Научная статья на тему 'Касб таълими ислоҳотлари ва касб психологияси'

Касб таълими ислоҳотлари ва касб психологияси Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3112
219
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касб / ислоҳотлар / психология / кадрлар тайёрлаш / касбий психо­ логия / таълим жараёнлари ва касб психологияси / occupation / reform / psychology / training / professional psychology / the process of education.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Абдурахманов Ф. Р., Дусмухамедова М. Х.

Мақолада касб таълими ва кадрлар тайёрлашда касбий психологиянинг ўрни, аҳамияти, вазифалари таҳлил қилинган, таълим тизимидаолиб борилаётган ислоҳотлар жараёнида психологиянинг касб танлашдаги аҳамияти очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DUSMUHAMEDOVA M.H. REFORMS OF VOCATIONAL EDUCATION AND PROFESSIONAL PSYCHOLOGY

The article deals with the vocational education and the importance, place, features of professional psychology for the training of qualified personnel.

Текст научной работы на тему «Касб таълими ислоҳотлари ва касб психологияси»

Абдурахманов Ф.Р.,

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти «Касб таълими» кафедраси профессори, фалсафа фанлари доктори, профессор; Дусмухамедова М.Х.,

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти «Касб таълими» кафедраси ассистенти

КАСБ ТАЪЛИМИ ИСЛОДОТЛАРИ ВА КАСБ ПСИХОЛОГИЯСИ

АБДУРАХМАНОВ Ф.Р., ДУСМУХАМЕДОВА М.Х. КАСБ ТАЪЛИМИ ИСЛОЦОТЛАРИ ВА КАСБ ПСИХОЛОГИЯСИ

Маколада касб таълими ва кадрлар тайёрлашда касбий психологиянинг урни, ахамияти, вазифалари тахлил килинган, таълим тизимидаолиб борилаётган ислохотлар жараёнида психологиянинг касб танлашдаги ахамияти очиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: касб, ислохотлар, психология, кадрлар тайёрлаш, касбий психология, таълим жараёнлари ва касб психологияси.

АБДУРАХМАНОВ Ф.Р., ДУСМУХАМЕДОВА М.Х. РЕФОРМЫ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ ПСИХОЛОГИЯ

В статье речь идёт о месте, значении и функциях профессиональной психологии в профессиональном образовании и подготовке кадров. Описаны значение психологии в выборе профессии, необходимые процессы в реформах, проводимых в системе образования.

Ключевые слова и понятия: профессия, реформа, психология, подготовка кадров, профессиональная психология, процесс образования.

ABDURAKHMANOV F.R., DUSMUHAMEDOVA M.H. REFORMS OF VOCATIONAL EDUCATION AND PROFESSIONAL PSYCHOLOGY

The article deals with the vocational education and the importance, place, features of professional psychology for the training of qualified personnel.

Keywords: occupation, reform, psychology, training, professional psychology, the process of education.

Жамият тараккиёти - бу маънавий комил инсонлар, улар-нинг етук кадр сифатида жамият ва давлат манфаатлари-га хизмат цилишлари билан боглик, жараёндир.

Маънавий комил инсонлар таълим-тар- х,акида Узбекистан Республикаси Президенти

бия олиш хамда бу таълим ва тарбияни Ислом Каримов шундай дейдилар: «Аслида,

янада бойитишлари, амалиётга татбик эта х,ар кандай ислохотнинг энг мухим самараси

олишлари билан ажралиб турадилар. Таълим- аввало халкнинг маънавий-рухий карашлари-

тарбия инсонда маълум бир касб-хунарга даги янгиланиш жараёнлари, унинг онгу тафак-

кизикиш, шу касб оркали уз хаётини тузиш, курининг юксалиши, мамлакатда юз бераётган

келажаги учун зарур булган манбаларни ву- узгаришлар унинг хаётига, такдирига дахлдор

жудга келтиришни шакллантириб боради. булганини чукур хис килиши ва шундан хулоса

