Научная статья на тему 'Ўқувчиларда барқарор экологик маданиятни ривожлантиришда миллий маънавий ва ҳудудий хусусиятларнинг аҳамияти'

Ўқувчиларда барқарор экологик маданиятни ривожлантиришда миллий маънавий ва ҳудудий хусусиятларнинг аҳамияти Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
525
127
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экологик таълим / миллий қадриятлар / узлуксиз таълим / цивилизация / аждодларнинг удумлари / педагогик эффект / экологическое образование / национальные ценности / непре- рывное образование / цивилизация / обычаи предков / педагогический эффект

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мусаева Муҳаббат Эшбоевна, Умарова Шаҳноза Умаровна

Мақолада бугунги кундаги экологик муаммолар ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масалаларининг долзарблигини очишда ўқувчи-ёшларга экологик таълим-тарбия бериш, уларда барқарор экологик маданиятни шакллантириш ва ривожлантириш масалалари аҳамияти ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЗНАЧЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНЫХ ДУХОВНЫХ И ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ОСОБЕННОСТЕЙ В РАЗВИТИИ СТАБИЛЬНОЙ ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ УЧАЩИХСЯ

В статье освещены вопросы значения экологического воспитания молодёжи, формирования и развития у них стабильной экологической культуры для раскрытия актуальных на сегодняшний день экологических проблем и вопросов охраны окружающей среды.

Текст научной работы на тему «Ўқувчиларда барқарор экологик маданиятни ривожлантиришда миллий маънавий ва ҳудудий хусусиятларнинг аҳамияти»

V_/

Мусаева Мух,аббат Эшбоевна,

Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «ИлFор педагогик технологиялар ва тажрибаларни жорий этиш булими» бошлиFи, педагогика фанлари номзоди; Умарова Шах,ноза Умаровна, Тошкент вилояти Зангиота туманидаги 11-мактаб география фани укитувчиси

УКУВЧИЛАРДА БАР^АРОР ЭКОЛОГИК МАДАНИЯТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МИЛЛИЙ МАЪНАВИЙ ВА ЩУДИЙ ХУСУСИЯТЛАРНИНГ А^АМИЯТИ

МУСАЕВА М.Э., УМАРОВА Ш.У. УК.УВЧИЛАРДА БАРК.АРОР ЭКОЛОГИК МАДАНИЯТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МИЛЛИЙ МАЪНАВИЙ ВА ЦУДУДИЙ ХУСУСИЯТЛАРНИНГ АЦАМИЯТИ

Маколада бугунги кундаги экологик муаммолар ва атроф-мух,итни мух,офаза килиш маса-лаларининг долзарблигини очишда укувчи-ёшларга экологик таълим-тарбия бериш, уларда баркарор экологик маданиятни шакллантириш ва ривожлантириш масалалари ах,амияти ёри-тилган.

Таянч суз ва тушунчалар: экологик таълим, миллий кадриятлар, узлуксиз таълим, цивилизация, аждодларнинг удумлари, педагогик эффект.

МУСАЕВА М.Э., УМАРОВА Ш.У. ЗНАЧЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНЫХ ДУХОВНЫХ И ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ОСОБЕННОСТЕЙ В РАЗВИТИИ СТАБИЛЬНОЙ ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ УЧАЩИХСЯ

В статье освещены вопросы значения экологического воспитания молодёжи, формирования и развития у них стабильной экологической культуры для раскрытия актуальных на сегодняшний день экологических проблем и вопросов охраны окружающей среды.

Ключевые слова и понятия: экологическое образование, национальные ценности, непрерывное образование, цивилизация, обычаи предков, педагогический эффект.

MUSAYEVA M.E., UMAROVА SН.U. THE IMPORTANCE OF NATIONAL SPIRITUAL AND TERRITORIAL PECULIARITIES IN THE DEVELOPMENT OF STABLE ENVIRONMENTAL CULTURE

The article highlights the importance of environmental issues in education of youth, formation and development of their stable ecological culture to reveal the mutual relevance of environmental problems and environmental issues.

