Научная статья на тему 'Ўқувчиларда касбий тушунчалар шаклланишининг ўзига хос хусус'

Ўқувчиларда касбий тушунчалар шаклланишининг ўзига хос хусус Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1320
214
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касбий тушунчалар / амалий касбий таълим / ишлаб чиқариш таълими устаси / касбий кўникма / малака / ўқув устахонаси / ишлаб чиқариш / усул / тизим / профессиональные понятия / профессионально-практическое образование / мастер производственного обучения / профессиональные умения / навыки / учеб- ная мастерская / производство / метод / система

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қосимов Ш. У.

Мақолада ўқувчиларда касбий тушунчалар ва улар тўғрисидаги тасаввурлар шаклланишининг ўзига хос хусусиятлари тўғрисида фикр юритилган. Касб-ҳунар коллежлари ўқувчиларининг касбий ўқитиш жараёнига хос бўлган амалий касбий таълим тушунчалари мазмуни ёритилган ва уларга тавсиф берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СПЕЦИФИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ ПОНЯТИЙ УЧАЩИХСЯ

В статье рассматриваются вопросы специфических особенностей формирования у учащихся профессиональных понятий и представлений о них. Определено содержание понятий практического профессионального образования, которые свойственны процессу профессионального обучения учащихся профессиональных колледжей, и приводится их характеристика.

Текст научной работы на тему «Ўқувчиларда касбий тушунчалар шаклланишининг ўзига хос хусус»

v.

К,осимов Ш.У.,

Урта махсус, касб-хунар таълими тизими кадрларининг малакасини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш институти «Амалий касбий таълим» кафедраси катта илмий ходим-изланувчиси

УКУВЧИЛАРДА КАСБИЙ ТУШУНЧАЛАР ШАКЛЛАНИШИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

ЦОСИМОВ Ш.У. УК.УВЧИЛАРДА КАСБИЙ ТУШУНЧАЛАР ШАКЛЛАНИШИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Мак,олада укувчиларда касбий тушунчалар ва улар т^рисидаги тасаввурлар шаклланиши-нинг узига хос хусусиятлари туFрисида фикр юритилган. Касб-хунар коллежлари укувчи-ларининг касбий укитиш жараёнига хос булган амалий касбий таълим тушунчалари мазмуни ёритилган ва уларга тавсиф берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: касбий тушунчалар, амалий касбий таълим, ишлаб чикариш таълими устаси, касбий куникма, малака, укув устахонаси, ишлаб чикариш, усул, тизим.

КАСИМОВ Ш.У. СПЕЦИФИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ ПОНЯТИЙ УЧАЩИХСЯ

В статье рассматриваются вопросы специфических особенностей формирования у учащихся профессиональных понятий и представлений о них. Определено содержание понятий практического профессионального образования, которые свойственны процессу профессионального обучения учащихся профессиональных колледжей, и приводится их характеристика.

Ключевые слова и понятия: профессиональные понятия, профессионально-практическое образование, мастер производственного обучения, профессиональные умения, навыки, учебная мастерская, производство, метод, система.

KOSIMOV SH.U. PECULLARITIES OF VOCATIONAL EDUCATION STUDENTS CONCEPTS FORMATION

There is considered in the article the specific issues of profecional knowloges and abilities of vormation among studets of the vocational education institutions. There is given the concepts of practical vocational education, which are belonged to professional training and vocational colleges and described those characters.

Keywords: professional concepts, vocational and practical education, master of industrial training, professional skills, practice, training workshops, production, method, system.

Касб-цунар коллежларида амалга ошириладиган назарий касбий таълим жараёнида назарий билим ва куникмалар тизими шакллантирилса, амалий касбий таълим жараёнида амалий куникмалар цосил цилинади. Бу иккала муштарак жараён мацсули сифатида муайян касб ва малакага эга булган кичик мутахассис шахси шакллантирилади.

