Научная статья на тему 'ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИ ТЕЗКОР-ҚИДИРУВ ФАОЛИЯТИНИ ЖИНОИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАЪМИНЛАШ: ХОРИЖ ВА ЎЗБЕКИСТОН ЖИНОЯТ ҚОНУНЧИЛИГИ НОРМАЛАРИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ'

ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИ ТЕЗКОР-ҚИДИРУВ ФАОЛИЯТИНИ ЖИНОИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАЪМИНЛАШ: ХОРИЖ ВА ЎЗБЕКИСТОН ЖИНОЯТ ҚОНУНЧИЛИГИ НОРМАЛАРИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
582
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тезкор-қидирув фаолияти / тезкор-қидирув тадбирлар / жиноят кодекси / қилмишнинг жиноийлигини истисно қиладиган ҳолатлар / жиноий жавобгарлик.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Фарход Боймуротович Бобомуродов

Мақолада ички ишлар органлари тезкор-қидирув фаолиятини жиноийҳуқуқий таъминлашга оид хориж ҳамда миллий жиноят қонунчилиги нормаларининг мазмун-моҳияти таҳлил қилинган. Жумладан, АҚШ, Албания, Белгия, Германия, Россия, Беларусь, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Турманистон, Озарбайжон, Эстония, Молдова, Литва, Латвия, Украина ва Ўзбекистон жиноят кодексидаги ички ишлар органларининг тезкор-қидирув фаолиятига тааллуқли нормалари ўрганилиб, илмий асослантирилган хулосалар чиқарилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Фарход Боймуротович Бобомуродов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИ ТЕЗКОР-ҚИДИРУВ ФАОЛИЯТИНИ ЖИНОИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАЪМИНЛАШ: ХОРИЖ ВА ЎЗБЕКИСТОН ЖИНОЯТ ҚОНУНЧИЛИГИ НОРМАЛАРИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИ ТЕЗКОР-ЦИДИРУВ ФАОЛИЯТИНИ ЖИНОИЙ-ХУКУКИЙ ТАЪМИНЛАШ: ХОРИЖ ВА УЗБЕКИСТОН ЖИНОЯТ ЦОНУНЧИЛИГИ НОРМАЛАРИНИНГ КИЁСИЙ ТАХДИЛИ

Фарход Боймуротович Бобомуродов

Узбекистан Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси тезкор-кидирув фаолияти кафедрасининг мустакил изланувчиси, юридик фанлар буйича фалсафа доктори (PhD)

АННОТАЦИЯ

Маколада ички ишлар органлари тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашга оид хориж хамда миллий жиноят конунчилиги нормаларининг мазмун-мохияти тахлил килинган. Жумладан, А^Ш, Албания, Белгия, Германия, Россия, Беларусь, ^озогистон, ^иргизистон, Тожикистон, Турманистон, Озарбайжон, Эстония, Молдова, Литва, Латвия, Украина ва Узбекистон жиноят кодексидаги ички ишлар органларининг тезкор-кидирув фаолиятига тааллукли нормалари урганилиб, илмий асослантирилган хулосалар чикарилган.

Калит сузлар: тезкор-кидирув фаолияти, тезкор-кидирув тадбирлар, жиноят кодекси, килмишнинг жиноийлигини истисно киладиган холатлар, жиноий жавобгарлик.

АННОТАЦИЯ

В статье анализируется содержание и сущность норм зарубежного и национального уголовного права по уголовно-правовому обеспечению оперативно-розыскной деятельности органы внутренних дел. В частности, были изучены нормы Уголовного кодекса США, Албания, Бельгия, Германия, Россия, Беларусь, Казахстан, Кыргызстан, Таджикистан, Туркестан, Азербайджан, Эстония, Молдова, Литва, Латвия, Украина и Узбекистан, касающиеся оперативно-розыскной деятельности органы внутренних дел, сделаны научно обоснованные выводы.

Ключевые слова: оперативно-розыскная деятельность, оперативно-розыскные мероприятия, уголовный кодекс, обстоятельства, исключающие преступность деяния, уголовная ответственность.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

КИРИШ

Тезкор-кидирув фаолияти олдида турган вазифаларни тегишли тартибга солишни уз олдига максад килиб куйган нормалар, одил судловни амалга ошириш билан боглик шаклланган ижтимоий муносабатларни тартибга солиш билан бевосита боглик булсада, одил судловни амалга оширишнинг яхлит тизими ишлаб чикилмаган[1].

Ички ишлар органларида тезкор-кидирув фаолятини жиноий-хукукий таъминланиши жиноят кодекси нормалари асосида тартибга солиниб, ушбу нормаларни тахлил киламиз. Жумладан, Континентал (роман-герман) хукук оиласига мансуб А^Шнинг конун ижодкорлиги тажрибасидан шу маълум булдики, тезкор ходимларнинг жиноятни аниклаш хамда фош этиш билан боглик жиноят конунчилигида "сохта иштирокчилик институти" мукаммал ривожланган булиб, ушбу институт асосида жиноятда сохта иштирок этган тезкор ходимлар жиноий жавобгарликдан озод этилади. Демак, А^Ш жиноят конунчилиги хукукни куллаш нуктаи назаридан анча самарали хисобланади. Ушбу коида РФнинг "Тезкор-кидирув фаолияти тугрисида"ги Федерал конунида белгиланган булиб(16, 18-м) [2] декларатив хусусиятга эга. Жиноят кодексининг 1-моддасида кайд этилган конунчилик позицияси туфайли ушбу коида бутунлайин бекор килинган.