Keywords: environmental education, national values, continuous education, civilization, customs of their ancestors, the pedagogical effect.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

Бугунги кунга келиб экология ва атроф-муцитни муцофаза цилиш масалалари долзарб ацамиятга эга булган муаммо-лардан бирига айланди. Унинг ечимларини топиш, табиат ва табиий захираларни цозирги цамда келажак авлод манфа-атлари учун соф цолда сацлаб цолиш цамда шу асосда сайё-рамизда цивилизациянинг давом этишини таъминлашнинг асосий йулларидан бири уцувчи-ёшларга экологик таълим-тарбия бериш, уларда барцарор экологик маданиятни шакл-лантириш ва ривожлантиришдан иборат.

Экологик таълим жамиятнинг баркарор ривожланишини йулга куйишнинг мухим омили булиб, у инсонларнинг табиатга нис-батан муносабати, мулохаза юритиши ва хулк-атворининг таркиб топган стереотипла-ри, иктисодий ва ижтимоий ривожланиш ме-ханизмларини узгартириш, х,ар бир одам ва хар бир давлат томонидан биосферанинг ривожланиш конунлари билан белгиланадиган, чеклашлар ва такиклашлар тизимига таянувчи янги этика, маданият ва адолат тамойиллари-нинг кабул килинишига йуналтирилган.

Умуман олганда, инсоннинг табиат, атроф-мухитга нисбатан окилона муносабатини шакллантириш давлат, жумладан, таълим тизи-ми олдидаги мухим вазифалардан бири булиб колди. Эндиликда укувчиларда баркарор экологик маданиятни шакллантириш ва ривож-лантириш устувор вазифага айланди.

Шу маънода Узбекистон Республикаси Кадр-лар тайёрлаш миллий дастурида хам узлуксиз таълим сохасидаги ислохотлар таълимнинг барча даражаларида таълим олувчиларнинг х,укукий, иктисодий, экологик ва санитария-гигиеник таълими хамда тарбиясини тако-миллаштиришни назарда тутиши таъкидлаб утилган.

Булар узлуксиз таълим тизими, шу жумладан, мактаб ва мактабдан ташкари таълим жараёнида укувчиларни экологик тарбиялаш, уларда баркарор экологик маданиятни шакллантириш ва ривожлантириш зарурлигини курсатади.

Шу уринда таъкидлаш зарурки, таълим муассасаларидаги экологик таълим-тарбия жараёни факатгина укувчиларга берилади-ган назарий билимлар билан чегараланмас-лиги лозим. Экологик таълим жараёнида на-зариядан амалиётга - глобал муаммоларни мухркама килишдан укувчилар билан амалий

саъй-харакатларни бажаришга утиш давр та-лабига айланди.

Бу йуналишда мактабдан ташкари таълим ва бу жараёнда олиб бориладиган ишлар катта имкониятларга эга. Улар асосан амалий харак-терда булганлиги боис укувчиларнинг экологик билимларини мустахкамлаш, куникма ва малакалари, илмий дунёкарашларини ривожлантириш, табиатга мухаббат рухида тарбиялаш хамда уларда баркарор экологик маданиятни ривожлантиришда мухим ахамият касб этади.

Табиат билан инсон орасидаги муносабат-лар мураккаб тарихий характерга эга. Жамиятнинг даврлар мобайнида ривожланиши табиат ва табиий бойликлардан у ёки бу даражада фойдаланиш хисобига кечган. Ушбу жараёнда хар бир худуд ва шу жойда истикомат килувчи миллатларга хос булган табиат билан муноса-бат меъёрларининг тарихий, миллий, худудий хусусиятлари шаклланган. Улар асосида авлод-лар тарбияланган. Бу холат узбек халки учун хам хос.

Таълим жараёнида укувчиларда баркарор экологик маданиятни шакллантириш ва ривожлантиришда миллий маънавий хусусият-лар мухим урин тутади.

