Научная статья на тему 'Кичик мутахассисларнинг касбий кўникма ва малакаларини баҳолаш тамойиллари'

Кичик мутахассисларнинг касбий кўникма ва малакаларини баҳолаш тамойиллари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1899
224
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касбий кўникма / кичик мутахассис / ўқув амалиёти / ишлаб чиқариш амалиёти / амалий кўникма / касб-ҳунар таълими / меҳнат бозори / ўзлаштириш даражаси. / professional skills / junior specialist / educational practice / production practice / practical skills / professional education / labour market / the level of adapting

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Холмухамедов М. М.

Мақолада ўрта махсус, касб-ҳунар таълими тизимида тайёрланаётган кичик мутахассисларнинг касбий кўникма ва малакаларни ўзлаштириш даражалари, уларни меҳнат бозори талаблари асосида рақобатбардош кадрлар сифатида тайёрлаш ҳамда ўқув ва ишлаб чиқариш амалиётларини баҳолаш тамойиллари ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRINCIPLES FOR EVALUATION OF PROFESSIONAL SKILLS OF JUNIOR PROFESSIONALS

The article is highlights the matters of adapting of professional skills and methods by the students of secondary special and professional education, improving the level and the quality of preparation competitive junior specialists on the base of labour markets demands, and the principles of educational assessment and business practice.

Текст научной работы на тему «Кичик мутахассисларнинг касбий кўникма ва малакаларини баҳолаш тамойиллари»

42 КАСБИЙ ТАЪЛИМ / ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч_/

Холмухамедов М.М.,

Урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларини Ахборот-методик таъминлаш хизмати бошлиFи; Рузиев Ф.Ж.,

Урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларини Ахборот-методик таъминлаш хизмати етакчи мутахассиси

КИЧИК МУТАХАССИСЛАРНИНГ КАСБИЙ КУНИКМА ВА МАЛАКАЛАРИНИ БАДОЛАШ ТАМОЙИЛЛАРИ

ХОЛМУХАМЕДОВ М.М., РУЗИЕВ Ф.Ж. КИЧИК МУТАХАССИСЛАРНИНГ КАСБИЙ КУНИКМА ВА МАЛАКАЛАРИНИ БАЦОЛАШ ТАМОЙИЛЛАРИ

Маколада урта махсус, касб-хунар таълими тизимида тайёрланаётган кичик мутахассислар-нинг касбий куникма ва малакаларни узлаштириш даражалари, уларни мехнат бозори талабла-ри асосида ракобатбардош кадрлар сифатида тайёрлаш хамда укув ва ишлаб чикариш амали-ётларини бахолаш тамойиллари хакида фикр юритилган.

Таянч сузлар ва тушунчалар: касбий куникма, кичик мутахассис, укув амалиёти, ишлаб чикариш амалиёти, амалий куникма, касб-хунар таълими, мехнат бозори, узлаштириш да-ражаси.

ХОЛМУХАМЕДОВ М.М., РУЗИЕВ Ф.Ж. ПРИНЦИПЫ ОЦЕНОВАНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ УМЕНИЙ И НАВЫКОВ МЛАДШИХ СПЕЦИАЛИСТОВ

В статье освещены вопросы освоения профессиональных умений и навыков учащимися системы среднего специального профессионального образования, повышения уровня и качества подготовки конкурентоспособных младших специалистов на основе требований рынка труда и с учетом принципов оценивания учебной и производственной практики.

Ключевые слова и понятия: профессиональные навыки, младший специалист, учебная практика, производственная практика, практические навыки, профессиональное образование, рынок труда, уровень освоения.

KHOLMUXAMEDOV М., RUZIYEV F. PRINCIPLES FOR EVALUATION OF PROFESSIONAL SKILLS OF JUNIOR PROFESSIONALS

The article is highlights the matters of adapting of professional skills and methods by the students of secondary special and professional education, improving the level and the quality of preparation competitive junior specialists on the base of labour markets demands, and the principles of educational assessment and business practice.

Keywords: professional skills, junior specialist, educational practice, production practice, practical skills, professional education, labour market, the level of adapting.

Ч.

