Научная статья на тему 'КИССАВУРЛИКНИ ОЛДИНИ ОЛИШ ВА ФОШ ЭТИШДА ТЕЗКОР – ҚИДИРУВ ТАДБИРЛАРИНИ ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ'

КИССАВУРЛИКНИ ОЛДИНИ ОЛИШ ВА ФОШ ЭТИШДА ТЕЗКОР – ҚИДИРУВ ТАДБИРЛАРИНИ ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
96
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
киссавурлик / қарши курашиш / тезкор ходим / профилактик тадбирлар / тезкор-қидирув тадбирлар.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Жамшид Нуриддин Ўғли Низомиддинов

Мақолада “киссавурликни олдини олиш”, “киссавурликни фош этиш” тушунчаларига ҳуқуқий таъриф берилиб, ушбу қилмишни олдини олиш ва фош этишда дастлабки ва кейинги тезкор-қидирув тадбирларининг ўтказиш тартиби баён этилиб, амалиётда учраётган реал муаммоларнинг ечими юзасидан илмий асослантирилган так-лиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Жамшид Нуриддин Ўғли Низомиддинов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КИССАВУРЛИКНИ ОЛДИНИ ОЛИШ ВА ФОШ ЭТИШДА ТЕЗКОР – ҚИДИРУВ ТАДБИРЛАРИНИ ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-30-36

КИССАВУРЛИКНИ ОЛДИНИ ОЛИШ ВА ФОШ ЭТИШДА ТЕЗКОР -ЦИДИРУВ ТАДБИРЛАРИНИ УТКАЗИШ ТАРТИБИ

Жамшид Нуриддин уFли Низомиддинов

Узбекистан Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси тезкор-кидирув фаолияти кафедраси укитувчиси, E-mail: jamshid91b@ mail.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада "киссавурликни олдини олиш", "киссавурликни фош этиш" тушунчаларига хукукий таъриф берилиб, ушбу килмишни олдини олиш ва фош этишда дастлабки ва кейинги тезкор-кидирув тадбирларининг утказиш тартиби баён этилиб, амалиётда учраётган реал муаммоларнинг ечими юзасидан илмий асослантирилган так-лиф ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: киссавурлик, карши курашиш, тезкор ходим, профилактик тадбирлар, тезкор-кидирув тадбирлар.

Фукароларнинг шахсий мулкига карши жиноятлар орасида чунтак угирлиги энг ижтимоий хавфли жиноят хисобланиб, чунтак угирлиги (инлиз-ча picking pockets - чунтакларни тозалаш, чунтакни шилиш, киссавур)[1; 20-б.] деган маънони англатиб, узбек тилини изохли лугатида киссавур [форсча -халтани, киссани кесувчи] чунтак угриси; куча-куй, бозор ва бошка жойларда кишиларнинг нарсаларини угирловчи шахс деган маънони билдиради[2].

Назариядан маълумки, жиноятлар профилактикаси; жиноятни олдини олиш; содир этилган жиноятларни бартараф этиш; махкумларни тузатиш каби тушунчалар узаро бир-бирига якин маъноларда синоним сулар сифатида кулланилиб, ушбу тушунчаларни бир жумла билан айтилганда жиноятларни олдини олиш деган маънони англатади[3; 185-б., 4; 339-б.].

Киссавурликни олдини олиш деганда ички ишлар органлари тезкор булинмаларининг тезкор-кидирув фаолиятининг усули, элементи, куч ва воситалари асосида ИИВнинг сохавий хизматлари ва Миллий гвардия ходим -лари билан хамкорликда тезкор-кидирув ва профилактик чора-тадбирларни амалга оширишга айтилади.