Бу сохаларда олиб борилаётган ислохотлар чикариши билан белгиланади. Биз амалга

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

оширилаётган ислохотларимизда ана шундай натижаларга эришиш учун барча узгариш ва янгиланишларнинг марказига инсон ва унинг манфаатларини куйдик»1. Жамиятдаги булаётган жамики узгаришлар инсон номи билан бо^ангандир. Хамма сохалардаги олиб борилаётган ислохотлар таълим ва тар-бия, янги кадрларни яратиш, янги авлодни шакллантириш, вояга етказиш каби куплаб мухим вазифаларни уз амалиётига олади.

Инсоният пайдо булибдики, у хар доим узини бокиш, эхтиёжларини ва манфаатларини кондиришга харакат килган ва хозирда хам шу йулдан бормокда. Инсон уз эхтиёжларини энг аввало, озик-овкат, бошпана, кийим-кечаклар-га булган эхтиёжларни кондиришдан бошлаган. Кейинчалик янги цивилизациялар пайдо булгач, яъни инсоният маданийлашиб борган сари уз эхтиёжларига керак булган махсулотларни ишлаб чикара бошлаган. Касб инсон иш фаолиятининг маълум тажриба, тайёргарлик талаб этадиган фаолият тури, сохаси, хунардир. Касбга умумий ёки махсус маълумот хамда амалий тажриба йули билан эришилади.

Инсоният хаёт фаолияти учун зарур булган эхтиёжларни кондириш давомида янги касблар хам пайдо булиб бормокда. Дунёда 60 минг (киёслаш учун Россияда 20 минг), Узбекистонда 6 мингдан зиёд касблар мавжуд2. Шуни айтиш керакки, касб-хунар ва унинг эгалари азалдан халкимиз томонидан эъзозланиб келинган. Узбекистонда хозирда билимдон, уз касбини яхши эгаллаган, мустакил фикрловчи, уз кас-бига ижодий ёндашувчи, юкори малакали, маданиятли, изланувчан, интилувчан мохир усталар, касб эгалари купрок талаб килинмокда. Шунга асосан, Узбекистан Республикасида мутахассис кадрлар тайёрлаш масаласи дол-зарб ва катта эътибор берилаётган масала-лардан бири булиб турибди.

Хозирги кунда Узбекистонда ёшларнинг касб-хунар эгаси булишлари учун барча имкониятлар яратиб берилган. Ёшлар бу жамиятнинг келажаги, уларни узлари кизиккан касбларни эгаллаши, хаётда уз уринларини топа олишлари зарурий жараён хисобланади.

Касб-хунарли булиш инсон учун зарур бир эхтиёж эканлигини буюк авлодларимиз уз асарларида айтиб утганлар. Мисол учун,

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -105-106-б.

2 Жалолов А. Касб кандай танланади. - Т., 2010. -62-б.

Кайковус узининг «Кобуснома» асарида шундай ёзади: «Бас, агар аклинг булса хунар урга^ил, нединким хунарсиз акл - бошсиз тан, суратсиз бадандекдир... Эй фарзанд, огох булки, хунарсиз киши хамиша фойдасиз булур ва хеч кишига нафъ еткурмас»3.

Хозирда усиб келаётган ёшлар уз кизикиш-ларидан келиб чикиб минглаб касблар ичидан узлари учун кизикарли булган касбни танлаб олишлари ва уз хаётларини мазмунли, яхши утказиш учун интиладилар. Уларга бу касбларни танлашларида касб психологиясининг урни ва ахамияти жуда катта. «Мен келажакда ким буламан?», «Яхши яшашим учун кайси касбни танлашим керак?», «Мендаги иктидор шунга етадими?», «Келажагимдан коникаманмикан?» деган куплаб саволлар ёшларни уйлантиради. Бу саволларга жавоб олиш учун улар атроф-дагиларни куплаб кузатадилар, хаётдан маълум бир малакалар олишга интиладилар. Касб психологияси эса уларни туFри йулга солишга харакат килади, касб танловчиларга узининг беFараз маслахатларини бериб, уларни узлари кизиккан касбларига эга булишлари учун йул-йуриклар бериб боради.