Жиноятда сохта иштирокчилик масаласи охирги зарурат нуктаи назаридан конунчилик томонидан тартибга солинган деб хулоса килиш мумкин. Ушбу холат факат презумция масаласига тегишли булганлиги сабабли расмий конунчилик томонидан тартибга солинмаганлиги суд амалиётида якдилликнинг йуклиги, конунни шархлашда хар хиллик, тезкор-кидирув фаолияти, дастлабки терговда, колаверса ТКф фаолиятини прокурор томонидан назоратини амалга оширишда маълум муаммоларни келтириб чикариши мумкин.

Шунингдек, А^Шда тезкор-кидирув фаолияти жиноят процессидан институционал жихатдан ажратилмаган, шу боис А^Ш жиноят конунида назарда тутилган терговга тускинлик киладиган харакатлар бир вактнинг узида тезкор-кидирув фаолиятининг сифатига тускинлик килиш деб хисобланади. Шундай булишига карамай, А^Шнинг хам федерал, хам минтакавий жиноят конунчилиги жиноий жараённинг махфий томонини химоя килишни таъминлашга мулжалланган тегишли дефинитив аппаратга эга нормаларни уз ичига олади. Бундан ташкари, турли штатларда тезкор-кидирув фаолиятини махсус химоя килишни турли нормалардан иборат комплекс чора-тадбирлари

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

яъни, утказилган махфий тезкор-кидирув тадбири доирасида ходим жиноят содир этса, уни макоми нуктаи назаридан турли нормалар комплекс чоралари кулланилади. Масалан, ходим мансабдор шахс хисобланувчи никоб остидаги агент[3] (ингл. undercover agent) ёки махфий хабарчи[4] (ингл. classified informant) ёки хабар берувчи (ингл. informer) [5] булиши мумкин. Никоб остидаги агент бу - хукукни мухофаза килиш органининг мансабдор шахси, масалан, полиция ходими булиши мумкин, агар у, жиноий мухитга кириш жараёнида жиноят содир этганда, уни жиноий жавобгарликдан озод килишни назарда тутувчи малакали иммунитет хукуки билан таъминланади.

Шу нуктаи назардан мазкур холатда ходим томонидан дискрецион ваколатларини суистеъмол килишнинг олдини олишни кафолатловчи рухсат этилган коидадан четга чикиш чегаралари жиноят конунчилигида кандай белгиланган деган савол тугилади. Ушбу масала, АКШ конунчилигида куйидагича акс эттирилган, яъни унда "узгача ноконуний фаолият" институти (ингл. оtherwise illegal activity) [6] амал килиб, у уз навбатида иккита даражага булинади (ингл. tier 1 - рухсат этилган коидадан четга чикишнинг энг юкори даражаси булиб, бунга федерал прокурорнинг рухсати талаб килинади, ва tier 2 - одил судлов департаментларининг бирига буйсунувчи хизматлардан бирига буйсунувчи агентнинг санкцияси талаб килинади) [7]. Айрим холларда аник турдаги жиноятларни фош килиш учун яширин агентни жиноят мухитига киритиш учун федерал прокурор ёки департамент ходимининг санкцияси талаб килинади. Ушбу холларда яширин агентнинг малакали дахлсизлиги коидаси кулланилади. Мисол учун, А^Ш жиноят конунчилигининг шархида таъкидланишича, муайян жиноят учун бажарувчи, ижрочи булиб жавобгарликка тортилмаган шахс (масалан, хукукни мухофаза килувчи органнинг махфий ходими) жиноятда иштирокчи хисобланмайди[8].

А^Ш минтакавий жиноят конунчилигида ушбу масалага жиддий ёндашув мавжуд булиб, унга кура баъзи штат (Миссури, Алабама, Аризона, Делавэр, Луизиана, Кентукки, Нью-Гемпшир, Небраска)ларда килмишнинг жиноийлигини истисно килувчи холат сифатида "давлат мажбуриятини адо этиш" атамаси кулланилиб, унга кура, агар мансабдор шахс ёки унинг буйруги билан ёхуд суднинг рухсати билан амал килган бошка шахс жиноят содир этадиган булса, бу хизмат вазифаларини бажаришда юзага келган холат сифатида талкин килинади.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

А^Шнинг хар бир штатида, килмишнинг жиноийлигини истисно килувчи ноанъанавий махсус коидалар хам мавжуд, масалан, Канзас штатининг жиноят конунчилигида "агар шахснинг жиноий хатти-харакатлари давлат мансабдор шахси ёки унинг агенти томонидан суд томонидан бундай шахсни жиноий таъкиб килиш учун суралган булса, у жиноят содир этишда айбдор эмас деб топилади" [9] мазмунидаги коидалар мустахкамланган.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, А^Ш ва унинг баъзи штатлари жиноят конунчилигида тезкор-кидирув фаолиятини амалга оширишга ноошкора кумаклашган шахс(гувох ёки жабрланувчи)ларни хавфсизлигини таъминлашга доир нормалар белгиланган. Масалан, АКЩ кодексига кура, гувох, жабрланувчилар ёки маълумот берувчига нисбатан жиноий харакатлар учун тегишли жиноий жавобгарлик белгиланган(1512-м) [10]. Шунингдек, хабар берувчи Миссисипи штати кодексига кура, маълумот берган шахс бир вактнинг узида жабрланувчи хисобланиб, унга карши килинган жиноят огир килмиш деб бахоланади(97-9-127-булими) [11]. Небраска штатининг жиноят конунчилигига кура, гувох ёки хабар берувчининг фаолиятига ноконуний аралашиш жиноят деб хисобланади(28-919-булими) [12].