Киссавурликнинг олдини олишда ички ишлар органларининг тезкор ходимлари ва кичик тезкор ходимлари сохавий хизматлар билан биргаликда

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-30-36

суров, маълумотлар туплаш каби тезкор-кидирув тадбирлари амалга ошири-лади. Суров тезкор-кидирув тадбирини амалга оширишда ИИВнинг меъёрий хужжатлари талаблари асосида киссавурлик жиноят содир этишга мойил булган шахс билан махсус сухбат утказишдан иборат булган тадбир хисоб-ланиб, максад ушбу шахсларни жиноят жинот содир этиш фикридан кайта-ришдан иборатдир. Маълумотлар туплаш тезкор-кидирув тадирбири марка-зий тадбири хисобланиб, ушбу тадбирни утказишдан олдин масалан, суров, тезкор кузатув каби тезкор-кидирув тадбири утказилиб, маълумотлар туплаш тезкор-кидирув тадбиридан сунг, тезкор эксперимент, тезкор текшириш каби тезкор-кидирув тадбирлари амалга оширилади. Кисссавур шахснинг жиноий килмишига чек кулиши, маълум маънода ушбу жиноятни олдини олишга хизмат килади. Бундан ташкари, киссавурликни олдини олишда профилактик тадбирлар оркали амалга оширилиб, буларга: умумий, махсус, якка, виктимо-логик [5] каби профилактик тадбирларни мисол келтириш мумкин.

Умумий профилактик тадбирлар ахоли гавжум жойларда киссавур-ликни содир этиш сабабларини ва уларга имкон бераётган шарт-шароитларни аниклаш, бартараф этиш буйича йигилишлар таргибот ва таш-викот ишлари турли куринишида амалга оширилиб, келгусида киссавурлик содир элишини камайтириш, фукароларни хушёрлигини ошириш энг асосий максад булиб хизмат килади.

Махсус профилактик тадбирлар киссавурлик билан жазони ижро этиш муассасаларидан озод килинган ва озодликдан махрум килиш билан боглик булмаган жазога хукм килинган шахслар уртасида махус тадбирларни амалга ошириб, энг асосий максад уларни киссавурлик содир этиш фикридан кайтаришдан иборатдир.

Якка профилактик тадбирлар киссавурлик жиноятини содир этиши мумкин булган шахслар билан якка тартибда турли усулларда профилактик таъсир чораларини утказиш оркали амалга оширилади.

Виктимологик профилактик тадбирлар киссавурлик жиноятидан жа-брланган ёки жабрланувчи булиши мумкин булган шахслар билан махсус сухбатлар утказилиб, киссавурликдан жабрланувчи булиб колмаслиги учун тушунтириш ишлари олиб борилади.

Ички ишлар органлари тезкор ходимлари, кичик тезкор ходимлари юкорида таъкидлаб утилган чора-тадбрларни куйидаги механизмларда амал-га ошириши лозим: биринчидан, фукароларни айникса, аёллар жамоат жойларида

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-30-36

юрганида кул сумкасини эхтиёт чорасини куриши юзасидан бозорлар, ахоли гавжум жойларида хизмат килаётган Ички ишлар ва Миллий Гвардия ходимлари таргибот, тушунтириш ишларини олиб бориши, масалан, огзаки тушунтириш ишлари олиб борилиши, эслатма ва буклетларни тарка-тиш; иккинчидан, киссавурлик содир этилиши мумкин булган жойнинг масъулияти чекланган жамиятнинг масъул ходимлари томонидан фукаро-ларнинг хушёрлигини ошириш максадида "Хурматли фукаролар, кул сумкан-гиз, бошка мулкингизни эхтиёт килинг! Киссавурлик жиноятининг жабрла-нувчиси булиб колманг, шундай холатларни гувохи булсангиз, Ички ишлар ва Миллий гвардия органлари ходимларига хабар беринг" мазмунидаги узбек ва рус тили матнидаги аудио-ёзувларни эшиттириш; учинчидан, ички ишлар органлари тезкор ходимлари оммавий ахборот воситалари билан хамкор-ликда киссавурлик холатлари юзасидан кизикарли видероликларни тайёрлаш ва ахоли эътиборига етказиш; туртинчидан,киссавурлик содир этиш вакти, жойи, усулини тизимли равишда тахлил килиш асосида мазкур килмиш содир этилиши мумкин булган жойларда юкори мегапикселли видеокузатув камераларини урнатиш лозим.