Изланувчи ёшлар касб-хунар ва уни эгал-лаш хаётлари, келажакларини хал килувчи омил эканлигини билиб борадилар. Шулардан келиб чикиб, касб - бу инсон хаёти учун зарур булган, жамиятдаги хукукий меъёрларга жавоб берадиган, инсоннинг келажагини белгилаб берадиган узига хос мураккаб жараён, деб белгилашимиз мумкин. Касб - бу инсоннинг маълум бир эхтиёжларини ва манфаатларини узи танлаган касб фаолиятидаги билимлари, лаёкати, малакаларига хос хусусиятлари орка-ли намоён булишидир. Касбга хос булган жараёнлар, уларни эгаллаш, танлаш инсон психологияси билан боFлик. Касб психологияси айнан шундай мураккаб жараёнларни урганиш оркали ёшларни узлари кизиккан касбга йуналиш берувчи фан хисобланади.

Хар бир касбнинг узига хос томонлари, инсонларни узига жалб кила оладиган кирра-лари мавжуд булиб, инсон бу жараёнларни кузатиб бориб, шу касбни эгаллашга интилади. Бу жараёнларда инсон узининг рухияти билан

3 Кайковус. Кобуснома. - Т.: «Истиклол», 1994 й. -26-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

1-схема. Касб танлаш кетма-кетлиги1

1-боскич

Касб танлашга у цу вчини а^лан ва рух;ан тайёр-лаш

2-боскич

Касбнинг таърифи

ва табиати х,ак;ида билим бериш

3-боскич

К|изик,иш тушунчаси-

ни очиб бериш ва у^увчининг к;изик;иши-ни аник,лаш

4-боскич

Крбилият тушунча-сини очиб бериш ва укувчидаги кобилиятни ани^лаш

5-босцич

Касб танловини

амалга ошириш ва алгоритми-ни очиб бериш

б-босцич

Иловалар асосида касб танловини тажриба тарик;асида амалга ошириш

шу касбга хос булган психологик томонларни Хам шакллантириб боради.

Жамиятда булаётган узгаришлар ёшларни хам касб танлашда уйлантириб куймокда. Х,аётий жараёнлар, яшашга бериладиган им-кониятлар, касбга булган интилишлар та-биий равишда амалий психологиянинг бир кисми булган касб психологиясига булган талабни зарурий килиб куйди ва бу фаннинг пайдо булишига олиб келди. Х,озирда Узбе-кистонда бу фан энди ривожланиши керак булган ва ёшларни тарбиялашда, уларга касб танлашларига ёрдам берувчи асосий мутахассислик фани булиб бормокда. Касб психологиясининг мохияти инсоннинг касбга хос хатти-харакати ва касб тарихи билан боFлик томонларни курсатиб бериш, шунингдек, ёш-лар, касб танловчиларга узлари кизиккан касбларини танлашларида йул-йуриклар бериш, кейинчалик касбдан кетишларига, яъни нафакага чикишларида хам ёрдам бериш кабилар хисобланади.

Ёшларнинг касб танлашлари мактабдан бошланади. Бунга уларни тайёрлаб бориш зарур булади. Буни психолог олим Анвар Жалолов узининг «Касб кандай танланади» китобида 1-схемадаги каби курсатиб берди.

Бу схемадан куриниб турибдики, ёшлар касб танлашларида маълум бир боскичларни босиб утадилар. Хилма-хил ва кизикарли касбларни танлашнинг асосий максади яхши яшаш ва яхши касбни танлаш хисобланади. Узи учун кизикарли булган касб инсонни хар доим уз устида ишлашга, уни яхширок билишга ундайди. Анвар Жалолов инсонда касб танлаш жараёнини 2-схемадагидек белгилайди.