Маълумки, х,ар кандай фан каби касбий таълим педагогикаси ва методикаси фанида х,ам юз фоиз тугал, узгармас «илмий-методик тил»ни яратиш мумкин эмас. Ижтимоий х,аёт ва касбий педагогик фаолият давомида маз-кур фан мазмунан ривожланиб, унинг тили -тушунча ва терминология тизими узгаришга учраб, бойиб боради.

Касбий таълим педагогикаси ва методикаси фанларида терминларга нисбатан аник талаб-лар куйилган. Демак, назарий ва амалий касбий таълимга оид тушунчалар мох,иятини ифодаловчи истеъмолдаги терминлар, улар-нинг янгича талкини (янги терминлар) мазкур талабларга мувофик булиши шарт.

Бирок биз илмий-методик адабиётлар тах,лили асосида шундай хулосага келдикки, назарий ёки амалий касбий таълимга оид тушунчаларни белгилаш ва ифодалашда даст-лабки х,олат сифатида терминларни эмас, балки айнан урта махсус, касб-х,унар таълими педагогикаси ва методикасининг мавзу бах,си - объекти, жих,атлари, максади, вазифалари, методлари ва технологиялари мажмуасидан келиб чиккан х,олда булажак кичик мутахассис шахсида касбий майорат асосларининг шаклланиш (усиш ва ривожланиш) суръа-тини ифодаловчи ^одиса ва жараёнлар асос килиб олиниши керак.

Мазкур нуктаи назарга таянган х,олда касб-х,унар коллежларидаги назарий ва амалий касбий таълим мазмунини яхлит жараён ва натижа сифатида тавсифлаб, унинг асосий термин ва тушунчалар мажмуини ифодалашга х,аракат килдик. Зеро, шу кунга кадар аксарият мутахассислик фанлари ва амалиёт методикаси сох,асида аник тушунча-терминология тизими мажмуавий яратилган эмас.

Маълумки, касбий таълим педагогикаси фанининг мох,иятини акс эттирувчи бирмунча умумий тушунчалар категорияга мансуб булиб, улар илмий билимларнинг бир бутун тизимини шакллантирувчи етакчилик вазифа-

сини бажаради1. Шу сабабли амалий касбий таълим мазмунининг мохиятини, укувчиларда касбий билиш жараёнлари хамда амалий куникма шаклланишининг узига хос хусусият-ларини касбий таълим педагогикасининг асосий категорияларига таянган холда очиб бериш максадга мувофик хисобланади.

Маълумки, атроф-мухитдаги нарса ва ходи-саларга муайян муносабат ва дунёкараш, уларнинг амалий куриниши сифатида хулк-атворни шакллантириш асосида шахсни максадга мувофик камол топтириш жараёнига тарбия дейилади.

Касбий тарбия дейилганда, укувчи шахси-нинг жамиятдаги ижтимоий касбий тажрибани эгаллаши ва узлаштириши туфайли унда тан-ланган касби буйича мантикий фикрлаш хамда мустакил фаолият курсатишга оид шахсий фазилатларнинг таркиб топиши тушунилади.

Ривожланувчи шахсда жисмоний ва маъна-вий кучларнинг ички изчилликдаги микдор ва сифат узгаришлари жараёнида унинг камо-лоти таъминланиб, жисмоний, рухий, ижтимоий ва маънавий камолот турлари фарк-ланади2. Шахснинг камолоти, шу жумладан, касбий камолоти ташки ва ички, ижтимоий ва табиий, бошкариладиган ва бошкарилмай-диган омиллар таъсирида мажмуавий тарзда амалга ошади.

Маърифат - шахснинг умумий камолотини таъминлаш, шунингдек, уни касбий камолга етказиш максадида жамиятда яратиладиган ташки шарт-шароитларнинг махсус ташкил-лаштирилган тизими булиб, унга таълим-тарбия муассасалари, шу жумладан касб-хунар коллежлари мансуб булади.

Касбий маърифатни укувчи (шахс) томо-нидан авлодлар касбий тажрибасини касбий

1 Абдукудусов О.А., Рашидов Х,Ф. Касб-хунар педагогикаси (укув-услубий кулланма). - Т.: УМКХ.ТТКМО ва УК.ТИ, 2009. -19-б.