Экологик маданиятни шакллантириш умумбашарий муаммо хисобланса-да, ушбу йуналишларда олиб бориладиган саъй-хара-катларда миллийликни инобатга олиш лозим. Чунки муайян миллат экологик маданияти билан умуминсоний экологик маданият уртасида умумийликдан ташкари хусусийлик хам мав-жуд. Бу борада фикр юритган Б.М.Очилова шахснинг экологик тафаккур тарзи у яшаб тур-ган минтаканинг табиий-географик иклими, шарт-шароити, у мансуб булган миллат ёки халкнинг менталитети, турмуш тарзи, тарихи, урф-одати, эътикоди, колаверса муайян жами-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

ятдэ яшoвчи кишилapнинг тэбиэт тyFpиcидaги дунëкapaши хэмдэ унгэ булгэн мунocaбaтлapи билэн узвий бoFлик экэнлигини тэькидлэйди1.

Мэьлумки, yзбeк xaлки инcoн вэ тэбиэт Уpтacидaги мунocaбaтлapни узoк йиллap дaвo-мидэ мувoзaнaтгa coлиб ^лгэн миллий мэь-нэвий кaдpиятлap, aнъaнa, уpф-oдaтлapгa бoй миллэт xиcoблaнaди.

Узбeкиcтoннинг Биpинчи Пpeзидeнти Иcлoм Kapимoв бу бopaдa куйидaгилapни тэькидлэ-гэн: <^p, xaвo, cув вэ oлoв (К^ш) Мapкaзий Оcиëдa кэдимдэн эъзoзлaб ^лингэн, aждoд-лapимизнинг зapдуштийликдaн тopтиб то и^ лoмгaчa булгэн бapчa динлapи тoмoнидaн мунocиб кaдpлaб кeлингaн. Афcуcки, oxиpги юз йилликдэ эйнэн минтэкэнинг экoлoгик ти-зимигэ жудэ кэттэ зapap eткaзилди. Аждoдлa-pимизнинг тэ6иэтдэн фoйдaлaниш coxacидaги энъэнэвий oдoб-axлoк кoидaлapи унутиб юбopилди. Бу кoидaлapгa ^pa cув вэ epни yйлaмaй-нeтмaй булFaш, иcpoф килиш гунoxи эзим x1иcoблaнap эди»2.

Жэмият пaйдo булгэндэн буëн кишилap-нинг тэбиэт, aтpoф-муxитгa булгэн мунocaбa-тидэги илFop ëндaшувлap, тэбиэтни улуFлaшгa дoиp фикpлap, кapaшлap, pacм-pуcум хэмдэ тaмoйиллap вэкт Утиши билэн capaлaниб, узигэ xoc кaдpият дapaжacигa кyтapилиб 6op-гэн. Миллэтнинг шэкллэниши билэн улap миллий кaдpиятлap cифaтидa туpкумлaниб, инcoн дунëкapaши, интилишлapи, тэбиэт вэ унинг нeъмaтлapигa ниcбaтaн мacъулиятли мунoca-бэтининг шaкллaнишигa туpтки бepгaн.

Миллий кaдpиятлap жэмият мэдэниятининг узигэ xoc тapкибий киcми ^фэтидз иншн-нинг тэбиэкз oнгли, мэеьулиятли мунocaбa-тини муcтaxкaмлaш вэ тpaнcфopмaция килиш эxтиëжи нaтижacидa шэкллэнгэн. Чунки жэми-ят хэм, шaxc х,эм тэбиэ^эн мутлэк aжpaлгaн Xoдиca эмэ^ бэлки унинг мэвжуд шaкллapи-дэн биpидиp. Бинoбapин, миллий кaдpият тэ-биий, ижтимoий aмaлиëт нaтижacи ^фэтидэ шaкллaнгaн тapиxий-мaьнaвий xoдиca булиб, у шaxc эмэлий фaoлиятидa экoлoгик oнг вэ дунëкapaшнинг шэкллэниш мeзoни ^фэти-дэ уз aкcини тoпaди. Уз нaвбaтидa, шaxcнинг

1 Очилoвa Б.М. Экoлoгия вэ дунëкapaш. - T.: «Tai^a^ куp», 2013. -8-9-б.