Киссавурликни фош этиш хакида фикр юритилганда, авваламбор, Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 2-моддасида жиноят-процессуал конун хужжатларининг вазифаларидан бири сифатида "жиноятларни тез ва тула очиш"[6] коидаси белгилаб куйилган булиб, мазкур бир-бирига ухшаш тушунчаларнинг мазмун-мохиятини тугри англаб олиши-миз лозимдир.

Жиноятни очиш деганда, жиноят содир этган шахснинг ва жиноят содир этишда иштирок этган шахснинг кимлигини (унинг каердалигини) аниклаш тушунилиб, фош этиш деганда эса муайян бир жиноят буйича айбдорларни фош этмок(изобличение виновных)назарда тутилади[7; 15-б.].

Киссавурликни фош этиш деганда ички ишлар органлари тезкор бу-линмаларининг тезкор-кидирув фаолиятининг усули, элементи, куч ва воситалари асосида тезкор-кизикиш уйготувчи ёки мазкур жиноятни содир этишда гумонланаётган шахс (шахслар)га нисбатан сохавий хизматлари ва ва Миллий гвардия ходимлари билан хамкорликда тезкор-кидирув тадбирларни амалга оширишга айтилади.

Ички ишлар органларининг тезкор булинмалари томонидан киссавур-ликни фош этишда тезкор ходимлар ва кичик тезкор ходимлар томонидан киссавурликни фош этишда суров; маълумотлар туплаш; предметлар ва

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-30-36

хужжатларни текшириш; шахснинг айнанлигини аникдаш; тезкор кузатув, текшириш учун харид килиш, турар жойларни ва бошка жойларни, бино-ларни, иншоотларни, жойнинг участкаларини, техник ва транспорт воситала-рини текшириш; тезкор эксперимент[8] тезкор-кидирув тадбирларини амалга ошириш лозим. Ушбу тезкор-кидирув тадбирларини амалга оширишда ички ишлар органлари тезкор ходими куйидаги коидаларга амал килиши лозим: суров тезкор-кидирув тадбирини амалга оширишда тезкор ходим пухта тайёргарлик куриб, махсус сухбат утказилиши лозим булган шахслар (жабр-ланувчи, гувох, гумонланавчи) билан бевосита ёки билвосита мулокот урна-тилади[9; 97-99-б.]. Билвосита мулокот килинишида, тезкор ходим тезкор-кидирув фаолиятига кумаклашувчи шахсларнинг имкониятидан фойдаланиб, гумонланувчи жиноят содир этганлиги, далилий аёшларни яшириб куйган ёки утказилган(сотган) жойи, учинчи шахс(далилий ашёларни сотиб олган шахс) хакида тезкор маълумотларни туплаш энг асосий вазифа хисобла-нади[10; 281 - 284-б., 11; 153-б.]. Маълумотлар туплаш тезкор-кидирув тад-бирини амалга оширишда тезкор ходим жабрланувчи, гувох, гумон килинув-чи ва бошка тезкор-кдзикдш уйго-тувчи шахслар ошкора, ноошкора усулдан фойдаланиб, киссавурликни фош этишга каратилган фактик маълумотлар туплаш, ушбу тадбирнинг энг асосий максади хисобланади. Предметлар ва хужжатларни текшириш тезкор-кидирув тадбири киисаввурликни фош этишда келгусида далилий ашё булиши мумкин булган предметлар ва хуужатларни бевосита ва билвосита текширилгандан сунгина, исботлаш жараёнида фойдаланилади. Билвосита текширишда мутахассис ёрдамидан фойдаланилади. Шахснинг айнанлигини аницлаш тезкор-кидирув тадбири киссавурликни содир этишда гумонланаётган шахсни бевосита ёки билвосита айнанлаштириш оркали амалга оширилади. Шахсни айнанлаштириш бево-сита утказилганида жабрланувчи, гувох, шохидлар билан гумонланувчи шахслар юзлаштирилиб, киссавурлик содир этилишидан бир муддат олдин ёки айни жиноят вактида шохид гумонланувчини курганликларига аниклик киритилади. Билвосита шахснинг айнанлигини аниклашда гумонланувчи шахсни махсус техник воситалар (видеокузатув камераси) ёки шахсини тас-дикловчи хужжатлардаги маълумотлар билан танишиб, шахснинг айнанлиги аникланади. Тезкор кузатув тезкор-кидирув тадбирида киссавурликни содир этган шахслар жисмоний, электрон ва аралаш куринишда кузатув ишлари утказилиб, жиноий фактни амалга оширилганлиги хакидаги видеоёзуларда кайд этилган маълумотларни макбул далил сифатида