Инсонда маълум касб, уни эгаллашга хавас, майл, орзу, иштиёк, хафсала булмаса, у хеч

1Жалолов А. Касб кандай танланади. - Т.: «Янги аср ав-лоди», 2010. -9-б.

кандай касбни эгаллай олмайди. Инсондаги шу жараёнлар одамнинг уз келажагини туFри англаш, тушунишга олиб келади. Унда истак, хохиш пайдо булади. Булар болада маълум бир максаднинг шаклланиши ва бу йулда ирода кучини сарф килишга олиб келади. Иродали инсон уз максади сари интилади ва орзу-хавасларига эришади. Бунда болада пайдо булувчи хавас атрофдаги инсонларни кузатиш оркали, уларга айтилган мактов сузларни тинглаш ва уларнинг махоратига койил колиш, бу инсонларнинг билимдонлиги, кулларидан куплаб ишлар келишини кузатиши унда шу инсонларга ухшашга хавасни уЙFотади. Унда орзу, армон, тилак, иштиёк ва хафсала пайдо булади. Бу жараёнлар болада уЙFонаётган эхтиёжлар ва манфаатлар билан боFлик булиб, унинг уз олдига куйган максадларини амалга оширишнинг хиссиётлари, иродалари билан боFлик жараёндир.

Катта булиб бораётган болада хавас хисси пайдо булади. Касбга нисбатан олганда болани шу касбга кизикиши, интилиши, майли, хохиши, истаги ва орзуси булиб кузга ташланади. Бу йулда бола узига бирор касбни тилаб, шу касбни эгаллашга булган интилиши содир булади. Агарда бола уз тилакларини хафсала билан амалга оширмаса, харакат килмаса, бу армон ва орзу булиб колади. Шунинг учун у зур иштиёк билан харакат килиши ва армонларини амалга ошириши зарур булади. Куриниб турибдики, бу жараёнлар инсонга хос булган психологик жараёнларни ташкил этиб, инсон максади вужудга келишининг асоси хисобланади. Албатта, бу жараёнда инсондан ирода кучи хам талаб килинади. Иштиёк эса зур истак, хохиш хисобланади.

Ёшларни касб танлашлари йулидаги бундай жараёнларни урганган психолог олим инсон-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

37 _/

2-схема. Касб танлаш жараёни1

нинг англаш даражасига кура касб танлашдаги хисларига куйидагича таъриф берган2.

Истак - интилишнинг шундай бир туридирки, бунда инсон факатгина узининг хозирги хо-латидан норози эканини хис килиб турса Хам, лекин кандай максадга интилаётгани, бинобарин, бу максадга эришишнинг йул-йурикларини аник билмайди. Бунда киши нима истаётганини узи англаб етмайди. Бола узи нимани истаётганини англамас экан, бу истакни амалга ошириб булмайди. Инсондаги истак маълум даражада англанган булса, тилак Хавасга айланиб кетиши мумкин.

Тилак - хавас, интилишнинг шундай бир туридирки, бунда инсон факатгина кандай максадга интилаётганлигини билади, лекин бу максадга эришиш йулларини аник билмайди. Бундай тилак булган пайтда болада купинча янги интилиш пайдо булади. Бунда болада тилакка эришиш учун восита ва йулларни кидириш, баъзи вактда эса узида туFилган тилакни босишга интилиш хосил булади. Агарда амалга ошириш учун восита ва йуллар топилса, у вактда тилак тула англанган ва максадга интилишнинг восита ва йулларининг аник англанганини курсатади. Тилакнинг тобора англаниб бориши натижасида у хо-Хишга айланиб боради.

Хохиш тула англанган интилишдир. Бунда инсон максади сари англанган харакатларни бажаришга тайёрланади ва уз иродасини шу максад сари йуналтиради.