2 Косимов Ш.У. Касб-хунар коллежларида амалий касбий таълимни ташкил этишнинг илмий-педагогик асос-лари. - Т.: «Fan va texnologiya», 2014. -21-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

Ч.

билим, куникма ва муносабат куринишида эгаллаш жараёни ва натижаси сифатида хам талкин этиш мумкин. Касбий маърифатда ижтимоий-касбий тажрибанинг узатилиши ва кабул килинишини бевосита ифодалайдиган алохида жараёнлар ажралиб туради. Бу, биринчи навбатда, касбий маърифатнинг асоси (ядроси) хисобланган касбий таълим жараёнига тааллуклидир.

Касбий таълим - махсус тайёргарлик курган мухандис-педагоглар, ишлаб чикариш таълими усталари билан укувчиларнинг узаро таъсирида авлодлар касбий тажрибасининг узатилиш ва кабул килиб олиниш жараёни хисобланиб, у узаро алокадор, бир-бирини такозо килувчи икки таркибий кисмни уз ичига олади: касбий укитиш ва касбий укиш1.

Касбий уцитиш - касбий билим ва куник-малар, шунингдек, касбий фаолият тажрибасининг узатилиш жараёни хисобланиб, у махсус фанлар укитувчилари ва ишлаб чикариш таълими усталари фаолиятини тавсифлайди.

Касбий уциш идрок килиш, фикрлаш, кайта узгартириш, мустакил изланиш, фойдаланиш кабилар оркали ижтимоий касбий тажрибани узлаштириш жараёни хисобланиб, у укувчилар фаолиятини тавсифлайди.

Хар бир укувчи ёки шахс махсус фанлар укитувчиси ёки ишлаб чикариш таълими устаси томонидан авлодларнинг ижтимоий касбий тажрибаси доимо куйилиб турилади-ган «куза» эмас, аксинча унинг узи бу тажрибани эгаллашга, ундан кандайдир янгиликни яратишга кодир булиши лозим. Шу сабабли уз-узини касбий тарбиялаш, уз-узини касбий такомиллаштириш, мустакил укиш, уз касбий маълумотини ошириш кабилар инсон касбий камолотининг асосий омиллари хисобланади.

Касб-хунар коллежларидаги амалий касбий таълим мазмуни ва унинг тузилишини аниклашда юкорида таъкидланган умумий категориялардан ташкари айнан касбий педа-гогикага тааллукли хусусий категорияларга таяниш хам талаб этилади. Биз тадкикоти-мизнинг объекти ва предметидан келиб чик-кан холда, энг аввало, техника ва технология-

1 Абдукудусов О.А., Рашидов ХФ. Касб-хунар педагоги-каси (укув-услубий кулланма). - Т.: УМКХТТКМО ва УК.ТИ, 2009. -73-б.

лар билан боFлик булган асосий категорияларга тухталиб утамиз.

Технологик жараён - муайян моддий ёки маънавий махсулот олиш, масалан, куприклар куриш, юк ташиш, янги ахборотлар олиш жараёнлари ва шу кабилар.

Мехнат жараёни - технологик жараёнлар билан боFланган инсон фаолияти булиб, у технологик жараённинг алохида узига хос жихат-ларига мувофик келувчи операцияларга, опе-рациялар эса бирмунча хусусий максадга эга булган усулларга, усуллар эса айрим аклий ва жисмоний хатти-харакатларга, хатти-харакат-лар эса алохида амалларга булинади2.

Энди касб-хунар коллежлари укувчилари-нинг бевосита амалий укув-мехнат фаолияти ва касбий тайёргарлиги билан боFланган кате-гориялар мохиятини изохлашга харакат кила-миз. Таъкидлаш жоизки, мехнат фаолиятининг барча турлари касбларга булинади.

Касб - махсус тайёргарлик ва иш тажрибаси натижасида маълум бир сохада касбий фаолиятни амалга ошириш учун назарий билимлар мажмуасини амалий куникма ва малакаларни эгаллаган, унга жисмоний имко-ният, аклий кобилият ва юридик хукукларни таъминловчи инсон мехнат фаолиятининг тури3.