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-30-36

расмийлаштирилган кейин, исботлаш жараёнида фойдаланилади. Ушбу тезкор-кидирув тадбири хар доим ноошкора усулларда амалга оширилиши талаб этилади. Текшириш учун харид цилиш тезкор-кидирув тадбири киссавурлик предметини сотиб олган шахсдан ёки жиноятчини узидан ошкора максади яширилган усулларда келгусида далилий ашё булиши мумкин булган нарсани харид килишдан иборат булиб, харид килинган ашё ва буюмларни тезкор ходимлар жиноят предмети эканлигига ишонч хосил килса ёки жабрланувчига курсатиш йули билан киссаувурлик предмети эканлиги тасдикланса, харид килинган ашё, буюмлар гумонланувчи шахсдан олинганлиги хакида баённома ва бошка хужжатлар тузилиб, тупланган хужжатлар ИИБнинг Тергов булимига такдим этилади. Турар жойларни ва бошца жойларни, биноларни, иншоотларни, жойнинг участкаларини, техник ва транспорт воситаларини текшириш тезкор-кидирув тадбири кииссавурлик предмети сакланаётган жой, омбор, бино, хона ва кушимча хужалик хоналари, транспорт воситалари салони ва юкхонаси тезкор текширилиб, далилий ашёларни топиш чоралари курилади. Кечиктириб булмайдган вазиятларда фукароларнинг турар жойи дахлсиз-лигини чеклаш билан боглик булган тезкор-кидирув тадбирлари утказилгани-да идоравий рахбарнинг асослантирилган карори асосида амалга оширилиб, бу хакида 24 соат ичида прокурорга хабар берилиши лозим. Ушбу тезкор-кидирув тадбирни амалга оширишда вакт етарли булганида шахснинг турар жой дахлсизлигини чеклаш билан боглик тезкор-кидирув тадбирини утка-зишда идоравий назоратни амалга оширувчи биринчи рахбарларнинг тадбир-ни утказиш хакидаги асослантирилган карори прокурор томонидан рухсат (санкция) берилганида амалага оширилади. Тезкор текшириш тезкор-кидирув тадбири давомида олинган ашё ва буюмлар, жиноят-процессуал конунчилиги талаби асосида хужжатлар расмийлаштирилади. Тезкор эксперимент тезкор-кидирув тадбирини амалга оширишдан кузланган максад, киссавурни кулга олишдан иборатдир. Ушбу тадбирнинг таркибий кисмига тезкор кузатув тадбири кириб, тезкор экспериментни амалга оширишда пухта ишлаб чикил-ган режа, билдирги ва асослантирилган карор тузилади. Тезкор ходимлар тезкор эксперимент тезкор-кидирув тадбирининг режа бандларида назарда тутилган вазифаларни вакт кетма-кетлигида утказиб, киссавурни жиноят ус-тида кулга олиш чоралари курилади.