Шимолий Дакота жиноят конунчилигида хабар берувчининг иши ёки ноошкора тезкор-кидирув фаолиятини амалга оширишга халакит берганлик учун жавобгарликни назарда тутувчи нормалари белгиланган. Жумладан, суд жараёнида гувох ёки маълумот берувчининг ишига тускинлик килиш; жиноий ишлар буйича тергов жараёнида маълумот берувчиларга тахдид ва зуравонликлар килиниши(12.1-боб) [13] шулар жумласидандир.

Албания жиноят конунчилигида "агар шахс конун ёки уз хизмат вазифаларини бажариш учун харакат килган булса, у жиноий жавобгарликка тортилмаслиги"(21-м); "одил судловни амалга оширишга тускинлик килганлик учун жавобгарлик белгилангани"(301-м); "жиноят содир этган шахснинг хукукни мухофаза килиш органлари томонидан топилишига йул куймаслик учун уни хаёт учун зарур воситалар билан таъминлаш оркали унга ёрдам бериш, шу билан кидирув ишларини ташкил этишга тускинлик килиш"(302-м)[14] учун жавобгарлик назарда тутилиши тезкор-кидирув фаолиятини амалга оширувчи субъектлар ва уларга кумаклашувчи шахсларга хам жавобгарлик хам масъулият юклайди.

Белгия жиноий конунчилигида хам тезкор-кидирув фаолияти сохасини жиноий-хукукий жихатдан тартибга солувчи нормаларида "конун ёки хокимият

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

буйруги билан содир этилган харакат жиноят деб бахоланмас-лиги"(50-м) [15] мазмунидаги коидаларнинг белгиланганлиги тезкор-кидирув фаолиятини амалга оширувчи мансабдор шахслар ва фукароларнинг конун доирасида хукукий жихатдан химоя килинганлигини англатади.

Германия жиноят конунчилигида полиция ходимлари томонидан яширин операцияларни амалга оширишда охирги зарурат масалаларини хал килишда никобланган операцияларни утказишда конуний зарар етказиш мазмунида (110а-м) [16] нормалар белгилангани тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминланганлигини далолат беради.

Тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлаш масаласида МДХ,га аъзо давлатларнинг конунчилик тажрибаси хилма-хил булиб, биринчи навбатда 1996 йил 17 февралда кабул килинган МДХ,га аъзо давлатларни Хдмдустлик давлатлари учун Парламентлараро Ассамблеясининг намунавий жиноят кодексида конунни ижро этиш каби килмишнинг жиноят эканлигини истисно килувчи нормалар (44-м) [17] билан тартига солингани тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашда хукукий асослардан бири булди.

Россия жиноят конунчилигининг тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлаш борасида В.Михайлов, А.В.Савинов, Ю.В.Пахроменко, С.В. Куликова[18, 19, 20, 21] мутахассислар томонидан турли таклиф ва мулохазалар билдирилиб, тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашда энг аввало, давлат органи ходими ва фукароларнинг конуний манфатлари, хукук ва эркинликларини таъминлашга доир нормаларни кабул килиш хакидаги фикрларни илгари суришган.

Россия Федерацияси жиноят кодексининг тезкор-кидирув фаолиятига доир нормалари одил судловни амалга оширишга хизмат килиб, дастлабки терговнинг далиллар базасининг хажми ва сифати, жиноят ишини юритиш боскичлари, шунингдек, прокуратура органларининг фаолиятини самарали амалга оширилиши учун тезкор-кидирув фаолияти жиноят-процессуал конунчилиги талабалари асосида ташкил этилишини талаб этади (31-боби). Шу боис, Т^Ф фаолияти моддий хукукни, яъни жиноят конуни нормаларини амалда куллаш учун мулжалланган жиноят процесси билан бевосита боглик-дир. Бирок, куриб чикилаётган масалани тахлил килиш шуни курсатадики, жиноят конуни, факат процессуал механизмга куйиладиган ноконуний тусиклардан химоя килади(294-м). Россия Федерациясининг жиноят конунчилиги нормалари дастлабки тергов ёки суд жараёнини утказиш билан боглик холда шаклланган жамоат

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

муносабатлари химоя килинишига карамасдан, тезкор-кидирув фаолиятини амалга ошириш билан боглик бевосита хукукий нормалар мавжуд эмас. Факатгина, Россия Федерацияси жиноят конунчилигида одил судлов манфаатларини жиноий-хукукий химоя килиш масаласига багишланган норма мавжуд булиб (303-м) [22], ушбу норма тезкор-кидирув тадбирларни амалга ошириш жараёнини жиноят-процессуал конунчилиги асосида амалга оширишни назарда тутмайди. Бизнинг фикримизча, дастлабки терговда тезкор-кидирув фаолиятини самарали таъминлаш учун биринчи навбатда жиноят-хукукий жихатдан тартибга солувчи нормалар жиноят конунчилигида булиши лозим деб хисоблаймиз. Боиси, хукукий нуктаи назардан олганда суриштирувчини дастлабки иш фаолияти тезкор-кидирув фаолияти билан бевосита алокадор булсагина, одил судлов самарали таъминланишига эришилади.

Беларусь жиноят конунчилигида "махсус топширик буйича жиноят шериклари каторида булиши, агарда ушбу коида жиноятнинг олдини олиш, фош этиш ёки уни бартараф килиш буйича махсус топширикни бажарган хамда бир вактнинг узида унинг бошка иштирокчилари билан бирга харакат килган, жиноят содир этишга мажбур булган шахс, агар унинг килмиши шахснинг хаёти ёки соглигига тажовуз килишдан иборат огир ёки ута огир жиноят содир этишга сабаб булмаса хукукбузарлик субъекти хисобланмайди ва жиноий жавобгарликка тортилмайди" (38-м); "килмишнинг жиноийлигини истисно киладиган холатлар (охирги зарурат, буйрук ёки махсус топширикни бажариш, таваккалчилик)нинг шартларидан четга чиккан холда жиноятни фош этишга фаол ёрдам берган ва унинг харакатларида енгиллаштирувчи холатлар булганида жавобгарликдан озод этилиши"(63-м) [23] мазмунида коидаларнинг назарда тутилгани, тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлаш борасида аник хукукий механизмлар мавжудлигини курсатмокда.