Аслида муайян касб доирасида ички мехнат таксимоти амалга ошади. Масалан, чилангар-лик касби бир неча турларга булинади: йиFувчи чилангар, таъмирловчи чилангар, асбобсоз чилангар ва бошкалар.

Укитувчилик касби хам физика укитувчиси, математика укитувчиси, биология укитувчиси, тил укитувчиси каби хилма-хилликка эга. Демак, касб - махсус тайёргарлик ва иш тажрибаси натижасида маълум бир сохада касбий фаолиятни амалга ошириш учун назарий билимлар ва амалий куникма мажмуаси эгал-ланган, унга нисбатан жисмоний имконият, аклий кобилият ва юридик хукуклар таъмин-ланган инсон мехнат фаолияти (машFулоти) туридир.

2 Авазов Ш. Амалий касбий таълим методикаси. II кисм. / Касб-хунар коллежларининг амалий касбий таълим укитувчилари (ишлаб чикариш таълими усталари) учун чизмалар ва жадваллар куринишидаги укув-методик кулланма). - Т.: УМКХТРМ, 2003. -33-б.

3 Ходжабоев А.Р., Хусанов И. Касбий таълим методоло-гияси. - Т.: «Фан ва технология», 2007.-39-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

Мутахассислик - маълум касб доирасида мехнат фаолиятини ташкил этиш учун зарур булган назарий билимлар, куникмалар ва малакалар мажмуасидир1. У касбга нисбатан тор тушунча хисобланади. Мутахассислик мех,-нат предметига (кулланиладиган мехнат куроллари, усуллари ва махсулотларига), шунингдек мехнат фаолияти турларига (техно-логик, ташкилий, лойиха-конструкторлик, илмий-тадкикий ва педагогик) боFлик холда хам аникланади. Фаолиятнинг исталган тури мехнат махсулотининг микдори ва сифати акс этадиган турли даражадаги мохирлик билан бажарилиши мумкин. Бошкача айтганда, касбни турли даражада эгаллаш мумкин.

Малака - шахснинг у ёки бу турдаги мехнат фаолиятига тайёргарлик даражаси булиб, муайян иш мехнат махсулоти сифати ва сонида экс этадиган турли мохирлик даража-сида, бошкача ифодаласак, ишчи малакаси, урта, олий ёки илмий малакавий даражада бажарилиши мумкин. Шу боисдан касбга тайёрлашнинг анъанавий туртта малакавий даражаси фаркланади: ишчи малакасига эга булган мутахассислар, урта буFин мутахассис-лари, олий буFин мутахассислари, илмий малакали мутахассислар. Янада аник ифода-лайдиган булсак, малака кичик мутахассис-нинг касбий тайёргарлик даражаси булиб, маълум ишни бажариш учун зарур булган билимлар ва куникмалар мавжудлигидир.

Касбий таълимнинг асосий жихатини укув-чилар томонидан касбий билим ва куникма-ларнинг узлаштирилиш жараёни ташкил этади. Бу жараён амалиётда «касбий билиш» деб хам юритилади. Укувчилар фаолияти нуктаи наза-ридан касбий билиш оркали «касбий узлаш-тириш (укиш)» таъминланади. Натижада «касбий билим ва куникмали (саводли) кичик мутахассис» шахси шаклланади.

Касбий тушунча муайян касбий объект, ходиса ёки жараёнлар хусусиятларининг уму-мий ва мухим белгиларини яхлит холда ифо-далайди. Масалан, «мехнат жараёнини режа-лаштириш», «мехнат жараёнини амалга оши-ришга тайёргарлик куриш», «мехнат жараёнини амалга ошириш», «мехнат жараёнининг

1 Урта махсус, касб-хунар таълимининг таълим йуна-лишлари ва касблар таснифлагичи. - Т.: «АтарппЪ>, 2015. -10-б.

бориши ва натижаларини назорат килиш», «мехнат жараёнига хизмат курсатиш» ва бошкалар. Касбий тушунча якка холдаги касбий объектни хам ифодалаши мумкин. Масалан, укитувчи мехнати, пахтакор мехнати, чорвадор мехнати ва бошкалар.