Мамлакатимизда жамият тарацциётининг цозирги бос-цичида глобаллашув жараёни кечмоцда. Бу эса таълим маз-муни фан ва ишлаб чицариш талабларига мос келиш зарур-лигини тацозо цилади. Таълим мазмунининг фан ва ишлаб чицариш талабларига мос келиши мецнат бозори ва жамият маданий цаётининг барцарорлашувини таъминлайди. Шу нуцтаи назардан цараганда, урта махсус, касб-цунар таъли-ми тизимида таълим сифати ва самарадорлигини ошириш долзарб муаммо сифатида бацоланмоцда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 28 майдаги «Малакали педагог кадр-лар тайёрлаш хамда урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларини шундай кадрлар би-лан таъминлаш тизимини янада такомиллаш-тиришга оид чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК-1761-сонли карорида чет эл тажрибаси-ни инобатга олган холда, касб-хунар коллеж-лари ва академик лицейлар учун янги укув режа ва дастурларни кайтадан ишлаб чикиш, уларда анъанавий таълим услубларидан воз кечиб, амалий машFулотлар хамда ишлаб чикариш амалиёти буйича соатлар микдорини купайтириш назарда тутилган.

Узлуксиз таълим тизимининг асосий буFини булган урта махсус, касб-хунар таълими ишлаб чикаришни кичик мутахассислар билан таъминлаб берувчи мукобил тизимга айланди. Яъни, кичик мутахассис - таълим дастури-ни муваффакиятли узлаштирган урта махсус, касб-хунар таълими муассасалари битирув-чиларига бериладиган малака даражасидир. Демак, урта махсус, касб-хунар таълимининг асосий вазифаси давлат таълим стандартлари доирасида умумий таълим ва касб-хунар дас-турларини бажариш, укувчиларни узлуксиз таълимнинг кейинги боскичида укишни да-вом эттиришга асос яратиш, эгаллаган касб-хунарлари буйича мехнат фаолияти билан шугулланиши учун зарур ва етарли булган билимлар хамда касб тайёргарлиги даража-сини чукурлаштириш, республика ижтимо-ий сохаси ва иктисодиётининг малакали, хар томонлама етук кичик мутахассис кадрларга булган эхтиёжини кондиришдан иборат. Бу эса узимизга хос булган янги миллий асос-даги касб-хунар таълими тизимининг пайдо булишига олиб келди. Республикамиз Пре-зиденти Ислом Каримов «Булар уз навбатида

укувчиларни укишга кабул килишдан бошлаб укув жараёнининг ташкил этилиши, мазмуни билан мезони ва пировард натижада бир неча касб-хунар эгаси - уста, кичик мутахассис булиб укишни тамомлашидан иборатдир»1, дея таъкидлаганди.

Миллий дастурни руёбга чикариш боскич-ларида урта махсус, касб-хунар таълими ти-зими олдига куйилган вазифаларни амалда бажарди, яъни ушбу дастурда назарда тутилган касб-хунар коллежларининг моддий-техник базаси мустахкамланди, таълим мазмуни янгиланган дастурлар, дарсликлар ва укув кулланмалар билан таъминланди. Урта махсус, касб-хунар таълими тизимининг кейинги вазифаси эса мехнат бозори талабларига жавоб бера оладиган кичик мутахассисларни ишлаб чикариш ва мехнат бозори талабларини инобатга олган холда кичик мутахассисларни тайёрлашдан иборатдир. Шуни инобатга олиб, ушбу вазифани касб-хунар коллежларидаги ишлаб чикариш таълими (укув амалиёти)нинг сифатлилик даражаси белгилайди. Айнан ушбу жараённи амалга оширувчи, самарали ташкил этувчи ва самарадорлигини кафолатловчи шахс бу - ишлаб чицариш таълими устаси-дир.

Шу нуктаи назардан караганимизда, кичик мутахассислар тайёрлашда укув юкламасида-ги умумий соатлар хажмининг 29,3%и укув ва ишлаб чикариш амалиётига ажратилганлиги мехнат бозори талабларига жавоб бера оладиган кичик мутахассисларни тайёрлаш учун асос

1 Баркамол авлод орзуси. Туплам. / Тузувчилар Ш.Курбонов, Х.Саидов, Р.Ахлиддинов. - Т.: «Шарк», 1999. -156-б.