^озогистон жиноят конунчилиги Россия Федерацияси ва Беларусь Республикаси жиноят конунчилигидан мазмунан бироз фарк килиб, тезкор-кидирув фаолиятини таъминлашга мулжалланган жиноий-хукукий нормалар мавжуд. Хусусан, "тезкор-кидирув тадбирларини ёки ноошкора тергов харакатларини амалга ошириш" (35-м) номли нормасида "ушбу кодекс билан курикланадиган манфаатларга зарар етказган килмиш, агар бу харакат ваколатли давлат ходими томонидан тезкор-кидирув тадбирлари ёки яширин тергов харакатлари утказилётганда содир этилган булса, жиноят хисобланмаслиги[24]; шунингдек, ^озогистон Республикаси "Тезкор-кидирув фаолияти тугрисида"ги

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

конунига биноан давлат органи билан хамкорлик килувчи шахс томонидан, агар бу харакат бир гурух шахслар, жиноий гурух томонидан содир этилган жиноий хукукбузарликларнинг олдини олиш, аниклаш, фош килиш ёки бартараф килиш максадида содир этилган булса, шунингдек, агар конун билан химояланган манфаатларга етказилган зарар курсатилган жиноятлар натижасида етказилган зарардан унчалик катта булмаган булса, шунингдек, агар уларнинг олдини олиш, фош этиш ёки бартараф килиш, жиноий хукукбузарликни содир этишда айбдор шахсларни фош этишдан бошка йул билан амалга оширилиши мумкин булмаса, содир этилган килмиш жиноят деб хисобланмайди[25]. Факат тезкор-кидирув тадбирларини ташкиллаштирган мансабдор шахс ва унда иштирок этган фукаролар, шахсларнинг хаёти ёки соглигига тахдид соладиган хатти-харакатлар содир этилганлиги, экологик офат ёки ижтимоий фалокати содир булган ёки бошка огир окибатлар юзага келган холатларга нисбатан жиноий жавобгарлик масаласи хал этилади.

^иргизистон жиноят кодексида тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашга доир зарурий мудофаа (46-м); охирги зарурат(47-м); жиноят содир этган шахсни ушлаш(49-м); лавозими билан боглик мажбурият, фамойишни конун талабини ижро этиш(50-м); асосли таваккалчилик(51-м); махсус топширикни бажариш(52-м); давлат сирларини ошкор килиш (333-м); давлат сирларини уз ичига олган маълумот ташувчиларни йуколиши(334-); хизмат сирини ташкил этувчи расмий маълумотларни чет элга юбориш учун йигиш(335-м); тезкор-кидирув фаолиятини амалга оширувчи organ ходими томонидан тезкор-кидирув тадбирларини, уларнинг баённомаларини ёки уларга илова килинган хужжатларни сохталаштириш(361-м) [26] каби нормаларнин назарда тутилгани ички ишлар органларининг тезкор булинмалари ва уларга кумаклашувчи шахслар томонидан тезкор-кидирув тадбирларида иштирок этишда юкорида таъкидлаб утилган холатлар буйича кандай харакат килиш лозимлигини белгилаб беради.

Тожикистон жиноят кодексида тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашга доир зарурий мудофаа (40-м); ижтимоий хавфли килмишни содир шахсни ушлаш вактида зарар етказиш(41-м); охирги зарурат (42-м); асосли таваккалчилик(44-м); буйрук ёки фармойишни ижро этиш (45-м); давлат сирларини ошкор килиш (311-м); давлат сирларини уз ичига олган маълумот ташувчиларни йуколиши(312-м) [27] каби нормаларнинг

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

белгилангани ички ишлар органлари тезкор булинмалари хизмат фаолиятини масъулият билан ташкил этишни такозо этади.

Туркманистон жиноят кодексида тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий жихатдан таъминлашга тааллукли нормалар, булар: зарурий мудофаа (37-м); ижтимоий хавфли килмишни содир шахсни ушлаш вактида зарар етказиш(38-м); охирги зарурат (39-м); асосли таваккалчилик(41-м); буйрукни ижро этиш (42-м); давлат сирларини ноконуний йуллар билан олиш, уларни ошкор килиш ва таркатиш (179-м); давлат сирларини уз ичига олган нарса ва хужжатларни йукотиш (18-м)[28] каби нормаларнинг белгилангани ички ишлар органлари тезкор булинмалари хизмат фаолиятини масъулият билан ташкил этишни такозо этади.

Озарбайжон Республикаси жиноят кодексида тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашга оид куйидаги: зарурий мудофааа (36-м), ижтимоий хавфли килмиш содир этган шахсни ушлаш вактида зарар етказиш (37-м), охирги зарурат (38-м), асослик таваккалчилик(39-м); буйрук ёки бошка фармойишни ижро этиш (40-м) каби нормалар килмишни жиноийлигини истисно киладиган холатлар сифатида бахоланиб, жиноят хисобланмаслиги; алока муассасалари мансабдор шахслари томонидан тезкор кидирув тадбирларини утказиш учун зарур шарт-шароитларни таъминламаслик (2333-м); давлат сирларини ошкор килиш(284-м); давлат сирини ташкил этувчи маълумоларни ноконуний эгаллаш(2841-м); давлат сирларини уз ичига олган хужжатларни йукотиш(285-м); судья, прокурор, терговчи, суриштирув ва тезкор-кидирув фаолиятини амалга оширувчи органларининг хавфсизлик чоралари тугрисидаги ахборот ларини ошкор килиш(301-м 1-к); ваколат булмаган шахслар томонидан тезкор-кидирув тадбирларини амалга ошириш, шунингдек, ваколатли шахслар томонидан тезкор-кидирув тадбирларини конунда назарда тутилган асосларсиз амалга ошириш(302-м 1-к.)[29] каби нормалар белгилангани тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашда хукукий асос булиб хизмат килади.