2 Kapимoв И.А. Узбeкиcтoн XXI acp бycaFacидa: жэвф-еизликкэ тэхдид, бapкapopлик шapтлapи вэ тapaккиëт кaфoлaтлapи. - T.: «Узбeкиcтoн», 1997. -145-б.

экoлoгик тaфaккуpи, кaдpиятлapгa мунocaбaти у яшэб туpгaн минтэкэнинг тaбиий-гeoгpaфик иклим шapoити, туpмуш мapoми билэн хэм узвий бoFлик булиб, бу oмиллapнинг тэ^и-pи хэмдэ yзapo aлoкaдopлиги, унинг экoлoгик дунëкapaши шaкллaнишидa мухим ypин тутэди. Анэ шу мухит вэ тэбиий oмиллap миллэтимиз-нинг тэбиэт^ ниcбaтaн мунocaбaтини узидэ мужaccaмлaштиpгaн бeбax1o кaдpиятлapидa хэм уз ифoдacини топгэн.

Увoл дeгaн cyз купчилик xaлклapдa бyлмaca кepaк. Увoл бapчa нoз нeьмaтлap, тэбиэтнинг бapчa элeмeнтлapигa тeгишли булиб, oдaм-лap, тэбиэт, умумэн хэммэ нapcaни нec-нoбуд Kилмacликкa, эъзoзлaшгa ундэйди. Миллий мэьнэвий мeзoнгa ^pa увoлгa йул кУймacлик учун биp миcкoл xoм aшëни хэм бeкopгa иш-лaтмacлик лoзим.

Отa-бoбoлapимиз oнa epни xуpмaт ки-лишгэн, уни pизк-pyзимиз мэнбэи дeб би-лишгэн. Экин экилэдигэн xap биp кapич epгa муфaccaл ишлoв бepилгaн. Ишлoв бepилмaгaн epлapдaн хэм жуяли фoйдaлaнилгaн.

Хэлкимиз «Сув 6op жoйдa х^т 6op» дeб cувни эзэлдэн aвaйлaб-acpaгaн хэмдэ ундэн тeжaб-тepгaб фoйдaлaнгaн. Сувни бeхудaгa oкизиш увoл хиcoблaнгaн. Уни туpмушдa хэм, дeхкoнчилик ишлapидa хэм тeжaшгaн.

Энг кэдимий aждoдлapимизнинг тaбappук удумлapи - ep вэ cув, oлoв, хaвoни эьзoз-лэш, биp cyз билэн aйтгaндa, тэбиэт, унинг бapчa унcуpлapини кaдpлaш, улapгa эхтиpoм кypcaтиш, улapнинг xap биp зappacини куз KopaчиFидeк acpaш вэ эхтиëткopoнa мунoca-бэтдэ булиш эьтибopгa мoлик жихaтлapдиp. Taбиaт вэ инcoннинг yзapo уЙFунлиги энг Кэдимий мaнбaлapдa хэм илoхий кaдpият cи-фэтидэ улуFлaнгaн.

Аждoдлapимиз кoинoт вэ тэбиэт билэн бoFлик xap биp фacлгa мoc aньaнaлap тизи-мини шaкллaнтиpишгaн. Кэдимги бaйpaмлap, жумлэдэн, бaxopги «НaвpУз», ëзги «Ангэн», кузги «Мexpжoн», кишки «Сэдэ» кaбилap йил-нинг тypт фacлидaги тэбиий эxтиëжлap aco^-дэ вужудгэ кeлгaн. Нaвpyз вэ куз бaйpaмлapи («Мexpжoн», «Нимcaдa») тэбиэтдэги кувoнчли yзгapишлapни кутлэшгэ acoc булгэн, ëздaги «Ангэн» вэ кишдэги «Сaдa»дa тэбиэтдэ вужуд-гэ кeлгaн нoкулaйликни унинг узидэ мэвжуд булгэн cув, oлoв opкaли кулaйлaштиpишгa ин-тилилгэн вэ шу acoçAa ëшлap тapбиялaнгaн.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COBREMEHHOE OБRAЗOВAНИЕ 2017, 9