Касб-хунар коллежларида укувчилар эгал-лайдиган касбий тушунчаларни шартли равишда икки асосий турга: умумий касбий тушунчалар ва хусусий касбий тушунчаларга ажратиш мумкин (1-чизма).

Умумий касбий тушунчалар бир хил ном билан аталадиган турдош касбий объектлар, ходисалар ва жараёнлар мажмуини уз ичига олади. Улар баъзан «касбий терминлар» деб хам юритилади. Бундай тушунчалар асосан касб-хунар коллежларида урганиладиган махсус фанлар мазмунида очиб берилади. Масалан, «Йул машиналари ва тракторлар тузи-лиши» курсидаги «автомобиль», «йул маши-наси», «трактор», «деталь» ва бошкалар ана шундай тушунчалардир.

Хусусий касбий тушунчалар факат битта касбий объект, ходиса ёки жараёнга тегишли булади ва факат унинг узига хос эканлигини ифодалайди. Хусусий касбий тушунчалар бошка жойда такрорланмайди ва бундай тушунчаларнинг хар бири ундан ажратиб булмайдиган муайян номга эга булади. Масалан, <^оч куприк», «темир-бетон куприк», «скрепер», «автогрейдер», «прицепли грейдер» каби тушунчалар. Хусусий касбий тушун-чаларни умумий касбий тушунчалардан ажратган холда тасаввур килиб булмайди.

Барча хусусий касбий тушунчалар бир-биридан фаркланади ва тегишли холларда бир-бирига буйсунади. Масалан, «тоF жинс-лари» тушунчаси «чуккинди тоF жинслари», «магматик тоF жинслари», «метаморфик тоF жинслари» каби тушунчаларни узига буй-сундиради, иккинчи томондан эса «грунт» тушунчасига буйсунади. «Грунт» тушунчаси эса уз навбатида «автомобиль йули» тушунчасига буйсунади. «Йул» тушунчаси эса «автомобиль йули» тушунчасини узига буйсун-диради.

Хар кандай касбий объект, ходиса ёки жараёнларнинг узига хос хусусиятини ифода-лайдиган асосий белгиси кишиларнинг мехнат фаолиятидир. Мехнат фаолияти факат мехнат мазмуни ёрдамида англаб олинади. Шу боис-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 4

Ч.

1-чизма. Касбий тушунчаларнинг турлари ва узаро алок,адорлиги.

дан хусусий касбий тушунчаларни мехнат маз-мунидан ажратиб булмайди, улар хар доимо мехнат мазмуни билан боFланади. Демак, хусусий касбий тушунчалар касбий тасаввур-лар билан биргаликда касбий вокеликнинг як,к,ол манзарасини акс эттиради.

Хусусий касбий тасаввур муайян мехнат мазмунининг ташки хусусиятларини тавсиф-лайди; хусусий касбий тушунча эса унинг мухим белгиларини акс эттиради. Касбий тушунчаларни аник ва мавхум касбий тушун-чаларга ажратиш мумкин.

Аник касбий тушунчалар аник касбий объектлар ёки ходисаларни акс эттиради, масалан, «автомобиль», «трактор», «мехнат жараёни» ва бошкалар.

Мавхум касбий тушунчалар эса фикрлаш оркали касбий объектлар ёки ходисаларнинг белгилари ва хусусиятларини ифодалайди. Масалан, «мехнат жараёнини режалашти-риш», «мехнат жараёнини амалга оширишга тайёргарлик куриш», «мехнат жараёнини амалга ошириш», «мехнат жараёнининг бориши ва натижаларини назорат килиш», «мехнат жараёнига хизмат курсатиш» каби тушунчалар. Бу тушунчаларнинг мавхумлик даражаси турличадир. Тушунчада мавхумлик аломатлари канча куп булса, мазкур тушунча-нинг мавхумлик даражаси шунча юкори булади.