Киссавурликни самарали фош этишда ички ишлар органларининг тезкор-кидирув фаолиятида куйидаги мухим масалаларни хал этиш лозим: биринчидан,

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-30-36

киссавурликни фош этишда ички ишлар органлариннг тезкор ходим ва кичик тезкор ходимлари юкорида таъкидлаб утилган вазиятлардан келиб чикиб, чора-тадбирларни белгилаши; иккинчидан, киссавурликка карши курашиш билан бевосита шугулланувчи кичик тезкор ходимларга дастлабки ва кейинги тезкор-кидирув тадбирларни кетма-кетликда амалга оширилишини таъминлашда "Ички ишлар органлари кичик тезкор ходим-ларининг киссавурликка карши курашиш фаолиятини ташкил этиш тартиби" номли ИИВнинг кулланмасини ишлаб чикиш, ушбу кулланмада кичик тезкор ходимларнинг хукуклари, мажбуриятлари, дастлабки, кейинги тезкор-киди-рув тадбирларни амалга ошириш тартибини белгилаш лозим; киссавурлик-ни фош этишда тезкор-кидирув фаолиятига кумаклашувчи шахсларнинг айнан мосини танлаб, уларнинг имкониятиндан унумли фойдаланиш, мехна-тини инобатга олган холда моддий рагбатлантириш; киссавурликни фош этишда тезкор-техник восита (кичик хажмли камера, диктафон ва бошк.) ларни куллаш оркали киссавур шахсларни килмишини исботлаш, Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодекснинг талабига биноан далилларни туплаш, текшириш ва расмийлаштириш талаб этилади.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш жоизки, киссавурликни олдини олиш ва фош этишда тезкор-кидирув тадбирларини самарали амалга оширилиши, мазкур жиноят камайишига, жазонинг мукаррарлигини таъминлаб, инсон хукук ва эркинликлари, конуний манфаатлари кафолатланишига эришилади.

REFERENCES

1. А.В. Богданов, Е.Н.Хазов Карманные кражи: история и реальность Вестник Московского университета МВД России № 3 / 2014 С.20.

2. Узбек тилининг изохли лугати: 80.000 дан ортик суз ва суз бирикмаси. Ж. II. К -Тартибли / Тахрир хайъати: Т.Мирзаев (рахбар) ва бошк. Уз. Рес. ФА Тил ва адабиёт ин-ти. -Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2006. - Б.90.

3. Курганов С. И. Криминология. М., 2007. С. 80. Криминология: Учебник / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой, В. В. Лунеева. 2-е изд., перераб. и доп. М., 2004. С. 185.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-30-36

4. Криминология: Учебник для вузов / Под общ. ред. А. И. Долговой. 3-е изд., перераб. и доп. М., 2007. С. 435—436.; Аванесов Г. А. Криминология. М., 1984. С. 339.

5.Узбекистон Республикасини 2014 йил 14 майдаги «Хукукбузарликлар профилактикаси тугрисида»ги 371-сон ^онуни // Электрон манба: http: // www.lex.uz. (мурожаат вакти: 08.12.2022).

6. Узбекитон Республикасининг Жиноят-процессуал кодекси // Электрон манба: http: // www.lex.uz. (мурожаат вакти: 08.12.2022).

7. Jinoyat-protsessual huquq: Darslik / yuridik fanlar doktori, professor M.A.Rajabova tahriri ostida (to'ldirilgan va qayta ishlangan uchinchi nashri). - T.: O'zbekiston RespublikasiIIV Akademiyasi, 2019. - B. 15.

8.Узбекитон Республикасининг 2012 йил 25 декабрдаги УР^-344-сон "Тезкор-кидирув фаолияти тугрисида"ги Крнуни // Электрон манба: http://www.lex.uz. мурожаат вакти: 09.12.2022.

9. Хамдамов А.А., Саитбаев Т.Р., Гордеев С.Н., Рашитходжаев Р.Т. Узбекистон Республикасининг «Тезкор-кидирув фаолияти тугрисида»ги конунига шарх / Масъул мухаррир Ш.Т. Икрамов. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2015. - Б.97-99.

10. Каримов Вщобжон, Тезкор-кидирув фаолияти: дарслик / В.Каримов -Тошкент, Lesson press, 2021. - Б.281-284.

11. Каримов Вауобжон Узбекистон Республикасининг "Тезкор-кидирув фаолияти тугрисида"ги конунига илмий-амалий шарх / В.Каримов: Масъул мухаррирлар: Э.Т. Юлдашев, Е.В.Коленко.-Тошкент 2021. - Б.153.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.