1-чизма. Ишлаб чикариш таълими мазмуни.

була олади1. Шунинг учун хам ишлаб чикариш таълими, ишлаб чикариш таълими устаси, укув амалиёти ва ишлаб чикариш амалиётининг бугунги мавжуд холатини куйидагича тахлил киламиз.

Ишлаб чикариш таълими - Узбекистонда малакали мутахассислар тайёрлаш жараёни хамда урта махсус ва касб-хунар таълимининг таркибий кисмидир. Асосий вазифаси - келгу-сида малакали мутахассис булиб етишадиган укувчиларни муайян касб сохасида бевосита фаолият курсатишга тайёрлаш, яъни билим-ларни амалиётга татбик килишга ургатиш, за-рур касб куникмалари ва малакаларини шакл-лантиришдан иборат.

Ишлаб чикариш таълими устаси -укувчининг мехнат ва касбий тарбияси, ишлаб чикариш таълимини амалга оширувчи, касб-лар буйича таълим стандартлари, укув дасту-рида хамда ишлаб чикариш амалиёти даврида укувчиларда касбий билим, куникма ва мала-каларни шакллантиради. Ишлаб чикариш таълимининг мазмунининг тулик булиши ва си-фатига, янги ривожланаётган инновацион тех-нологиялар асосида укув жараёнини ташкил этишга, фанлараро боFликликни, назария ва амалиётни кушиб олиб боришга масъулдир.

1 Урта махсус, касб-хунар таълими марказининг 2008 йил 18 сентябрдаги «Ишлаб чикариш таълими усталарининг иш вакти нормативларини тасдиклаш туFрисида»ги 170-сонли буй руFи.

Бинобарин, шундай экан укув амалиёти ва ишлаб чикариш амалиётининг вазифаларини бугунги таълим жараёни талаблари асосида куйидагича таърифлаймиз.

Укув амалиёти укув устахоналарида укувчининг ишлаб чикариш фаолияти жа-раёнида зарур буладиган касбий куникма ва малакаларни амалий одатлантириш ва машклантириш жараёнидир.

Ишлаб чикариш амалиёти укувчиларда мехнат бозори талаблари даражасида касбий куникма ва малакаларни шакллантириш, эгаллаган касбий тажрибаларини ижтимоий-профессионал даражада узлаштирганлигини улчаш жараёнидир.

Ушбу жараёнларни эътиборга олган холда, битирувчиларнинг эгаллаган касбларини кай даражада мукаммал узлаштирганлиги маъ-лум мезонлар асосида бахоланиши зарур-дир. Чунки укув амалиёти ва ишлаб чикариш амалиёти кичик мутахассиснинг касбий куникма хамда малакаларни шаклланти-радиган асосий мезон булиб хисобланади. Укув ва ишлаб чикариш амалиётининг барча боскичларида укувчиларнинг узлаштириши

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

Ч.

лозим булган амалий куникма ва малакалари-нинг даражалари хамда уларнинг самарадор-лик курсаткичлари бахоланади1. Узбекистон Республикасининг «Таълим туFрисида»ги конуни ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дасту-ри» хамда Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 13 майдаги «Узбекистон Республикасида урта махсус, касб-хунар таълимини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 204-сонли ва 2004 йил 24 июндаги «Узбекистон Республи-каси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Давлат тест маркази фаолиятини такомиллаштириш туFрисида»ги 293-сонли карорларига асосан академик лицейлар ва касб-хунар коллежла-ри укувчиларининг билим савияси, куникма ва малакаларини назорат килишнинг рейтинг тизими туFрисидаги низомга асосан куйидаги максад ва вазифалар белгиланган:

• академик лицейлар ва касб-хунар кол-лежлари укувчиларида Давлат таълим стан-дартларига мувофик тегишли билим, куникма ва малакалари савиясининг шаклланганлиги даражасини назорат килиш;

• укувчилар билими, куникма ва малакаларини бахолашнинг асосий тамойиллари: стан-дартга асосланганлик, аниклик, хакконийлик, ишончлилик ва кулай шаклда бахолашни таъ-минлаш;

• укувчилар билими, куникма ва малакалари даражаларини таккослаш ва таълим жараё-нида узаро мусобака мухитини яратиш;

• укувчиларнинг фанлар буйича комплекс хамда узлуксиз тайёргарлигини таъминлаш;

• укитувчининг фаолиятидаги масъулияти-ни ошириш ва унинг педагогик мехнати сама-расини холисона бахолаш;

• укувчиларнинг хар бир фан ва амалиёт турлари буйича узлаштириш даражаларини аниклаш.