Касбий тушунчаларни кундалик фаолиятда куриб, хидлаб, сезиб ёки сезги ва идрок ёрда-

мида аниклаб булмайди. Касбий тафаккур касбий тил (матн) билан кандай боFланган булса, касбий тушунча хам суз (матн) билан шундай боFликдир. Касбий тушунчанинг моддий асоси суз (матн)дир. Суздан, матндан ажралган холда касбий тушунча мавжуд булмайди ва булиши хам мумкин эмас. Хар бир касбий тушунча факат суз ва матн оркали ифодала-нади.

Демак, суз касбий тушунчани шаклланти-рувчи дастлабки асос булиб, оддий ва якка маънолар, номларни ифодалайди. Тушунчалар эса касбий объектлар, ходисалар ва жара-ёнларнинг мохиятини умумий акс эттиради. Шуни алохида таъкидлаш жоизки, сузлар оFзаки ва ёзма шаклда матнда ифода этилади, тушунчалар эса факат суз ва матн воситасида бошкаларга етказилади.

Касб-хунар коллежлари укувчиларида касбий тушунчаларнинг вужудга келишида так-кослаш, бутунни булакларга фикран ажратиш, булакларни бутунга фикран туплаш, мавхум-лаштириш ва умумлаштириш усулларидан фойдаланиш мухим урин тутади.

Касбий объектлар ёки ходисаларнинг тушунчада акс этган мухим белгилари йиFин-диси касбий тушунчанинг мазмунини ташкил этади. Масалан, «асфальт-бетон йул» тушунча-сининг мазмунида грунт, йул асоси, асфальт-бетон копламаси, «куприк» тушунчасида эса темир-бетон конструкцияси асосий белгилар-дир.

Биз юк^ида каcб-хyнаp коллeжлаpи Укув-чилаpининг каcбий билиш жаpаёнига xoc бyлган каcбий тyшyнчалаpни умумий таpзда ёpитдик. Каcбий билим ва кyникмалаpнинг yзлаштиpилиш жаpаёни амалиётда мавжyд ижтимоий каcбий мухит таъcиpида вyжyдга келади. ^бий oбъeктлаp ва хoдиcалаpнинг туб xycycиятлаpини ифодаловчи мехнат жа-pаёни тyшyнчаcи, биpинчидан, мехнат жаpаё-нининг peжалаштиpилиши, иккинчидан, мех-нат жаpаёнини амалга oшиpишга тайёpгаpлик

кypилиши, учинчидан, мехнат жаpаёнининг амалга oшиpилиши, тypтинчидан, мехнат жаpаёнининг бopиши ва натижалаpининг назopат килиниши, бешинчидан, мехнат жаpаёнига xизмат кypcатилиши кабилаpни ташкил этади. ^бий тyшyнчалаp каcб-хyнаp таълимининг мохиятини англатади ва бу жаpаённинг махнули cифатида муайян каcб ва малакага эга 6Ул^н кичик мyтаxаccиc шаxcи шакллантиpилади.

Адабиётлар руйхати:

1. Абдукуду^в О.А., Рашидов Х.Ф. Каcб-хyнаp педагогика^ (Укyв-ycлyбий кУлланма). - T.: УМКХПКМО ва УКЩ 2009. -238-б.

2. Авазов Ш. Амалий каcбий таълим методикам. II киcм. I Каcб-хyнаp кoллeжлаpи-нинг амалий каcбий таълим Укитyвчилаpи (ишлаб чикаpиш таълими ycталаpи) учун чизмалаp ва жадваллаp ^инишидаги Укyв-мeтoдик кУлланма). - T.: УМКXTPМ, 2003. -73-б.

3. Климов Ш.У. Каcб-хyнаp кoллeжлаpида амалий каcбий таълимни ташкил этиш-нинг илмий-педагогик аcocлаpи. - T.: «Fan va texnologiya», 2014. -160-б.

4. Уpта маxcyc, каcб-хyнаp таълимининг таълим йyналишлаpи ва каcблаp та^ифла-гичи. - T.: «Arnaprint», 2015. -144-б.

5. Ходжабоев А.Р., Хуанов И. Каcбий таълим методологиям. - T.: «Фан ва тexнoлo-гия», 2007. -191-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.