Эстония Республикаси жиноят кодексида ноконуний тезкор-кидирув фаолиятини амалга ошириш ва яширин маълумотларни йигиш (315-м); жиноят иши ва тезкор-кидирув жараёни буйича судга кадар текширув билан боглик ишлар хакида маълумотларини ноконуний ошкор килиш (316-м) [30] учун жавобгарлик белгиланган булиб, ушбу нормаларнинг мазмунида "ноконуний тезкор-кидирув тадбирларини амалга ошириш; ноконуний махфий

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

маълумотларни йигиш; ахборотни ноконуний яшириш ёки йук килиш" коидалар уз аксини топган.

Молдова Республикаси жиноят кодексида тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашга оид куйидаги: зарурий мудофааа (36-м), жиноятчини кулга олиш вактида зарар етказиш (37-м), охирги зарурат (38-м), асослик таваккалчилик(40-м); бошликнинг буйруги ёки фармойишни ижро этиш (401-м); каби нормалар килмишни жиноийлигини истисно киладиган холатлар хисобланиши; давлат сирларини ошкор килиш(344-м); давлат сирларини уз ичига олган хужжатларни йукотиш(345-м)[31] каби коидаларнинг белгилангани тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашда асос хисобланади.

Литва Республикаси жиноят кодексида судга кадар иш юритишда дастлабки тергов маълумотларини рухсатсиз ошкор килиш (247-м); жиноят иши ва дастлабки тергов буйича судгача булган процессуал маълумотларни ноконуний ошкор килганлик (316-м) учун жиноий жавобгарлик масалалари тартибга солинган булиб, ушбу конунчиликда жиноятни тергов килишда тезкор-кидирув маълумотларини ошкор килиш учун жавобгарлик эътибордан четда колган. Шунингдек, Литва жиноят конунчилигида давлат сирларини ошкор килиш(125-м); давлат сирларини йукотиш (126-м); хизмат сирларни ошкор килиш (297-м) [32] каби нормалар белгиланган булиб, назаримизда ушбу сохада жавобгарликни белгилашда такрорланиш ёки тушунмовчиликларни келтириб чикаради. Литва Республикасининг жиноят конунчилиги нормалари РФнинг жиноят конунчилигининг нормаларига бироз ухшайди, чунки тезкор-кидирув фаолияти маълумотлари факат бошка, умумлашган, жиноят таркибининг предмети булиши мумкин, деган хулосалар чикаришга имкон беради.

Латвия жиноят конунчилигида тезкор-кидирув фаолияти жараёнида юзага келадиган килмишнинг жиноийлигини истисно киладиган холатлар мавжуд булиб, буларга: касбий вазифаларни бажариш (30-м); рахбарнинг топширигини бажариш(33-м); хужалик ёки касбий таваккалчилик (34-м) [33] ни мисол келтириш мумкин. Латвия Республикаси жиноят кодексида рахбарнинг топширигини бажариш коидаси жиноят конунчилигининг тезкор-кидирув фаолияти институти(32-м) билан масалан, тезкор-кидирув тадбирларни амалга ошириш ёки назорат остида олиш каби тактик тадбирлар билан узаро алокадорлигига ишора килади. Курсатилган холат куйидаги коидаларни уз ичига олади: 1) агар шахс жиноий килмишга таклид килишга мувофик бирок конун талабидан четга чикмаган холда харакат килганида, жиноий жавобгарликка

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

тортилмайди; 2) агар шахс жиноий жамоа, уюшган гурух фаолиятида иштирок этган булса, хукукни мухофаза килиш органларининг бошка конуний топширигини бажараётганда унинг килмиши ушбу вазифа доирасидан чикмаганида, жиноий жавобгарликка тортилмайди; 3) хукукни мухофаза килиш органларининг топширигини бажариш учун зарур булган чегаралардан четга чикилган такдирда, шахс енгиллаштирувчи холатларни хисобга олган холда жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин (59-м) [34].

Шунингдек, Латвия жиноят конунчилигида хукукни мухофаза килиш органлари тезкор фаолият субъектлари хисобланиб, уюшган гурух таркибда килмишнинг жиноийлигини истисно киладиган холатларда жиноят содир этганида жавобгарликка тортилмаслиги, агарда гурух таркибида одам улдиришда иштирок этганида, унинг харакатларида килмишнинг жиноийлигини истисно киладиган холатлар булганида хам жавобгарликдан озод этилмаслиги(249-м) каби коидалар белгиланган.

В. Михайлов фикрича: "касбий вазифаларни бажариш тезкор-кидирув фаолият вазифаларини таъминлаш учун шахс килмиши конунлар ва бошка хукукий хужжатларда назарда тутилган коидаларга зид булмаса хамда узига берилган ваколатлардан четга чикмаса, уз касбий вазифаларини бажариш жараёнида зарар етказганлиги учун жиноий жавобгарликка тортилмаслигини англатади" [35] деб таъкидлайди. Шу боисдан, хукукни мухофаза килиш органи томонидан касбий бурчни бажариш ёки топширикни бажариш конунийлиги шартлари бузилган такдирда жиноят содир этилганда жавобгарлик юзага келади, бирок бу енгиллаштирувчи холат хисобланади.