1Жалолов А. Касб кандай танланади. - Т., «Янги аср ав-лоди», 2010. -18-б.

2 Уша жойда, 16-б.

Касб танлашда инсон иродавий харакатларни амалга оширади.

Иродавий харакатлар - илгаридан мулжал-ланган хохиш билан амалга ошириладиган харакатлар. Инсондаги бу иродавий харакатлар ихтиёрсиз ва ихтиёрий равишда бу-лиши мумкин. Ихтиёрий харакатлар инсон-нинг англанган ва уз хохиши билан бажа-риладиган харакатлари хисобланади. Иродавий харакатлар мотивлар асосида амалга оширилади.

Мотивлар кураши натижасида инсон узининг максадларидан келиб чикиб карорлар кабул килади ва шу карорларни амалга ошириш учун интилади. Катъият билан килинган харакатлар максадни амалга оширса, катъиятсизлик бу касбдан юз угиришга олиб келади. Бошка бир инсон касбни танлашга олиб келади. Бу ерда уз кизикишларидан воз кечади ва охир-окибатда адашганини билади. Катъиятсизлик уни боши берк кучага олиб киради. Катъият эса уни узи севган касбини билишга ва ундан рохатланиш, коникишга олиб келади. Бу касб оркали узини инсон сифатида билиб боради. Бу касб оркали яхши яшайди, орзулари амалга ошади.

Касб танлаш бу мураккаб, лекин зарурий жараён булиб, инсоннинг келажаги ва яхши яшаш имкониятларини яратувчи, шунингдек, жамиятда уз урнини топиб, унга фойдали мех-нат килиш хисобланади.

Яхши касб танлаш учун керак булган жи-хатлар 3-схемадаги каби курсатилиши мумкин.

Касб ва касбий психологик жараёнлар касб танловчидан куйидагиларни талаб килади:

• умумтаълим мактабларида бериладиган таълим даражаларидаги билимларга эга булиш;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

3-схема. Яхши касб танлаш томонлари

• касб тушунчасининг таърифи, унинг та-биати, хусусиятлари, касблар сони ва тур-ларини билиш;

• касбни инсон хаётида мухим ахамиятга эга эканлигини тушуниш ва у хакида тасаввурга эга булиш;

• касб танлашга керак булган идрок, хохиш-нинг мавжуд булиши;

• уз максади ва манфаатини турри англаб олган булиши;

• келажаги хакидаги тасаввурларнинг булиши.

Булардан келиб чиккан холда касб тушунчасининг асосий тамойилларини курсатиш мумкин. Булар 4-схемада уз аксини топган.

Ёшлар уз келажагини англагандагина, уз кизикишлари ва манфаатларини аниклаб олгандагина, хаётини ташкил этишдаги эхтиёж-ларини тушунгандагина касбни танлашлари осон кечади. Касб инсонни бокувчи асосий омил ва хаётини ташкил этувчи асос хисоб-ланади.

Юкорида тахлил килган фикрларимиз касб психологияси бу узига хос мураккаб ва доимий инсон-касб уртасидаги буладиган муносабатларни урганиб борувчи жараён эканлигини тасдиклайди. Касб психологияси инсонни уз фаолияти давомида керак булган, уни доимо кизиктириб келаётган касб йуна-лишларига йуллаб туради. Усиб келаётган ёшларга маслахатлар бериш, уларни касбга йуллаш, касблар хакида билимлар бериш, малакаларини оширишга булган эхтиёжларини кондириш, аттестациялаш, уз касбининг устаси

булиб етишишларида уларга ёрдам бериш каби куплаб амалий ишларни бажариб боради.