1 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Давлат тест маркази, Олий ва урта махсус таълим вазирлиги ва Урта махсус, касб-хунар таълими мар-казининг 2008 йил 30 апрелдаги 01-148К/К, 118, 16/КК-сон карори билан тасдикланган «Академик лицейлар ва касб-хунар коллежлари укувчиларининг билим савияси, куникма ва малакаларини назорат килишнинг рейтинг тизими туFрисида»ги Низом.

Шуни инобатга олиб, куйидаги асосий тамойилларнинг бажарилиши зарурлиги кур-сатилган:

а) хар бир фан буйича тегишли кафедралар томонидан маъкулланган вариантлар асосида бошланFич назорат утказилади. БошланFич назорат рейтинги мониторинг ва тахлил гурухи томонидан утказилади;

б) укув дастурининг мантикан тугалланган булими буйича укувчи албатта бахоланади ва натижаси утиш балидан (3 балл) паст булганда кайта назорат белгиланади. Ушбу булимларни тегишли кафедралар аниклайди;

в) якуний назорат кафедралар томонидан тузилган вариантлар асосида рейтинг мо-ниторинги ва тахлил гурухи кузатуви остида утказилади.

Ушбу жараённи тахлил килган холда мазкур низомда курсатилган максад, вазифа ва тамо-йилларга таяниб укув амалиётини бахолашда куйидаги тамойилларга асосланамиз:

- укув амалиётини бахолаш жараёнида укувчиларнинг укув амалиёти даврида уз-лаштирган амалий куникма ва малакалари-нинг тизимлилигига эътибор каратиш - бунда укувчилар узлаштирган амалий куникма ва малакаларнинг изчиллиги ва тизимлилигини хисобга олиш;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий куникма ва малака-ларининг объективлигини таъминлаш, укувчиларнинг амалий куникма ва малакаларини бахолашда ишлаб чикариш таълими устаси-нинг объектив фикри ва таъсирини инобатга олиш;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий куникма ва малакала-рини бахолашнинг тезкорлиги ва мунтазам-лилигини таъминлаш, бунинг учун укувчилар бажаришлари зарур булган укув амалиёти топширикларининг муайян тизимга солинган руйхатини аниклаш, бу жараёнда укувчи ба-жарган амалий топширик учун уша вактнинг узида бахо олади;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий куникма ва малака-ларни бахолашда уларнинг рухий холатини