Урта Осиё халкларининг Навруз байрами асрлар давомида она Ер ва табиатга мехр-мухаббат, унга эхтиёткорона муносабатда булиш, уни ардоклаш туЙFуларини тарбияла-ган, мехнат тарбиясида мухим ахамият касб этган. Табиат билан инсоннинг узаро чамбар-час алокаси, уларнинг бир бутунлигини ифо-даловчи бу байрам дехкончилик байрамигина эмас, балки том маънода геоэкологик байрам хамдир1.

Асрлар давомида авлоддан авлодга утиб келган анъана ва кадриятларга айланган «Гул байрамлари», «Дарвешона», «Чой момо», куз-ги «Узум сайли», «Ковун сайли», кишки «Яс-юсун», «Кор хат», «Курилтой» каби маросим ва байрамлар дехконлар хаёти, турмуши, мав-сумий мехнат жараёни ва маънавий оламида чукур из колдирган хамда улар хар бир шахс-да экологик онг ва дунёкарашни бойитиш, табиат неъматларини кадрлаш, йил фаслларида табиатда руй берадиган гузаллик ва фусункор-ликдан завкланиш, мехнатнинг кадрига етиш ва инсонийликни улуFлаш каби фазилатлар шаклланишига хизмат килган.

Халкимиз табиат неъматлари, гуллар, да-рахтларга хам илохий кадрият сифатида караган. Мевали дарахтга узига хос мехр ва ризк-руз манбаи сифатида караш халкимизнинг хаётбахш унутилмас маросим ва кадриятлари хисобланади. Халкимизда «Кучат эк, боF кил», «Узинг кукарай десанг, дарахт кукартир», «Бир туп тут эккан киши юз йил гавхар теради», «Бир-ни кессанг, унни эк», «Яхшидан боF колади» каби хикматлар бежиз пайдо булмаган.

Тонгни эрталаб озода холда кутиб олиш, ховлини тозалаш, уйни супуриш, учокка олов ёкиш, олов ёрдамида озик-овкатлар, тур-муш анжомларини зарарсизлантириш, тур-ли гиёхлар тутатиш ва улардан фойдаланиш хам бизга утмиш аждодлардан мерос булиб колган ва бугунги кунда оилавий маросим, анъаналарга айланган ижтимоий-маънавий ходисалардир.

Узбек хонадонида тонгда туриб куча ва ховлини супуриб-сидириш одати мавжуд. Миллатимиз маънавиятида бу узига хос экологик харакат халкимиз томонидан юксак эъзоз-ланиб, хонадонга янги туширилган келиннинг

1 Fуломов П. Инсон ва табиат. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2009. -19-б.

саранжом-саришталиги, фаросати, нозик диди шу биргина ховлини кай тарзда озода тутиши билан белгиланган ва шу асосда келиннинг фазилатларига бахо берилган.

Тадкикотлардан маълум булдики, узбек халки маънавий мероси, тарихи хамда кад-риятларида экологик маданиятни шаклланти-риш ва ривожлантиришга хизмат килувчи илмий ва диний Fоялар, маънавий-ахлокий асос-ларни куплаб топиш мумкин. Узлуксиз таълим тизимида укувчиларда экологик маданиятни шакллантиришда тарихий мерос ва миллий, махаллий, умуминсоний кадриятлардан фойдаланиш, уни реал хаётий жараёнларга синг-дириб бориш зарур.

Узлуксиз таълим жараёнида миллий мен-талитетимизнинг табиатга нисбатан узига хос хусусиятлари, кадриятларига таяниш, утмиш аждодларимизнинг бу борадаги карашларини урганиш ва бугунги кундаги давлатимиз экологик сиёсатидан бохабар булиш укувчиларда экологик маданиятни шакллантириш ва ри-вожлантиришда бирламчи ва энг мухим асос булмоFи лозим.

