарлик жиноятини содир этиш усулини аниклаш пайтида терговчи нима учун айнан ушбу усул танланганлиги ва фирибгарлик содир этилгандан кейин буюмларни каерга куйганлиги аникланиши лозим. Сурок жараёнида кандай буюм ва моддий бойликлар олиб кетилганлиги, улар каерда турганлиги, олиб кетилган буюмнинг узига хос хусусиятлари аникланиши керак. Курсатувни бундай тафсилотлар билан урганишда уни тергов ва тезкор-кидирув харакатларини амалга ошириш даврида тупланган маълумотлар билан солиштириб куриш назарда тутилади.

Шундай килиб, ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликни фош этишда тезкор ходим, суриштирувчи ва терговчининг дастлабки суриштирув жараёнида буладиган хамкорликнинг самарадорлиги куп жихатдан куйидагиларда уз ифодасини топган: 1) хамкорлик килувчи субъектлар фаолиятида криминалистик тактика коидаларига амал килишнинг ахамиятга эгалиги; 2) хамкорлик тактикасини куллаётган субъектлар фаолиятининг воситалари, усуллари ва хукукий базаси узаро фарк килиши; 3) ички ишлар органлари тезкор ходимларининг суриштирув ва тергов йуналишидаги ходимлар билан дастлабки тезкор суриштирув чора-тадбирларини амалга оширишида хамкорликнинг аник максад ва йуналишларини белгилаб олиш зарурлиги.

Ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарлик жиноятларини уз вактида аниклаш ва фош этишда шунингдек бундай турдаги жиноятларнинг олдини олиш буйича зарур карорлар кабул килишда фаолиятнинг хукукий асосини таъминлаб берувчи кибержиноятчиликка карши курашиш буйича норматив-хукукий хужжатлар лойихаларини ишлаб чикиш зарур.

ХУЛОСА

Юкорида келтирилган тахлилий муносабатлардан келиб чикиб, хулоса сифатида куйидаги таклифлар билдирилади. Булар:

- доимий равишда, банк пластик карталари билан боглик пул угирлиш ва фирибгарлик холатлари юзасидан келиб тушган хар бир мурожаатларни текширув натижаси буйича унинг конунийлиги ва жазо мукаррарлигини таъминлаш максадида, Узбекистон Республикаси ИИВ тизимида республика

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-156-164

микёсида, банк пластик карталаридан пулларни ахборот технологияларидан фойдаланиб ноконуний узлаштириш билан боглик содир этилаётган фирибгарлик жиноятларини содир этишга мойил шахслар руйхатининг ягона базасини шакллантириш, ушбу шахслар тугрисида маълумотларнинг вилоятлараро алмашинувини ва тезкор ишлар олиб борилишини йулга куйиш;

- хозирги кундаги ахборот технологиялари сохаси буйича мутахасислар тайёрлаб бераётган олий ва урта-махсус таълим укув юртлари талабалари ва уларнинг битирувчилари томонидан мазкур турдаги жиноятларни содир этилишини олдини олиш максадида, уларни хукукий онгини шакллантириш, талабалар онгида интернет тармоклари оркали жиноят содир этилиши конунчилик билан такикланганлиги ва тегишли жавобгарликни келтириб чикариши юзасидан илмий асосланган ягона мафкуравий йуналиш ишлаб чикиш;

- барча таълим муассасаларида интернет тармогига уланган ахборот ресурсларидан самарали фойдаланиш куникмасини ташкил этиш учун "Хавфсиз Интернет", "Интернет маданияти" мавзуларида укув машгулотлари ташкил этиш;

- фукароларда ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликнинг жабрланувчисига айланиб колмаслик юзасидан профилактик-огохлантирув тадбирларини олиб боришда блогер ва ижтимоий тармокларда кенг аудиториясига эга булган шахслардан унумли фойдаланиш;

- жиноятлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи органлар ва муассасаларнинг айрим турдаги жиноятлар профилактикасига, бу турдаги жиноятларнинг содир этилиши сабабларини ва уларга имкон бераётган шарт-шароитларни бартараф этишга, айрим тоифадаги шахсларни аниклаш ва уларга профилактик таъсир курсатишга каратилган "Хавфсиз Интернет" махсус тадбирларини ишлаб чикиш хамда амалиётга жорий этиш.

- ахоли орасида хукукий таргибот ишларини олиб бориш жиноятларнинг олдини олишда мухим ахамият касб этади. Бунда ваколатли органлар томонидан мехнат, вояга етмаганлар каби жамоалар уртасида ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликнинг олдини олиш борасида тушунтиришлар, хусусан, маърузалар укиш, давра сухбатлари уюштириш, таргибот буклетлари тайёрлаш, таркатиш катта самара беради. Ушбу таргибот тадбирларида фукароларда интернет тармоклари оркали содир этилдиган жиноятларнинг салбий окибатлари, келиб чикиш сабаблари ва бу

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-156-164

борада шахсларнинг хушёрлигини ошириш борасида турли вазифалар амалга оширилиши мухим ахамият касб этади.

Хулоса урнида шуни айтиш лозимки, ахборот технологияларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарликни фош этиш нафакат давлат органларининг, балки шу жамиятнинг аъзоси хисобланган хар бир инсоннинг вазифасидир. Энг аввало, узимиз, оила аъзоларимиз ва жамият олдидаги масълулиятни доимо хис килиб яшаш, атрофдаги ходисаларга бепарволик билан муносабатда булмаслик, тинч ва осуда хаётимизнинг кадрига етиб яшаш барчамизнинг кундалик хаёт тарзимизга айланиши зарур.

REFERENCES

1. Сафонов О. М. Уголовно-правовая оценка использования компьютерных технологий при совершении преступлений: состояние законодательства и правоприменительной практики, перспективы совершенствования: Автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - М., 2015. - 22 с.

2. Семенов Г.В. Расследование преступлений в сфере мобильных телекоммуникаций: дис. ... канд. юрид. наук / Г.В. Семенов. - Воронеж, 2003. -242 с.

3. Тлиш А. Д. Проблемы методики расследования преступлений в сфере экономической деятельности, совершаемых с использованием компьютерных технологий и пластиковых карт: Автореф. дис. ... канд. юрид. наук. -Краснодар, 2002. -29 с.

4. Берова Д. М. Применение специальных познаний по преступлениям, связанным с использованием пластиковых карт / Д. М. Берова, В. А. Гаужаева // Пробелы в российском законодательстве. - 2015. - № 3. - С. 136-139.

5. Шаевич А. А. Особенности использования специальных знаний в сфере компьютерных технологий при расследовании преступлений: Автореф. дис. . канд. юрид. наук. - Иркутск,2007. - 24 с.

6. Ян Вэй Фэн Расследование компьютерных преступлений в Китайской народной республике: Автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - М.,2006. - 23 с.

7. Очилов X. Р. Узгалар мулкини компьютер воситаларидан фойдаланиб талон-торож килганлик учун жавобгарлик: Юрид. фан. ном. дисс. автореф. - Т., 2017. - 63 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.