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

хисобга олиш, ишлаб чикариш таълими устаси укувчиларни бахолагандан кейин унинг рухий холатини чукур тахлил килиши лозим;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий ишларининг бахоланиши натижасида укувчиларни касбий ривожланти-риш имкониятига эга булишини таъминлаш, ишлаб чикариш таълими устаси укувчиларнинг амалий ишларини шундай бахолаши керакки, бунинг натижасида улар хар доим мустакил ижодий янгилик яратиш ва шахсий сифатла-рини такомиллаштиришга эхтиёж сезишлари лозим;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий иш фаолиятини бахо-лашнинг мустакиллигини таъминлаши, бундай бахолаш натижасида ишлаб чикариш таълими устаси укувчиларнинг мустакил ишлашдан манфаатдорликларини таъминлаши зарур;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий иш фаолиятларини бахолаш укувчиларни маънавий-интеллектуал ривожлантириш ва тарбиялаш имкониятига эга булишига эришиш, мазкур тамойилга таянган холда ишлаб чикариш таълими устаси укувчиларнинг шахсий ривожланиши, миллий-маънавий кадриятларни эгаллаш даражалари-ни хам бахолаши лозим;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий куникма ва малакалар-нинг сифатини объектив хисобга олиш тамо-йили, бунда ишлаб чикариш таълими устаси укувчи у ёки бу амалий фаолиятда куникма ва малакаларни кандай даражада шаклланганли-гини хисобга олиши керак;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий иш фаолиятини бахолаш ёрдамида касбий таълим устаси укувчилар мехнатини раFбатлантиришга эришиши, бунда укувчининг узлаштирган амалий куникма ва малакалари, уларнинг маънавий-интеллектуал ривожланиш имкониятлари, узлаштирилган амалий куникма ва малакаларнинг чукурлиги, укувчининг улардан амалий иш фаолиятида, яъни хаётда фойдалана олиш компетенцияла-ри хисобга олинган холда бахоланади ва бах,о улар учун хакконий раFбатлантирувчи восита булишини таъминлаш максадида хар томонла-ма изохланади;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий куникма ва малакаларни бахолашда ошкоралик тамойилига амал килиш. Бунда укувчиларнинг узлаштирган амалий куникма ва малакалари хамда кас-бий-интеллектуал фаолиятларининг муай-ян курсаткичлари ва натижалари намойиш килинади;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий иш фаолиятига куйилган бахонинг хакконийлиги ва пухталиги. Бунда айни бир укувчининг муайян амалий иш фао-лияти буйича узлаштирган амалий куникма ва малакаларини турли вазиятларда бир хилда бахоланиши назарда тутилади;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида узлаштирган амалий иш фаолиятига куйилган бахонинг вариативлиги, бахолашнинг турли вариантларининг кулланилиши, лекин укувчиларнинг укув материалларини узлаш-тириш даражалари барча вазиятларда бир хил булиши лозим;

- укувчиларнинг укув амалиёти даврида, амалий иш фаолиятида узлаштирган амалий куникма ва малакаларни бахолашда табакалаштирилган ёндашувни куллаш тамо-йили. Маълумки, гурухдаги хар бир укувчининг узлаштирган амалий куникма ва малакалари уларга индивидуал тарзда ёндашилган Холда бахоланиши лозим. Чунки, айни бир хил батога эга булган укувчиларнинг ^ам амалий иш фаолиятларида узлаштириш даражалари сифат жи^атдан фаркланади. Бундай такдирда ишлаб чикариш таълими устаси мазкур фаркни аник илFай олиши ва укувчиларни табакалаштирилган ёндашув асо-сида бахолаши лозим. Бунда бахолаш жараёни ички даражалаш асосида амалга оширилади. Чунончи, яхши, жуда яхши, аъло кабилар.

Хулоса килиб айтадиган булсак, иктисодий-ижтимоий муносабатларда хар кандай фао-лият ва унинг натижаси бахоланади, касб-хунар коллежларида укув амалиёти ва ишлаб чикариш амалиётларининг бахоланиши юкорида таклиф килинган тамойилларга риоя килган холда бахоланса, кичик мутахассислар-нинг мехнат бозорида уз урнини топиш жараёни тезлашади, натижада эса касб-хунар коллежларида тайёрланаётган кичик мутахассис-лар ижтимоий-иктисодий тараккиётга узининг муносиб хиссасини кушади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

Ч.

Адабиётлар:

1. Баркамол авлод орзуси. Туплам. / Тузувчилар Ш.Курбонов, Х.Саидов, Р.Ахлиддинов. - Т.: «Шарк», 1999. -156-б.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 28 майдаги «Малакали педагог кадрлар тайёрлаш хамда урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларини шундай кадрлар билан таъминлаш тизимини янада такомиллаштиришга оид чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК-1761-сон карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туп-лами, 2012 йил, 22-сон, 241-модда; 2013 йил, 23-сон, 300-модда, 47-сон, 616-модда.

3. Амонашвили Ш.А. Обучение. Оценка. Отметка. - М.: «Знание», 1980.

4. Розиков О. ва бошкалар. Дидактика. - Т.: «Фан», 1997. -255-б.

5. Педагогика. Энциклопедия. - Т.: «Узбекистон Миллий Энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2015.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.