Булардан ташкари, касбни инсонга куядиган талаблари хам борки, касб психологияси бу масалалар билан хам кенг шурулланиши зарур булади. Бу талаблар объектив булиб, уларни инсон узгартира олмайди. Касб куядиган талаблар, биринчидан, касб билан бо^ик жараёнлар билан бо^ик булса, иккинчидан, жамият учун зарур булган талаблар билан боFлик булади. Лекин булар инсоннинг ишти-роки ва таъсири остида шакллангандир. Касб-ларнинг шаклланиши ва ривожланиши техника сохасидаги тараккиёт ва ишлаб чикариш куч-ларининг ривожланиши билан боFлик булади. Бу эса куплаб касбларнинг пайдо булишига олиб келади.

Касб ва касбий психология узининг тадкикот сохаси билан энг мухим амалий ишни хаётга татбик этиб боради. Касб психологияси инсон ва касб уртасидаги муносабатларни урганиш оркали инсонни касбга тайёрлайди, унинг им-кониятлари ва кизикишларини урганиш оркали унга маълум бир касблар хакида билимлар ва узига кизик туюлган касбни эгаллашга йул-йуриклар бериб боради. Бу каби куплаб мисоллар, яъни инсонни касбга ургатиш, касбга хос булган хулк-атворларни сингдириш инсоният тарихида куплаб учрайди. Усиб келаётган ёш авлод, унинг касбни эгал-лаши масалалари катта авлодни хар доим кизиктириб келган ва хозирда хам бу масала долзарб масалалар каторида туради.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

4-схема. Касб тушунчасининг асосий тамойиллари

Касб психологияси узининг илдизлари билан кадимга бориб такалади. Бу инсоннинг уз тирикчилигини утказиш учун кандай фаолият тури билан шуFулланиши, кайси касб унга маъкул келиши ва яшаши учун кулайликлар ярата олиши билан боFлик булади.

Касб психологияси инсоният мехнатини ташкил килиш билан бирга пайдо булиб то хозирги замонларга етиб келди. Кадим замонлардаёк инсоннинг касб танлаши ва унинг устаси булиб етишиш, инсон ва касб уртасидаги муносабат, касбни яхшилаб эгаллаш ва инсонларга фойдали булиш масаласи жуда дозарб хисобланган. Шу тарика касб психологиясининг предмети, яъни урганиш асослари юзага чиккан.

Бундан шуни айтиш мумкинки, касб психологияси - бу амалий психологиянинг алохи-да йуналиши булиб, шахс касб танлаши кону-ниятларининг шаклланиши, касб танлаш, бу касбни эгаллаш, касб мутахассиси булиб шакл-ланиш, бахоланиш ва шу касб эгаси булиш, шунингдек, касбий деструктурани1 урганувчи фан хисобланади.

Касб психологиясининг объекти шахс ва касб уртасидаги узаро таъсир, бу таъсирнинг натижаларини урганиш хисобланади. Инсон уз хаёти давомида касб танлар экан, бу икки жараён уртасида узаро таъсир содир булади.

1 Десруктура - касбий лаёкатлиликнинг пасайиши.

Бу узаро таъсирдан инсонда коникиш ёки коникмаслик хисси пайдо булади. Коникиш инсоннинг уз хаётини яхши куриши, ундан узига хос фойда куришига олиб келади. Коникмаслик эса инсоннинг уз касбни узгартириши, бошка касбга утишига олиб келади. Инсон рухиятидаги коникмаслик инсоннинг куплаб касбларни алмаштириш, танлаган касбидан коникмасликка олиб келади.

Касбни урганиш давомида мутахассиснинг касбий хулки ва турли ижтимоий маданият ва ижтимоий иктисодий шароитлардаги хатти-Харакатига эътибор берилади. Касбни эгал-лашдаги индивидуал хусусиятлар ва шахс тизимига унинг таъсири хам урганилади. Асосий диккат шахснинг билимларига асосланган касбий ютуклари, мотивацион ва психологик белгиларига каратилади. Инсон ва унинг касби, касбий роли ва касбий дунё тизимидаги муносабати кабилар тахлил килинади.