Украина жиноят конунчилигида "уюшган гурух ёки жиноий тузилмаларнинг фаолиятини олдини олиш, фош килиш буйича махсус топширикни бажариш каби килмишнинг жиноийлигини истисно киладиган холатлар" (43-м) экани назарда тутилган булиб, ушбу коидага кура, конун хужжатларига мувофик махсус вазифаларни бажарувчи, шу оркали уюшган гурухлар ёки жиноий ташкилотларга аъзо булган шахслар томонидан курикланадиган манфаатларга мажбуран зарар етказиш холатлари, агар бу иштирок этиш белгиланган тартибда жиноий харакатларининг олдини олиш ёки фош килиш максадида амалга оширилган булса, жиноят хисобланмайди. Шунингдек, тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий жихатдан таъминлашда давлат сирини химоя килиш, процесс иштирокчиларининг хавфсизлигини таъминлаш билан боглик нормаларни Украина ва Россия жиноят

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

конунчилиги мисолида тахлил килинганида куйидагилар: Украина жиноят конунчилигида давлат сирини ошкор килиш (328); химояга олинган шахсга нисбатан хавфсизлик чоралари тугрисидаги маълумотларни ошкор килиш(381-м); тезкор-кидирув фаолияти, дастлабки тергов маълумотларини ошкор килиш (387-м) каби холатлар буйича жавобгарлик белгиланган булса, Россия Федерацияси жиноят конунчилигида давлат сирларини ошкор килиш (283 -м); дастлабки тергов маълумотларини ошкор килиш(310-м); судьяга ва жиноий процессини иштирокчиларига нисбатан кулланиладиган хавфсизлик чоралари тугрисида маълумотларни ошкор килиш (311-м) [36] каби килмишлар учун жавобгарлик назарда тутилган. Тахлилдан шу маълум булдики, тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашда тезкор-кидирув тадбирларини амалга оширишда, тергов ва суд жараёнида тезкор-кидирув фаолияти сохасида жиноий килмишлар холатдан келиб чиккан холда фаркланган.

Узбекистон жиноят конунчилигида тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлашга оид куйидаги: зарурий мудофааа (37-м), охирги зарурат (38-м), ижтимоий хавфли килмиш содир этган шахсни ушлаш вактида зарар етказиш (39-м), буйрук ёки бошка вазифани ижро этиш (40-м) каби нормалар килмишни жиноийлигини истисно киладиган холатлар сифатида бахоланиб, жиноят хисобланмаслиги; зарурий мудофааанинг, охирги заруратнинг асосли чегарасидан четга чикиб жиноят содир этиш, ижтимоий хавфли килмишни содир этган шахсни ушлашда, касб ёки хужалик фаолиятига боглик булган асосли таваккалчиликда зарар етказилиги (55-м) енгиллаштирувчи холат эканлиги; давлат сирларини ошкор килиш (162-м); давлат сири ёки харбий сир хисобланган хужжатларни йукотиш (163-м) холатлари тезкор-кидирув фаолиятини амалга оширишда; далил-ларни сохталаштириш, калбакилаштириш (2301-м); тезкор-кидирув фаолияти натижаларини сохталаштириш, калбакилаштириш (2302-м) [37]каби холатлар терговга кадар текширув, дастлабки тергов ва суд жараёнида аникланганда айбдор шахслар жавобгарликка тортилишини англатади.

Ички ишлар органларида тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминлаш борасида хориж давлатларининг ва миллий жиноят конунчилиги нормаларини тахлил килиш асосида биринчидан, ички ишлар органларининг тезкор булинмалари ва уларга кумаклашаётган шахслар килмишнинг жиноийлигини истисно киладиган холатларда ижтимоий хавфли килмиш содир этилганида жавобгарликка тортилмасликлари; иккинчидан, бошка турдаги жиноий фаолият институтининг мавжудлиги; учинчидан, тезкор-кидирув

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

фаолиятини амалга оширувчи субъектларни таснифланишига кура малакали иммунитет хукуки билан таъминланганлиги; туртинчидан, химоя институтининг таъминланганлиги; бешинчидан, енгиллаштирувчи холатнинг мавжудлиги; олтинчидан, ишни судга кадар юритиш ва суд боскичида тезкор-кидирув тадбирларини ташкил этган ва утказган мансабдор шахслар ва унда иштирок этган фукароларнинг тезкор-кидирув фаолиятини амалга оширишнинг умумий шартларига, жиноят-процессуал конунчиликда назарда тутилан коидаларга риоя килинмаганида айбдор шахслар белгиланган тартибда жавобгарлик тортилишига доир нормаларининг мавжудлиги хакида хулосага келиш мумкин.

Маълумки, Узбекистон Республикасининг "Тезкор-кидирув фаолияти тугрисида"ги конуннинг 10-моддаси биринчи кисми олтинчи хатбошисида "Бошца давлат органлари, шунингдек юридик ва жисмоний шахслар томонидан тезкор-цидирув фаолиятини амалга ошириш тацицланади" мазмунида коида белгиланган булиб, амалиётда шу каби такик бузилганда жиноят кодекси нормасида жавобгарлик белгиланмаган. Ушбу масалада илгор хориж тажрибаси урганилганда Озарбайжон жиноят кодексининг 302-моддаси "Тезкор-кидирув фаолияти тугрисидаги конунчиликни бузиш" деб номланиб, шундай холат аникланганда айбдор шахслар жавобгарликка тортилади. Бизнинг жиноят конунчилигида бундай норма мавжуд эмас яъни, 7 та ваколатли давлат органларидан ташкари бошка давлат органлари, юридик ва жисмоний шахслар тезкор-кидирув фаолияти билан шугулланиши ёки ваколатли давлат органлари ходимлари ушбу конуннинг 15-моддасида назарда тутилган 7 та асослар булмаган холатларда хам тезкор-кидирув тадбирлари амалга оширилганда, ушбу харакат учун жиноят конунчилигида жавобгарлик белгиланмагани, хозирда ушбу масалада жиноят конунчилигида хукукий бушлик борлигини курсатмокда. Ушбу бушликни тулдириш учун Узбекистон Республикаси Жиноят кодексини куйидаги тахрирда: "2303-модда. Тезкор-кидирув фаолияти тугрисидаги конунчиликни бузиш.