Тараккиётнинг келажакдаги холатини ол-диндан башорат килувчи глобал прогноз-ли моделларда хам 2050 йилларга келиб табиий мухитнинг ифлосланиши энг катта курсаткичларга етиши кайд килинмокда2.

Бу муаммоларнинг кандай даражада хал этилиши инсониятнинг келажагини белгилаб беради. Шу сабаб мазкур муаммолар ечими буйича жахонда, шу жумладан Узбекистон Республикасида хам мухим тадбирлар амалга оширилмокда.

Экологик хавфсизлик нуктаи назаридан Узбекистон худуди учун куйидагилар катта ахамиятга эга:

• сув захираларининг ифлосланиши ва чучук сув етишмаслиги;

• атмосфера хавосининг ифлосланиши;

• ер (тупрок) шурланиши;

• каттик чикиндилар (захарли саноат чикиндилари)нинг тупланиши;

• атроф-мухит холатининг саломатликка таъсири;

• табиий ресурслардан окилона фойдала-ниш;

2 Рафиков А.А. Географик прогнозлаштириш асослари. - Т.: УзМУ, 2003. -127-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

• табиий ва техноген тусдаги фавкулодда вазиятлар;

• радиациявий хавфсизлик;

• энергия такчиллиги.

Хулоса килиб айтганда, ушбу муаммоларни бартараф этиш, табиат, атроф-мухитни асраш, тупрокнинг захарланиши, сувнинг ифлосла-ниши, нодир усимлик-хайвонларнинг кирилиб кетишига йул куймаслик баркамол шахснинг вазифасидир. Бу вазифани амалга оши-риш учун эса ахолининг барча катламлари уртасида узлуксиз экологик таълим-тарбияни йулга куйиш лозим.

Экологик таълим-тарбиянинг максади ин-сон табиатнинг бир кисми эканлиги, табиатсиз яшаш мумкинмаслиги, уни зарарлаб уз хаётини захарлаётганликни сингдириш, табиатга мехр-мухаббатни шакллантиришдан иборат.

Бу муаммо баркарор узлуксиз экологик таъ-лим асосидагина хал этилади.

Экологик таълим асосан умумий урта таъ-лим мактабларида самарали амалга ошади, чунки умумий урта таълим Узбекистонда маж-бурий булиб, барча болалар умумий урта таълим мактабларининг 1-синфига укишга бориб,

уни 11-синфда тамомлайдилар. Бу булажак фукаро хаётининг 11 йили мактаб билан бево-сита боFланганлигини англатади.

Демак, мактаб укувчиларга экологик таъ-лим-тарбия беришнинг асосий манбаи хисоб-ланади. Чунки инсоннинг шахс сифатида шакл-ланадиган, унинг укиш ва мехнат фаолиятида дастлабки ривожланадиган даври мактаб дав-ридир. Мактаб укувчилари таълим жараёни-да хам, бевосита хаёт фаолиятлари давомида хам табиат билан мулокотда булишади ва табиатга нисбатан уз муносабатларини намоён килишади.

Мактаб укувчиларига узлуксиз экологик таълим-тарбия берилса, куйидаги педагогик самарага эга булиш мумкин:

- укувчилар сайёрамиз хакида яхлит билимлар тизимига эга булади;

- укувчилар баркарор экологик таълимга эга булиб, уларнинг атроф-мухит, табиатга нисбатан онгли муносабатлари шаклланади;

- укувчилар хар кандай экологик муаммоларни хал этишга кодир буладилар.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Узбекистон XXI аср бусаFасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари. - Т.: «Узбекистон», 1997. -145-б.

2. Очилова Б.М. Экология ва дунёкараш. - Т.: «Тафаккур», 2013. -8-9-б.

3. Fуломов П. Инсон ва табиат. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2009. -19-б.

4. Рафиков А.А. Географик прогнозлаштириш асослари. - Т.: УзМУ, 2003. -127-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.