Касб психологиясининг объекти булган шахс ва касб уртасидаги узаро муносабат шахсга хос булган психологик хусусиятлар ва индивидуал-психологик жараёнлар ва касбга хос булган хусусиятларга хам боFлик булади. Шуни айтиш жоизки, касбга хос булган психологик узига хос томонлар хам мавжуддир. Дейлик, тикувчи мато-газламаларни яхши билиши, уларнинг сифати ва тикилиш усуллари, эстетик ва дизайн билан боFлик нозик томонларини доим сезиб туриши керак. Демак, тикувчининг

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

психологик хусусияти бу унинг нозик табиат-лиги, одамларнинг рухияти билан бо^ик, дидини яхши сезган холда ишини бажариши кераклигини курсатади. Тикувчи инсонни гузал кийимлар билан безашга интилади. Матоларни тайёрлаб берувчи бошка касб эгалари хам узларига хос булган психологик хусусиятларга эга буладилар. Албатта, куриниб турибдики, шахс ва касб уртасидаги меъёрий муносабат амалга оширилаётган ишларнинг сифатини ташкил этади.

Касб психологияси фани хакида суз кетганда шуни таъкидлаш керакки, бу фаннинг келажаги хали олдинда. Чунки жамият яшар экан, унда касбларга булган зарурият мавжуд экан, бу касбларни танлаш, йул-йурик бериш зарурий жараён булиб колаверади. Касб психологияси олиб борилаётган ислохотларда кадрлар тайёрлаш масалаларини хал килишда хам иштирок этиб боради. Куплаб янги касблар пайдо булади ва уларни урганишга эхтиёжлар хам зарурий жараёнлар булиб колади. Шарк алломаларидан бири Низомий Ганжавий шун-дай жумлаларни ёзган:

Укиб урганилган хар битта хунар,

Хунармандга бир кун фойда келтирар!

Хунарингдан бир кун етарсан бахтга,

Хунарсиз ким етар тож ила тахтга?!1

Хозирда Узбекистонда хам ёшларни таъ-лим ва касб билан таъминлаш масаласи

долзарб масалалардан булиб турибди. Уз касбини эгаллай олмаган куплаб ёшларни хунарли килиш, улардан жамиятга келадиган фойдани таъминлаш ота-она, махалла, жамият олдида турган масалалардан бири хисобла-нади. Касбга кизикиш, ундан манфаат топиш инсоннинг узига, колаверса ота-онаси, жамиятга кераклигини англаш мухим вазифа-лардан хисобланади. Булар эса ёшлар олдига куплаб вазифаларни куяди:

■ узи учун фойдали булган касбни туFри танлай олиш;

■ бу касбни яхши эгаллаш ва уз касбининг устаси булиб етишиш;

■ касбига доир куплаб билимларни эгаллаш;

■ касбига ижодий ёндаша олиш;

■ мехнатсевар, уз ишини ташкил кила олувчи, касбига хос ахлокни эгаллаш;

■ узининг шогирдларини яратишга интилиш;

■ жамиятга ва ота-онасига яхши номлар билан мактов олиб келиш;

■ келажакда нафакага чикишга эхтиёжлар пайдо булганда узининг ишини давом этти-рувчи шогирдларни яратиш ва уз мактабини колдириш;

■ касбини узига хизмат килувчи ва кела-жагини таъминловчи хунар сифатида шакллан-тириш.

Бу каби вазифалар касб-хунарни эгаллаб бораётган ва янги бир куринишга эга булган кадрларни тайёрлашда энг мухим жараёнлар хисобланади.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

2. Кайковус. Кобуснома. - Т.: «Истиклол», 1994. -26-б.

3. Жалолов А. Касб кандай танланади. - Т., 2010. -62-б.

4. Махмуд Хасаний. Одоб бустони ва ахлок гулистони. - Т.: «Фан», 1994 й. -20-б.

1 Махмуд Хасаний. Одоб бустони ва ахлок гулистони. - Т.: «Фан», 1994 й. -20-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.