Тезкор-кидирув фаолиятини амалга ошириш ваколатига эга булмаган давлат органи мансабдор шахси, юридик ва жисмоний шахслар томонидан тезкор-кидирув тадбирларини амалга ошириш натижасида шахснинг хукук ва манфаатларининг бузилиши, - базавий хисоблаш микдорининг юз бараваридан икки юз бараваригача микдорда жарима ёки муайян хукукдан махрум этиб, бир

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

йилдан уч йилгача озодликни чеклаш ёхуд уч йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

Тезкор-кидирув фаолиятини амалга ошириш ваколатига эга булган давлат органи мансабдор шахси томонидан конуний асослар булмаган холларда тезкор-кидирув тадбирларини амалга ошириши, - базавий хисоблаш микдорининг юз эллик бараваридан уч юз баравари-гача микдорда жарима ёки муайян хукукдан махрум этиб, уч йилдан беш йилгача озодликни чеклаш ёхуд беш йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади" мазмунида янги норма билан тулдириш лозим.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш жоизки, ички ишлар органларида тезкор-кидирув фаолиятини жиноий-хукукий таъминланиши, тезкор-кидирув фаолияти иштирокчилари (тезкор булинмалар ходимлари, кумаклашувчи шахслар ва бошк.)ни тезкор-кидирув тадбирлари давомида хатти-харакат-ларига конун доирасида бахо берилишига, шунингдек, ижтимоий-хавфли килмиш харакат ёки харакатсизликнинг мазмун-мохиятини тулик англашга, урганишга ёрдам беради.

REFERENCES

1. Ивенин В.О. Об уголовно-правовом обеспечении оперативно-розыскной деятельности в зарубежном законодательстве // Вестник Волжского университета имени В.Н. Татищева № 2, том 1, 2018. С. 163-174.

2. Федеральный закон от 12.08.1995 N 144-ФЗ (ред. от 28.06.2022) «Об оперативно-розыскной деятельности» // https://legalacts.ru/ com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

3. Code of Federal Regulations: Title 38. Chapter I, Section 1.460. [Электронный ресурс].: https:// www.law. Cornell.edu/сfr/text/38/1.460 (мурожаат вакти: 06.12.2022).

4. US Attorney General (n.d.). The Attorney General's Guidelines Regarding the Use of Confidential Informants. As of 3 February 2015. [Электронный ресурс]. URL: http:// www.fas.org/irp/ agency/ doi/fbi/ dojguidelines.pdf (мурожаат вакти: 06.12.2022).

5. Confidential Informant Accountability Act of 2017: A BILL To require Federal law enforcement agencies to report to Congress serious crimes, authorized as well as unauthorized, committed by their confidential informants // H.R.1857 - 115th

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

Congress (2017-2018) 1st Session April 3, 2017 [Электронный ресурс]. URL: http:// www. ^^^s^ov/bill/ ingress/ house-bill/1857/ (мурожаат вакти: 06.12.2022).

6. Participation in Otherwise Illegal Activity by Undercover Employees: The Attorney General Guidelines on Federal Bureau of Investigation Undercover. C.331 [Электронный ресурс]. URL: https:// valt.fbi.gov/ FBI (мурожаат вакти: 06.12.2022).

7. The Attorney General's Guidelines Regarding the Use of Confidential informants, part B, section 1 // Office if the Attorney General. Washington, D.C. No. 20530 [Электронный ресурс]. URL: http:// www. justia. com /bill/criminal/docs/use-of-confidental-informants-guidelines (мурожаат вакти: 06.12.2022).

8. United States Sentencing Commission, Guidelines Manjual,(Nov. 2016), part B -role in the offensive, §3B1.1. Aggravating Role, Commentary, Application Notes no. 1. P. 363. [Электронный ресурс]. https://www.ussc.gov/sites/default/files/pdf/guidelines-manual/2016/GLMFull.pdf (мурожаат вакти: 06.12.2022).

9. Kansas Statutes, 2017 Edition, Chapter 21 -crimes and punishments, article 52, Section 21-5208 -Entrapment. [Электронный ресурс] https://law.justia.com/codes/kansas/2017/chapter-21/article-

52/ (мурожаат вакти: 06.12.2022).

10. United States Code, 2017 edition, Supplement 3, Title 18 - crimes and criminal procedure, Sec.1512 - Obstruction of criminal investigations [Электронный ресурс]https://law.iustia.com/codes/us/2017/title-18/part-

|/(мурожаат вакти: 06.12.2022).

11. Mississipi Code, 2016 Edition, section 97-9-127, article 3, chapter 9, title 97. [Электронный ресурс] https://law.justia.com/codes/mississippi/2014/title-97/chapter-9/article-3/section-97-9-127 (мурожаат вакти: 06.12.2022).

12. Nebraska Revised Statutes, 2016 Edition, Chapter 28 - crimes and punishments 28-919 Tampering with witness or informant; jury tampering; penalty. [Электронный ресурс] https://law. justia.com/ codes/ nebraska/ 2016/chapter-28 (мурожаат вакти: 06.12.2022).

13.Уголовное право зарубежных государств. Общая часть : учебник для бакалавриата и магистратуры / Под ред. А. В. Наумова, А. Г. Кибальника. — М. :Издательство Юрайт, 2018. — 285 с. — (Серия: Бакалавр и магистр. Академический курс).

14. https://wipolex.wipo.int/ru/legislation/details/56(мурожаат вакти: 06.12.2022).

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

15. Criminal Code of the Kingdom of Belgium (2016) (French version). [Электронный ресурс] https://www.mondaq.com/crime/1099826/new-criminal-code-in-belgium-what-corporates-should-expect(мурожаат вакти: 06.12.2022).

16. Strafgesetzbuch (StGB) (1871) // Strafgesetzbuch in der Fassung der Bekanntmachung vom 13. November 1998 (BGBI I S. 3322), das zuletzt durch Artikel 1 des Gesetzes vom 30. Oktober 2017 (BGBI I S. 3618) geandert worden ist. [Электронный pecypc].https://www.gesetze-im-internet.de/stgb/StGB.pdf (мурожаат вакти: 06.12.2022).

17. О модельном уголовном кодексе для государств-участников Содружества Независимых Государств: Постановление Межпарламентской Ассамблей государств-участников СНГ от 17 февраля 1996 № 7-5 // Информационный бюллетень Межпарламентской Ассамблей государств-участников СНГ. - 1996.-№ 10 [Электронный ресурс].- URL: http //docs.cntd.ru /document/90194836 (мурожжат вакти :06.12.2022).

18. Михайлов В. Исполнение закона как обстоятельство, исключающее преступность деяния // Уголовного право. - М.: Юридические программы. 2007. - №1.- С.40-44.

19. Савинов А.В. Причинение вреда при исполнении служебных или профессиональных функций // Подготовлен для системы КонсультантПлюс 2013.Доступ из СПС Консультант Плюс (мурожаат вакти:13.10.2022).

20. Пархоменко С.В. Исполнение закона как обстоятельство, исключающее преступность деяния // Уголовного право: стратегия развития в XXI веке: материалы международной научно-практической конференции, 29 - 30 января 2004 г. - М.: Изд-во МГЮА, 2004. - С.195-197.

21. Куликова Ю.В. Исполнение закона как обстоятельство, исключающее преступность деяния: Юридические дисциплины // Всероссийская научно-практическая конференция курсантов, слушателей, студентов, адъюнктов и соискателей «Состояние и перспективы борьбы с преступностью в России»: Юридические дисциплины: сборник материалов. - Воронеж: Изд-во Воронеж. института МВД России. 2007. - Ч.1. С.215-216.

22. Уголовный кодекс Российской Федерации от 13 июня 1996 года № 63-ФЗ (с изменениями и дополнениями по состоянию на 21.11.2022 г.) // Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

23.Уголовный кодекс Республики Беларусь от 9 июля 1999 года № 275-З (с изменениями и дополнениями по состоянию на 13.05.2022 г.) // Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

24.Уголовный кодекс Республики Казахстан (с изменениями и дополнениями по состоянию на 24.11.2022 г.) // Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

25.Закон Республики Казахстан от 15 сентября 1994 года № 154-XIII Об оперативно-розыскной деятельности // Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

26.Уголовный Кодекс Кыргызской Республики от 28 октября 2021 года № 127 (с изменениями и дополнениями по состоянию на 09.08.2022 г.) // Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

27.Уголовный кодекс Республики Таджикистан от 21 мая 1998 года № 574 (с изменениями и дополнениями по состоянию на 19.07.2022 г.)// Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

28.Уголовный кодекс Туркменистана от 12 июня 1997 года № 222-I (с изменениями и дополнениями по состоянию на 13.11.2021 г.) // Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

29.Уголовный кодекс Азербайджанской Республики (утвержден Законом Азербайджанской Республики от 30 декабря 1999 года № 787-IQ) (с изменениями и дополнениями по состоянию на 08.07.2022 г.) // Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

30.https://www.wikiwand.com/ru/[Электронный ресурс] https:// www. riigiteataja. ee/akt/ 129062018066 (мурожаат вакти: 06.12.2022).

31.Уголовный кодекс Республики Молдова от 18 апреля 2002 года № 985-XV (с изменениями и дополнениями по состоянию на 29.07.2022 г.) // Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

32.https://www.litres.ru/v-p-kazanskene/ugolovnyy-kodeks-litovskoy-respubliki/chitat (мурожаат вакти: 06.12.2022).

33.https://lawyer-khroulev.com/wp-content/uploads/2019/09/ugolovnij -zakon-latvii.pdf (мурожаат вакти: 06.12.2022).

34.Lietuvos Respublikos baudziamojo kodekso (2000): Istatymas 2000 m. rugsejo 26 d. Nr.VIII-1968. Vilnius // Valstybes z'inios, 2000-10-25, Nr. 89-2741 [Электронный ресурс] https://e-seimas. lrs.lt/portal/ legalAct/lt/ TAD/TAIS.111555 (мурожаат вакти: 06.12.2022).

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-47-63

35.Михайлов В. Выполнение профессиональных функций как обстоятельство, исключающее преступность деяния // Уголовного право. - 2002. - № 2. - С.53.

36.Уголовный кодекс Украины от 5 апреля 2001 года № 2341-III (с изменениями и дополнениями по состоянию на 28.07.2022 г.) // Электрон манба: continent-online.com (мурожаат вакти: 06.12.2022).

37.Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси // Электрон манба: http://www.lex.uz. (мурожаат вакти: 06.12.2022).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.